Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử.

Tên sáng kiến kinh nghiệm:

PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ

1


A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Cũng như các bộ môn khoa học khác, bộ môn Lịch sử ở trường THPT là vô
cùng quan trọng. Giúp các em hiểu được cội nguồn dân tộc, sự hình thành và
phát triển của xã hội loài người...
Trong đời sống xã hội, lịch sử có tác dụng quan trọng không chỉ về trí tuệ
mà cả về tình cảm, tư tưởng. Nhận thức lịch sử đúng đắn là một yếu tố khách
quan để hành động đúng, có hiệu quả trong hiện tại. Ngay từ thời Nguyên thuỷ,
khi mới xuất hiện con người đã có nhận thức này để xác định sự phát triển của
cộng đồng như F.Ăng-ghen đã nói: “ Lịch sử bắt đầu từ đâu thì quá trình tư duy
cũng bắt đầu từ đấy”. Các nhà sử học cổ đại khẳng định: “Lịch sử là cô giáo của
cuộc sống”, “lịch sử là bó đuốc soi đường đi đến tương lai”. Thời trung đại
người ta xem Lịch sử là “ triết học của việc nêu gương”. Trong đấu tranh cách
mạng, các lãnh tụ của giai cấp vô sản thế giới cũng như trong nước, coi việc
nghiên cứu quá khứ lịch sử là một trong những vũ khí đấu tranh sắc bén có hiệu
quả. Như vậy, trong việc nhận thức lịch sử không chỉ biết mà phải hiểu để rút
kinh nghiệm cho hoạt động thực tiễn.
Nhưng hiện nay việc dạy học bộ môn Lịch sử trường phổ thông còn nhiều
hạn chế, học sinh tỏ ra ít hứng thú, say mê học tập bộ môn. Vấn đề này có nhiều
nguyên nhân khác nhau, một trong những nguyên nhân quan trọng nhất là năng
lực tư duy học sinh còn thấp, vấn đề đặt ra là làm thế nào để học sinh học tập
thông minh, tránh việc nhồi sọ, giáo điều nhằm hiểu đúng bản chất sự kiện, quá

trình lịch sử.
Là người trực tiếp giảng dạy bộ môn Lịch sử trong trường THPT tôi khảo sát và
nghiên cứu một trong những biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học
sinh, trong dạy học lịch sử ở nhà trường THPT - Phương pháp sử dụng hệ
thống câu hỏi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch
sử.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Sử dụng câu hỏi trong dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng là một
trong những biện pháp quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy của học
sinh.Vì vậy, tôi nghiên cứu đề tài này nhằm giúp giáo viên bộ môn Lịch sử ở bậc

2


THPT hiểu rõ hơn phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy tính
tích cực cho học sinh trong dạy học Lịch sử.

III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp nghiên cứu dạy học bộ môn
Lịch sử, bao gồm:
- Nghiên cứu các loại tài liệu thành văn, tìm hiểu những cơ sở lý luận của
nâng cao hiệu quả dạy học ở nhà trường.
- Khảo sát tình hình dạy và học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, nghiên
cứu các đặc điểm đối tượng, điều kiện mọi mặt trong nhà trường, qua đó
nắm được chất lượng dạy học bộ môn, tìm hiểu nguyên nhân của thực
trạng đó.
- Đề xuất những biện pháp sư phạm phù hợp tiến hành dạy học bộ môn
Lịch sử ở trường phổ thông trung học.
- Thực nghiệm để kiểm chứng những biện pháp sư phạm mà đề tài nêu ra.
Từ đó rút ra kết luận khoa học, nêu những đề xuất từ việc nghiên cứu vấn

đề này.
IV. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về phương pháp dạy học nhằm
phát huy tính tích cực của học sinh, nâng cao hiệu quả của bài học.
- Nghiên cứu khai thác sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, dồ dùng dạy
học trong trường THPT.

3


B. PHẦN NỘI DUNG
Chương I
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
><><><><
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ BÀI
HỌC
Phát triển tư duy học sinh là một trong những nhiệm vụ quan trọng của
giáo dục phổ thông, trong đó có dạy học Lịch sử.
Những năm gần đây, xuất hiện ngày càng nhiều tiết học tốt, dạy tốt của các giáo
viên giỏi dạy theo hướng tổ chức cho học sinh hoạt động tích cực, tự lực chiếm
lĩnh tri thức mới. Tuy nhiên tình trạng thầy đọc, trò chép hoặc giảng giải xen kẽ
vấn đáp, giải thích minh hoạ bằng phương tiện trực quan vẫn tồn tại.
Việc chống lối dạy học thụ động, thầy đọc, trò chép đã được đặt ra từ lâu. Ngay
từ năm 1963 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khuyên người học “ Phải tự nguyện, tự
giác xem công tác học tập cũng là một nhiệm vụ...phải hoàn thành cho đựơc. Do
đó mà tích cực chủ động hoàn thành kế hoạch học tập, nêu cao tinh thần chịu
khó cố gắng không lùi bước trước bất kỳ khó khăn nào trong việc học tập. Tích
cực suy nghĩ một cách độc lập, tức là thấm nhuần quan điểm dựa vào sức mình
là chính trong học tập, là một biểu hiện cao của ý thức tự nguyện, tự giác học

tập, cũng là một phương pháp có hiệu lực để chống lối học vẹt”.
Để phù hợp với xu thế phát triển của xã hội, trình độ nhận thức và học tập của
các em. Bộ giáo dục đã thực hiện chương trình thay sách, thực hiện phương
pháp dạy học theo hướng tích cực. Muốn giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn,
gây hứng thú lôi cuốn học sinh học tập chủ động, tích cực thì giáo viên phải biết
sử dụng các phương pháp dạy học Lịch sử theo đúng đặc trưng bộ môn.
Để bài học Lịch sử đạt hiệu quả thì có rất nhiều cách thức, biện pháp khác nhau
nhưng trong đó phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi có thể coi là một trong
những biện pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả bài học.
II. TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ.
Hiệu quả bài học Lịch sử được xác định không chỉ bằng việc hình thành
các kiến thức cơ bản, giáo dục tư tưởng tình cảm mà còn bằng việc phát triển tư
duy kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh.
4


Học tập của học sinh là một quá trình nhận thức. Do vậy trong dạy học Lịch sử
ở trường phổ thông, sử dụng hệ thống câu hỏi phù hợp sẽ phát huy được tính
tích cực trong quá trình nhận thức đó. Bởi vì:
- Giúp học sinh tập trung, chú ý theo dõi vấn đề đang học, khao khát, tự
nguyện tham gia trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời
của bạn. Tích cực phát triển ý kiến của mình về vấn đề mà giáo viên và
các bạn đặt ra.
- Giúp học sinh đào sâu suy nghĩ hoặc nêu thắc mắc những vấn đề chưa đủ
rõ
- Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học, vốn hiểu biết của bản
thân để nhận thức những vấn đề mới
- Học sinh hào hứng say mê tiếp thu bài giảng, cố gắng hoàn thành những
bài tập được giao.

Mặt khác xây dựng niềm tin vững chắc vào lý tưởng cách mạng trên cơ sở
nhận thức đúng sự phát triển khách quan, hợp quy luật của xã hội loài người
Giáo dục cho học sinh truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam trong quá
trình dựng nước và giữ nước.
Bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức, biết yêu quý lao động, yêu cái đẹp, có
óc thẩm mĩ và biết cách ứng xử trong cuộc sống.
Chương II
THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI
><><><
I. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ CỦA ĐỀ TÀI.
Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông là
một vấn đề lớn, thu hút sự quan tâm không chỉ của những người làm công tác
dạy học mà ngay cả các cấp các ngành ở Trung ương và địa phương.
Việc nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh được coi như là một đề tài lớn thu
hút đông đảo các nhà giáo dục ở trong và ngoài nước tham gia nghiên cứu.
Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử được đề cập trong
nhiều tài liệu tham khảo. Như “ Phương pháp dạy học Lịch sử” của Phan Ngọc
Liên, “Chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử” của Phan Ngọc Liên, Trịnh
Đình Tùng (chủ biên) - NXB Đại học quốc gia Hà Nội - 2000
Trên cơ sở đó tôi vận dụng vào việc thực hiện đề tài của mình. Đề tài không
có tham vọng giải quyết tất cả những yêu cầu thực tiễn của việc dạy học Lịch sử
mà chỉ nêu ra một trong những biện pháp sư phạm nhằm góp phần nâng cao
5


hiệu quả dạy học Lịch sử. Đó là việc sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy
tính tích cực cho học sinh trong dạy học Lịch sử.
II. TÌNH HÌNH CỦA ĐỀ TÀI HIỆN NAY
Trong bối cảnh đất nước ngày càng phát triển, giáo dục không ngừng được
quan tâm, đầu tư cho sự nghiệp giáo dục nhằm nâng cao chất lượng, góp phần

đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước.
Để đáp ứng mục tiêu giáo dục, Bộ giáo dục đã thực hiện chương trình thay sách,
thực hiện phương pháp dạy học theo hướng tính cực, đẩy mạnh ứng dụng công
nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy và học, nhằm nâng cao hiệu quả
bài học,đáp ứng nhu cầu của người học. Tuy nhiên, hiện nay tình trạng học sinh
còn yếu kém về nhiều mặt, trình độ nhận thức còn thấp, học sinh tỏ ra ít hứng
thú, say mê học tập bộ môn, còn coi thường môn phụ. Điều đó đòi hỏi giáo viên,
những người trực tiếp làm công tác giáo dục phải thực hiện tốt nguyên tắc dạy
học, nắm vững phương pháp dạy học, áp dụng hệ thống câu hỏi làm sao để gây
được hứng thú cho người học, niềm say mê bộ môn cho người học? Đó là một
trong những vấn đề đang được nhiều người quan tâm.
III. NHỮNG LUẬN ĐIỂM CỦA BẢN THÂN
Do nhận thức của các em còn nhiều hạn chế, chưa hiểu hết ý nghĩa và tầm
quan trọng của môn học. Vì vậy quan điểm của người làm công tác giáo dục cần
làm cho các em thấy rõ việc tiếp thu những tri thức khoa học chỉ thực hiện được
trên cơ sở phải có trình độ văn hoá, vốn hiểu biết cơ bản về quy luật phát triển
của xã hội. Vì vậy, tôi muốn đi sâu nghiên cứu phương pháp sử dụng hệ thống
câu hỏi để nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, từ đó góp
phần nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử.
IV.NỘI DUNG CỤ THỂ ĐƯỢC GIẢI QUYẾT TRONG ĐỀ TÀI
Việc phát triển năng lực nhận thức và hành động cho học sinh trong quá
trình học tập Lịch sử, không chỉ làm cho học sinh hiểu biết sâu sắc hơn mà còn
tập luyện cho các em trở thành những con người có tư duy độc lập, chủ động,
tích cực trong suy nghĩ và hành động. Trong các biện pháp nâng cao hiệu quả
bài học Lịch sử, nhằm rèn luyện kỹ năng ghi nhớ, tái hiện lịch sử một cách
chính xác, hiểu sâu bản chất sự kiện và rèn luyện kỹ năng thực hành nâng cao
trình độ tư duy lịch sử cho học sinh thì việc sử dụng câu hỏi trong dạy học là
một trong những biện pháp rất có ưu thế để phát triển tư duy học sinh.
Thực hiện phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử:
- Giáo viên chuẩn bị bài giảng

6


- Thực hiện các phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch
sử

Chương III
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
.......*****........
Một thực trạng đáng buồn, đã và đang được báo động là hầu hết học sinh
không thích học môn Lịch sử. Qua thông tin truyền hình có một cuộc toạ đàm về
thực trạng dạy và học môn học này. Người ta đã làm một cuộc khảo sát và có số
liệu: Phần lớn những người được hỏi không biết tên của những nhân vật lịch sử
tiêu biểu hoặc tên của những nhân vật được lấy để đặt cho những tên đường ở
các thị xã, thành phố. Qua các kỳ thi tuyển sinh, có vô vàn những câu chuyện
cười ra nước mắt về việc nhầm lẫn đến ngớ ngẩn của học sinh. Sự thật đó khiến
những người trực tiếp đứng lớp truyền tải kiến thức cho học sinh phải băn
khoăn, trăn trở và đặt ra nhiều câu hỏi. Vì sao học sinh không thích học Lịch sử,
thậm chí sợ môn học này? Phải chăng kiến thức lịch sử quá rộng, học sinh
không tài nào ghi nhớ nổi? Phải chăng phương pháp dạy học của chúng ta quá
cứng nhắc khiến học sinh phải chịu áp lực bởi một tiết học chằng chéo những sự
liện?
Trong khuôn khổ một đề tài, tôi không đi sâu phân tích lý giải thái độ của học
sinh với môn học Lịch sử mà chỉ đặt vấn đề và đưa ra một vài phương pháp áp
dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử góp phần tháo gỡ vướng mắc đối
với việc dạy và học môn Lịch sử.
I. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CHUNG KHI SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG.
1. Câu hỏi và bài tập phải vừa sức, đúng với từng đối tượng, không nên
đặt câu hỏi quá khó, vượt khả năng tư duy của học sinh như: “đánh giá, nhận

xét, phân tích...” và cũng không quá đơn giản như “ai lãnh đạo?” “chiến thắng
nào?” “bao giờ, có hay không?”...tránh tình trạng giáo viên chưa giảng, chưa
trình bày sự việc cụ thể, học sinh chưa có một sự hiểu biết nào về sự kiện, hiện
tượng lịch sử sẽ học mà đã đặt câu hỏi cho học sinh. Cách đặt câu hỏi như vậy
trái với đặc trưng của bộ môn, buộc học sinh phải nhìn vào sách giáo khoa để trả
lời chứ hoàn toàn không hiểu gì về câu hỏi mà giáo viên vừa nêu ra.

7


2. Mỗi giờ học chỉ nên sử dụng 5 - 7 câu hỏi, sau mỗi chương cần có câu
hỏi bài tập. Các câu hỏi của bài phải tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh, có mối
quan hệ logic chặt chẽ, làm nổi bật chủ đề, nội dung, tư tưởng của bài.
3. Cần triệt để khai thác các loại câu hỏi trong sách giáo khoa để lựa chọn
nội dung, phương pháp thích hợp cho từng bài cụ thể. Sử dụng câu hỏi trong
sách giáo khoa, kết hợp với câu hỏi được sáng tạo trong quá trình soạn giảng của
giáo viên phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng, đồng thời phát huy được tư
duy, rèn luyện được các kỹ năng học tập của các em
II. THỰC HIỆN CÁC PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG DẠY
HỌC LỊCH SỬ.
1. Giáo viên chuẩn bị bài giảng ở nhà.
Trước khi lên lớp giáo viên phải soạn sẵn giáo án ở nhà, phải nghiên cứu nội
dung bài phải dạy trong sách giáo khoa, xác định kiến thức cơ bản của bài, hiểu
rõ nội dung, tinh thần mà tác giả mong muốn ở học sinh về mặt kiến thức, tư
tưởng, kỹ năng...khi có cái nhìn toàn cục cần đi sâu từng mục tìm ra kiến thức
cơ bản. Trên cơ sở giáo viên dựa vào nội dung chính của bài, thời gian tiết học
để xác định lượng thông tin học sinh cần nắm để tìm soạn câu hỏi sao cho phù
hợp với từng mục, từng bài, từng chương, từng đối tượng học sinh.
2. Thực hiện phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học

Lịch sử ở trường phổ thông.
2.1 Nêu câu hỏi đầu giờ học
Vào đầu giờ học giáo viên có thể kiểm tra hoặc không kiểm tra kiến thức bài cũ.
Nhưng để động viên sự chú ý, tính tích cực nhận thức, vận dụng các kiến thức
đã học vào lĩnh hội kiến thức mới, gây hứng thú của học sinh đối với vấn đề sẽ
nghiên cứu. Cách làm có hiệu quả nhất là đặt ra các câu hỏi nhận thức hoặc câu
hỏi nêu vấn đề. Câu hỏi loại này thường là câu hỏi có tính chất bài tập, muốn trả
lời phải huy động kiến thức của toàn bài. Nêu câu hỏi đầu giờ học có 2 tác dụng:
- Nó xác định rõ ràng nhiệm vụ nhận thức của học sinh trong giờ học
- Hướng học sinh vào những kiến thức trọng tâm của bài, huy động cao
nhất các hoạt động của giác quan học sinh trong quá trình học tập: nghe,
nhìn, kết hợp với tư duy có định hướng.
Đương nhiên khi đặt câu hỏi không yêu cầu học sinh trả lời ngay, mà chỉ sau khi
giáo viên đã cung cấp đầy đủ sự kiện thì học sinh mới trả lời được. Câu hỏi này
giáo viên nên ghi phía trên bên phải góc bảng.
8


Ví dụ: Khi dạy bài “ Nhật Bản” (Sách giáo khoa Lịch sử 11 - Cơ bản) có thể nêu
câu hỏi “Vì sao Nhật là nước Châu Á duy nhất trở thành một đế quốc chủ
nghĩa? Chính sách đối nội, đối ngoại của Nhật có gì giống và khác với các đế
quốc Âu - Mĩ?
Muốn trả lời được loại câu hỏi này học sinh phải theo dõi bài giảng, chọn lọc sự
kiện để tìm hiểu vấn đề đã đặt ra.
Trong quá trình dạy học, chúng ta vẫn tuân thủ trình tự cấu tạo của sách giáo
khoa, song cần khai thác, nhấn mạnh, đặt các câu hỏi gợi mở để giúp học sinh
trả lời về các vấn đề nêu trên. Sau khi dạy song, phần cuối bài giáo viên mới
quay trở lại yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi trên...Nếu học sinh trả lời được câu
hỏi này tức là đã hiểu được kiến thức chủ yếu của bài.
2.2 Xác định mối liên hệ giữa câu hỏi với các sự kiện hiện tượng

trong bài học.
Một trong những biện pháp sư phạm là xác lập mối liên hệ giữa câu hỏi và các
sự kiện hiện tượng lịch sử trong bài.
Ví dụ: Trong bài “ Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng Tám
(1939 - 1945). Nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời” ( Sách giáo khoa - Lịch
sử 12) giáo viên đặt ra 2 câu hỏi cơ bản:
Nguyên nhân thành công cách mạng tháng Tám 1945? Và “Tại sao Đảng ta
quyết định phát lệnh tổng khởi nghĩa trong cả nước khi Nhật đầu hàng đồng
minh?
Trả lời 2 câu hỏi này học sinh sẽ nắm được kiến thức của bài như:
- Truyền thống yêu nước đấu tranh bất khuất của dân tộc, vai trò quần
chúng được phát huy cao độ.
- Sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh với đường lối cách mạng
đúng đắn.
- Phát xít Nhật đầu hàng đồng minh tạo thời cơ thuận lợi cho cách mạng
giành thắng lợi ( ở Đông Dương quân Nhật và tay sai hoang mạng cực độ,
quân đồng minh chưa vào Đông Dương).
Những kiến thức này được sắp xếp viết trên bảng phụ hoặc trình chiếu trên
Power point để các em có thể quan sát được. Lập mối liên hệ giữa các câu hỏi và
sự kiện lịch sử, chúng ta sẽ có bảng sau:

9


Nguyên
nhân
thành
công
cách
mạng

tháng
Tám
1945?

- Truyền thống yêu nước đấu tranh bất khuất
của dân tộc, vai trò quần chúng được phát
huy cao độ.
- Sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí
Minh với đường lối cách mạng đúng đắn.
- Phát xít Nhật đầu hàng đồng minh tạo thời
cơ thuận lợi cho cách mạng giành thắng lợi (ở
Đông Dương quân Nhật và tay sai hoang

Tại sao
Đảng ta
phát
lệnh
tổng
khởi
nghĩa
trong cả
nước?

mạng cực độ, quân Đồng minh chưa vào
Đông Dương).
Quan sát câu hỏi và hệ thống kiến thức trong bảng học sinh tự tìm ra câu trả lời,
tìm ra mối liên hệ giữa chúng. Các em có thể lựa chọn kiến thức nêu trên để trả
lời câu hỏi thứ nhất: “ Nguyên nhân thành công...”. Song không phải cả 3 kiến
thức đó để trả lời “ Tại sao đảng ta quyết định phát lệnh tổng khởi nghĩa trong cả
nước khi Nhật đầu hàng Đồng minh?” là không đúng. Trong học sinh sẽ có cuộc

tranh luận đâu là nguyên nhân thành công đâu là lý do Đảng phát lệnh tổng khởi
nghĩa. Khi các em trả lời đúng, đầy đủ, chúng ta sẽ có bảng nêu trên.
Cũng bảng trên học sinh còn có thể trả lời câu hỏi “ Đâu là nguyên nhân chủ yếu
của sự thành công cách mạng tháng Tám 1945?” và “ Thời cơ bùng nổ của cách
mạng tháng Tám 1945?”
Việc xây dựng bảng các sự kiện cơ bản và mối liên hệ giữa chúng với các câu
hỏi là một trong những biện pháp giúp học sinh nhớ ngay sự kiện cơ bản ở trên
lớp, đồng thời kích thích tính tích cực học tập của các em.
2.3 Xây dựng hệ thống câu hỏi ở trên lớp
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên còn phải biết đặt ra và giúp học sinh
giải quyết các câu hỏi có tính chất nhận thức kiến thức. Một hệ thống câu hỏi tốt
nêu ra trong quá trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của các em, kích
thích tư duy phát triển, đồng thời tạo ra mối liên hệ bên trong của học sinh và
giữa học sinh với giáo viên, tức là mỗi câu hỏi đưa ra, mỗi học sinh và cả giáo
viên phải thấy rõ vì sao trả lời được, vì sao không trả lời được. Câu hỏi quá khó
hay chưa đủ sự kiện, tư liệu để các em trả lời.

10


Trong sách giáo khoa thường sau mỗi mục, mỗi bài lại có từ 1 đến 3 câu
hỏi. Những câu hỏi này là cơ sở để giáo viên xác định kiến thức trong sách,
đồng thời bổ sung để xây dựng hệ thống câu hỏi của bài. Câu hỏi phải có sự
chuẩn bị từ khi soạn giáo án, phải có dự kiến nêu ra lúc nào? Học sinh sẽ trả lời
như thế nào? đáp án trả lời ra sao? Rõ ràng việc sử dụng câu hỏi trong dạy học
còn là một nghệ thuật.
Khi câu hỏi đặt ra bắt buộc học sinh phải suy nghĩ, phải kích thích được
lòng ham hiểu biết, trí thông minh sáng tạo. Không nên đặt những câu hỏi mà
các em chỉ cần trả lời một cách đơn giản “có” hay ‘không” hoặc “đúng” hay
“sai”. Bởi vì những câu hỏi như thế không đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ. Đồng

thời câu hỏi quá dễ làm cho học sinh thoả mãn đi đến chủ quan về vốn hiểu biết
của mình mà phải làm cho các em hiểu rằng sự trả lời đúng, đầy đủ câu hỏi do
giáo viên nêu ra là tốt, song vẫn phải tiếp tục suy nghĩ để trả lời hay hơn, sâu sắc
hơn và thông minh hơn.
Thông thường, căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các kiến thức lịch sử mà
chúng ta có các loại câu hỏi sau:
2.3.1 Loại câu hỏi về sự phát sinh các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà
chúng ta thường hỏi về nguyên nhân sâu xa, nguyên nhân trực tiếp hay hoàn
cảnh, bối cảnh lịch sử của sự kiện, hiện tượng đó.
Ví dụ: Nguyên nhân bùng nổ của các cuộc cách mạng tư sản, nguyên nhân dẫn
đến cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất...Loại câu hỏi này thường xuất hiện vào
phần đầu của bài giảng, bởi vì bất kỳ một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào đều
xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử nhất định, đều có nguyên nhân phát sinh của
nó.
Đây cũng là một đặc điểm của tư duy lịch sử cần hình thành từng bước cho
học sinh. Nó đòi hỏi các em khi xem xét bất kỳ một sự kiện nào cũng phải đặt
trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể, tìm ra những nguyên nhân làm nảy sinh sự kiện
đó.
2.3.2 Loại câu hỏi về quá trình diễn biến phát triển của sự kiện, hiện
tượng lịch sử như diễn biến của các cuộc khởi nghĩa, diễn biến của các cuộc
cách mạng, các cuộc chiến tranh, loại này cũng thường gặp ở tất cả các loại
bài.
Ví dụ: Trong sách giáo khoa Lịch sử 12 chúng ta thấy có một loạt câu hỏi
“ Nêu chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Việt Nam sau chiến
tranh thế giới thứ nhất? Dưới tác động của chính sách khai thác thuộc địa của
11


Pháp, các giai cấp ở Việt Nam có sự chuyển biến ra sao? Nêu tóm tắt hoạt động
yêu nước của người Việt Nam ở nước ngoài trong những năm 1919 - 1925?....”

Mặc dù đây là những câu hỏi ít phải suy luận, song lại đòi hỏi trí nhớ, phải biết
nhiều sự kiện, địa danh, nhân vật. Để giúp học sinh phát triển trí nhớ, cần phân
chia câu hỏi thành nhiều câu hỏi nhỏ, đồng thời lập các bảng niên biểu, mối liên
hệ giữa các sự kiện.
2.3.3 Loại câu hỏi nêu lên đặc trưng bản chất của các hiện tượng lịch
sử, bao gồm sự đánh giá và thái độ của học sinh đối với các hiện tượng, lịch
sử ấy.
Ví dụ: “ Bằng những sự kiện lịch sử điển hình em hãy làm rõ công lao vĩ đại
của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam trong thời kỳ
1920 - 1945?”, “ Tại sao chính phủ nước Việt Nam dân chủ Cộng hoà quyết
định ký với chính phủ Pháp Hiệp định sơ bộ 6/3/1946?” hay “ Em có nhận xét
gì về quá trình leo thang và quá trình thất bại của Mĩ trong cuộc chiến tranh
xâm lược Việt Nam?”
Lớp 10 cũng có một loạt câu hỏi tương tự như: “Đánh giá Tuyên ngôn nhân
quyền và dân quyền, đánh giá Hiến pháp 1791 trong Cách mạng tư sản Pháp?,
Tại sao nói Cách mạng tư sản Pháp 1789 là cuộc cách mạng tư sản triệt để
nhất? Nó có hạn chế gì?”....
Thường thì những câu hỏi này khó đối với học sinh. Nó đòi hỏi các em phải
biết phân tích, đánh giá, biết bày tỏ thái độ của mình đối với sự kiện, hiện tượng
lịch sử. Do đó giáo viên cần kiên trì đưa thêm những câu hỏi gợi mở giúp các
em trả lời câu hỏi chính.
Ví dụ: Tìm những ưu điểm của bản Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền, Hiến
pháp 1791 so với xã hội quân chủ chuyên chế Pháp trước cách mạng. Để tìm ra
hạn chế có thể hỏi là “ Tuyên ngôn và Hiến pháp phục vụ cho ai? Dân nghèo có
được hưởng không?
2.3.4 Loại câu hỏi tìm hiểu kết quả, nguyên nhân dẫn đến kết quả đó và
ý nghĩa lịch sử của nó.
Lịch sử là quá trình phát triển liên tục, đan xen nhau giữa các sự kiện hoặc
một hiện tượng hay một quá trình lịch sử nào đó. Cần cho học sinh thấy được
két quả của sự vận động ấy, nguyên nhân thắng lợi hay thất bại và ảnh hưởng

của nó đối với quá trình phát triển lịch sử.
Ví dụ: Trong sách giáo khoa Lịch sử 10 về các cuộc cách mạng tư sản, chúng ta
có thể nêu câu hỏi: “ Kết quả và ý nghĩa lịch sử của cuộc cách mạng tư sản
Anh ( Bắc Mĩ, Pháp...) hay trong sách giáo khoa Lịch sử 12 có loại câu hỏi:
12


“Việc thành lập Đảng cộng sản Việt Nam đầu năm 1930 có ý nghĩa lịch sử như
thế nào?, “ Nêu nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến
chống Pháp ( Mĩ)?
Để trả lời những câu hỏi này học sinh dựa vào sách giáo khoa để trả lời bằng
ngôn ngữ của mình chứ không lặp lại sách giáo khoa.
2.3.5 Loại câu hỏi đối chiếu, so sánh giữa sự kiện, hiện tượng lịch sử
này với sự kiện, hiện tượng lịch sử khác cùng loại.
Đây là loại câu hỏi khó, ưu điểm của loại câu hỏi này là vừa giúp học sinh
củng cố, ôn tập lại kiến thức cũ, vừa tiếp nhận kiến thức mới.
Ví dụ: Khi học bài “ Cách mạng tư sản Pháp 1789” có thể so sánh cuộc cách
mạng này với Cách mạng tư sản Anh 1640, cuộc Chiến tranh giành độc lập của
các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ về giai cấp lãnh đạo, hình thức vận động, kết quả.
Hay ở bài “Phong trào dân chủ 1936 - 1939” ( Sách giáo khoa Lịch sử 12) có
thể hỏi: “ So với thời kỳ 1930 - 1931, chủ trương, đường lối cách mạng của
Đảng và hình thức đấu tranh trong thời kỳ 1936 - 1939 có gì khác? Vì sao?
********
* Các loại câu hỏi trên tạo thành một hệ thống câu hỏi hoàn chỉnh, nó
không chỉ cho các em biết sự kiện mà đi sâu hiểu bản chất của sự kiện đó.
Vì vậy, khi nêu các câu hỏi cụ thể giáo viên phải bám sát trình độ các đối tượng
học sinh. Câu hỏi không được mạng tính chất đánh đố, máy móc mà phải gợi mở
cho các em suy nghĩ về những vấn đề đang nghiên cứu, gây được hứng thú, trí tò
mò để các em tìm tòi.
Khi hướng dẫn trả lời câu hỏi giáo viên lưu ý học sinh:

- Đọc kỹ câu hỏi
- Tìm hiểu nội dung câu hỏi và yêu cầu đặt ra giải quýêt
- Vận dụng kiến thức, sưu tầm tài liệu để làm cơ sở cho việc suy nghĩ và
giải quyết vấn đề nêu ra trong câu hỏi
- Tự kiểm tra lại câu trả lời có đúng và chính xác không
Tóm lại: Việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử có ý nghĩa quan
trọng để phát huy tính tích cực cho học sinh. Song để đạt được hiệu quả nó còn
phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó chủ yếu phụ thuộc vào trình độ của giáo
viên, của người học và của điều kiện thức hiện.
13


III. PHẦN THỰC NGHIỆM
Đối với đề tài này tôi đã tiến hành thực nghiệm trong quá trình dạy học, áp dụng
đối với tất cả các đối tượng học sinh yếu, kém, trung bình, khá, giỏi. Kết quả cụ
thể trong học kỳ I năm học 2009 - 2010 như sau:
 Thực nghiệm: lớp 12A2, 12A3
Tổng số 78 học sinh
Giỏi: 08 ~ 10,25 %
Khá: 52 ~ 66,68 %
Trung bình:16 ~ 20,51 %
Yếu: 02 ~ 2,56 %
* Đối chứng với số học sinh không áp dụng: Lớp 12A7, 11A5, 11A7, 11A8
Tổng số: 164 học sinh. Trong đó
Giỏi: 02 ~ 1,21 %
Khá: 56 ~ 34,14 %
Trung bình: 99 ~ 60,4 %
Yếu: 06 ~ 3,65%
Kém: 01 ~ 0,60 %
C. KẾT LUẬN

>><><<
Trong các biện pháp nâng cao hiệu quả bài học Lịch sử, thì việc sử dụng
câu hỏi trong dạy học là một trong những biện pháp rất có ưu thế để phát triển tư
duy học sinh.
Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học Lịch sử giúp cho học sinh
rèn luyện được kỹ năng ghi nhớ, tái hiện lịch sử một cách chính xác, hiểu sâu
bản chất sự kiện và rèn luyện kỹ năng thực hành nâng cao trình độ tư duy lịch
sử cho học sinh. tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Qua đối chiếu kết quả thu được tôi thấy rằng: Đổi mới phương pháp dạy học
thì kết quả giảng dạy tăng lên rõ rệt. Có nhiều hình thức khác nhau để nâng cao
hiệu quả bài học. Song vấn đề đặt ra là giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và
công sức thì mới hoàn thành tốt công tác này.
Người viết

14


Lã Thị Lan Hương
Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CỦA HỘI ĐỒNG THẨM ĐỊNH CẤP TRƯỜNG

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
. ...........................................................................................................................

XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG

XÁC NHẬN CỦA CÔNG ĐOÀN NHÀ

TRƯỜNG

Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI CỦA HỘI ĐỒNG THẨM ĐỊNH CẤP TỈNH

.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
15


. ...........................................................................................................................

16