SKKN rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

I. Đặt vấn đề
Luật Giáo dục 2005( Điều 5) quy định “Phương pháp giáo dục phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học;
bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê
học tập và ý chí vươn lên” được đặt ra là một vấn đề nổi bật.
Với mục tiêu giáo dục phổ thông là: “Giúp học sinh phát triển toàn
diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển
năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành nhân cách con người
Việt Nam xã hội chủ nghĩa , xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân,
chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc tiếp tục đi vào cuộc sống lao
động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc” Chương trình giáo dục phổ
thông ban hành kèm theo quyết định số 16/2006/ QĐ- BGDĐT ngày
5/5/2006 của Bộ trưởng Bộ giáo dục và Đào tạo cũng đã nêu: “ Phải phát
huy tính tích cực , tự giác, chủ động , sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc trưng môn học , đặc điểm đối tượng học sinh, điều kiện của từng lớp
học; bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn
luyện kĩ năng vận dụng vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm
vui, hứng thú và trách nhiệm học tập của học sinh”
Vì vậy, thực hiện nghị quyết số 40/QH 10 của Quốc hội, chỉ thị
14/2001/CTTTg của Thủ tướng chính phủ về việc đổi mới chương trình
GD phổ thông. Năm học 2002 - 2003 các trường THCS trong cả nước đồng
bộ đổi mới chương trình, SGK, phương pháp dạy học mới.
Hoà cùng với xu thế đó, Sở Giáo dục - Đào tạo tỉnh Phú Thọ nói
chung, phòng Giáo dục - Đào tạo Việt trì nói riêng đã không ngừng đổi mới
công tác chỉ đạo thực hiện phương pháp dạy học mới, bồi dưỡng đội ngũ,

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

có kế hoạch mua sắm thiệt bị đồ dùng hiện đại để đáp ứng yêu cầu của
chiến lược Giáo dục.
Với vị trí quan trọng và thế mạnh ấy, riêng trong chương trình của
cấp THCS môn Văn giúp người đọc tiếp xúc với vẻ đẹp kỳ diệu và phong
phú của tiếng mẹ đẻ, tiếp xúc với văn hoá dân tộc và văn hoá nhân loại kết
tinh trong tác phẩm văn học.Để bồi dưỡng tâm hồn, góp phần hình thành và
phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Vì vậy, bộ môn nhân văn luôn hàm
chứa những thách thức nghề nghiệp và đòi hỏi nhiều năng lực sáng tạo đặc
thù của giáo viên và học sinh do vậy việc rèn luyện tư duy sáng tạo trong
quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS là cần thiết và hữu ích.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

II. Giải quyết vấn đề.
1. Cơ sở lý luận và thực tiễn:
Từ những văn bản chỉ thị về nhiệm vụ năm học trong những năm gần
đây đều đề cập đến vấn đề: Đổi mới phương pháp nâng cao hiệu quả giáo
dục.Từ những văn bản của Bộ giáo dục, Sở giáo dục triển khai trong tình
hình thực tế, lãnh đạo phòng giáo dục, tổ chuyên môn nghiệp vụ luôn luôn
có những quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn công tác nâng cao hiệu quả phương
pháp dạy học mới.
Bản thân là giáo viên bộ môn tôi nhận thấy vấn đề chiến lược trong
quá trình đào tạo toàn diện con người mới trên cơ sở lấy văn bản, chỉ thị,
nghị quyết, cơ sở lý luận làm nền tảng để hoàn thiện và phát triển.
Trong thực tế ở đơn vị trường THCS Hùng Lô, đa số học sinh nhận

thức được, các em có ý thức học tập, say mê tìm hiểu, thích thú khám phá,
đồ dùng trực quan được trang bị rất đầy đủ. Đó là một điều kiện hết sức
thuận lợi để áp dụng phương pháp dạy học mới, học sinh giữ vai trò chủ
động trong việc tiếp thu kiến thức. Tuy vậy vấn đề đặt ra là phải làm như
thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh, bởi không phải trên thực tế
đơn vịTHCS Hùng Lô tất cả các em học sinh đều có nhận thức tốt, bộ phận
những em còn nhận thức chậm, chưa hứng thú với môn học thì giáo viên sẽ
phải làm như thế nào để có hiệu quả nhất trong khi áp dụng những phương
pháp dạy học mới.
2. Giả thuyết.
Thời gian gần đây luận điểm " Dạy học theo phương pháp tích cực "
trong hoạt động dạy học được thảo luận khá sôi nổi và rộng rãi, thậm chí
được xem như một yêu cầu then chốt của đổi mới phương pháp dạy học

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Văn ở nhà trường phổ thông. Không phải là đối tượng - khách thể, học sinh
theo quan niệm dạy học môn Văn mới, giữ vai trò chủ thể, sáng tạo, khám
phá, chiếm lĩnh giá trị tác phẩm. Không chỉ đáp ứng nhu cầu bức xúc của
cuộc thảo luận đổi mới phương pháp dạy học Văn, việc "Rèn luyện tư duy
sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm - THCS" cũng nhằm góp phần lý
giải những biểu hiện đặc trưng của tâm lý sáng tạo trong quá trình cảm thụ
và tiếp nhận văn chương. Đồng thời cũng góp phần xác lập mối quan hệ
đặc thù giữa: Tác phẩm - nhà văn với bạn đọc - học sinh trong quá trình
chuyển hoá từ chủ thể tiếp nhận sang chủ thể sáng tạo.
Không những vậy, bản chất của phương thức sáng tạo đặc thù được
quy định trước hết bởi tính chất nhà trường của môn học. Tính chất này nảy

sinh một cơ chế tiếp nhận văn học đặc biệt bao gồm mối liên hệ tác động
tích cực giữa các thành tố: Giáo viên - tác phẩm - học sinh. Trong đó liên
tưởng và tưởng tượng nghệ thuật của học sinh có vai trò như cầu nối giữa
khát vọng, sở thích của mình với tầm đón đợi của tác phẩm văn học ý đồ
sáng tạo của nhà văn.
Mặt khác, tư duy sáng tạo thể hiện qua hoạt động liên tưởng và
tưởng tượng nghệ thuật của học sinh không phải là hoạt động mang tính
đơn nhất trong quá trình tiếp nhận văn học. Vì vậy, nói tới vấn đề "Rèn
luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm - THCS" không nói
tới đối tượng, mục đích, phương thức, cơ chế và giới hạn của liên tưởng,
tưởng tượng trên cơ sở nghiên cứu mối quan hệ những hoạt động khác của
học sinh trong quá trình chiếm lĩnh giá trị tác phẩm như: đọc, kể, tóm ,
phân tích, so sánh, khái quát.
Tuy vậy, trong việc áp dụng phương pháp dạy học mới còn nhiều
thiếu sót, khó thực hiện do phương pháp dạy học tác phẩm văn chương theo
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

lối truyền thụ một chiều. Cho nên những vấn đề nêu ra là những kinh
nghiệm bước đầu giúp giáo viên nhận thức kiểm soát và điều khiển được
quá trình tiếp nhận văn học, học sinh thông qua liên tưởng, tưởng tượng
nghệ thuật. Đồng thời khẳng định xu hướng tất yếu của đổi mới phương
pháp dạy học văn theo quan điểm: Dạy học hướng vào hoạt động sáng tạo
của học sinh, giúp học sinh hình thành năng lực tự thông hiểu và vận dụng
kiến thức. Vì vậy mục đích của sáng kiến kinh nghiệm là:
- Tìm ra những giải pháp cụ thể, phù hợp với tình hình thực tế đơn
vị. Giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác chủ động , sáng tạo trong
học tập.

Trên cơ sở yêu cầu và nhiệm vụ giáo dục phát triển, giáo viên xây
dựng các tình huống để học sinh tự bộc lộ hứng thú chủ động tích cực tham
gia quá trình tiếp nhận khơi đúng mạch nguồn những giá trị đặc sắc của tác
phẩm, đồng cảm và thấu hiểu tác phẩm ở mức cao nhất.
- Hơn nữa là góp phần quan trọng vào những tiêu trí xây dựng
trường chuẩn quốc gia THCS của nhà trường.
3. Quá trình thực nghiệm giải pháp mới.
* Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
- Học sinh làm quen với lối học thụ động ,gây khó khăn cho việc áp dụng
lối dạy mới, chưa say mê học tập, chưa rèn luyện kỹ năng liên tưởng tưởng tượng khi học văn.
- Một số giáo viên còn lúng túng khi vận dụng phương pháp dạy học tích
cực, chưa thực sự giác ngộ về đổi mới phương pháp, thói quen cũ vẫn còn
ảnh hưởng.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Không những vậy, xã hội còn nhiều biến động, tác động mạnh mẽ vào nền
giáo dục, động cơ thái độ của một số học sinh chưa thật đúng đắn.
- Các nghiên cứu nhìn chung còn dừng lại ở lý thuyết, chưa hình thành một
quy trình hoá, đó là vấn đề cần được giải quyết.
Nhưng để đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển giáo dục cần phải
đổi mới phương pháp dạy học sao cho phù hợp việc đó đòi hỏi mỗi giáo
viên phải đầu tư thời gian, công sức nâng cao trình độ, vững vàng tay nghề.
* Thực trạng cơ sở vật chất đơn vị:
- Cơ sở vật chất trang thiết bị đầy đủ, trường có phòng học đồ dùng dạy
học với hệ thống đồ dùng dạy học từ lớp 6 đến lớp 9 bao gồm tranh, ảnh,
bản đồ, mẫu vật.

- Máy đèn chiếu đa năng hiện đại giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách
thuận lợi, có thể làm bài thực hành ngay tại lớp bằng những bài tập nhỏ.
- Phòng học đảm bảo diện tích bàn ghế đúng quy cách, hệ thống bảng từ
được trang bị có rất nhiều chức năng phục vụ cho giờ giảng.
* Quá trình tiến hành.
- Đối tượng học sinh THCS mới áp dụng chương trình thay sách, lứa
tuổi các em chưa phát huy được hoạt động liên tưởng, tưởng tượng, chưa
nắm vững nguyên tắc phân tích tác phẩm, do có khả năng phân tích diễn
dạt ý tưởng thành ngôn ngữ tường minh, do khả năng hoạt động của trí nhớ
và liên kết hình ảnh kém hiệu quả, không có khả năng hình dung và hình
thành biểu tượng nghệ thuật...cho nên việc hình thành ý thức trau dồi ngôn
ngữ tích luỹ vốn biểu tượng cũng như kỹ năng phân tích sáng tạo văn học
khác cho học sinh là một yêu cầu thiết thực trong quá trình dạy học văn.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Mặt khác để tăng cường tư duy hình tượng, khả năng khái quát
nghệ thuật và diễn đạt cách hiểu một vấn đề văn chương cho sinh động và
có hình ảnh của học sinh. Điều đó không thể biệt lập, không thể tách rời
giảng dạy học tác phẩm văn học với dạy học Tiếng việt, Tập làm văn. Nên
giáo viên cần:
+ Thường xuyên quan tâm đến diễn biến hoạt động tiếp nhận của học
sinh; phân bố thời gian cho mỗi bài học hợp lý.
+ Khai thác triệt để các tư liệu đồ dùng dạy học, kênh hình.
+ Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở phát huy khả năng liên tưởng
và tưởng tượng trong hệ thống làm việc tích cực của học sinh. Lời giảng
truyền cảm, sinh động có khả năng kích thích hứng thú, nhận thức sáng tạo

của học sinh.
+ Tổ chức hướng dẫn các thao tác hoạt động tích cực, giáo viên giúp
học sinh tự bộc lộ và thanh lọc cảm xúc tự chiếm lĩnh kiến thức để phát
triển.
- Đồng thời về phía học sinh: phải bám sát văn bản tác phẩm văn học
để lấy đó làm căn cứ" xuất phát điểm" và kiểm chứng cho những hiện
tượng, tưởng tượng của mình. Có ý thức đầy đủ về các yêu cầu chuẩn bị
trong sách giáo khoa, hoạt động nhóm chuẩn bị ở nhà, chuẩn bị trên lớp
làm sao từng giờ học thực sự là một giờ học là một hoạt động tự học của
học sinh- giáo viên chỉ làm nhiệm vụ tổ chức hướng dẫn, thực hiện.
Qua thực tiễn, cơ sở lý luận, áp dụng dần dần phương pháp mới qua
đó phân tích so sánh rút ra kết luận cần đạt được trong thực tiễn giảng dạy
để rèn luyện cho học sinh năng lực tư duy, sáng tạo khi tiếp cận với những
tác phẩm văn chương.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

* Hướng học sinh chú ý tích cực vào mục đích học tập bằng lời dẫn,
lời kể sáng tạo: Thông qua lời dẫn, lời kể sáng tạo của giáo viên khi bài học
bắt đầu sẽ tạo ra một tâm thế đặc trưng cho học sinh, dẫn dắt hoạt động tích
cực của học sinh vào một thế giới có đối tượng, thiết lập một dòng liên
tưởng cảm xúc hoặc mở ra một dự cảm khái quát cho những hình dung,
tưởng tượng của học sinh.
Vì vậy, yêu cầu đặt ra đối với lời dẫn của giáo viên là phải hấp dẫn ,
mới mẻ và sáng tạo, có trình độ hiểu biết về chuyên môn, chất giọng và khả
năng diễn đạt kiến thức, kỹ năng sư phạm sẽ dấy lên cảm xúc mới mẻ, hào
hứng của học sinh trước những vấn đề giáo viên sẽ đặt ra để giải quyết

trong bài học.
Tuỳ theo đặc điểm cụ thể của từng tác phẩm và yêu cầu học tập của
từng đoạn trích để thể hiện lời kể sáng tạo, kiểu lời dẫn:
- Cách kể theo tuyến tính: người kể tóm lược các ý chính, tình huống chính
theo trình tự cốt truyện.
VD: Như khi dạy bài " Em bé thông minh".
- Cách kể theo nhân vật.
- Lời dẫn trực tiếp: có tính chất định tính, định danh vấn đề.
- Lời dẫn gián tiếp: Có tính chất phản đề hoặc nêu vấn đề để tăng cường sự
chú ý của học sinh vào đối tượng.
Tình huống sư phạm này không chỉ dùng để mở đầu bài học mà còn
cần được duy trì một cách thích hợp xuyên suốt toàn bộ quá trình tiếp cận,
phân tích , cắt nghĩa, đánh giá tác phẩm văn chương.
* Khơi gợi liên tưởng và tưởng tượng tích cực của học sinh bằng
phương pháp đọc văn bản. Có thể yêu cầu học sinh đọc theo mức độ:
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Đọc lướt, tạo ấn tượng chung về vấn đề xã hội thẩm mỹ của cuộc sống
trong tác phẩm.
- Đọc tập trung vào " Điểm sáng thẩm mỹ" để tạo nên sức biểu hiện nổi bật
của bức tranh nghệ thuật.
- Đọc và nhớ những tri tiết điển hình đặc sắc và dự đoán khuynh hướng
phân tích của tác phẩm tạo nên sự nhất quán của hình tượng nghệ thuật.
- Đọc nhấn mạnh âm hưởng chủ đạo và giọng điệu của nhà văn.
- Đọc diễn cảm tô đậm giá trị nội dung tư tưởng và hình thức của tác phẩm.
Như vậy, đọc văn bản bao gồm vừa tri giác ngôn ngữ để cảm nhận
hình tượng nghệ thuật bằng mắt, vừa là là quá trình chuyển hoá những tri

thức trực cảm thành những ấn tượng tâm lý bên trong.
* Xây dựng hệ thống câu hỏi liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo. Câu
hỏi liên tưởng và tưởng tượng nhằm mục đích gợi mở vận dụng trí nhớ, lựa
chọn và huy động tối đa kinh nghiệm cá nhân, hướng học sinh vào hiện
thực tâm lý của tác phẩm bằng những yêu cầu trả lời các kiến thức, xác lập
mối quan hệ giữa tác phẩm với nội dung bài học. Trên cơ sở nghiên cứu
trên, hệ thống câu hỏi trong bài dạy học tác phẩm văn chương sẽ bao gồm
các dạng:
- Câu hỏi phát hiện
- Câu hỏi tái hiện, liên tưởng tưởng tượng
- Câu hỏi phân tích
- Câu hỏi so sánh
- Câu hỏi khái quát và tranh luận
- Câu hỏi vận dụng kiến thức
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Để việc tiếp nhận của học sinh diễn ra theo một quá trình liên tục,
các câu hỏi liên tưởng và tưởng tượng còn phải có mối liên hệ đối với các
câu hỏi trong sách giáo khoa đã được học sinh chuẩn bị ở nhà. Góp phần
làm phong phú các hướng tiếp nhận tích cực của học sinh.
*Đa dạng các hình thức luyện tập sáng tạo của học sinh. Là thao tác
sư phạm nhằm kiểm tra, đánh giá cũng là biện pháp để giáo viên thu
nhận"tín hiệu phản hồi" từ kết quả tiếp nhận của học sinh. Đồng thời qua
đó khắc sâu kiến thức của học sinh theo định hướng giáo dục. Có nhiều
hình thức và biện pháp thực hiện.
- Tiến hành đọc diễn cảm toàn bộ hoặc trích đoạn tác phẩm hoặc đọc
phân vai.

- Tái hiện một tình huống trong tác phẩm hoặc toàn bộ tác phẩm.
- Hình dung dự đoán kết thúc tác phẩm.
- Xây dựng lời đối thoại hay lời tâm sự của nhân vật.
- Tập so sánh - khái quát.
Trong một tiết học, việc làm luyện tập không thể chiếm nhiều thời
gian nhưng không thể vì thế mà vai trò của nó bị xem nhẹ. Tất nhiên, với
một thời gian học hạn hẹp, sự lựa chọn việc làm nào cho hiệu quả trong số
các việc luyện tập trên còn tuỳ thuộc vào đặc điểm tình hình và yêu cầu
riêng của mỗi bài học.
Tăng cường trau dồi tri thức về ngôn ngữ và tích luỹ biểu tượng cho
học sinh. Giáo viên có thể:
Rèn luyện trí nhớ cho học sinh bằng cách yêu cầu học thuộc lòng
những đoạn văn, đoạn thơ quan trọng hoặc tóm tắt tác phẩm có ý nghĩa tiêu
biểu cho một tác giả, hay một khuynh hướng văn học.
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Tập cho học sinh có ý thức đọc đúng để có thể chia sẻ với tâm sự của
nhà văn để hình dung cử chỉ ngôn ngữ, tâm trạng của nhân vật được xây
dựng trong tác phẩm, để tái hiện khung cảnh hiện thực mà nhà văn nói
tới. Đồng thời tạo điều kiện cho học sinh trình bày kết quả công việc đó.
Trân trọng khai thác vốn biểu tượng của học sinh, rèn luyện kỹ năng
tái hiện, so sánh, khái quát hình tượng văn học ( như kể lại, viết lại những
vấn đề văn học ... ).
Khuyến khích học sinh có thói quen sưu tầm tư liệu mở rộng và
chuyên sâu về các vấn đề văn học và rút ra nhận xét riêng, tổ chức cho học
sinh trình bày những kết quả đó trong điều kiện thích hợp .
Nhưng với một số giải pháp rèn luyện tư duy sáng tạo của học sinh

khi học ngữ văn - THCS giáo viên cần phải kết hợp linh hoạt giữa các
phương pháp và biện pháp dạy học để nâng cao dạy - học văn.
* Mô hình bài học văn học:
* áp dụng phương pháp dạy học trong một giáo án cụ thể.

Ngữ Văn 7 Học kì II
Tiết 81 : Tinh thần yêu nước của nhân dân ta
( Hồ Chí Minh)
A. Mục tiêu:
- Giúp hs hiểu được tinh thần yêu nước là một truyền thống quý báu
của dân tộc ta. T/cảm đó được biểu hiện rực rỡ trong từng thời kì chống
ngoại xâm.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Nắm được nghệ thuật nghị luận chặt chẽ, sáng gọn, có tính mẫu
mực của bài văn. Nhớ được câu chốt của bài và hình ảnh so sánh trong bài
văn.
- Rèn kĩ năng đọc, tìm hiểu, phân tích bố cục, cách nêu luận điểm,
cách luận chứng trong bài văn nghị luận chứng minh.
B. Chuẩn bị :
GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu .
HS : Trả lời theo câu hỏi SGK
C. Tổ chức các hoạt động dạy - học:
* Hoạt động 1: Khởi động.
1. ổn định tổ chức.
2. Kiểm tra:

+ Đọc thuộc lòng những câu tục ngữ về con người và xã hội? Phân
tích hai câu mà em thấy hay nhất?
+ Đọc những câu tục ngữ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với những câu
đã học mà em sưu tầm được.
3. Bài mới : Giới thiệu bài.
Vì sao một đất nước đất không rộng, người không đông như đất
nước ta mà luôn chiến thắng tất cả bọn giặc xâm lược, dù chúng mạnh đến
đâuvà từ đâu tới ? Làm thế nào để có cuộc kháng chiến chống Pháp thắng
lợi . Đó chính là nhờ có lòng yêu nước của dân tộc Viêt Nam, nó có sức
mạnh rất to lớn,nó đã nhấn chìm bè lũ bán nước và cướp nước.
* Hoạt động 2: Đọc - hiểu văn bản.
I.Tiếp xúc văn bản.
- H. Nhắc lại về khái niệm văn nghị 1. Đọc :
luận.
- G. Hướng dẫn đọc : giọng mạch
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

lạc, rõ ràng, dứt khoát ,nhưng vẫn
thể hiện t/c
- H. Đọc văn bản. Nhận xét cách 2. Chú thích :
đọc.

a. Tác giả: Hồ Chí Minh (1890-

- Nêu hiểu biết của em về Chủ tịch 1969)
Hồ Chí Minh?
- Nêu xuất xứ của văn bản?

b. Tác phẩm: (SGK)
Xuất xứ: trích trong Báo cáo chính
trị tại đại hội Đảng lần II (Tháng

- G,H : Giải nghĩa 1 số từ : Kiều 2/1951)
bào, điền chủ, vùng tạm chiếm, c.Từ khó : SGK
quyên, nồng nàn.
? Văn bản có thể chia thành mấy 3. Bố cục, thể loại :
phần? Nêu nội dung từng phần?

*Bố cục: 3 phần

- H. Thảo luận, chia đoạn.

- Phần 1: Từ đầu ->cướp nước :Nêu
vấn đề NL tư tưởng yêu nước là

- G. Văn bản tuy ngắn nhưng rất truyền thống .
hoàn chỉnh. Có thể coi đây là 1 bài - Phần 2 : -> nồng nàn yêu nước
văn nghị luận chứng minh mẫu mực. Chứng minh sự biểu hiện của lòng
yêu nước.
? Bài văn nghị luận về vấn đề gì? - Phần 3: Nhiệm vụ của chúng ta.
Câu nêu nội dung cơ bản của vấn đề * Thể loại:
NL trong bài?

Nghị luận xã hội.(Chứng minh)
II. Tìm hiểu văn bản :

? Giải thích từ: nồng nàn yêu nước, 1. Nhận định chung về lòng yêu

t/thống, quý báu?

nước.

- Vấn đề chủ chốt tác giả nêu ra để + Vấn đề nghị luận: Truyền thống
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

nghị luận là vấn đề gì?

yêu nước của nhân dân ta. (Câu 1,2)

? Nhận xét cách dùng BPNT, động - Các từ “nồng nàn”, “Truyền thống
từ được sử dụng trong câu 3 có gì quý báu” đã cụ thể hóa mức độ tinh
đặc biệt?

thần yêu nước: sôi nổi, mạnh mẽ,

? Nhận xét về cách nêu v.đ của t/g?

dâng trào.

- H. Phát hiện, suy luận, nhận xét.

- Hình ảnh so sánh: chính xác, mới
mẻ giúp người đọc hình dung sức

?* Đặt trong bố cục bài văn nghị mạnh to lớn, vô tận, tất yếu của lòng

luận đoạn mở đầu này có vai trò, ý yêu nước.
nghĩa gì?

- Động từ “lướt, nhấn chìm” (phù
hợp với đặc tính của sóng) -> thể

? Lòng yêu nước của nhân dân ta hiện sự linh hoạt, nhanh chóng, bền
được nhấn mạnh trên lĩnh vực nào? vững, mạnh mẽ của tinh thần yêu
Tại sao ở lĩnh vực đó tinh thần yêu nước.
nước lại bộc lộ mạnh mẽ và to lớn + Cách nêu vấn đề ngắn gọn, rõ
nhất?

ràng, sinh động, hấp dẫn theo lối

(Vì đặc điểm lịch sử dân tộc ta luôn trực tiếp, khẳng định, so sánh cụ thể
có giặc ngoại xâm -> cần đến lòng và mở rộng.
yêu nước).

2.Chứng minh : những biểu hiện
của lòng yêu nước.

? Để làm rõ nhận định trên, tác giả + Từ xa xưa dân ta đã chứng tỏ lòng
đã đưa ra những dẫn chứng nào? yêu nước qua những trang sử vẻ
Sắp xếp theo trình tự nào?

vang :
- Dẫn chứng: Thời đại Bà Trưng, Bà
Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi,...
-> Dẫn chứng tiêu biểu, được liệt

? Nhận xét về cách đưa dẫn chứng, kê theo trình tự (t) lịch sử.
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

cách lập luận trong đoạn văn?

- Cách lập luận chặt chẽ: Nêu ý KQ

- H. Phân tích, nhận xét.

mang tính giới thiệu -> Dẫn chứng

- G. Lưu ý hs mỗi đoạn văn được -> Nhắc nhở ghi nhớ công lao.
cấu trúc hoàn chỉnh, chặt chẽ....
- Gv. Dẫn chứng được trình bày theo + Đồng bào ta ngày nay... yêu nước.
mô hình cấu trúc được lặp lại nhiều
lần tạo giọng văn liền mạch, dồn - Dẫn chứng: liệt kê theo lứa tuổi,
dập, khẩn trương. dẫn chứng gồm không gian, công việc, giai cấp,
con người, sự việc sự thật trong thành phần rất phong phú, toàn diện,
cuộc sống -> minh chứng hùng hồn, vừa khái quát, vừa cụ thể, rành
thuyết phục.

mạch. Hành động thể hiện sự yêu
nước khác nhau.

? Hình ảnh so sánh ở đoạn cuối có - Cách lập luận giản dị, chủ yếu là
tác dụng gì?

dẫn chứng, điệp cấu trúc “từ...
đến...”: Kết nối, mở đoạn -> Dẫn

? Em hiểu thế nào là lòng yêu nước chứng -> KQ, đánh giá chung.
được trưng bày và lòng yêu nước
giấu kín?

3. Nhiệm vụ của chúng ta.

- Liên hệ: “Lòng yêu nước” của I. Ê + H/a so sánh đặc sắc:
- ren - bua.

Tinh thần yêu nước như các thứ của

? Khi bàn về bổn phận của chúng ta, quý.
t/g đã bộc lộ quan điểm yêu nước
ntn?

-> Đề cao giá trị của t/thần yêu
nước.
+ Lòng yêu nước có 2 dạng tồn tại:

? Em có nhận xét gì về cách lập luận

- Bộc lộ rõ ràng đầy đủ.

của tác giả trong đoạn văn này?

- Tiềm tàng kín đáo.
-> Cả hai đều đáng quý.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

+ Bổn phận của chúng ta: tuyên
? Bài văn NL này có gì đặc sắc?

truyền, động viên, tổ chức, khích lệ

(Bố cục, lập luận, dẫn tiềm năng yêu nước của mọi người
chứng...)

được thực hành vào công cuộc
kháng chiến.
* Cách diễn đạt bằng hình ảnh rất cụ
thể dễ hình dung, dễ hiểu. Cách kết
thúc tự nhiên, hợp lí, giản dị, rõ
ràng, chặt chẽ, thuyết phục.
III. Tổng kết-ghi nhớ :
1.Tổng kết :

- H. Đọc ghi nhớ.

a. Nghệ thuật:
Dẫn chứng cụ thể , lập luận chặt chẽ.
b. Nội dung: SGK
2.Ghi nhớ: (sgk 27)

*Hoạt động 3: Luyện tập :
- Bài tập : *Vì sao nói : Đây là một văn bản nghị luận chính trị - xã
hội , thể chứng minh rất mẫu mực? ( Mẫu mực về bố cục , về cách nêu
vấn đề, cách luận chứng, cách kết thúc vấn đề, về lời văn , giọng điệu.)
- Bài tập 1,2 (27)
* Hoạt động 4: Củng cố, dặn dò:
4. Củng cố.
- Qua bài văn, em nhận thức thêm được điều gì?
( Lòng yêu nước là giá trị t/thần cao quý; Dân ta ai cũng có lòng yêu
nước; Cần phải thể hiện lòng yêu nước của mình bằng những việc làm cụ
thể)
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Đọc diễn cảm văn bản.
5.Dặn dò.
- Học thuộc ghi nhớ. Đọc kĩ bài, học cách lập luận, đưa dẫn chứng.
- Làm bài luyện tập (27).
- Chuẩn bị bài: Câu đặc biệt.
4. Hiệu quả mới - ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm:
* Đổi mới phương pháp giảng dạy hiện đại là nhằm thực hiện mục
tiêu giáo dục, đáp ứng yêu cầu của nhân dân, của Đảng.
- Trong quá trình áp dụng mới ta không thể ngồi chờ đầy đủ điều kiện,
phương tiện, nếu không đầu tư đúng mức, hoặc trong thời gian ngắn.
- Không nên nôn nóng, vội vã, cực đoan, áp dụng máy móc một mô hình
dạy học nào đó.
- Điều quan trọng là giáo viên giảng dạy cái gì? Dạy như thế nào? Có hoàn
thành bài viết trong sách giáo khoa không? Mà qua dạy học học sinh được

phát triển ở mức độ nào về ba mặt nhân cách, định hướng đúng, nhưng cần
đề cao giải pháp phù hợp hoàn cảnh, năng lực, thói quen chỉ đáng trách là
khi có điều kiện mà chúng ta cố tình không hiểu, không muốn, không đổi
mới cách dạy, cách học.
- Trên con đường từ thấp đến cao của quá trình đổi mới cách dạy học văn
chúng ta có thể lựa chọn các phương pháp đúng, hiệu quả tốt nhất đối với
sự phát triển năng lực , phẩm chất của học sinh trong điều kiện cho phép.
- Việc lựa chọn phương pháp dạy học không được tiến hành một cách tuỳ
tiện hay bị ràng buộc bất kỳ tiêu chuẩn nào.
* Đối với giáo viên: Đòi hỏi phải lao động thực sự, phải đầu tư thời
gian, về chuyên môn... đặc biệt là tổ chức hoạt động dạy học.
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Trong giờ học giáo viên là dẫn dắt điều khiển, công việc của người
giáo viên sẽ vất vả hơn nhưng có hứng thú cao hơn, hiệu quả hơn hẳn
phương pháp truyền thống bằng năng lực tay nghề của mình.
* Về phía học sinh: Qua những giờ học môn ngữ văn theo phương
pháp dạy học mới, học sinh yêu thích, hứng thú với môn học ngày càng
cao. Học sinh chủ động tiếp nhận hình thức. Việc nêu vấn đề, tổ chức các
hoạt động, sử dụng các phương tiện dạy học khiến cho học sinh hào hứng
nhận thức nhanh, rèn luyện các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết thường xuyên.
Hiệu quả là học sinh nhận thức nhanh và có khả năng vận dụng linh hoạt.
Sau đây là kết quả khả thi khi áp dụng các phương pháp dạy học
trong thực hiện các mục tiêu.
Trong thời gian giảng dạy tại hai lớp mới 7A, 7C có trình độ tiếp thu
môn học tương đương nhau, cùng một thời gian, cùng một giáo viên dạy
ngữ văn. Kết quả học tập của học sinh đều thực hiện qua số điểm ( lớp 7C

là lớp đối chứng( phương pháp dạy học truyền thống), lớp 7A là lớp thực
nghiệm ( phương pháp dạy học mới).

Điểm số

7A – Lớp thực nghiệm

7C - Lớp đối chứng

Số lượng

Tỷ lệ %

Số lượng

Tỷ lệ %

9 - 10

9

29,0 %

4

14,3 %

7- 8

10

32,3 %

7

25,0 %

5-6

11

35,5 %

13

46,4 %

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

<4

1

3,2 %

4

14,3 %

Tổng

31

100 %

28

100 %

III. Bài học kinh nghiệm
1. Kinh nghiệm cụ thể.
- Đối với thầy:
- Giáo viên cần phải nắm vững quan điểm đổi mới dạy học theo
hướng " Dạy học tích cực-rèn luyện tư duy sáng tạo của học sinh" xem
người học vừa là đối tượng vừa là chủ thể của quá trình nhận thức để vận
dụng phương pháp một cách phù hợp. Giúp giáo viên và học sinh dễ dàng
tiếp cận và cảm thụ tác phẩm văn chương.
- Tác phẩm văn chương mang lại nhiều giá trị thẩm mĩ kết tinh trong
văn bản ngôn ngữ , để hướng dẫn học sinh tích cực khám phá văn bản bằng
khả năng tri giác ngôn ngữ, sự tái hiện, tái tạo thẩm mỹ để học sinh hứng
thú tìm hiểu và khai thác giá trị. Vì vậy giáo viên cần quan tâm đến các đối
tượng học sinh.
- Giáo viên cần tổ chức được một quá trình thực hiện các thao tác tự
chiếm lĩnh các giá trị văn minh dân tộc và văn minh nhân loại kết tinh
trong hệ thống tín hiệu thẩm mỹ của tác phẩm văn chương để thế giới nghệ
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

thuật của nhà văn trở thành nguồn rung cảm và xúc động tâm hồn tạo nên
hứng thú, khát vọng tự phát triển nhận thức của học sinh.
- Đảm bảo nguyên tắc khoa học: Dù liên tưởng, tưởng tượng ở mức
độ nào, dù sáng tạo đến đâu... cũng phải lấy cơ sở từ cấu trúc hình thức và
nội dung biểu hiện của tác phẩm từ đặc trưng thể loại và phương thức cấu
tạo hình tượng, từ phong cách và giọng điệu của nhà văn.
- Đối với học sinh:
- Cần cù chịu khó ham học hỏi, say mê yêu thích môn học.
- Chủ động tiếp nhận hình thức , rèn kỹ năng liên tưởng - tưởng
tượng, kỹ năng tư duy lô gíc- phân tích - cảm thụ văn học + tư duy mạch
lạc.
2. Cách sử dụng sáng kiến kinh nghiệm:
- Với phương pháp “Dạy học tích cực-rèn luyện tư duy sáng tạo của
học sinh”, sáng kiến kinh nghiệm tìm hiểu sâu xa một số vấn đề cơ bản sau
khi đã có thời gian giảng dạy thực tế giáo viên chúng tôi thấy cần phải
thấm nhuần tinh thần đổi mới, nghiên cứu sâu những văn bản chỉ thị, nghị
quyết.
- Học tập nghiêm túc chu kỳ bồi dưỡng thường xuyên, các lớp bồi
dưỡng thay sách, củng cố thay sách.
- Sưu tầm học hỏi ở sách vở, thực tế, đồng nghiệp và các nguồn tư
liệu khác để làm nội dung bài học thêm phong phú.
- Chuẩn bị chu đáo các loại đồ dùng sử dụng trong từng tiết dạy sao
cho hiệu quả nhất, có tính khoa học nhất.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

- Tuân theo các quy trình đã được đề cập đến trong sáng kiến, thường
xuyên có sự kiểm nghiệm sao cho qua thực tiễn giúp ta thấy được những
điểm dạt hiệu quả, những gì cần chỉnh sửa,bổ sung.
3. Đề xuất hướng phát triển của sáng kiến kinh nghiệm.
Sáng kiến kinh nghiệm chỉ là những kinh nghiệm cá nhân, những
hiểu biết ban đầu, chưa được kiểm nghiệm nhiều ở thực tế. Vì vậy, tôi rất
mong muốn nhận được ý kiến góp ý của hội đồng giáo viên nhà trường, tổ
chuyên môn, các đồng nghiệp.
Để thực hiện được, rất cần thời gian nghiên cứu học tập, tham khảo
qua sách báo, tài liệu.
Cần có hệ thống trang thiết bị đồ dùng dạy học phù hợp: Tủ sách,
bảng phụ, sách giáo khoa, băng hình, máy chiếu đa năng và các loại đồ
dùng hiện đại.
Làm tốt công tác xã hội hoá giáo dục, tạo nên không khí học tập sôi
nổi, có sự quan tâm của phụ huynh học sinh, lãnh đạo địa phương.
4. Kết luận và kiến nghị
Rèn luyện tư duy sáng tạo thông qua liên tưởng, tưởng tượng nghệ
thuật là rèn luyện phương thức tự biểu hiện và thanh lọc cảm xúc thẩm mỹ.
Điều đó được thực hiện từ nhiều bình diện, nhiều cấp độ trong từng yêu cầu
cụ thể, xuyên suốt toàn bộ quá trình tiếp nhận tác phẩm văn chương. Nó
thực sự có ý nghĩa then chốt trong toàn bộ sự vận động tích cực của quá
trình nhận thức sáng tạo, nhằm chuyển hoá năng lực thẩm mỹ của bài văn
thành hiện thực tâm lý, của người tiếp nhận thực hiện quá trình biến đổi
chủ thể tiếp nhận trở thành chủ thể văn học.

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Không những vậy, giáo viên hết sức linh hoạt trong quá trình vận
dụng, tuỳ thuộc vào đối tượng, cơ sở vật chất, nội dung của từng đơn vị
kiến thức.
Học sinh và giáo viên cần có sự chuẩn bị chu đáo phối hợp nhịp
nhàng từ khâu chuẩn bị đến khâu tổ chức các hoạt động học tập trong giờ
học. Để phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo trong quá trình tiếp nhận
kiến thức. Từ đó các em sẽ có được những kiến thức cơ bản, hệ thống về
các kiểu văn bản. Nắm được nội dung của các văn bản được học cùng với
một số thông tin về tác giả . Hình thành và rèn luyện kỹ năng cơ bản nghe,
nói, đọc, viết và khả năng giao tiếp hàng ngày, giáo dục tư tưởng tình cảm
đep cho học sinh.
Trên đây là những đánh giá bước đầu của bản thân tôi. Vì vậy vẫn rất
cần được bổ sung rút kinh nghiệm thường xuyên để đạt được hiệu quả cao
hơn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Hùng Lô, ngày 15 tháng 4 năm 2012
ĐÁNH GIÁ CỦA

NGƯỜI VIẾT

HĐKH NHÀ TRƯỜNG

Trần Thị Minh Phương

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Tài liệu tham khảo

STT
1
2

Tên tài liệu

Tác giả

Một số vần về đổi mới phương pháp dạy Bộ giáo dục và đào tạo
học môn Ngữ văn.
Một số vấn đề phương pháp giáo dục tác Hoàng Hữu Bội
Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

phẩm văn học ở trường phổ thông.
3
4

Tài liệu, phương pháp dạy học văn.

Phan Trọng Luận

Rèn luyện tư duy sáng tạo trong dạy học Nhà xuất bản giáo dục
tác phẩm văn chương.

5

Chương trình THCS môn Ngữ văn.

Bộ giáo dục và đào tạo

6

Sách giáo khoa môn Ngữ văn 7

Bộ giáo dục và đào tạo

7

Sách giáo viên môn Ngữ văn 7

Bộ giáo dục và đào tạo

Tài liệu:

Bộ giáo dục và đào tạo

8

- Học tập chương trình thay sách hè năm
2002 - 2005.

9

Thiết kế bài giảng môn Ngữ văn 7.

Bộ giáo dục và đào tạo

10

- Bồi dưỡng thường xuyên năm 2007

Bộ giáo dục và đào tạo

MỤC LỤC

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô


Rèn luyện tư duy sáng tạo trong quá trình dạy học tác phẩm văn chương THCS

Trần Thị Minh Phương - Trường THCS Hùng Lô