ĐỀ CƯƠNG LUẬN văn CAO học tục NGỮ về CON vật NGHIÊN CỨU VỀ CON VẬT TRONG TỤC NGỮ VIỆT NAM

0

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
----------

LÊ THANH TUÂN

ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC, NGỮ NGHĨA CỦA
DANH TỪ CHỈ CON VẬT TRONG
TỤC NGỮ VIỆT NAM

ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN

VINH 2014


1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
----------

LÊ THANH TUÂN

ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC, NGỮ NGHĨA
CỦA DANH TỪ CHỈ CON VẬT
TRONG TỤC NGỮ VIỆT NAM
Chuyên ngành: NGÔN NGỮ HỌC
Mã số: 60.22.01

ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS ĐỖ THỊ KIM LIÊN

VINH 2014


2
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Tục ngữ là sản phẩm tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam. Nó đúc
kết nhiều kinh nghiệm quý báu của con người qua hàn ngàn năm lịch sử.
Trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, bên cạnh những câu ca dao, thành
ngữ thì tục ngữ lại là nguồn cảm hứng lớn đối với người yêu văn chương bao
thế hệ. Sở dĩ nó nhận được sự quan tâm lớn đến như thế là vì nó mang đến
cho người đọc không những ở nhiều kinh nghiệm, triết lý sống mà nó còn ở vẻ
đẹp ngôn ngữ.
1.2. Những hình ảnh mà tục ngữ chứa đựng lại vô cùng gần gũi, quen
thuộc. Nó có thể là hình ảnh con người, có thể là cỏ cây, hoa lá,...trong đó có
hình ảnh các con vật. Và có thể nói hiện nay số lượng câu tục ngữ có chứa
nhắc đến hình ảnh con vật là cô cùng phong phú và đa dạng. Chính điều này,
nó cũng đã phản ánh phần nào nét văn hóa đặc sắc trong lối sống của người
Việt.
1.3. Có thể nói rằng đến nay đã có rất nhiều công trình nhiên cứu khai
thác về tục ngữ. Nó đã mạng lại một thành tựu đáng. Nhưng để góp phần làm
sinh động thêm vẻ đẹp của tục ngữ nói riêng cũng như vẻ đẹp của văn học dân
gian nói chung, chúng tôi muốn góp vào thành tựu ấy một khía cạnh nghiên
cứu mới. Đó là nghiên cứu với đề tài: "Đặc điểm cấu trúc, ngữ nghĩa của
các danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam".

3
2. Lịch sử vấn đề
Do có một vị trí quan trọng trong kho ngôn ngữ của dân tộc nên tục ngữ
là đối tượng được nhiều người hướng đến. Nó không chỉ là đối tượng nghiên
cứu của các ngành xã hội nói chung mà còn là đối tượng của ngành ngôn ngữ
nói riêng.
Việc nghiên cứu ấy cũng được khám phá từ nhiều khía cạnh khác nhau:
thi pháp học, ngữ dụng học, văn học,...
Việc sử dụng lớp danh từ chỉ con vật trong kết cấu tục ngữ thể hiện nét
độc đáo trong văn hóa của người Việt. Đề tài này đã được nhiều nhà nghiên
cứu ngôn ngữ quan tâm. Cụ thể qua các bài viết "Hình ảnh con trâu trong
thành ngữ, tục ngữ và ca dao Việt Nam" (1997) của Hà Quang Năng, bài viết
"Con trâu đi vào tục ngữ ca dao xưa" của Trần Quang Nhật, "Con voi trong
tục ngữ Mơ Nông" của Tấn Vịnh (1999), "Thân phận chú khuyển qua tục ngữ
các dân tộc" (1994) và "Con chuột trong tục ngữ" (2000) của Nguyễn Đức
Dân, "Con rắn trong tâm thức của người Việt (qua thành ngữ- tục ngữ)"
(2001) của Trí Sơn, "Năm ngựa tìm hiểu về con ngựa trong thành ngữ, tục
ngữ, ca dao và dân ca" của Nguyễn Nghĩa Dân (2002), "Con gà trong tục ngữ
Việt Nam" (2005) và "Hình ảnh con chó trong tục ngữ, thành ngữ, ca dao"
(2006) của Lê Xuân,...
Bên cạnh đó cần kể đến một số công trình nghiên cứu về cấu trúc và
ngữ nghĩa của tục ngữ. Cụ thể qua các bài viết: "Cấu trúc sóng đôi: một đặc
điểm của tục ngữ Việt" của Nguyễn Đức Dân (1989), hay: "Tục ngữ việt Namcấu trúc và thi pháp" (1997) của Nguyễn Thái Hòa, Nguyễn Đức Dương với
bài: "Cấu trúc cú pháp của các đơn vị tục ngữ" (1998), bài: "So sánh cấu trúc
chức năng của thành ngữ và tục ngữ tiếng Việt" (2002) của Hoàng Diệu Minh,
luận án tiến sĩ: "Cấu trúc cú pháp, ngữ nghĩa của tục ngữ Việt(trong sự so
sánh với tục ngữ của một số dân tộc khác)" (2002) của Nguyễn Quý Thành,
bài: "Ngữ nghĩa của kết hợp có số từ chỉ lượng "một" trong tục ngữ Việt Nam"

4
(2002) của Đỗ Thị Kim Liên, luận án tiến sĩ: "Đặc điểm cấu trúc và ngữ
nghĩa của thành nghĩa của thành ngữ, tục ngữ Nghệ Tĩnh (trong quan hệ với
văn hóa địa phương)" (2004) của Nguyễn Trí Sơn, Nguyễn Văn Nở với luận
án tiến sĩ "Biểu trưng trong tục ngữ Việt Nam" (2007),...
Như vậy, luận văn này tuy không phải là công trình nghiên cứu đầu
tiên, nhưng lại là công trình đi sâu nghiên cứu lớp danh từ chỉ con vật trong
tục ngữ về mặt cấu trúc và ngữ nghĩa. Hy vọng rằng, nó sẽ có những đóng góp
nhất định trong việc làm sáng tỏ hơn vẻ đẹp của ngôn ngữ tục ngữ Việt Nam.
3. Đối tượng nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Việc nghiên cứu toàn bộ hệ thống câu tục ngữ trong một kho tàng văn
học dân gian là công việc đòi hỏi tốn nhiều thời gian và công sức. Trong
khuôn khổ của luận văn này, chúng tôi chọn các câu tục ngữ có chứa danh từ
chỉ con vật trong cuốn " Tục ngữ Việt Nam chọn lọc-2 tập"( NXB Văn nghệ,
1996) của Vương Trung Hiếu làm đối tượng nghiên cứu.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài hướng tới thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Thống kê, phân loại các danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam.
- Trên cơ sở đó, chúng tôi mô tả, làm rõ những cấu trúc, ngữ nghĩa của
lớp danh từ đó.
- Làm rõ thêm về nét nét tư duy của người Việt thông qua các câu tục
ngữ có chứa danh từ chỉ con vật.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi áp dụng các
phương pháp sau:


5
- Phương pháp thống kê, phân loại: Đề tài chúng tôi sử dụng phương

pháp thống kê phân loại các danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam để lấy
đó làm cơ sở phân loại theo cấu trúc và ngữ nghĩa của ngôn ngữ.
- Phương pháp phân tích diễn ngôn: Trên cơ sở ngữ liệu các danh từ
chỉ con vật, chúng tôi phân tích thành các khía cạnh lớn nhỏ khác nhau. Từ
đó, chúng tôi sẽ khái quát những đặc sắc được biểu hiện trong cấu trúc và ngữ
nghĩa.
- Phương pháp so sánh: Để có kết quả khái quát, khách quan, trong
quá trình viết luận văn, chúng tôi sử dụng phương pháp này để so sánh danh
từ chỉ con vật trong tục ngữ với thành ngữ, ca dao,...
- Phương pháp tổng- phân hợp: Sử dụng phương pháp này trên cơ sở
lý thuyết về cấu trúc, ngữ nghĩa ngôn ngữ,... để nhận xét đặc điểm của lớp
danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam.
5. Cái mới của đề tài
- Có thể nói đây là đề tài đầu tiên đi sâu tìm hiểu về Đặc điểm cấu trúc,
ngữ nghĩa của các danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, cấu trúc luận
văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số giới thuyết liên quan đến đề tài
Chương 2: Đặc điểm cấu trúc của những danh từ chỉ con vật trong tục
ngữ Việt Nam
Chương 3: Đặc điểm ngữ nghĩa của những danh từ chỉ con vật trong
tục ngữ Việt Nam


6
CHƯƠNG 1
NHỮNG GIỚI THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Khái quát về tục ngữ
1.1.1. Khái niệm tục ngữ

1.1.2. Phân biệt tục ngữ với thành ngữ
1.1.3. Phân biệt tục ngữ với ca dao
1.2. Những đặc điểm của tục ngữ
1.2.1. Về mặt ý nghĩa
1.2.2. Về mặt ngữ pháp
1.2.3. Về mặt chức năng
1.3. Vấn đề cấu trúc và ngữ nghĩa ngôn ngữ
1.3.1. Vấn đề cấu trúc ngôn ngữ
1.3.2. Vấn đề ngữ nghĩa ngôn ngữ
1.4. Vấn đề danh từ trong hệ thống từ loại tiếng Việt
1.4.1. Định nghĩa
1.4.2. Đặc điểm của danh từ
1.4.3. Phân loại danh từ
1.5. Tiểu kết chương 1


7
CHƯƠNG 2
ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC CỦA NHỮNG DANH TỪ CHỈ CON VẬT
TRONG TỤC NGỮ VIỆT NAM
2.1. Khái quát cấu tạo của từ chỉ con vật
2.1.1. Định nghĩa từ
2.1.2. Phân biệt các danh từ về cấu tạo
2.1.2.1. Từ đơn
2.1.2.2. Từ phức
2.2. Đặc điểm khả năng kết hợp trong phát ngôn
2.2.1. Khả năng kết hợp trong cụm
2.2.2. Khả năng kết hợp trong phát ngôn
2.2.2.1. Cấu trúc Đề- thuyết
2.2.2.2. Sự xuất hiện ở phần Đề

2.2.2.3. Sự xuất hiện ở phần Thuyết
2.2.2.4. Sự xuất hiện ở cả Đề- thuyết
2.3. Một số kiểu cấu trúc
2.3.1. Cấu trúc so sánh
2.3.2. Cấu trúc sóng đôi
2.3.3. Cấu trúc đối lập
2.3.4. Cấu trúc kéo theo
2.4. Nhận xét
2.5. Tiếu kết chương 2


8
CHƯƠNG 3
ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA NHỮNG DANH TỪ CHỈ CON VẬT
TRONG TỤC NGỮ TIẾNG VIỆT
3.1. Tần suất xuất hiện của các danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam
3.1.1. Danh từ chỉ bộ phận con vật
3.1.2. Danh từ chỉ toàn thể con vật
3.1.3. Danh từ chỉ con vật gần gũi, quen thuộc
3.2. Đặc điểm ý nghĩa biểu thị của danh từ chỉ con vật trong tục ngữ Việt Nam
3.2.1. Danh từ chỉ con vật biểu thị ý nghĩa hiển ngôn
3.2.2. Danh từ chỉ con vật biểu thị ý nghĩa hàm ngôn
3.3. Thiên hướng nghĩa của danh từ chỉ động vật trong tục ngữ Việt Nam
3.3.1. Hướng nghĩa tích cực
3.3.2. Hướng nghĩa tiêu cực
3.3.3. Hướng nghĩa trung hòa
3.4. Một số nét tư duy của người Việt thông qua các câu tục ngữ có chứa danh
từ chỉ con vật
3.3.1. Thể hiện tư duy lối sống thuần nông
3.3.2. Thể hiện tư duy bài ác- hướng thiện

3.3.3. Thể hiện tư duy liên tưởng phong phú
3.5. Tiểu kết chương 3
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO


9

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Diệp Quang Ban (2002), Ngữ pháp tiếng Việt, tập 2, Nxb Giáo dục.
2. Nguyễn Thiện Giáp, Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Minh Thuyết (2003), Dẫn
luận ngôn ngữ học, Nxb Giáo dục.
3. Đỗ Thị Kim Liên (2002), Ngữ pháp tiếng Việt, Nxb Giáo dục.
4. Hoàng Phê ( chủ biên) (1999), Từ điển tiếng Việt, Nxb Văn hóa Thông tin.
5. Phan Thị Đào (1997), Tìm hiểu thi pháp tục ngữ Việt Nam, Nxb Thuận Hóa,
Huế.
6. Hoàng Văn Hành (2002), Kể chuyện thành ngữ tục ngữ, Nxb Khoa học xã
hội, Hà Nội.
7. Nguyễn Thái Hòa (1997), Tục ngữ Việt Nam- cấu trúc và thi pháp, Nxb
Khoa học xã hội, Hà Nội.
8. Lê Trường Phát (2000), Thi pháp VHDG, Nxb Giáo dục.
9. Trần Ngọc Thêm (1997), Cơ sở VHVN, Trường ĐHKHXH & NV, TPHCM.
10. Vương Trung Hiếu (1996), Tục ngữ Việt Nam chọn lọc (2tập), Nxb Văn
nghệ.
............................