Ảnh hưởng của đạo tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở tây nguyên hiện nay ( Luận án tiến sĩ)

Học viện chính trị quốc gia hồ chí minh

Lê hồng phong

ảnh h-ởng của đạo tin lành đối với
đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc
thiểu số ở tây nguyên hiện nay

luận án tiến sĩ triết học

Hà Nội 2014


Học viện chính trị quốc gia hồ chí minh

Lê hồng phong

ảnh h-ởng của đạo tin lành đối với
đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc
thiểu số ở tây nguyên hiện nay

Chuyên ngành: CNDVBC&CNDVLS
Mã số:

62 22 80 05

luận án tiến sĩ triết học

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: GS, TS. Lê hữu nghĩa

Hà Nội 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung
thực. Những kết luận của luận án chưa từng được công bố
trong bất cứ công trình nào.

Tác giả luận án

Lê Hồng Phong


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

Trang
1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI

6

1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo Tin lành và đời sống tinh
thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên

6

1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến ảnh hưởng của đạo Tin lành

đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên

16

1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến quan điểm, giải pháp phát huy
mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực trong ảnh hưởng của đạo Tin lành
đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.

19

Chƣơng 2: ĐẠO TIN LÀNH TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA ĐỒNG BÀO
DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TÂY NGUYÊN- MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN

26

2.1. Đời sống tinh thần và một số nhân tố ảnh hưởng đến đời sống tinh thần
của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên

26

2.2. Đạo Tin lành ở Tây Nguyên

54

Chƣơng 3: ẢNH HƢỞNG CỦA ĐẠO TIN LÀNH ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH
THẦN CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TÂY NGUYÊN HIỆN
NAY – THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN VÀ XU HƢỚNG ẢNH HƢỞNG

70

3.1. Thực trạng ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của
đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay

70

3.2. Nguyên nhân và xu hướng ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với đời
sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên

97

Chƣơng 4: QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY
NHỮNG ẢNH HƢỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ NHỮNG ẢNH HƢỞNG
TIÊU CỰC CỦA ĐẠO TIN LÀNH ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA
ĐỒNG BÀO DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TÂY NGUYÊN HIỆN NAY

121

4.1. Quan điểm cơ bản nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực, hạn chế
những ảnh hưởng tiêu cực của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần
của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay

121

4.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực và
hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của đạo Tin lành đối với đời sống
tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay
KẾT LUẬN

127
151

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ

154

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

155

PHỤ LỤC

167


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tôn giáo là một hiện tượng xã hội đặc biệt, ra đời trong những điều kiện
lịch sử nhất định. Trong quá trình phát triển, tôn giáo luôn có ảnh hưởng khá
sâu sắc đến các lĩnh vực của đời sống xã hội như: kinh tế, chính trị, xã hội,
văn hóa, đạo đức, lối sống… Việt Nam là một đất nước có truyền thống văn
hóa lâu đời và là một quốc gia có nhiều tôn giáo, số lượng người theo đạo khá
đông. Theo số liệu thống kê của Ban Tôn giáo Chính phủ năm 2011, nước ta
có hơn 25 triệu tín đồ, chiếm hơn ¼ dân số. Hơn nữa, tôn giáo cũng đang là
một vấn đề phức tạp và hết sức nhạy cảm liên quan đến chính sách đối nội,
đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Do vậy, việc thực hiện chính sách tôn giáo
là vấn đề quan trọng không những ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu tinh thần
của một bộ phận nhân dân mà còn tác động không nhỏ tới tình hình chính trị,
kinh tế - xã hội của đất nước.

Tây Nguyên (bao gồm 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và
Lâm Đồng) có vị trí địa lý, chính trị, kinh tế và an ninh – quốc phòng hết sức
quan trọng, là địa bàn chiến lược về quốc phòng - an ninh không chỉ đối với
khu vực mà còn đối với cả nước. Bên cạnh đó, Tây Nguyên cũng là nơi có
nhiều diễn biến phức tạp về dân tộc và tôn giáo. Vì vậy, qua các giai đoạn
cách mạng, bên cạnh việc giải quyết các vấn đề về chính sách kinh tế - xã hội,
Đảng và Nhà nước ta luôn xác định công tác tôn giáo là vấn đề có tầm quan
trọng đặc biệt. Nhờ vậy, những năm qua kinh tế - xã hội Tây Nguyên đã có
nhiều khởi sắc, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào các dân tộc Tây
Nguyên được nâng lên, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc.
Tuy nhiên, trong thời gian qua do nhiều nguyên nhân khác nhau, đạo Tin
lành ở Tây Nguyên phát triển nhanh và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực của đời
sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Bên


2
cạnh những mặt tích cực và hoạt động tôn giáo bình thường, ổn định, tuân thủ
pháp luật, tình hình đạo Tin lành ở Tây Nguyên diễn biến rất phức tạp. Lợi
dụng những khó khăn về đời sống, đặc điểm tâm lý, phong tục tập quán của
đồng bào dân tộc thiểu số và những thiếu sót trong quá trình thực hiện chính
sách dân tộc, tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta, các thế lực thù địch đã tăng
cường hoạt động tuyên truyền, lừa phỉnh, phát triển đạo trái phép, kích động
tư tưởng ly khai, lôi kéo người vượt biên trái phép; lợi dụng việc phát triển
“Tin lành Đêga” để lôi kéo chia rẽ tôn giáo này với tôn giáo khác, giữa người
có tôn giáo và không tôn giáo, tách Tin lành của người Kinh ra khỏi Tin lành
của đồng bào dân tộc thiểu số; đặc biệt âm mưu chia rẽ đồng bào tôn giáo với
Đảng, Nhà nước nhằm phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc, điển hình là các vụ
bạo loạn mang tính chất chính trị vào tháng 2 năm 2001 và tháng 4 năm 2004.
Ở bên ngoài, các phần tử phản động, cực đoan vu cáo Đảng và Nhà nước ta

đàn áp dân tộc thiểu số, tôn giáo, vi phạm dân chủ, nhân quyền chống phá ta
gây mất ổn định chính trị xã hội, làm ảnh hưởng xấu đến sản xuất, đời sống
tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Trong khi đó, việc giải quyết một số vấn đề của đạo Tin lành theo chủ
trương của Đảng ở một số nơi còn hạn chế trên nhiều mặt, vẫn còn có nhận
thức, quan điểm và cách giải quyết chưa thật sự thống nhất. Điều đó dẫn đến
một bộ phận không nhỏ đồng bào dân tộc thiểu số chưa hiểu đúng đắn về
chính sách dân tộc, tôn giáo của Đảng và Nhà nước, làm cho tình hình các
mặt ở Tây Nguyên có nhiều phức tạp, ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát
triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh trật tự ở Tây Nguyên, và ổn định
chính trị của cả nước. Bên cạnh đó, do yêu cầu phải xây dựng đời sống văn
hóa tinh thần phong phú, lành mạnh làm cơ sở, động lực để phát triển kinh tế
- xã hội; tăng cường, củng cố tính thống nhất trong đa dạng ở vùng đồng bào
dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên; chống lại những tiêu cực trong quá trình hội
nhập và giao lưu văn hóa hiện nay có ý nghĩa hết sức quan trọng.


3
Trong bối cảnh đó, việc tập trung nghiên cứu đạo Tin lành, nhất là
nghiên cứu ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay nhằm tìm ra giải pháp khắc phục
ảnh hưởng tiêu cực và phát huy những ảnh hưởng tích cực là vấn đề có ý
nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết.
Với những lý do trên, nghiên cứu sinh chọn vấn đề “Ảnh hưởng của đạo
Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án Tiến sỹ Triết học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Trên cơ sở phân tích thực trạng, nguyên nhân và xu hướng ảnh hưởng
của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở

Tây Nguyên, luận án đề xuất một số quan điểm và giải pháp cơ bản nhằm
phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của
đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Làm rõ khái niệm đời sống tinh thần và những đặc trưng đời sống tinh
thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
- Trình bày khái quát về đạo Tin lành, về quá trình du nhập, phát triển
của đạo Tin lành ở Tây Nguyên.
- Làm rõ thực trạng ảnh hưởng tích cực, tiêu cực và nguyên nhân gia
tăng ảnh hưởng tiêu cực của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.
- Dự báo xu hướng ảnh hưởng và đề xuất một số quan điểm, giải pháp
nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu
cực của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số
ở Tây Nguyên trong bối cảnh hiện nay.


4
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
- Luận án tập trung nghiên cứu đạo Tin lành ở Tây Nguyên, ảnh hưởng
của nó đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên
như: tư tưởng chính trị; đạo đức, lối sống; văn hóa truyền thống; tín ngưỡng
truyền thống.
- Phạm vi nghiên cứu: Các tỉnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đắk
Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng) trong thời kỳ đổi mới.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
- Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh, các văn kiện của Đảng và Nhà nước ta về chính sách dân tộc, tôn

giáo, đường lối văn hóa và phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây Nguyên.
- Luận án dựa vào các văn kiện của các đại hội Đảng, các nghị quyết của
Trung ương, các tài liệu của các cấp ủy đảng và chính quyền các tỉnh Tây
Nguyên hiện nay có liên quan đến đề tài.
- Cơ sở thực tiễn là tình hình kinh tế- xã hội, đời sống tinh thần của đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các phương pháp cụ thể như: phân
tích và tổng hợp; lôgíc và lịch sử; so sánh; phương pháp điều tra xã hội
học, khảo sát thực tiễn… ngoài ra, luận án còn sử dụng kết quả nghiên
cứu điều tra xã hội học của các công trình đã công bố ở nước ta có liên
quan đến đề tài.
5. Đóng góp mới của luận án
- Làm rõ thực trạng những ảnh hưởng tích cực, tiêu cực và những
nguyên nhân ảnh hưởng tiêu cực của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần
của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.


5
- Dự báo xu hướng ảnh hưởng và đề xuất một số quan điểm, giải pháp cơ
bản nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực
của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở
Tây Nguyên trong bối cảnh hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan Đảng và
Nhà nước trong việc xây dựng chủ trương, chính sách về dân tộc, tôn giáo ở
nước ta nói chung và ở các tỉnh Tây Nguyên nói riêng.
- Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho nghiên cứu và giảng dạy
trong các trường chính trị tỉnh và Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

các khu vực.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học được
công bố có liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận án gồm 4 chương, 9 tiết.


6
Chƣơng 1
TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo Tin lành và đời
sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên
1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo Tin lành
Tác giả Nguyễn Xuân Hùng với bài viết "Về Nguồn gốc và sự xuất hiện
tên gọi đạo Tin lành tại Việt Nam"[102 ] cho rằng, chỉ đến năm 1911, khi các
giáo sĩ của Hội Liên hiệp Cơ Đốc và Truyền giáo (CMA) lập trụ sở truyền
giáo thì việc truyền đạo Tin lành cho người Việt Nam mới được bắt đầu và
đến đầu những năm 30 tên gọi đạo Tin lành được phổ biến và trở thành tên
gọi phổ thông. Ngày nay, tên gọi đạo Tin lành trở thành tên riêng phổ biến tại
Việt Nam.
Nghiên cứu về đạo Tin lành ở Việt Nam nói chung và Tây Nguyên nói
riêng, tác giả Nguyễn Thanh Xuân chủ biên hai cuốn sách “Bước đầu tìm hiểu
đạo Tin lành trên thế giới và ở Việt Nam” [130] và “Đạo Tin lành ở Việt
Nam” [11]. Tác giả đã khái quát về quá trình ra đời và phát triển của đạo Tin
lành trên thế giới; các giáo lý, luật lệ, các lễ nghi, tổ chức giáo hội, sự giống
và khác nhau giữa Tin lành và Công giáo. Trên cở sở đó tác giả đã trình bày
quá trình du nhập, phát triển đạo Tin lành ở Việt Nam. Đây là những cuốn
sách tham khảo có giá trị, giúp cho nghiên cứu sinh có cái nhìn đầy đủ hơn về
đạo Tin lành và quá trình du nhập, phát triển đạo Tin lành ở nước ta nói

chung, ở Tây Nguyên nói riêng.
Bài viết “Vài nhận biết về Tin lành Mỹ” của tác giả Đỗ Quang Hưng
[66] cho rằng, tôn giáo có vị trí lớn trong đời sống nước Mỹ. Hơn nữa, khi
thực hiện chính sách bành trướng, người Mỹ đã sử dụng vũ khí tôn giáo
không chỉ như là một “kinh nghiệm” của các thế lực thực dân xưa kia, mà hơn
thế, nó còn vì, tôn giáo là một “căn tính” của họ. Trên cơ sở làm rõ đặc điểm


7
tôn giáo liên quan đến sự hình thành cộng đồng Tin lành Mỹ, tác giả đã đi sâu
làm rõ một số đặc trưng của Tin lành Mỹ và đưa ra bốn nhận xét về Tin lành
Mỹ. Những nghiên cứu của tác giả là những tư liệu quý cho quá trình nghiên
cứu sự du nhập và ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với nước ta nói chung, ở
Tây Nguyên nói riêng.
Cuốn sách “Lịch sử đạo Tin lành” của tác giả Jean Bau Bérot [71] đã đề
cập đến về vấn đề cải cách tôn giáo ở châu Âu thế kỷ XVI và cùng với nó là
sự ra đời đạo Tin lành. Buổi đầu hình thành, nó là một “tôn giáo phản kháng”,
phản đối một số tục lệ, truyền thống hoặc cấu trúc của nhà thờ Công giáo La
Mã. Do bị đàn áp dữ dội, nhiều tín đồ Tin lành phải di cư sang châu Mỹ, lập
nên nhiều giáo phái khác nhau. Trên cơ sở đó tác giả đã trình bày tính hiện đại
và thực trạng đạo Tin lành đương thời. Lịch sử đạo Tin lành cho thấy rõ tính
chất phức tạp, không ngừng cải cách, hiện đại hóa và đa giáo phái của nó.
Tìm hiểu lịch sử ấy giúp chúng ta lý giải rõ hơn một số hiện tượng thực tế
đang diễn ra hiện nay của đạo Tin lành.
Cuốn sách "Nền đạo đức Tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản" tác
giả Max Weber (Bùi Văn Nam Sơn, Nguyễn Nghị, Nguyễn Tùng, Trần Hữu
Quang dịch) [80]. Đây là công trình nghiên cứu công phu, trong đó tác giả đi
tìm nguồn gốc của sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa tư bản cận đại, bằng
cách khảo sát quan niệm đạo đức và động cơ ứng xử của các cá nhân thuộc
các giáo phái Tin lành, phác họa một cái khung phương pháp luận nhằm tìm

hiểu những động lực văn hóa - tinh thần vốn luôn được chi phối, thúc đẩy,
hoặc cản trở quá trình biến đổi kinh tế - xã hội. Từ những vấn đề nghiên cứu,
tác giả cho rằng nền đạo đức Tin lành có mối liên hệ với tinh thần của chủ
nghĩa tư bản và tạo ra động lực tinh thần cần thiết và thuận lợi cho sự phát
triển chủ nghĩa tư bản ở châu Âu.
Mã Phúc Thanh Tươi trong bài “Vài nét tương đồng trong đạo đức Tin
lành và đạo đức truyền thống” [121], trên cơ sở trình bày tổng quan về đạo


8
Tin lành, đã đi sâu luận giải làm rõ sự tương đồng giữa đạo đức Tin lành
với đạo đức truyền thống trên cơ sở lý giải những đặc trưng văn hóa, giá trị
nhân văn tương đồng giữa các nền văn hóa để hướng tới sự hòa đồng và
hội nhập.
Bài viết "Mối quan hệ giữa Nhà nước Việt Nam với các tổ chức Tin
lành hiện nay" của tác giả Nguyễn Hồng Dương [34], trên cơ sở phân tích
tính đặc thù về lịch sử truyền giáo phát triển đạo Tin lành và đặc thù về sự
đa dạng tổ chức đạo Tin lành ở Việt Nam, đã làm rõ mối quan hệ giữa Nhà
nước Việt Nam với các tổ chức đạo Tin lành, mối quan hệ này được thể
hiện qua đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta với đạo Tin lành.
Theo tác giả, với nguyên tắc tôn trọng tự do tín ngưỡng tôn giáo của nhân
dân, đặc biệt là những quy định tại Pháp lệnh Tín ngưỡng Tôn giáo và Chỉ
thị 01 của Thủ tướng Chính phủ về một số công tác đối với đạo Tin lành
mà trọng tâm là việc công nhận tổ chức Hội Thánh Tin lành thì quan hệ
giữa Nhà nước Việt Nam với các hệ phái Tin lành vì vậy được cải thiện
một cách cơ bản. Giáo sĩ, tín đồ đạo Tin lành tin tưởng vào đường lối,
chính sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước Việt Nam, tích cực thực hiện
đường hướng hành đạo: Sống Phúc Âm phụng sự Thiên Chúa, phục vụ Tổ
quốc và Dân tộc.
Cuốn sách “Quan điểm, đường lối của Đảng về tôn giáo và những vấn

đề tôn giáo ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Hồng Dương [35],
trong chương IV, phần II, những vấn đề công nhận các tổ chức Tin lành;
trên cơ sở đưa ra hai đặc thù quan trọng quy định vấn đề công nhận các tổ
chức Tin lành ở Việt Nam là đặc thù về lịch sử truyền giáo phát triển đạo
Tin lành ở Việt Nam và đặc thù về sự đa dạng tổ chức Tin lành ở Việt Nam;
tác giả đã trình bày đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về vấn
đề công nhận các tổ chức Tin lành tại Việt Nam và những kết quả đạt được
trong thời gian qua.


9
1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đời sống tinh thần của
đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên
Cuốn sách "Nếp sống - Phong tục Tây Nguyên" [26]. Đây là tập Kỷ yếu
hội thảo khoa học của Bộ Văn hóa - Thông tin tổ chức tháng 5 năm 1994.
Các nhà khoa học cho rằng, Tây Nguyên là miền đất chiến lược quan trọng,
là vùng có kho tàng văn hóa dân gian truyền thống phong phú đa dạng, đa
sắc và hết sức độc đáo. Trong các lễ hội, phong tục tập quán của đồng bào
chứa đựng bao cái hay, lòng nhân ái, tính nhân văn, khiếu thẩm mỹ, khả
năng diễn đạt tình cảm tinh tế... song đang bị mai một đi một cách nhanh
chóng. Nguyên nhân do sự thấp kém của đời sống kinh tế và trình độ dân trí;
cách cư xử của chúng ta không thích hợp với vốn văn hóa cổ truyền; sự xâm
nhập nhanh chóng của đạo Tin lành ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu số
Tây Nguyên... Trên cơ sở đánh giá thực trạng nếp sống, phong tục Tây
Nguyên, những cái cần khai thác, phát huy; những hủ tục, lạc hậu cần ngăn
chặn, loại bỏ, các tác giả đã đưa ra những kiến nghị nhằm gìn giữ và phát
huy những phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào các dân tộc thiểu số ở
Tây Nguyên. Như: bài viết "Hãy cứu lấy những dòng văn hóa của các dân
tộc ít người" của tác giả Hoàng Quốc Hải; "Những phong tục tập quán nên
giữ và nên bỏ ở Tây Nguyên" của tác giả Hoàng Bích Nga; "Vài suy nghĩ về

nếp sống và phong tục tập quán của đồng bào Tây Nguyên" của tác giả Linh
Nga Niêk Đam... Cuốn sách là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà khoa
học, các nhà hoạch định chính sách và các nhà quản lý nhằm tìm ra các giải
pháp có tính đồng bộ cho vùng đất có những đặc thù như Tây Nguyên. Đồng
thời, công trình cũng là cơ sở để nghiên cứu sinh đưa ra những giải pháp
phát huy những mặt tích cực, khắc phục những hạn chế đời sống tinh thần
của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Cuốn sách “Một số nét đặc trưng của Phong tục các dân tộc Tây
Nguyên” do Lâm Tâm - Linh Nga Niêk Đam chủ biên [104], đã khắc họa
những nét đặc trưng của Tây Nguyên trên các lĩnh vực của đời sống xã hội


10
như: tổ chức xã hội, tôn giáo tín ngưỡng, hôn nhân và về lễ hội. Đây là những
tài liệu quý giúp nghiên cứu sinh hiểu được những nét đặc trưng về phong tục
các dân tộc Tây Nguyên, để có căn cứ khi nghiên cứu đề xuất các giải pháp
xây dựng đời sống tinh thần ở Tây Nguyên hiện nay.
Cuốn sách "Văn hóa cổ truyền Tây Nguyên" của tác giả Lưu Hùng [65]
đã giới thiệu những nét đặc sắc về văn hóa cổ truyền của Tây Nguyên như:
văn hóa vật chất (gồm sinh hoạt kinh tế - sản xuất; tập quán ăn, hút; nhà cửa
và hình thức cư trú; công cụ, dụng cụ, vũ khí), văn hóa xã hội (gồm các quan
hệ họ hàng thân thuộc; làng; truyền thống sở hữu; phong tục trong chu kỳ đời
người), văn hóa tinh thần (gồm tín ngưỡng - tôn giáo; văn học dân gian; ca
múa nhạc dân gian và nghệ thuật tạo hình trang trí dân gian). Qua tác phẩm
này tác giả đã cho thấy mối quan hệ biện chứng và vai trò quyết định của tồn
tại xã hội đối với ý thức xã hội; của đời sống vật chất đối với đời sống tinh
thần của đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Đây là cuốn sách tham khảo
có giá trị, giúp nghiên cứu sinh có cái nhìn đầy đủ hơn về đời sống tinh thần
của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, trên cơ sở đó làm rõ sự ảnh
hưởng của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu

số Tây Nguyên.
Cuốn sách “Giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa Tây Nguyên” do
Nguyễn Hồng Sơn và Trương Minh Dục chủ biên [60] là công trình của tập
thể tác giả nghiên cứu và giảng dạy ở Học viện Chính trị - Hành chính Khu
vực III, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. Nội dung
cuốn sách đề cập đến cơ sở hình thành các giá trị văn hóa Tây Nguyên và ảnh
hưởng của nó đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện nay như: ảnh
hưởng đến sự phát triển kinh tế; giải quyết các vấn đề xã hội, ổn định chính
trị ở Tây Nguyên... trên cơ sở đó các tác giả đưa ra các giải pháp chủ yếu giữ
gìn và nâng cao giá trị văn hóa, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội
Tây Nguyên trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện nay. Cuốn
sách là tư liệu quý để tham khảo, đưa ra các giải pháp nhằm giữ gìn và phát


11
huy các giá trị văn hóa Tây Nguyên hiện nay.
Đề cập đến đời sống văn hóa ở Tây Nguyên, tác giả Ngô Đức Thịnh đã
có một loạt các công trình nghiên cứu như: "Bảo tồn và phát huy văn hóa
truyền thống của các tộc người ở Tây Nguyên"; "Buôn làng, luật tục và vấn
đề quản lý cộng đồng của các tộc người ở Tây Nguyên hiện nay"; "Một số đặc
trưng trang phục Tây Nguyên"; "Định hướng sản xuất và phân công lao động
trong các dân tộc tại chỗ ở Tây Nguyên"[110]; "Một số vấn đề về bảo tồn và
phát huy văn hóa truyền thống Tây Nguyên"[109]. Những công trình nghiên
cứu của tác giả tập trung đi sâu làm rõ văn hóa truyền thống của đồng bào các
dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, các khuynh hướng biến đổi và đưa ra một số
giải pháp trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của các tộc
người ở Tây Nguyên. Những phân tích, nhận định, đánh giá của tác giả vừa
cụ thể, vừa tổng quát sẽ là những tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà
quản lý, các nhà hoạch định chính sách phát triển Tây Nguyên.
Bài tham luận "Mất, còn của văn hóa dân gian Tây Nguyên; vấn đề bồi

dưỡng đội ngũ cán bộ văn hóa và tác giả người dân tộc" của tác giả Linh Nga
Niêk Đam, được trình bày tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ II Hội Văn
học - Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam năm 1997[63]. Theo tác giả,
văn hóa dân tộc Tây Nguyên đang ngày càng mất dần, bởi xu hướng đô thị
hóa buôn làng, ý thức của con người có lỗi khi đã không có sự giáo dục
truyền thống một cách đầy đủ. Trên cơ sở đó, tác giả đã đề cập đến việc xem
xét cái gì nên giữ? cái gì nên bỏ? Điều đó cần phải có một đội ngũ cán bộ văn
hóa người dân tộc tại chỗ, có tri thức. Tham luận là tài liệu tham khảo tốt để
góp phần nghiên cứu về thực trạng đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc
thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.
Cuốn sách "Giữ gìn và phát huy tài sản văn hoá các dân tộc ở Tây Bắc
và Tây Nguyên" của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam[64] là cuốn sách tập
hợp những bài viết của các nhà khoa học am hiểu về văn hóa các dân tộc Tây
Bắc và Tây Nguyên thuộc hai Hội thảo khoa học của Hội Văn nghệ dân gian


12
Việt Nam phối hợp với Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La và Sở Văn hóa Thông
tin Thể thao Đắk Lắk tổ chức năm 1994 và 1995. Công trình đã làm nổi bật
tính phong phú, độc đáo của văn hóa cổ truyền các dân tộc Tây Nguyên như:
ngôn ngữ, nghệ thuật, kiến trúc, phong tục tập quán, tín ngưỡng, trang phục...
nhiều bài viết đã khẳng định, văn hóa các dân tộc Tây Nguyên có tác dụng to
lớn đối với đời sống nhân dân Tây Nguyên xưa và nay. Trong những năm
qua, mặc dù đã được sưu tầm, phát huy nhưng do điều kiện xã hội và nhận
thức chưa đúng đắn đối với văn hóa dân tộc nên đang có nguy cơ mai một và
pha tạp làm mất đi tính nguyên sơ của nó. Trong bài tham luận "Hãy bảo vệ
bản sắc văn hóa tốt đẹp các dân tộc người Tây Nguyên trong đời sống hiện
nay"[64], tác giả Đặng Nghiêm Vạn đã khẳng định, nhân loại nhận ra văn hóa
dân tộc mới là động lực của phát triển. Bảo vệ bản sắc văn hóa Tây Nguyên
chính là bảo vệ con người Tây Nguyên, và đồng thời là bảo vệ bản sắc văn

hóa của cư dân toàn khu vực trong đó có cả các tộc người trong quốc gia, dân
tộc Việt Nam. Bảo vệ bản sắc văn hóa Tây Nguyên không có nghĩa là chối từ
sự du nhập yếu tố văn hóa nhân loại, mà ngược lại cùng với việc nâng cao dân
trí, việc trau dồi văn hóa của bản thân, thấy đúng và tự hào về văn hóa của
chính mình, mới là con đường chắc chắn nhất để tiếp thu khoa học và công
nghệ, phát triển kinh tế, nâng cao mức sống người dân.
Trong bài "Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá các dân tộc Tây
Nguyên", của tác giả Tô Ngọc Thanh [64] cho rằng: vấn đề giữ gìn và phát
huy di sản văn hóa dân tộc đang là mối quan tâm của toàn thế giới. Nền văn
hóa các dân tộc Tây Nguyên rất phong phú, độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc.
Tác giả cũng nhấn mạnh, cần phải thẳng thắn nói rằng, việc làm của chúng ta
chưa thật hiểu thấu đáo những giá trị của vốn di sản đó; chúng ta chưa hiểu
cái giá trị căn cốt, xuất phát từ vũ trụ quan, thế giới quan, nhân sinh quan của
đồng bào, mà từ đó họ sáng tạo ra toàn bộ các sản phẩm và giá trị văn hóa.
Một số số bài viết khác lại đi sâu vào các lĩnh vực như: âm nhạc, cồng chiêng,
lễ hội... của các dân tộc Tây Nguyên. Trên cơ sở đó các tác giả đã đưa ra


13
những việc cần làm ngay trong những năm tới và đề xuất những giải pháp
nhằm gìn giữ và phát huy bản sắc văn hoá các dân tộc Tây Nguyên hiện nay.
Đây là cuốn sách tham khảo có giá trị, giúp cho nghiên cứu sinh có cái nhìn
đầy đủ hơn về vấn đề giữ gìn phát huy bản sắc văn hóa Tây Nguyên hiện nay.
Cuốn sách “Văn hóa các dân tộc Tây Nguyên - thực trạng và những vấn
đề đặt ra” do Trần Văn Bính chủ biên[16], là công trình tập hợp bài nghiên
cứu của nhiều tác giả am hiểu về Tây Nguyên thuộc nhóm Đề tài khoa học
cấp Nhà nước KX.05-04 giai đoạn 2001 - 2005. Công trình đã phân tích, đánh
giá khách quan và tương đối toàn diện về thực trạng đời sống văn hóa tinh
thần của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên trong thời kỳ đổi mới;
đồng thời đã đưa ra những dự báo xu hướng và đề xuất những giải pháp chủ

yếu nhằm phát triển đời sống văn hóa tinh thần các dân tộc Tây Nguyên dưới
sự tác động của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong bài
"Văn hóa các tộc người Tây Nguyên thành tựu và thực trạng", tác giả Tô
Ngọc Thanh khẳng định[16]: chính những tiến bộ vượt bậc trong kinh tế và
xã hội đang đặt ra những thách thức lớn cho việc tiếp nối, phát triển truyền
thống văn hóa các tộc người Tây Nguyên. Ở các tộc người Tây Nguyên đã có
một bước nhảy vọt, nhảy xa với tốc độ lớn, tạo ra những đột biến lớn lao
trong đời sống văn hóa của các tộc người Tây Nguyên. Thay đổi lớn nhất về
mặt này là sự xuất hiện con người Tây Nguyên thời đổi mới. Các hình thức
hoạt động văn hóa xưa đã mất đi cơ sở xã hội mà từ đó và vì đó, chúng được
sinh ra và tồn tại. Nền văn hóa cổ truyền đang bị thử thách trong tình trạng
của một thực thể bị giải thể vì bị mất đi cơ sở kinh tế - xã hội vốn có của
mình. Thêm nữa, những yếu tố văn hóa ngoại sinh lại đang tràn ngập đời sống
hàng ngày của đồng bào. Tất cả những nhân tố đó đang đặt văn hóa cổ truyền
các tộc người Tây Nguyên bên bờ vực của sự mai một. Trong bài viết "Xây
dựng đời sống văn hóa tinh thần của các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên", tác
giả Trương Minh Dục[16] cũng đưa ra 4 hiệu ứng tiêu cực của đời sống văn
hóa tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Theo tác giả, sự


14
tăng trưởng khá nhanh về kinh tế ở Tây Nguyên bên cạnh mặt tích cực nhưng
cũng tạo ra sự phân hóa giàu nghèo một cách sâu sắc, việc mất rừng với tốc
độ nhanh đã phá vỡ cấu trúc văn hóa truyền thống, làm đứt gãy truyền thống
văn hóa các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên... Những số liệu, cứ liệu của các
tác giả là phong phú và có giá trị. Cuốn sách là tài liệu tham khảo tốt để
nghiên cứu sinh có cái nhìn đầy đủ, toàn diện hơn về thực trạng và những vấn
đề đặt ra đối với văn hóa các dân tộc Tây Nguyên.
Kỷ yếu hội thảo khoa học "Nhà Rông - Nhà Rông văn hóa" do Viện Văn
hóa- Thông tin, Tạp chí Văn hóa - Nghệ thuật, Sở Văn hóa Thông tin Kon

Tum tổ chức năm 2004[126] đã khẳng định những giá trị của nhà rông cổ
truyền, vai trò của nhà rông trong tâm thức người dân các dân tộc thiểu số ở
Tây Nguyên. Các tham luận đã đi sâu làm rõ những vấn đề bức xúc đang đặt
ra từ thực tiễn khoa học của nhà rông, với tư cách là một thiết chế văn hóa
đương đại, là di sản văn hóa cả phương diện vật thể lẫn phương diện phi vật
thể. Khẳng định việc tu bổ, sửa chữa để giữ gìn thiết chế văn hóa cổ truyền
này là cần thiết. Công trình mặc dù đi sâu nghiên cứu về nhà rông nhưng nhà
rông với tư cách là một thiết chế văn hóa nên có vai trò quan trọng trong đời
sống tinh thần của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Những đánh giá, nhận
định của các nhà nghiên cứu là cơ sở khoa học để nghiên cứu sinh xác định
quan điểm, nội dung và phương thức xây dựng đời sống tinh thần của đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.
Bài viết “Thử bàn về xã hội và gia đình các tộc người ở Tây Nguyên”
của tác giả Đặng Nghiêm Vạn[122], trên cơ sở phương pháp luận của chủ
nghĩa Mác- Lênin, tác giả cho rằng: xã hội các tộc người ở Tây Nguyên trước
đây là xã hội ở thời kỳ dân chủ quân sự, thuộc mạt kỳ nguyên thuỷ, chưa
chuyển hoá thành xã hội có giai cấp. Các cư dân Tây Nguyên nhất là những
vùng hẻo lánh còn duy trì khá chặt chẽ chế độ công hữu. Một số tộc người
vẫn còn chế độ mẫu hệ, có một số lại đang chuyển dần sang chế độ phụ hệ.
Những nghiên cứu của tác giả là những tư liệu quý, cho quá trình nghiên cứu


15
để đưa ra những nguyên nhân ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với đời sống
tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên từ đó đưa ra những giải
pháp phát huy những ảnh hưởng tích cực, khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của
đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên hiện nay.
Cuốn sách "Văn hoá, xã hội và con người Tây Nguyên" do Nguyễn Tấn
Đắc chủ biên[46] đã mô tả và phân tích xã hội truyền thống Tây Nguyên từ:

thể chất con người Tây Nguyên, đời sống vật chất, phương thức sản xuất, tổ
chức xã hội, đời sống văn hoá, phong tục tập quán, những hệ thống công cụ
sản xuất và tư duy... Tác giả đưa ra 6 hằng số giá trị của văn hoá Tây Nguyên,
4 vấn đề đặt ra đối với Tây Nguyên, và 8 vấn đề cần làm trước tiên đối với
Tây Nguyên để đưa Tây Nguyên hòa nhập và phát triển. Những số liệu, cứ
liệu đưa ra của Tác giả là phong phú và có sức thuyết phục. Cuốn sách là tài
liệu có ý nghĩa để nghiên cứu sinh đưa ra những giải pháp phát huy những giá
trị đời sống tình thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Báo cáo tổng quan đề tài cấp bộ "Thực trạng hưởng thụ và sáng tạo các
giá trị văn hóa tinh thần các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên" do Nguyễn Ngọc
Hòa làm chủ nhiệm[57], đã đánh giá thực trạng hưởng thụ và sáng tạo văn hóa
của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên trong thời gian qua; phân tích
những thành tựu, hạn chế và đưa ra những vấn đề cấp thiết đang đặt ra trong
quá trình nâng cao cơ hội hưởng thụ và sáng tạo các giá trị văn hóa ở Tây
Nguyên. Trên cơ sở đó tác giả đã đưa ra những định hướng cơ bản, đồng thời
đề xuất 7 giải pháp nâng cao cơ hội hưởng thụ và sáng tạo các giá trị văn hóa
tinh thần các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Cuốn sách "Một số vấn đề về văn hóa - xã hội các dân tộc thiểu số ở
Tây Nguyên hiện nay" do Dương Thị Hưởng, Đỗ Đình Hãng, Đậu Tuấn Nam
đồng chủ biên[70], đã tập hợp những bài viết của các nhà khoa học nghiên
cứu về văn hóa - xã hội các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay, đặc biệt
là đánh giá tương đối toàn diện về thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của


16
đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, sự chuyển biến trong văn hóa cổ
truyền, sự tác động của các yếu tố văn hóa - xã hội đối với sự ổn định và phát
triển ở Tây Nguyên hiện nay. Trên cơ sở đó các tác giả đã đề xuất các giải
pháp phát triển đời sống văn hóa - xã hội Tây Nguyên trong quá trình đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Tác giả Đỗ Hồng Kỳ trong cuốn “Văn hóa cổ truyền ở Tây Nguyên
trong phát triển bền vững” [72], đã trình bày tổng quan những vấn đề cơ bản
về văn hóa, xã hội Tây Nguyên, những giá trị cơ bản của văn hóa Tây Nguyên
tại chỗ và vai trò của nó đối với phát triển bền vững. Tác giả cho rằng, trước
sự biến đổi nhanh chóng của cuộc sống hiện đại, văn hóa Tây Nguyên trong
thời gian tới cần được định hướng: bảo tồn, khôi phục văn hóa truyền thống,
kết hợp giữa truyền thống với hiện đại; giao lưu và ảnh hưởng, hội nhập và
thích ứng văn hóa. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng văn hóa cổ truyền Tây
Nguyên, tác giả đã đưa ra 3 đề xuất, 3 kiến nghị và những giải pháp nhằm bảo
tồn và phát huy các giá trị văn hóa Tây Nguyên trong phát triển bền vững.
Đây là cuốn sách tham khảo có giá trị, giúp cho nghiên cứu sinh có cái nhìn
đầy đủ hơn về những vấn đề cơ bản của văn hóa Tây Nguyên, những đề xuất,
kiến nghị và giải pháp trong cuốn sách là những gợi ý bổ ích khi giải quyết
các vấn đề văn hóa xã hội ở vùng đất này.
1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến ảnh hƣởng của đạo Tin
lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên
Bài viết "Tìm hiểu những hệ quả của việc truyền giáo Tin lành đối với
văn hóa truyền thống và tín ngưỡng tôn giáo Việt Nam" của tác giả Nguyễn
Xuân Hùng[102], đề cập đến sự va chạm của việc truyền giáo Tin lành đối
với các tập tục gia đình, xã hội, tín ngưỡng cổ truyền và các tôn giáo khác tại
Việt Nam, trên cơ sở đó tác giả đã làm rõ hệ quả từ sự va chạm của việc
truyền giáo Tin lành, lý giải nguyên nhân và những tác động trở lại của văn
hóa truyền thống dân tộc vào cộng đồng Tin lành Việt Nam. Theo tác giả, hội
nhập với văn hóa dân tộc, đó không chỉ là mong muốn của riêng cộng đồng


17
Tin lành mà còn là mong muốn chung của nhiều tín đồ các tôn giáo khác tại
Việt Nam.
Bài viết “Kitô giáo trước buôn làng”, in trong cuốn sách Một số vấn đề

phát triển kinh tế - xã hội buôn làng các dân tộc Tây Nguyên của tác giả Đỗ
Quang Hưng[115], là kết quả của cuộc hội thảo "Luật tục hương ước và những
vấn đề phát triển kinh tế - xã hội của buôn làng các dân tộc Tây Nguyên" do
Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn quốc gia phối hợp với UBND tỉnh
Gia Lai tổ chức. Tác giả đã cho rằng, sự hiện diện Kitô giáo ở Tây Nguyên
luôn là một nhân tố chính trị, xã hội và tôn giáo hết sức phức tạp. Thiên chúa
giáo và Tin lành không chỉ là vấn đề thuần túy tín ngưỡng mà còn là vấn đề
giành giật quần chúng của các giáo hội với chính quyền cách mạng ở cơ sở.
Đây là vấn đề có quan hệ chặt chẽ đối với việc thực hiện chính sách dân tộc,
tôn giáo của Đảng và Nhà nước ta ở Tây Nguyên.
Báo cáo tổng quan đề tài cấp bộ "Đạo Tin lành ở Tây Nguyên đặc điểm và
các giải pháp thực hiện chính sách", do Nguyễn Văn Nam làm chủ nhiệm[84],
đã chú trọng nghiên cứu quá trình du nhập, phát triển và những biến động của
đạo Tin lành trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk để từ đó đưa ra những kiến nghị về việc
quản lý Nhà nước đối với tôn giáo này. Theo tác giả, đạo Tin lành còn tồn tại
lâu dài, do đó không nên có ý định nhanh chóng giải quyết vấn đề Tin lành.
Tuy nhiên cũng không vì thế mà không phê phán gay gắt những biểu hiện tiêu
cực trong đạo Tin lành, những ý đồ muốn biến đạo Tin lành thành công cụ của
các thế lực đế quốc và bọn phản động. hướng người dân vào thực hiện cái
thiện, tránh cái ác, giúp họ thấy đạo đức tôn giáo phù hợp với đạo đức của xã
hội mà chúng ta đang xây dựng.
Tác giả Vũ Dũng trong bài “Vấn đề đạo Tin lành ở Tây Nguyên hiện
nay: nhìn từ góc độ của Tâm lý học” [32], dưới góc độ Tâm lý học, tác giả
đã đưa ra bốn nguyên nhân dẫn tới sự phát triển nhanh chóng đạo Tin lành
trong các vùng đồng bào dân tộc thiểu số (kể cả ở khu vực phía bắc lẫn Tây
Nguyên) trong thời gian vừa qua, đó là: về bản than đạo Tin lành; về những


18
người truyền đạo; về tài liệu tuyên truyền; về phía đồng bào (các tín đồ). Tác

giả khẳng định: đạo Tin lành có liên quan trực tiếp đến các cuộc gây rối ở
Tây Nguyên vừa qua. Hầu hết những người chống đối chính quyền và tham
gia các cuộc gây rối với những hành vi chống đối quyết liệt đều là tín đồ của
đạo Tin lành. Chính kẻ thù ở trong và ngoài nước đã sử dụng Tin lành như
một phương tiện để lôi kéo đồng bào. Trên cơ sở đó, tác giả đã đánh giá khái
quát những mặt tích cực và tiêu cực của đạo Tin lành ở Tây Nguyên hiện
nay. Những nghiên cứu của tác giả là tài liệu tham khảo quý, giúp nghiên
cứu sinh nghiên cứu thực trạng ảnh hưởng và các nhân tố ảnh hưởng của đạo
Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên hiện nay.
Tác giả Hồ Tấn Sáng với bài viết “Đạo Tin lành và ảnh hưởng của nó
đối với một số lĩnh vực xã hội ở Tây Nguyên” [100] cho rằng, trên thực tế,
đạo Tin lành ở Tây Nguyên không đơn thuần là vấn đề tín ngưỡng – tôn giáo,
cũng không hoàn toàn chỉ là vấn đề âm mưu lợi dụng tự do tín ngưỡng để
thực hiện mưu đồ chống phá của các thế lực thù địch. Theo tác giả, nghiên
cứu giải quyết vấn đề đạo Tin lành ở Tây Nguyên cần quán triệt quan điểm
phức hợp mà trục căn bản là nhận thức và xử lý mối quan hệ giữa tôn giáo và
chính trị trong đời sống của đồng bào các dân tộc thiểu số tại chỗ. Trên cơ sở
đó tác giả đã trình bày sự ảnh hưởng của đạo Tin lành tới một số lĩnh vực xã
hội Tây Nguyên- phân tích từ phương diện quá trình thực hiện chính sách tôn
giáo, dân tộc của Đảng và Nhà nước ta và đưa ra năm giải pháp đối với công
tác đạo Tin lành ở Tây Nguyên.
Tác giả Nguyễn Văn Nam trong bài “Ảnh hưởng của đạo Tin lành với
thiết chế xã hội truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên”[86], trên cơ sở nghiên cứu Thiết chế xã hội truyền thống của đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, tác giả đã trình bày sự ảnh hưởng của
đạo Tin lành đối với thiết chế truyền thống xã hội như: sự phức tạp về chính
trị với thiết chế xã hội truyền thống; sự phức tạp về xã hội, tập quán văn

19
hóa; với tín ngưỡng truyền thống. Từ đó tác giả đã đưa ra một số vấn đề đặt
ra đối với đạo Tin lành ở Tây Nguyên trong quá trình thực hiện công tác. Bài
viết có giá trị tham khảo khi nghiên cứu sinh tiến hành nghiên cứu sự ảnh
hưởng của đạo Tin lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc
thiểu số ở Tây Nguyên.
Cuốn sách “Giữ "lý cũ" hay theo "lý mới"? bản chất của những cách
phản ứng khác nhau của người Hmông ở Việt Nam với ảnh hưởng của đạo
Tin lành” do tác giả Nguyễn Văn Thắng làm chủ biên[106], đã làm rõ bản
chất của những cách phản ứng khác nhau của người Hmông với ảnh hưởng
của đạo Tin lành, hay nói cách khác tác giả đã làm rõ sự ảnh hưởng của đạo
Tin lành đối với người Hmông ở nước ta, từ đó tác giả đã đưa ra những kiến
nghị, giải pháp cho việc giải quyết và quản lý vấn đề cải đạo theo đạo Tin
lành của người Hmông.
Tác giả Đỗ Quang Hưng với bài viết "Một số vấn đề về Tin lành ở Tây
Nguyên"[69], trên cơ sở phác họa những nét chung nhất về đạo Tin lành ở
Tây Nguyên, đã đi sâu phân tích một số vấn đề có liên quan trong quan hệ với
phát triển bền vững kinh tế - xã hội của khu vực này như: Thực tại Tin lành ở
Tây Nguyên hôm nay; Tin lành ở Tây Nguyên: cái nhìn lịch sử về phương
diện chính trị - xã hội và tâm lý; Tin lành ở Tây Nguyên hôm nay: mấy vấn đề
phía trước. Tác giả cho rằng, ảnh hưởng của tôn giáo nói chung, đạo Tin lành
nói riêng đối với đời sống văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên
là điều rất đáng lưu tâm, không chỉ trước mắt mà còn là vấn đề lâu dài.
1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến quan điểm, giải pháp
phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực trong ảnh hƣởng của đạo Tin
lành đối với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Từ góc độ quản lý nhà nước, các tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk đã có
một số nghiên cứu về thực trạng phát triển đạo Tin lành và Tin lành "Đềga" ở
địa phương như: "Nguyên nhân, điều kiện phục hồi và phát triển đạo Tin lành

20
trong đồng bào dân tộc Jrai, Bahnar những năm 1989 - 1994" do công an
tỉnh Gia Lai tiến hành nghiên cứu năm 1995[23]; "Thực trạng và giải pháp
đối với sự phát triển đạo Tin lành trong đồng bào dân tộc thiểu số ở tỉnh Kon
Tum" do Công an tỉnh Kon Tum nghiên cứu năm 1998[24]; "Thực trạng và
những biện pháp đối sách đấu tranh với việc tuyên truyền và phát triển đạo
Tin lành trái phép ở địa bàn biên phòng Kon Tum" do Bộ chỉ huy Biên phòng
tỉnh Kon Tum thực hiện nghiên cứu năm 1999[17]; "Nghiên cứu thực chất
phát triển đạo Tin lành trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Đắk Lắk" do
Công an tỉnh Đắk Lắk nghiên cứu năm 1999[25]... Các công trình trên đã
nghiên cứu làm rõ hiện trạng phát triển đạo Tin lành và đánh giá mức độ tín
ngưỡng của quần chúng ở địa phương. Trên cơ sở đó đánh giá sơ bộ việc thực
hiện công tác đối với đạo Tin lành, đề xuất phương hướng chung và một số
giải pháp giải quyết trước mắt đối với đạo Tin lành.
Dưới góc độ an ninh, Bộ Công an đã có các công trình nghiên cứu như:
"Đạo Tin lành - Những vấn đề liên quan đến an ninh trật tự ở Việt Nam hiện
nay" do ThS. Lại Đức Hạnh thực hiện năm 2000[56]; "Thực trạng tình hình
phục hồi, phát triển đạo Tin lành ở các vùng dân tộc thiểu số miền núi nước
ta và những vấn đề đặt ra đối với công tác an ninh" do Nông Văn Lưu thực
hiện năm 1995[74]; "Nguyên nhân tâm lý xã hội của sự phục hồi, phát triển
đạo Tin lành trong đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên và những vấn
đề đặt ra đối với công tác an ninh" do Vương Thị Kim Oanh thực hiện năm
2006[94]… Các công trình nghiên cứu trên đã đi sâu khai thác, tìm hiểu quá
trình xâm nhập và chỉ ra những nguyên nhân phục hồi và phát triển đạo Tin
lành trong đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi cả nước nói chung, ở đồng
bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên nói riêng. Những tác động của đạo Tin lành
ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, những hoạt động của đạo Tin lành liên
quan đến công tác an ninh trật tự. Trên cơ sở đó, các công trình đã đề xuất
những giải pháp cơ bản nhằm giải quyết những vấn đề phức tạp về an ninh

trật tự ở vùng có đạo Tin lành.


21
Đề tài nhánh cấp nhà nước "Đạo Tin lành ở Việt Nam - Thực trạng, xu
hướng phát triển và những vấn đề đặt ra hiện nay cho công tác lãnh đạo,
quản lý" do Hoàng Minh Đô chủ nhiệm[48], đã khái quát được thực trạng đạo
Tin lành trong cả nước, chỉ ra 5 nguyên nhân phục hồi và phát triển đạo Tin
lành và khai thác sâu mối quan hệ giữa đạo Tin lành với các lĩnh vực của đời
sống chính trị xã hội và đời sống tâm linh ở Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở
đó, đề tài đã chỉ ra 5 xu hướng phát triển của đạo Tin lành và những giải pháp
giải quyết vấn đề đạo Tin lành ở nước ta.
Báo cáo tổng quan đề tài nhánh "Chính sách của Nhà nước Việt Nam đối
với đạo Tin lành vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên nhằm phục vụ
công tác chỉ đạo, điều hành của Đảng và Chính Phủ" do Hoàng Minh Đô làm
chủ nhiệm[50]. Tác giả đã chú trọng nghiên cứu thực trạng đạo Tin lành ở Tây
Nguyên, những chủ trương chính sách tôn giáo và thực hiện chủ trương, chính
sách tôn giáo đối với đạo Tin lành vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên. Trên cơ sở đó tác giả đã đề ra những giải pháp, kiến nghị về phương
hướng, mục tiêu, quan điểm, chính sách và cơ chế tổ chức thực hiện phục vụ
trực tiếp cho công tác chỉ đạo của Đảng và điều hành của Chính phủ đối với
vấn đề đạo Tin lành ở Tây Nguyên. Đây là tư liệu quý để nghiên cứu sinh tham
khảo, nhìn toàn cảnh về đạo Tin lành ở nước ta nói chung, Tây Nguyên nói
riêng, xem xét và đưa ra những giải pháp nhằm phát huy những ảnh hưởng tích
cực, khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của đạo Tin lành đối với đời sống
tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên hiện nay.
Tác giả Lưu Văn Sùng "Nhìn lại sự kiện Tây Nguyên năm 2001 và
2004"[101] cho rằng sự kiện bạo loạn chính trị ở Tây Nguyên năm 2001 và
2004 là do một số nguyên nhân như: trước hết là do lực lượng phản động
được chính quyền Mỹ nuôi dưỡng, sử dụng nhằm chống phá cách mạng

nước ta; thứ hai, nguyên nhân từ việc khai thác phát triển kinh tế - xã hội ở
Tây Nguyên không thật sự phù hợp với phương thức, điều kiện sinh sống và
canh tác của đồng bào dân tộc tại chỗ; thứ ba, nguyên nhân từ sự chủ quan,