luận án tiến sĩ kinh tế phát triển

i

LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan luận án này là do tự bản thân thực hiện và không sao chép các
cơng trình nghiên cứu của người khác để làm sản phẩm của riêng mình. Các thơng
tin thứ cấp sử dụng trong luận án là có nguồn gốc và được trích dẫn rõ ràng. Tác giả
hồn tồn chịu trách nhiệm về tính xác thực và nguyên bản của luận án.
Tác giả

Đinh Đức Trường


ii

LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc và chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thế
Chinh và PGS.TS. Lê Thu Hoa - những người Thầy đã chỉ bảo, hướng dẫn và giúp
đỡ tơi rất tận tình trong suốt thời gian thực hiện và hồn thành luận án.
Tơi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Kinh tế quốc dân, Viện Đào tạo sau Đại
học, Bộ Tài nguyên và Môi trường, UBND tỉnh Nam Định, UBND Huyện Giao
Thủy, Phịng Nơng nghiệp và Phát triển nơng thơn Huyện Giao Thủy đã tạo điều
kiện và giúp đỡ tôi thực hiện luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp trong Khoa Mơi trường và Đơ thị và
bạn bè vì sự ủng hộ và những ý kiến đóng góp q báu giúp tơi hồn thành luận án.
Cuối cùng tơi xin cảm ơn các thành viên trong đại gia đình đã động viên, ủng hộ,
chia sẻ và là chỗ dựa tinh thần giúp tơi tập trung nghiên cứu và hồn thành bản luận
án của mình.


iii

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, đồ thị
MỞ ĐẦU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH
TẾ PHỤC VỤ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT NGẬP NƯỚC............
1.1 Tiếp cận đánh giá giá trị kinh tế của đất ngập nước……...................
1.2 Các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của đất ngập nước ...........
1.3 Qui trình đánh giá giá trị kinh tế của đất ngập nước..........................
1.4 Quản lý đất ngập nước trên cơ sở đánh giá giá trị kinh tế…………..
1.5 Tiểu kết chương 1……………………………………………………
CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA TÀI NGUYÊN
ĐẤT NGẬP NƯỚC TẠI CỬA SÔNG BA LẠT, TỈNH NAM ĐỊNH…
2.1 Tổng quan về vùng đất ngập nước tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam
Định………………………………….................................................
2.2 Nhận diện các giá trị kinh tế của đất ngập nước tại cửa sông Ba Lạt,
tỉnh Nam Định………………………...............................................
2.3 Đánh giá các giá trị sử dụng trực tiếp của đất ngập nước tại cửa
sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định…………...............................................
2.4 Đánh giá các giá trị sử dụng gián tiếp của đất ngập nước tại cửa
sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định.............................................…………..
2.5 Đánh giá các giá trị phi sử dụng của đất ngập nước tại cửa sông Ba
Lạt, tỉnh Nam Định..................................................………………...

2.6 Giá trị kinh tế toàn phần của đất ngập nước tại cửa sông Ba Lạt,
tỉnh Nam Định…………………………………………....................
2.7 Tiểu kết chương 2……………………………………………………
CHƯƠNG 3 : QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT NGẬP NƯỚC TẠI

1
11
11
21
37
40
52
53
53

61
66
89
100
121
122


iv

CỬA SÔNG BA LẠT, TỈNH NAM ĐỊNH TRÊN CƠ SỞ ĐÁNH GIÁ
GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA ĐẤT NGẬP NƯỚC…………………………
3.1 Đề xuất kế hoạch sử dụng đất ngập nước trên cơ sở phân tích chi
phí - lợi ích của các phương án sử dụng đất ngập nước ……………
3.3 Áp dụng cơ chế chi trả cho dịch vụ môi trường để bảo tồn đất ngập

nước............................................................................................…….
3.4 Xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ quản lý đất ngập nước………….....
3.5 Lồng ghép thông tin về giá trị kinh tế của đất ngập nước trong các
chương trình giáo dục và truyền thơng .......................……………...
3.6 Tiểu kết chương 3……………………………………………………
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ……………………………………………
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

123
123
140
144
147
149
150


v

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Các chức năng của ĐNN và các hàng hóa, dịch vụ sinh thái
Bảng 1.2: Tổng giá trị kinh tế của ĐNN
Bảng 1.3: Các đại lượng đo sự thay đổi phúc lợi khi chất lượng ĐNN
thay đổi
Bảng 1.4: Các chỉ số và khả năng sinh lời của việc sử dụng ĐNN
Bảng 1.5: Lựa chọn phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN
Bảng 1.6: Điều kiện áp dụng các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế
ĐNN

Bảng 1.7 Các loại cơ chế chi trả cho dịch vụ mơi trường
Bảng 2.1: Thống kê diện tích các loại đất tại VQG Xuân Thủy
Bảng 2.2: Dân số các xã vùng đệm VQG Xuân Thủy
Bảng 2.3: Cơ cấu dân số và lao động các xã vùng đệm VQG Xuân Thủy
Bảng 2.4: Các giá trị kinh tế quan trọng của ĐNN tại VQG Xuân Thủy
Bảng 2.5: Các đầm nuôi tôm tại khu vực nghiên cứu
Bảng 2.6: Thống kê mô tả về hoạt động nuôi tôm trong mẫu điều tra
Bảng 2.7: Lợi nhuận nuôi tôm tại Xuân Thủy
Bảng 2.8: Thống kê mô tả về hoạt động nuôi ngao trong mẫu điều tra
Bảng 2.9: Lượng du khách tới VQG Xuân Thủy giai đoạn 2004-2007
Bảng 2.10: Đặc điểm của du khách nội địa đến VQG Xuân Thủy
Bảng 2.11: Đặc điểm của du khách quốc tế đến VQG Xuân Thủy
Bảng 2.12: Các hoạt động của du khách tại VQG Xuân Thủy
Bảng 2.13 : Một số đặc điểm của các vùng xuất phát của du khách nội địa
Bảng 2.14: Tỷ lệ du lịch của du khách nội địa
Bảng 2.15:Vùng xuất phát của khách quốc tế
Bảng 2.16: Chi phí đi lại trung bình của khách nội địa tới VQG Xuân
Thủy
Bảng 2.17: Chi phí đi lại của khách quốc tế tới VQG Xuân Thủy
Bảng 2.18: Cách tiếp cận tính chi phí cơ hội của thời gian
Bảng 2.19: Chi phí thời gian của khách nội địa
Bảng 2.20: Chi phí thời gian của khách quốc tế
Bảng 2.21: Các chi phí khác trong chuyến du lịch
Bảng 2.22: Tổng hợp các chi phí và tỷ lệ du lịch của khách nội địa

Trang
14
17
21
32

33
36
49
56
60
60
61
69
70
72
73
76
79
80
75
81
82
82
84
84
85
85
86
86
87


vi

Bảng 2.23: Giá trị du lịch nội địa

Bảng 2.24: Quan hệ giữa chi phí và tỷ lệ du lịch của khách quốc tế
Bảng 2.25: Tổng giá trị du lịch của VQG Xuân Thủy
Bảng 2.26: Giải nghĩa các biến số trong mơ hình hàm sản xuất
Bảng 2.27: Thống kê mơ tả các biến số hộ nuôi tôm trong mẫu điều tra
Bảng 2.28: Thống kê mô tả các biến số hộ nuôi tôm trong mẫu điều tra
Bảng 2.29: Hàm sản xuất nuôi tơm hộ gia đình
Bảng 2.30: Chi phí tu bổ 20,7 km đê biển khơng có rừng bảo vệ huyện
Giao Thủy giai đoạn 1996 -2007
Bảng 2.31: Sinh khối và khả năng hấp thụ cacbon của một số cây ngập
mặn tại Xuân Thủy
Bảng 2.32: Các mức chi trả và tần xuất xuất hiện trong điều tra thử
Bảng 2.33: Một nhóm thơng tin về giá trị đa dạng sinh học của khu
Ramsar Xuân Thủy được trình bày cho người dân khi điều tra
Bảng 2.34: Phân bố số người tham gia phỏng vấn theo xã
Bảng 2.35: Đặc điểm kinh tế - xã hội của mẫu điều tra
Bảng 2.36: Quan điểm về việc bảo tồn đất ngập nước tại Xuân Thuỷ
Bảng 2.37: Đánh giá của người dân về mức độ quan trọng của các chức
năng của ĐNN tại Xuân Thuỷ
Bảng 2.38: Mô tả các mô hình ước lượng WTP
Bảng 2.39: Mơ tả các biến trong mơ hình CVM nhị phân
Bảng 2.40: Kết quả hồi qui mơ hình hồi qui tham số
Bảng 2.41: Ước lượng các mức WTP từ mơ hình hồi qui tham số
Bảng 2.42: Xác xuất chấp nhận chi trả với các mức Bid cho trước
Bảng 2.43: Ước lượng các mức WTP từ mô hình phi tham số
Bảng 3.1: Hiện trạng sử dụng đất Cồn Lu - Cồn Ngạn
Bảng 3.2: Diện tích các đầm ni trồng thuỷ hải sản
Bảng 3.3: Tóm tắt các phương án sử dụng ĐNN để nuôi trồng thủy sản
Bảng 3.4: Tổng hợp các chi phí và lợi ích trực tiếp từ nuôi trồng thủy sản
Bảng 3.5: Giá trị hiện tại ròng của các phương án sử dụng ĐNN khi giá
thuê mặt nước thay đổi

Bảng 3.6: Giá trị hiện tại ròng của các phương án sử dụng ĐNN
Bảng 3.7: Giá trị hiện tại ròng của các phương án sử dụng ĐNN (r=12%)
Bảng 3.8: Giá trị hiện tại ròng của các phương án sử dụng ĐNN (r=15%)
Bảng 3.9: Qui định về xây dựng cơ sở dữ liệu ĐNN của Bộ TNMT

88
88
85
92
93
93
94
98
100
104
107
110
111
113
114
116
116
117
119
119
120
124
125
128
131

137
138
138
138
145


vii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Trang
Hình 1.1: Mối liên hệ giữa hệ sinh thái ĐNN và hệ thống kinh tế
Hình 1.2: Tổng giá trị kinh tế của tài nguyên ĐNN
Hình 1.3: Thay đổi thặng dư tiêu dùng và sản xuất khi giá thay đổi
Hình 1.4: Mơ tả EV và CV khi chất lượng ĐNN thay đổi
Hình 1.5: Phân loại các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN
Hình 1.6: Qui trình phân tích chi phí – lợi ích của các phương án sử dụng
ĐNN
Hình 1.7: Lựa chọn phương pháp phù hợp để đánh giá giá trị kinh tế của
ĐNN
Hình 1.8: Qui trình đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN
Hình 1.9: Ngoại ứng tích cực và sự thất bại thị trường
Hình 2.1: Vị trí của khu vực nghiên cứu – VQG Xuân Thủy
Hình 2.2: Đường cầu du lịch nội địa tại VQG Xuân Thủy
Hình 2.4: Một số hình ảnh được trình bày với người dân khi phỏng vấn
Hình 2.5: Phân bổ xác xuất chấp nhận chi trả với các mức Bid cho trước
Hình 3.1: Giá trị hiện tại ròng của các phương án sử dụng ĐNN

13
15

19
20
22
30
35
37
42
54
87
105
120
137


viii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
AC

Chi phí thiệt hại tránh được

BVMT

Bảo vệ mơi trường

BTTN

Bảo tồn thiên nhiên

CBA

Phân tích chi phí - lợi ích

CM

Mơ hình lựa chọn

CS

Thặng dư tiêu dùng

CSDL

Cơ sở dữ liệu

CV

Biến thiên bù đắp

CVM

Đánh giá ngẫu nhiên

ĐDSH

Đa dạng sinh học

ĐNN

Đất ngập nước

EEPSEA

Chương trình Kinh tế mơi trường Đông Nam Á

EV

Biến thiên tương đương

HPM

Giá trị hưởng thụ

IUCN

Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế

MP

Giá trị trường

NNPTNT

Nông nghiệp và phát triển nơng thơn

PS

Thặng dư sản xuất

RC

Chi phí thay thế

RNM

Rừng ngập mặn

TCM

Chi phí du lịch

TNMT

Tài ngun mơi trường

UBND

Uỷ ban nhân dân

UNEP

Chương trình mơi trường Liên hiệp quốc

VQG

Vườn quốc gia

WRI

Viện Tài nguyên thế giới

WTP

Sẵn sàng chi trả

WTA

Sẵn sàng chấp nhận

UNEP

Tổ chức môi trường Liên hiệp quốc


-1-

MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN
1.1. Nhu cầu sử dụng thông tin về giá trị kinh tế phục vụ quản lý tài nguyên
đất ngập nước tại Việt Nam
Việt Nam có một hệ thống tài nguyên đất ngập nước (ĐNN) rất phong phú với diện
tích hơn 10 triệu hecta phân bố rộng khắp cả nước, gồm nhiều loại hình đa dạng như
đầm phá, đầm lầy, bãi bồi cửa sông, rừng ngập mặn ven biển, ao hồ tự nhiên và
nhân tạo. ĐNN là một tài nguyên quan trọng cung cấp rất nhiều giá trị trực tiếp và
gián tiếp cho cộng đồng xã hội như thủy sản, dược liệu, phòng chống thiên tai, bảo
vệ bờ biển, hấp thụ CO2, bảo tồn nguồn gen và đa dạng sinh học cũng như các giá
trị văn hoá, lịch sử và xã hội khác [15] [20] [33].
Mặc dù có vai trị quan trọng với hệ thống kinh tế, xã hội và môi trường nhưng các
hệ sinh thái ĐNN tại Việt Nam đang bị suy giảm nghiêm trọng. Về số lượng, trong
thập kỷ qua, ước tính có khoảng 180 ngàn ha rừng ngập mặn ven biển đã bị mất,

thay vào đó là các đầm ni trồng thủy sản, các cơng trình phục vụ du lịch, giao
thơng, thương mại. Ngoài ra, ĐNN cũng chịu sự thay đổi mạnh mẽ về chất lượng do
một số nguyên nhân. Trước hết là ô nhiễm công nghiệp: các chất thải từ sản xuất
công nghiệp, tàu thuyền gây ảnh hưởng mạnh và nghiêm trọng tới chất lượng các
sông hồ, kênh rạch chứa nước. Ơ nhiễm do sử dụng hóa chất và thuốc bảo vệ thực
vật trong nông nghiệp cũng là một mối đe dọa lớn đối với chất lượng môi trường
ĐNN. Vùng Đồng bằng châu thổ sơng Hồng có mức độ sử dụng chất bảo vệ thực
vật rất lớn với nồng độ trong mùa mưa đều quá giới hạn cho phép khoảng 20-30 lần.
Trong giai đoạn 1995-2005 cũng có 50 tai nạn dầu tràn làm tràn khoảng 90 ngàn tấn
dầu ra biển, gây thiệt hại lớn cho các hệ sinh thái ĐNN ven biển [9] [45] [92].
Theo Cục BVMT (2006), nguyên nhân của sự suy giảm tài nguyên ĐNN ở Việt
Nam bên cạnh những yếu tố khách quan như biến đổi khí hậu, sự cố tràn dầu, áp lực
tăng trưởng kinh tế, đơ thị hố, cịn có sự yếu kém trong hệ thống quản lý tài


-2-

nguyên. Cụ thể là hệ thống pháp lý thiếu đồng bộ, chồng chéo trong phân định chức
năng của các cơ quan quản lý, hệ thống quyền tài sản chưa được phân định rõ ràng,
nguồn tài chính cho bảo tồn kém bền vững, thiếu cơ sở dữ liệu, tư liệu khoa học
phục vụ quản lý [13] [72].
Kinh nghiệm thế giới cho thấy thông tin về giá trị kinh tế của ĐNN là một yếu tố
đầu vào quan trọng cho việc quản lý và sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên này.
Một mặt, các thông tin về giá trị kinh tế giúp các nhà quản lý lựa chọn được các
phương án sử dụng ĐNN có hiệu quả, góp phần xây dựng các qui hoạch, kế hoạch
phát triển. Mặt khác, thông tin về giá trị kinh tế cũng là một đầu vào quan trọng góp
phần hồn thiện hệ thống pháp lý và các cơ chế quản lý ĐNN, lý giải cho sự phân
bổ nguồn lực cho bảo tồn ĐNN, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ quản lý,
là cơ sở để giải quyết tranh chấp khiếu nại cũng như là một thành tố cơ bản trong
các chương trình giáo dục, truyền thơng ĐNN [55] [75].

Mặc dù có vai trị và ý nghĩa quan trọng nhưng tại Việt Nam các thơng tin về giá trị
kinh tế của ĐNN cịn rất thiếu, rời rạc và kém đồng bộ. Mặc dù đã tham gia Công
ước Ramsar từ năm 1989 và hiện đã có 68 vùng ĐNN trên cả nước được cơng nhận
là có giá trị sinh thái cao nhưng những quyết định quản lý, sử dụng ĐNN tại Việt
Nam vẫn chủ yếu mang tính hành chính, kỹ thuật trong khi các khía cạnh kinh tế
chưa được nhìn nhận và xem xét đúng mức [72]. Một trong những nguyên nhân của
tình trạng này là chúng ta chưa có các dữ liệu về giá trị kinh tế của ĐNN. Các quyết
định sử dụng ĐNN thường đứng trên quan điểm cá nhân và chỉ tính đến những lợi
ích trực tiếp mà ĐNN mang lại cho cá nhân trong khi các lợi ích tổng thể mà ĐNN
cung cấp cho xã hội thường bị bỏ qua hoặc đánh giá thấp. Từ đó các quyết định
phân bổ ĐNN thường khơng hiệu quả, khơng mang lại lợi ích lớn nhất cho cộng
đồng và xã hội [13] [92].
Nhận thức được tầm quan trọng của ĐNN, trong những năm qua, Nhà nước đã tiến
hành rất nhiều các chương trình tổng thể và các hoạt động cụ thể với mục đích quản
lý hiệu quả, bền vững tài nguyên này. Năm 2003, Chính phủ đã ban hành Nghị định


-3-

số 109/2003/NĐ-CP về “Bảo tồn và phát triển bền vững ĐNN”. “Kế hoạch hành
động quốc gia về bảo tồn và phát triển bền vững các vùng ĐNN giai đoạn 20042010” của Bộ Tài nguyên và Môi trường (TNMT) năm 2004 tiếp tục cụ thể hoá
những đường hướng chỉ đạo về quản lý ĐNN của Nghị định 109. Các văn bản trên
đều nhấn mạnh một trong những hoạt động trọng tâm trong công tác quản lý tài
nguyên ĐNN là tăng cường nghiên cứu khoa học về ĐNN và gắn kết các kết quả
nghiên cứu với các đề xuất quản lý thực tiễn, trong đó nghiên cứu về giá trị kinh tế
của ĐNN là một hướng quan trọng [2] [3] [9].
1.2. Nhu cầu ứng dụng các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của đất ngập
nước tại Việt Nam
Đánh giá giá trị kinh tế tài nguyên nói chung và giá trị của ĐNN nói riêng là một
chủ đề mang tính chất khoa học - ứng dụng ngày càng trở nên phổ biến trong những

năm gần đây trên thế giới bao gồm cả các nước phát triển và đang phát triển do nhu
cầu khách quan và sự cần thiết của thông tin phục vụ quản lý. Cùng với nhu cầu
khách quan đó, cơ sở lý thuyết và các phương pháp và mô hình lượng giá ngày càng
đa dạng và hồn thiện mặc dù cũng trở nên phức tạp hơn nhằm đưa lại các kết quả
chính xác, tin cậy cho các hoạt động quản lý, sử dụng tài nguyên. Nhìn chung trên
thế giới hiện nay, xu hướng chung là có ba cách tiếp cận đánh giá giá trị kinh tế của
ĐNN:
 Đánh giá phân tích tác động (Impact Analysis Valuation): được sử dụng để đánh
giá thiệt hại của ĐNN khi có chịu các tác động hay sốc (shock) bên ngoài như sự
cố tràn dầu, ô nhiễm công nghiệp, thiên tai.
 Đánh giá từng phần (Partial Valuation): được sử dụng để đánh giá giá trị kinh tế
của hai hay nhiều phương án sử dụng ĐN khác nhau (ví dụ: ni tơm, phát triển
du lịch hoặc bảo tồn).
 Đánh giá tổng thể (Total Economic Valuation): được sử dụng để đánh giá phần
đóng góp tổng thể của tài nguyên ĐNN cho hệ thống phúc lợi xã hội.


-4-

Trong ba hướng tiếp cận đánh giá trên, đánh giá tổng thể có vai trị quan trọng vì nó
cung cấp thông tin nền cho các hoạt động quản lý đồng thời là dữ liệu đầu vào cho
đánh giá phân tích tác động và đánh giá từng phần [55].
Tại Việt Nam, việc đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên và tác động môi trường
bắt đầu vào giữa những năm 1990 cùng với sự ra đời của Luật Bảo vệ Mơi trường
1993 trong đó địi hỏi việc xác định thiệt hại do ơ nhiễm suy thối mơi trường gây
ra [8]. Gần đây, việc đánh giá thiệt hại về tài nguyên và môi trường càng trở nên
cấp bách cùng với áp lực phát triển kinh tế. Vì thế, đã có nhiều các nghiên cứu trong
lĩnh vực này xuất hiện ở Việt Nam. Các trường hợp và các phương pháp đánh giá
cũng ngày càng đa dạng..
Nghiên cứu của Nguyễn Thế Chinh và Đinh Đức Trường trong trường hợp “Đánh

giá thiệt hại kinh tế do ô nhiễm tại khu công nghiệp gang thép Thái Nguyên” (2002)
là một trong những nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam có sử dụng phương pháp đánh
giá thị trường (market price) trong phân tích tác động. Trong đó các tác giả đã sử
dụng kỹ thuật giá thị trường để đánh giá sự tổn hại về năng suất nông nghiệp và sức
khoẻ do ô nhiễm của Nhà máy gang thép Thái Nguyên gây ra cho người dân ở một
số xã xung quanh thông qua việc so sánh năng suất và lượng người mắc bệnh ở các
vùng ô nhiễm và vùng đối chứng để xác định chênh lệch bản chất giữa mức độ năng
suất/ sức khoẻ thông thường và năng suất/sức khoẻ khi ô nhiễm [5]. Tác giả Mai
Trọng Nhuận và các cộng sự cũng sử dụng phương pháp giá thị trường để đánh giá
giá trị kinh tế của một số điểm trình diễn ĐNN tại Việt Nam năm 2000, trong đó
ước tính sơ bộ các giá trị sử dụng trực tiếp của một số khu vực ĐNN tiêu biểu tại
Việt Nam [28]. Cũng sử dụng phương pháp này, tác giả Đỗ Nam Thắng (2005) đã
tính tốn giá trị sử dụng trực tiếp của tài nguyên ĐNN vùng Đồng bằng sơng Cửu
Long, đồng thời tiếp tục hồn thiện việc áp dụng phương pháp giá thị trường tại
Việt Nam thông qua điều chỉnh một số nhân tố sai lệch để đưa ra kết quả khá tin cậy
về những khối giá trị trực tiếp của ĐNN tại địa bàn nghiên cứu [39]. Tác giả Lê Thu
Hoa và các cộng sự (2006) cũng sử dụng kỹ thuật giá thị trường để tính tốn giá trị
nuôi tôm tại khu ĐNN của VQG Xuân Thủy, Nam Định [18]. Có thể nói, phương


-5-

pháp giá thị trường là phương pháp đánh giá giá trị mơi trường được sử dụng phổ
biến và hồn thiện nhất ở Việt Nam hiện nay.
Ngoài ra, trong những năm trở lại đây, để đánh giá những phần giá trị khác trong
tổng giá trị kinh tế của tài nguyên (tài sản môi trường), các nhà nghiên cứu của Việt
Nam cũng đã bước đầu nghiên cứu và áp dụng thử nghiệm các phương pháp phức
tạp hơn, phổ biến là phương pháp Chi phí du lịch (Travel Cost Method - TCM) và
Đánh giá ngẫu nhiên (Contigent Valuation Method - CVM). Các phương pháp này
dựa trên các thị trường sẵn có hoặc xây dựng các thị trường giả định để đánh giá

phúc lợi (welfare) của người sử dụng tài nguyên khi tham gia thị trường, từ đó đưa
ra các khuyến nghị về chính sách. Mở đầu bằng nghiên cứu của Nguyễn Đức Thanh
và Lê Thị Hải (1999) về giá trị du lịch của Vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương
thông qua việc sử dụng phương pháp TCM [35], phương pháp này tiếp tục được
nhân rộng để định giá giá trị giải trí của các VQG, khu bảo tồn thiên nhiên
(KBTTN) khác trong cả nước như KBTTN Hòn Mun [27], VQG Ba Bể [21], VQG
Bạch Mã [7]. Ngoài phương pháp TCM, phương pháp CVM cũng được áp dụng
phổ biến để xác định giá trị phi sử dụng của tài nguyên cũng như lợi ích của việc
tiến hành các chương trình bảo tồn, cải thiện chất lượng môi trường. Phương pháp
này cũng được sử dụng trong các nghiên cứu của tác giả Bùi Dũng Thể (2005) để
xác định mức chi trả của người dân để bảo tồn rừng đầu nguồn tại Huế và tác giả
Đinh Đức Trường (2008) để xác định sự suy giảm giá trị của hệ sinh thái san hô do
sự cố dầu tràn tại Quảng Nam [38][43]. Gần đây, một phương pháp đánh giá mới
dựa trên thị trường giả định và lựa chọn hành vi (Choice modelling) cũng đã được
thực hiện trong nghiên cứu của Đỗ Nam Thắng (2008) để xác định giá trị của bảo
tồn ĐNN ở VQG Tràm Chim [89]. Phương pháp này địi hỏi phải có sự kết hợp chặt
chẽ giữa các nhà nghiên cứu kinh tế và các nhà sinh thái học để xây dựng các kịch
bản bảo tồn phù hợp, từ đó tính ra lợi ích của từng kịch bản.
Tuy nhiên, các nghiên cứu cho đến nay về giá trị kinh tế của ĐNN tại Việt Nam có
một số các hạn chế sau:


-6-

 Thứ nhất, các nghiên cứu mới chỉ tập trung vào một nhóm giá trị cụ thể của
ĐNN, phổ biến là giá trị sử dụng trực tiếp trong khi các nhóm giá trị sử dụng
gián tiếp và phi sử dụng chưa được nghiên cứu kỹ càng. Cho đến nay chưa có
nghiên cứu nào tại Việt Nam sử dụng cách tiếp cận đánh giá tổng thể giá trị của
ĐNN.
 Thứ hai, các kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức độ tính tốn sơ bộ, chưa

có sự thảo luận và liên hệ chặt chẽ với các biện pháp quản lý ĐNN cụ thể. Nói
cách khác, việc đề xuất các ứng dụng quản lý trên cơ sở kết quả nghiên cứu về
giá trị kinh tế của ĐNN còn rất hạn chế.
 Thứ ba, cho đến nay các phương pháp đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN ở Việt
Nam mới chỉ tập trung vào những nhóm truyền thống như giá thị trường, chi phí
du lịch. Các phương pháp tiên tiến được sử dụng trên thế giới như hàm sản xuất,
đánh giá ngẫu nhiên, mơ hình lựa chọn chưa được sử dụng nhiều trong nước. Lý
do là những phương pháp này thường đi kèm với những đòi hỏi chặt chẽ về tiếp
cận mơ hình lý thuyết kinh tế, qui trình thu thập thông tin chi tiết, kỹ thuật xử lý
và phân tích dữ liệu phức tạp. Tuy nhiên, về ưu điểm, việc áp dụng các phương
pháp hiện đại trên lại cho phép xác định các nhóm giá trị khó lượng hóa của
ĐNN như giá trị sử dụng gián tiếp và phi sử dụng.
2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
2.1. Mục tiêu tổng quát
Đánh giá giá trị kinh tế toàn phần và từng phần của tài nguyên ĐNN phục vụ cho
việc quản lý ĐNN; áp dụng thử nghiệm cho vùng ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh
Nam Định.
2.2. Mục tiêu cụ thể
1.

Tổng quan và hệ thống hóa các vấn đề lý luận, cơ sở khoa học, phương pháp
luận, các phương pháp và qui trình đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý
ĐNN.


-7-

2.

Áp dụng thử nghiệm một số phương pháp và qui trình đánh giá tiến tiến của

thế giới để đánh giá giá trị kinh tế tổng thể và từng phần gồm giá trị sử dụng
trực tiếp, giá trị sử dụng gián tiếp và giá trị phi sử dụng của tài nguyên ĐNN
tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định

3.

Đề xuất các biện pháp quản lý tài nguyên ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh
Nam Định dựa trên các kết quả đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN.

3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
3.1. Phạm vi không gian
Nghiên cứu được thực hiện tại vùng ĐNN cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, cụ thể
là toàn bộ khu vực VQG Xuân Thủy (gồm cả vùng lõi và vùng đệm) nằm ở phía
Tây Nam cửa Ba Lạt thuộc huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định.
Vùng ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định được lựa chọn là khơng gian nghiên
cứu vì những lý do sau:
Thứ nhất, đây là vùng ĐNN tiêu biểu, chứa đựng những giá trị sinh thái và đa dạng
sinh học quan trọng bậc nhất tại Việt Nam, đồng thời có tầm quan trọng quốc tế.
Xuân Thủy là khu Ramsar đầu tiên tại Việt Nam và được đánh giá là “trái tim” của
Khu Dự trữ sinh quyển thế giới ĐNN châu thổ Sông Hồng do Tổ chức Giáo dục,
khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) chính thức cơng nhận ngày
02/12/2004 [44].
Thứ hai, ĐNN tại khu vực nghiên cứu hàm chứa rất nhiều giá trị kinh tế thuộc cả ba
nhóm là giá trị sử dụng trực tiếp, giá trị sử dụng gián tiếp và giá trị phi sử dụng. Do
vậy, đây là địa bàn hội tụ những điều kiện cần thiết để có thể ứng dụng cơ sở khoa
học và các phương pháp đánh giá nhằm xác định được giá trị kinh tế tổng thể của tài
nguyên ĐNN. Từ đó, có thể đưa ra các kiến nghị về khả năng ứng dụng các phương
pháp và qui trình đánh giá giá trị kinh tế cho các khu ĐNN khác.
Thứ ba, với các giá trị kinh tế cao cũng như các giá trị về sinh thái quan trọng được
cung cấp bởi tài nguyên ĐNN, VQG Xuân Thủy là nơi mà sự xung đột giữa các

-8-

hoạt động phát triển và bảo tồn thể hiện rõ ràng nhất, vì vậy rất cần một sự tiếp cận
quản lý sử dụng tài nguyên mang tính đồng bộ, hệ thống, trong đó có các thơng tin
về giá trị kinh tế của ĐNN.
Thứ tư, là một khu vực có giá trị sinh thái cao nên Xuân Thủy thu hút sự quan tâm
của nhiều nhà khoa học, các tổ chức quốc tế và các nhà quản lý ở trung ương và địa
phương. Vì vậy, tại Xn Thủy, đã có một số thông tin nền, dữ liệu thứ cấp nằm
trong các nghiên cứu, tư liệu, báo cáo đã có. Bên cạnh những thông tin sơ cấp được
thu thập tại hiện trường, các thông tin thứ cấp cũng rất quan trọng và là yếu tố đầu
vào phục vụ cho công tác đánh giá giá trị kinh tế tại khu vực.
3.2. Phạm vi thời gian
Mặc dù nghiên cứu hiện trường tại vùng cửa sông Ba Lạt được thực hiện chủ yếu
trong năm 2007 và 2008 nhưng luận án có sử dụng hệ thống tư liệu nghiên cứu,
tham khảo được ấn bản trong rất nhiều năm, trong đó các báo cáo thứ cấp tại hiện
trường nghiên cứu có thời gian từ năm 2002 đến năm 2008.
4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận án đã sử dụng những phương pháp cơ bản sau trong q trình thực hiện.
Ngồi ra quá trình và các phương pháp nghiên cứu cụ thể (methodologies) sẽ được
trình bày chi tiết trong Chương 2 khi đánh giá từng loại giá trị cụ thể của ĐNN.
Phương pháp kế thừa: luận án sử dụng kế thừa các tài liệu, tư liệu, kết quả của các
cơng trình nghiên cứu trong nước và quốc tế để khái quát và hệ thống hóa cơ sở lý
luận của đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý ĐNN; cung cấp thông tin nền phục
vụ triển khai nghiên cứu thực nghiệm; ứng dụng các kết quả nghiên cứu để đề xuất
các giải pháp quản lý ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định.
Phương pháp chuyên gia: được sử dụng để đánh giá ưu nhược điểm của một số
phương pháp, qui trình đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN đã áp dụng tại Việt Nam;
nhận diện, mô tả và và lý giải lựa chọn các giá trị kinh tế quan trọng của ĐNN tại

vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định; xây dựng và hoàn thiện các bảng hỏi thu


-9-

thập thơng tin; phân tích thực trạng và đề xuất các cơ chế, giải pháp quản lý ĐNN
tại hiện trường nghiên cứu và tại Việt Nam. Các chuyên gia bao gồm các nhà khoa
học nghiên cứu về ĐNN, rừng ngập mặn, kinh tế mơi trường, chính sách mơi trường
cũng như các nhà quản lý ở cấp trung ương và địa phương.
Phương pháp mơ hình tốn kinh tế: các mơ hình toán kinh tế được sử dụng trong
luận án để đánh giá các khối giá trị kinh tế của ĐNN bao gồm hàm sản xuất hộ gia
đình, hàm chi phí du lịch, hàm cực đại xác xuất lựa chọn chi trả, mơ hình lợi ích
ngẫu nhiên có tham số và phi tham số. Các mơ hình này được kế thừa và phát triển
trên cơ sở lý các lý thuyết kinh tế, được tham vấn ý kiến chuyên gia để lựa chọn các
biến số phù hợp, được chạy và thử nghiệm để điều chỉnh các trục trặc và lỗi kỹ
thuật phát sinh.
Phương pháp điều tra xã hội học: được thực hiện chủ yếu tại hiện trường nghiên
cứu với các đối tượng gồm các cơ sở nuôi trồng thủy sản, người dân, du khách tham
quan, các nhà quản lý nhằm thu thập các dữ liệu đầu vào phục vụ cho việc đánh giá
giá trị kinh tế và đề xuất các biện pháp quản lý ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt tỉnh
Nam Định.
Phương pháp xử lý thống kê: các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập được xử lý
bằng phần mềm thống kê SPSS và Excel; thông tin trong các cuộc phỏng vấn sâu và
thảo luận nhóm cũng được xử lý riêng biệt phục vụ cho phần báo cáo kết quả, thảo
luận và đề xuất biện pháp quản lý.
Phương pháp phân tích, tổng hợp: sử dụng trong q trình hồn thiện luận án. Kết
quả từ các mơ hình xử lý dữ liệu sẽ được diễn giải, phân tích và thảo luận chi tiết.
Các biện pháp và qui trình quản lý cũng sẽ được đề xuất dựa trên những kết quả
phân tích và tổng hợp.
Phương pháp đánh giá giá trị tài nguyên và mơi trường: Luận án nghiên cứu, hệ

thống hóa và sử dụng một hệ thống các phương pháp tiên tiến trên thế giới hiện nay
để đánh giá giá trị tài nguyên của ĐNN tại vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định.


- 10 -

Chi tiết về khái niệm, phân loại và qui trình áp dụng các phương pháp được nêu cụ
thể trong Chương I và II của luận án nhưng về cơ bản gồm có 4 nhóm chính là: các
phương pháp dựa vào thị trường thực, các phương pháp dựa vào thị trường thay thế,
các phương pháp dựa vào thị trường giả định và phương pháp phân tích chi phí – lợi
ích mở rộng.
5. Ý NGHĨA VÀ ĐĨNG GĨP CỦA LUẬN ÁN
Về ý nghĩa lý luận, luận án hệ thống hóa cơ sở khoa học của việc đánh giá giá trị
kinh tế phục vụ quản lý tài nguyên ĐNN gồm quan điểm tiếp cận, lý thuyết đánh
giá, các phương pháp đánh giá và việc sử dụng thông tin giá trị kinh tế trong quản lý
ĐNN. Ngoài ra, trên cơ sở ứng dụng thử nghiệm một hệ thống các phương pháp
đánh giá tiên tiến của thế giới để xác định giá trị kinh tế của tài nguyên ĐNN tại
vùng cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, luận án cũng đưa ra các khuyến nghị về khả
năng áp dụng một số phương pháp đánh giá cũng như qui trình đánh giá giá trị kinh
tế của ĐNN tại Việt Nam
Về ý nghĩa thực tiễn, dựa trên các kết quả nghiên cứu thực nghiệm về giá trị kinh tế
tổng thể và từng phần của ĐNN tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam Định, luận án đưa ra
các đề xuất ứng dụng thông tin về giá trị kinh tế phục vụ cho việc quản lý hiệu quả,
bền vững tài nguyên ĐNN tại khu vực nghiên cứu.
6. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án được kết cấu thành ba chương chính gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận của đánh giá giá trị kinh tế phục vụ quản lý tài
nguyên đất ngập nước
Chương 2: Đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên đất ngập nước tại cửa sông
Ba Lạt, tỉnh Nam Định

Chương 3: Quản lý tài nguyên đất ngập nước tại cửa sông Ba Lạt, tỉnh Nam
Định sử dụng thông tin về giá trị kinh tế của đất ngập nước


- 11 -

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ PHỤC
VỤ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN ĐẤT NGẬP NƯỚC
1.1. TIẾP CẬN ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA ĐẤT NGẬP NƯỚC
1.1.2. Khái niệm đất ngập nước
Thuật ngữ “Đất ngập nước” có nội hàm khá rộng và được hiểu theo nhiều cách khác
nhau trong từng hoàn cảnh, mục đích sử dụng.
Theo cơng ước Ramsar (1971), ĐNN được định nghĩa như sau:
“ ĐNN được coi là các vùng đầm lầy, than bùn hoặc vùng nước dù là tự
nhiên hay nhân tạo, ngập nước thường xuyên hoặc từng thời kỳ, là nước tĩnh, nước
chảy, nước ngọt, nước lợ hay nước mặn bao gồm cả những vùng biển mà độ sâu
mực nước khi thủy triều ở mức thấp nhất không vượt quá 6m ”.
Theo Chương trình quốc gia về điều tra ĐNN của Hoa Kỳ (2004):
“Về vị trí phân bố, ĐNN là những vùng đất chuyển tiếp giữa những hệ sinh
thái (HST) trên cạn và HST thủy vực. Những nơi này mực nước ngầm thường nằm
sát mặt đất hoặc thường xuyên được bao phủ bởi lớp nước nóng”.
Theo tác giả Lê Văn Khoa (2007):
“ĐNN là đất bão hòa nước trong thời gian dài đủ để hỗ trợ cho các quá trình
thủy sinh. Đó là những nơi khó tiêu thốt nước, có thực vật thủy sinh và các hoạt
động sinh học thích hợp với mơi trường ẩm ướt”[26].
Những định nghĩa trên nhìn chung đều xem ĐNN như đới chuyển tiếp sinh thái,
những diện tích chuyển tiếp giữa mơi trường trên cạn và ngập nước, những nơi mà
sự ngập nước của đất tạo ra sự phát triển của một hệ thực vật đặc trưng. Ngồi ra,
các định nghĩa về ĐNN thường gồm có ba thành tố chính là: (i) ĐNN được phân

biệt bởi sự hiện diện của nước. (ii) ĐNN thường có những loại đất đồng nhất khác


- 12 -

hẳn với những vùng đất cao ở xung quanh.(iii) ĐNN thích hợp cho sự hiện diện của
những thảm thực vật thích nghi với những điều kiện ẩm ướt.
Hiện nay, định nghĩa ĐNN của Công ước Ramsar được nhiều quốc gia, tổ chức sử
dụng phổ biến nhiều hơn cả và là cơ sở cho các hoạt động quản lý và nghiên cứu về
ĐNN. Luận án sẽ sử dụng định nghĩa này một mặt vì vùng ĐNN nghiên cứu là khu
vực bãi bồi cửa sông ngập nước theo chế độ nhật triều; ngoài ra định nghĩa của
Ramsar cũng được sử dụng là định nghĩa ĐNN chính thức tại Việt Nam theo Nghị
định 109/2003/NĐ-CP của Chính phủ về “Bảo tồn và PTBV các vùng ĐNN”.
1.1.2. Mối quan hệ giữa hệ sinh thái đất ngập nước và hệ thống kinh tế
Xem xét mối quan hệ hữu cơ giữa hệ sinh thái ĐNN và hệ thống kinh tế là xuất phát
điểm của việc tiếp cận đánh giá giá trị kinh tế của ĐNN. Về cơ bản, do các hoạt
động kinh tế của con người phụ thuộc vào các điều kiện sinh thái nên khi đánh giá
giá trị kinh tế của ĐNN phải xem xét kỹ mối quan hệ giữa hệ thống kinh tế của con
người và hệ thống sinh thái ĐNN [54] [90].
Trước hết, trong hệ sinh thái ĐNN, tại mọi thời điểm ln có sự tác động qua lại
giữa cấu trúc, quy trình và chức năng của hệ thống. Cấu trúc của hệ sinh thái bao
gồm các thành phần vô cơ và hữu cơ. Các q trình bao gồm sự chuyển hóa vật chất
và năng lượng. Tác động qua lại giữa cấu trúc và các quá trình hình thành nên chức
năng sinh thái của ĐNN. Đến lượt mình, các chức năng này lại cung cấp các hàng
hóa, dịch vụ mơi trường và mang lại lợi ích cho con người [34] [91].
Nếu con người có sự ưa thích (preference) đối với các lợi ích nói trên và sẵn lịng
chi trả để nhận thêm một lượng lợi ích nhất định từ hệ sinh thái ĐNN thì các lợi ích
này sẽ có giá trị kinh tế. Theo Bateman và Willis (1999), giá trị kinh tế là một khái
niệm mang tính cụ thể và khơng phải là bản chất của bất cứ thứ gì. Giá trị kinh tế
chỉ xuất hiện khi có sự tương tác giữa các chủ thể và khách thể kinh tế. Cụ thể hơn,

các thuộc tính mơi trường của ĐNN chỉ có giá trị kinh tế khi nó xuất hiện trong hàm
lợi ích của một cá nhân (individual utility function) hoặc hàm chi phí của một doanh
nghiệp (firm production function). Như vậy, các chức năng của hệ sinh thái tự nó


- 13 -

không mang lại giá trị kinh tế; thay vì đó, các chức năng cung cấp các hàng hóa và
dịch vụ và việc sử dụng các hàng hóa và dịch vụ đó mới mang lại các giá trị kinh tế
cho con người [57].

Quá trình

Cấu trúc
HỆ SINH THÁI
ĐNN

Chức năng hệ sinh thái ĐNN

Các thuộc tính của
hệ sinh thái ĐNN

Các hàng hóa, dịch vụ sinh thái
ĐNN cung cấp cho con người

Ví dụ: tơm, cá, gỗ, củi, cảnh quan, du lịch,

Ví dụ: Giá trị

phòng chống lũ lụt, lọc và điều tiết nước ngầm,

tồn tại của đa

bảo tồn đa dạng sinh học, lưu trữ nguồn gen,

dạng sinh học

hấp thụ CO2

Giá trị sử dụng

QUAN HỆ
GIỮA HỆ
SINH
THÁI
ĐNN VÀ
HỆ
THỐNG
KINH TẾ

Giá trị phi sử dụng

Tổng giá trị kinh tế

HỆ
KINH TẾ

Hình 1.1: Mối liên hệ giữa hệ sinh thái ĐNN và hệ thống kinh tế
Nguồn: [90]

- 14 -

Như trong hình 1.1, các chức năng sinh thái ĐNN cung cấp các hàng hóa và dịch vụ
cho hệ thống kinh tế. Về cơ bản, chức năng sinh thái của hệ sinh thái ĐNN là kết
quả của sự tương tác liên tục giữa các cấu trúc và quá trình sinh thái. Barbier (1994)
đưa ra hệ thống phân loại các chức năng của ĐNN gồm 4 nhóm chính là chức năng
điều tiết (regulation function), chức năng cư trú (habitat function), chức năng sản
xuất (production function) và chức năng thông tin (information function) [54].
Bảng 1.1: Các chức năng của ĐNN và các hàng hóa, dịch vụ sinh thái
Điều tiết khơng khí
Điều hịa khí hậu
Phịng ngừa các tác động
Điều tiết nước
Ổn định đất
Chu trình dinh dưỡng
Xử lý ơ nhiễm
Kiểm sốt sinh thái
Hấp thụ CO2

Chức năng điều tiết

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

9.

Chức năng cư trú

1. Cung cấp nơi cư trú
2. Cung cấp nơi sinh sản

Chức năng sản xuất

1.
2.
3.
4.
5.

Thực phẩm
Nguyên liệu thô
Nguồn gen
Nguồn dược liệu
Đồ trang sức

Chức năng thơng tin

1.
2.
3.
4.
5.

Thơng tin thẩm mỹ

Giải trí, du lịch
Giá trị tinh thầnvà văn hóa
Giá trị văn hóa, lịch sử
Giá trị giáo dục, khoa học

Nguồn: [54]

Chức năng điều tiết: có liên quan đến năng lực của hệ sinh thái trong việc điều tiết
các quá trình căn bản của hệ và hệ thống hỗ trợ đời sống (life support systems)
thông qua chu trình sinh địa hóa và các q trình sinh học. Bên cạnh việc duy trì hệ
sinh thái, chức năng điều tiết cũng cung ứng nhiều dịch vụ mang lại lợi ích trực tiếp
và gián tiếp cho con người (ví dụ: khơng khí, nước, dịch vụ kiểm sốt sinh thái).


- 15 -

Chức năng cư trú của hệ sinh thái liên quan đến việc cung cấp địa bàn cư trú và
sinh sản cho các sinh vật, từ đó giúp bảo tồn và duy trì nguồn gen, đa dạng sinh học
và q trình tiến hóa.
Chức năng sản xuất: q trình quang hợp của hệ sinh thái chuyển hóa năng lượng,
khí CO2, nước và các chất dinh dưỡng thành nhiều dạng cấu trúc cacbon. Các cấu
trúc này sau đó được sử dụng bởi các sinh vật để tổng hợp thành sinh khối của hệ.
Sự đa dạng trong cấu trúc cacbon cung cấp rất nhiều hàng hóa sinh thái cho con
người như thực phẩm, nguyên liệu thô hay các nguồn năng lượng.
Chức năng thông tin: hệ sinh thái cung cấp nhiều thông tin cơ bản cho đời sống tinh
thần của con người như giải trí, thẩm mỹ, văn hóa, tơn giáo, khoa học, giáo dục.
1.1.3. Tổng giá trị kinh tế của tài nguyên đất ngập nước
Hình 1.2 minh họa cụ thể các thành phần của tổng giá trị kinh tế của một hệ sinh
thái ĐNN. Cho đến nay, có rất nhiều các quan điểm về các nhóm giá trị khác nhau
trong tổng giá trị kinh tế của ĐNN. Tuy nhiên, điểm chung giữa các quan điểm này

là việc chia tổng giá trị kinh tế thành hai nhóm chính là các giá trị sử dụng (use
value) và các giá trị phi sử dụng (non use value) [91].
TỔNG GIÁ TRỊ KINH TẾ

GIÁ TRỊ PHI SỬ DỤNG

GIÁ TRỊ SỬ DỤNG

Giá trị
sử dụng
trực tiếp

Giá trị
sử dụng
gián tiếp

Giá trị
lựa chọn

Giá trị
tồn tại

Giá trị
lưu truyền

Hình 1.2: Tổng giá trị kinh tế của tài nguyên ĐNN
Nguồn: [91]


- 16 -

Theo Turner (2003), giá trị sử dụng là những hàng hóa và dịch vụ sinh thái mà
ĐNN cung cấp cho con người và các hệ thống kinh tế và được chia thành 3 nhóm là
giá trị sử dụng trực tiếp (direct use value), giá trị sử dụng gián tiếp (indirect use
value) và giá trị lựa chọn (option value).
 Giá trị sử dụng trực tiếp: bao gồm những hàng hố dịch vụ do mơi trường ĐNN
cung cấp và có thể tiêu dùng trực tiếp như gỗ, củi, thủy sản, mật ong hay giá trị
du lịch, giải trí
 Giá trị sử dụng gián tiếp: là những giá trị, lợi ích từ những dịch vụ do hệ sinh
thái ĐNN cung cấp và các chức năng sinh thái như tuần hoàn dinh dưỡng, hấp
thụ CO2, điều hồ khí hậu, phịng chống bão lũ.
 Giá trị lựa chọn về bản chất là những giá trị sử dụng trực tiếp hoặc giá trị sử
dụng gián tiếp của ĐNN mặc dù có thể sử dụng ở hiện tại nhưng chưa được sử
dụng vì một lý do nào đó mà để lại để sử dụng ở tương lai. Ví dụ giá trị du lịch,
cảnh quan, dược phẩm.
Giá trị phi sử dụng là những giá trị bản chất, nội tại của ĐNN và được chia thành
giá trị tồn tại (existence value) và giá trị lưu truyền (bequest value).
 Giá trị tồn tại của ĐNN là giá trị nằm trong nhận thức, cảm nhận và sự thỏa mãn
của một cá nhân khi biết được các thuộc tính của ĐNN đang tồn tại ở một trạng
thái nào đó và thường được đo bằng sự sẵn sàng chi trả của cá nhân để có được
trạng thái đó.
 Giá trị lưu truyền là sự thỏa mãn nằm trong cảm nhận của cá nhân khi biết rằng
tài nguyên được lưu truyền và hưởng thụ bởi các thế hệ tương lai. Giá trị này
cũng thường được đo bằng sự sẵn sàng chi trả của cá nhân để bảo tồn tài nguyên
cho các thế hệ mai sau.


- 17 -

Mặc dù có những cách phân loại chi tiết hơn nhưng luận án sẽ kế thừa và lựa chọn

cách phân loại tổng giá trị kinh tế của ĐNN của Tunner như trên. Lý do là vì cách
tiếp cận này được sử dụng phổ biến trong nhiều sách giáo khoa kinh tế môi trường,
tài liệu hướng dẫn về đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên, đồng thời cũng được
áp dụng thịnh hành trong các nghiên cứu trong giới học thuật và các tổ chức môi
trường quốc tế trong thời gian gần đây.
Bảng 1.2 : Tổng giá trị kinh tế của đất ngập nước
Giá trị sử dụng
trực tiếp
 Cung cấp năng
lượng: gỗ, củi,
than củi
 Khai thác và
nuôi trồng thủy
sản
 Cung cấp các
sản phẩm như
thức ăn, dược
liệu, vật liệu xây
dựng, mật ong
 Giao thơng
 Du lịch, giải trí

Giá trị sử dụng
gián tiếp
 Ổn định ven bờ
 Nạp và điều tiết
nước ngầm
 Phòng chống bão
lũ
 Chứa đựng và xử

lý các chất gây ô
nhiễm
 Cung cấp nơi cư
trú cho động thực
vật
 Ngăn chặn sự xâm
nhập của nước mặn
 Hấp thụ CO2

Giá trị lựa chọn
 Nguồn dược
liệu tiềm
năng
 Cảnh quan
tiềm năng
phục vụ du
lịch

Giá trị
phi sử dụng
 Giá trị bảo tồn
đa dạng sinh học
 Giá trị văn hố,
lịch sử
 Giá trị tơn giáo
và chính trị
 Giá trị lưu
truyền

Nguồn:[55]

1.1.4. Cơ sở lý thuyết của đánh giá giá trị kinh tế đất ngập nước
Đánh giá giá trị kinh tế của tài nguyên nói chung và ĐNN nói riêng có nền tảng lý
thuyết từ kinh tế học phúc lợi. Theo đó, mục tiêu của các hoạt động kinh tế là làm
gia tăng phúc lợi tổng thể của xã hội (social welfare). Về cơ bản, sự thay đổi phúc
lợi xã hội được giả định bằng tổng thay đổi trong phúc lợi của từng cá nhân thành
viên. Những cá nhân này khơng chỉ tiêu dùng các hàng hóa và dịch vụ thơng thường
mà cịn cả những hàng hóa và dịch vụ mơi trường. Để tối đa hóa phúc lợi khi có