Xác định nhu cầu bảo hiểm y tế tự nguyện của nông dân huyện văn giang tỉnh hưng yên

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
----------------------------

LÊ TRUNG TH C

XÁC ð NH NHU C U B O HI M Y T T

NGUY N

C A NÔNG DÂN HUY N VĂN GIANG T NH HƯNG YÊN

LU N VĂN TH C SĨ KINH T

Chuyên ngành : KINH T NÔNG NGHI P
Mã s

: 60.31.10

Ngư i hư ng d n khoa h c

: PGS.TS. NGUY N VĂN SONG

HÀ N I - 2010


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, n i dung, s li u và k t qu nghiên c u trong
lu n văn là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tôi cũng xin cam k t ch c ch n r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c
hi n lu n văn đã đư c c m ơn, các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u

đư c ch rõ ngu n g c, b n lu n văn này là n l c, k t qu làm vi c c a
cá nhân tôi.
Hà N i, ngày 09 tháng 9 năm 2010
Tác gi

Lê Trung Th c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... i


L I C M ƠN
Trong quá trình h c t p, nghiên c u g p r t nhi u khó khăn, tơi đã nh n
đư c s h tr , giúp đ t n tình c a các th y, cơ giáo, các đơn v , gia đình và
b n bè v tinh th n và v t ch t đ tơi hồn thành b n lu n văn này.
L i đ u tiên, tơi xin đư c bày t lịng kính tr ng và bi t ơn sâu s c t i
Th y giáo PGS.TS. Nguy n Văn Song, Trư ng B môn Kinh t tài nguyên và
môi trư ng - Khoa Kinh t nông nghi p và Phát tri n nông thôn, Trư ng ð i
h c Nơng Nghi p - Hà N i đã t n tình hư ng d n, đóng góp ý ki n q báu,
giúp đ tơi vư t qua nh ng khó khăn trong q trình nghiên c u đ hồn
ch nh b n lu n văn này.
Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c t i:
- Các Th y giáo, cô giáo trong B môn Kinh t tài nguyên và môi
trư ng, Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i, cùng toàn th các th y giáo, cơ giáo đã t n tình gi ng d y, hư ng
d n, truy n ñ t nh ng kinh nghi m, đóng góp cho tơi nhi u ý ki n q báu đ
tơi hồn thành b n lu n văn này.
- Lãnh đ o, cùng tồn th cán b cơng ch c BHXH huy n Văn Giang
đã t o m i ñi u ki n giúp ñ tơi trong q trình h c t p và nghiên c u.
Tơi xin trân tr ng c m ơn phịng Th ng kê huy n Văn Giang t nh Hưng
Yên ñã c ng tác và t o m i ñi u ki n thu n l i cho tôi trong su t q trình
nghiên c u t i đ a phương.

Tơi xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu s c t i nh ng ngư i thân trong gia
đình, b n bè đã ln đ ng viên và t o đi u ki n đ tơi an tâm h c t p và
nghiên c u./.
Hà N i, ngày 09 tháng 9 năm 2010
Tác gi
Lê Trung Th c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... ii


M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c sơ ñ

ix

Danh m c ñ th

ix

1

M ð U

1

1.1

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2

M c tiêu nghiên c u

3

1.3

ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u

4

2

T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

5

2.1

Cơ s khoa h c, lý lu n c a ñ tài

5

2.2

Cơ s th c ti n c a ñ tài

3

ð C ðI M ð A BÀN NGHIÊN C U VÀ PHƯƠNG PHÁP

31

NGHIÊN C U

46

3.1

ð c ñi m c a ñ a bàn nghiên c u

46

3.2

Phương pháp nghiên c u

60

4

K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

70

4.1

Tình hình đ i s ng và s c kh e c a ngư i nông dân huy n
Văn Giang

70

4.1.1

ð i s ng ngư i nơng dân

70

4.1.2

Tình hình s c kh e c a ngư i nơng dân

71

4.2

Tình hình tham gia b o hi m y t t nguy n c a nông dân huy n
Văn Giang

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... iii

72


4.2.1

Tình hình thu và s d ng qu b o hi m y t c a BHXH huy n
Văn Giang

4.2.2

72

Th c tr ng tham gia b o hi m y t t nguy n c a nơng dân trên
đ a bàn huy n Văn Giang

74

4.2.3

Tình hình khám ch a b nh BHYT trên tồn đ a bàn huy n

77

4.2.4

ð c ñi m kinh t - xã h i c a ñ i tư ng ñi u tra

79

4.3

Phân tích m c s n lịng chi tr c a nơng dân khi tham gia BHYT
t nguy n

80

4.3.1

Kh o sát nhu c u tham gia b o hi m y t t nguy n c a nơng dân

80

4.3.2

Phân tích nh hư ng c a ñ tu i ñ n m c s n lịng chi tr c a
nơng dân

4.3.3

Phân tích nh hư ng c a thu nh p ñ n m c s n lịng chi tr c a
nơng dân

4.3.4

91

Phân tích nh hư ng c a trình đ hi u bi t chính sách BHYT đ n
m c s n lịng chi tr c a nơng dân

4.4

83

97

Mơ hình h i quy nghiên c u m i quan h tương quan và các y u t
nh hư ng m c s n lòng chi tr BHYT t nguy n c a nông dân

98

4.4.1

Các bi n trong mơ hình

98

4.4.2

Xây d ng mơ hình

100

4.4.3

Ư c lư ng mơ hình h i quy

101

4.5

M t s y u t khác nh hư ng ñ n nhu c u tham gia BHYT t
nguy n c a nơng dân

103

4.5.1

Nhóm y u t thu c v tâm lý c a nông dân

105

4.5.2

Nhóm y u t thu c v cơ s y t th c hi n khám ch a b nh

107

4.5.3

Nhóm y u t thu c v chính quy n đ a phương

111

4.5.4

Nhóm y u t thu c v chính sách c a Nhà nư c

112

4.6

Suy r ng ti m năng tham gia BHYT t nguy n c a nông dân

112

4.7

M t s gi i pháp

113

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... iv


4.7.1

Nâng cao nh n th c c a ngư i nơng dân trong tồn xã h i v s

c n thi t ph i th c hi n BHYT cho nơng dân

4.7.2

113

Nâng cao vai trị trách nhi m c a Nhà nư c trong công tác b o v
và chăm sóc s c kh e nơng dân

114

4.7.3

Th c hi n th ng nh t, đ ng b các chính sách xã h i liên quan

115

4.7.4

Phát huy vai trò c a h th ng chính tr trên đ a bàn trong quá
trình t ch c th c hi n BHYT t nguy n cho nông dân

4.7.5

ð i m i m nh m cơng tác chăm sóc y t đáp ng u c u và b o
v s c kh e nhân dân

4.7.6

115

116

Tăng cư ng ki m tra, giám sát, x lý nghiêm các hành vi tiêu c c
trong quá trình th c hi n BHYT t nguy n nông dân

117

5

K T LU N VÀ KI N NGH

118

5.1

K t lu n

118

5.2

Ki n ngh

121

TÀI LI U THAM KH O

123

PH L C

126

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... v


DANH M C CH

VI T T T

BHTN

B o hi m th t nghi p

BHXH

B o hi m xã h i

BHYT

B o hi m y t

BNN

B nh ngh nghi p

BQ

Bình quân

CS

Th ng dư ngư i tiêu dùng

CSSK

Chăm sóc s c kho

DVYT

D ch v y t

NLð

Ngư i lao ñ ng

NSDLð

Ngư i s d ng lao ñ ng

HTX

H p tác xã

HS

H c sinh

KCB

Khám ch a b nh

KT

Kinh t

MP

Chi phí theo giá th trư ng

Nð

Ngh ñ nh

SV

Sinh viên

TN

T nguy n

TNLð

Tai n n lao ñ ng

TT

Thông tư

TTYT

Trung tâm y t

XHCN

Xã h i ch nghĩa

VTYTTH

V t tư y t tiêu hao

WTP

M c s n lòng chi tr

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1

K thu t tìm hi u m c s n lòng chi tr c a nơng dân

2.2

Tình hình thu BHYT và s d ng qu BHYT t i BHXH t nh Hưng
Yên trong 3 năm (2007-2009)

3.3

32

Tình hình s d ng đ t đai c a huy n Văn Giang trong 3 năm
(2007-2009)

3.4

49

Tình hình dân s và lao ñ ng c a huy n Văn Giang trong 3 năm
(2007-2009)

3.5

28

51

Tình hình phát tri n và cơ c u kinh t c a huy n Văn Giang trong
3 năm (2007-2009)

54

3.6

Cơ s v t ch t và trình ñ chuyên môn c a BHXH huy n

59

4.7

Thu nh p bình qn c a các h đi u tra

70

4.8

Tình hình thu BHYT và s d ng qu BHYT c a BHXH huy n
Văn Giang trong 3 năm (2007-2009)

4.9

Th c t tham gia BHYT t

nguy n c a nông dân t i huy n

Văn Giang
4.10

73

75

Tình hình tham gia BHYT t nguy n c a ngư i nông dân các xã,
th tr n

76

4.11

Tình hình khám ch a b nh BHYT c a huy n Văn Giang

78

4.12

M t s ñ c ñi m cơ b n c a ch h

79

4.13

Trình đ h c v n c a ch h

80

4.14

Ý ki n ñánh giá c a nông dân v nhu c u tham gia BHYT t nguy n

81

4.15

M c s n lòng chi tr c a nông dân dư i 30 tu i

83

4.16

M c s n lịng chi tr c a nơng dân t 30 đ n 45 tu i

85

4.17

M c s n lịng chi tr c a nơng dân t 46 đ n 60 tu i

86

4.18

M c s n lòng chi tr c a nông dân trên 60 tu i

88

4.19

M c s n lịng chi tr c a h có thu nh p BQ dư i 1,0 tri u ñ ng

93

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... vii

4.20

M c s n lòng chi tr c a h có thu nh p BQ t 1,0 đ n 1,5
tri u đ ng

4.21

94

M c s n lịng chi tr c a h có thu nh p BQ t 1,5 đ n 2,0
tri u đ ng

4.22

94

M c s n lịng chi tr c a h có thu nh p BQ t 2,0 ñ n 3,0
tri u ñ ng

95

4.23

M c s n lịng chi tr c a h có thu nh p BQ trên 3,0 tri u ñ ng

96

4.24

M c s n lịng chi tr c a nơng dân theo trình đ hi u bi t chính
sách BHYT

97

4.25

K t qu ư c lư ng các y u t

nh hư ng ñ n m c s n lòng chi tr

4.26

M t s ý ki n c a nông dân v BHYT t nguy n

104

4.27

Trình đ chun mơn c a cán b TTYT huy n

108

4.28

Nhân l c y t tuy n xã, th tr n trên ñ a bàn huy n

109

4.29

D báo qu BHYT t nguy n c a nơng dân đ n năm 2014

113

101

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... viii


DANH M C SƠ ð
STT

Tên sơ ñ

Trang

2.1

Các bư c ti n hành phương pháp t o d ng th trư ng

27

3.1

Sơ ñ t ch c ho t ñ ng c a BHXH huy n Văn Giang

59

3.2

Khung phân tích

61

DANH M C Ð
STT

TH

Tên ñ th

Trang

2.2

Quy lu t c u

6

2.1

Tháp nhu c u

9

2.3

M c s n lòng chi tr và th ng dư ngư i tiêu dùng

11

2.4

Tình hình thu và s d ng qu BHYT t i BHXH t nh Hưng Yên

33

3.1

Cơ c u di n tích đ t c a huy n Văn Giang trong 3 năm 2007-2009

50

3.2

Cơ c u lao ñ ng c a huy n Văn Giang trong 3 năm 2007 - 2009

52

3.3

Cơ c u kinh t huy n Văn Giang trong 3 năm 2007-2009

55

4.1

ðư ng bi u th m c s n lịng chi tr c a nơng dân dư i 30 tu i

84

4.2

ðư ng bi u th m c s n lịng chi tr c a nơng dân có đ tu i t
30 – 45 tu i

4.3

85

ðư ng bi u th m c s n lòng chi tr c a nơng dân có đ tu i t
46 – 60 tu i

87

4.4

ðư ng bi u th m c s n lịng chi tr c a nơng dân trên 60 tu i

89

4.5

ðư ng bi u th m c s n lịng chi tr c a nơng dân v BHYT
t nguy n

90

4.6

T l nông dân tham gia BHYT t nguy n theo thu nh p

92

4.7

Ý ki n c a nông dân v BHYT t nguy n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... ix

105


1. M

1.1

ð U

Tính c p thi t c a đ tài
Chính sách tam nơng (Nơng nghi p – Nơng dân – Nông thôn) c a ð ng

và Nhà nư c là ch trương l n quan tâm t i khu v c hi n ñang chi m ph n
l n dân s , lao ñ ng sinh s ng và ho t đ ng. Chăm sóc, b i dư ng và phát
huy nhân t con ngư i v i tư cách v a là ñ ng l c, v a là m c tiêu cách
m ng Vi t Nam. Th hi n s quan tâm đó, ngày 15 tháng 8 năm 1992 chính
sách b o hi m y t ra ñ i

Vi t Nam theo Ngh ñ nh s 299/HðBT c a H i

ñ ng B trư ng (nay là Chính ph ). Tr i qua hơn 17 năm th c hi n chính
sách b o hi m y t ñã kh ng ñ nh tính ñúng ñ n chính sách xã h i c a ð ng
và Nhà nư c phù h p v i ti n trình đ i m i ñ t nư c. B o hi m y t cịn góp
ph n đ m b o s công b ng trong khám ch a b nh; lao đ ng, s d ng lao
đ ng, nơng dân… ngày càng ñư c ch p nh n ñ y ñ hơn v s c n thi t c a
b o hi m y t cũng như trách nhi m ñ i v i c ng ñ ng xã h i. ðơng đ o
ngư i lao đ ng, ngư i ngh hưu, m t s c, ñ i tư ng hư ng chính sách xã h i
và m t b ph n ngư i nghèo yên tâm hơn khi m ñau ñã có ch d a khá tin
c y là b o hi m y t .
B o hi m y t (BHYT) là ph m trù kinh t t t y u c a xã h i phát
tri n, đóng vai trị quan tr ng khơng nh ng đ i v i ngư i tham gia b o hi m,
các cơ s y t , mà còn là nhân t quan tr ng trong vi c th c hi n ch trương
xã h i hố cơng tác y t nh m huy đ ng ngu n tài chính n ñ nh, phát tri n ña
d ng các thành ph n tham gia khám ch a b nh cho nhân dân. B o hi m y t
ñư c th hi n m t s vai trị sau đây:
Th nh t, BHYT là ngu n h tr tài chính cho nh ng ngư i tham gia
khi b

m ñau, b nh t t. Khi n n kinh t ngày càng phát tri n, cu c s ng c a

ngư i dân ñư c c i thi n thì nhu c u khám ch a b nh, chăm sóc s c kho

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 1


cũng ngày m t tăng; nh ng ti n b khoa h c k thu t trong lĩnh v c y t ñã
nâng cao ch t lư ng d ch v y t lên r t nhi u trong nh ng năm qua, nhưng
địi h i ngư i th hư ng ph i tr m c phí cao hơn. Vì th , chi phí khám ch a

b nh ln là l i lo không nh c a nhi u ngư i, ngay c nh ng ngư i có thu
nh p thu c lo i khá c a xã h i. BHYT giúp h gi i to ñư c gánh n ng này
b ng vi c chia s r i ro, l y s đơng bù s ít.
Th

hai, BHYT là m t trong nh ng ngu n cung c p tài chính n

đ nh cho cơ s y t . Trong nh ng năm qua, ngu n thu vi n phí do qu
BHYT thanh toán chi m m t t tr ng ñáng k trong t ng ngu n chi thư ng
xuyên c a các cơ s y t (kho ng 30%). Ngu n thu này đã góp ph n cho
các cơ s ch ñ ng trong vi c ph c v ngư i b nh; nâng cao ch t lư ng
d ch v y t .
Th ba, BHYT góp ph n quan tr ng trong vi c th c hi n ch trương xã
h i hoá lĩnh v c y t . Chính sách này t o kh năng huy ñ ng các ngu n tài chính
cho y t ; ñ ng th i phát tri n ña d ng các thành ph n tham gia KCB. ð i tư ng
tham gia BHYT ñư c l a ch n các cơ s KCB không phân bi t trong ho c ngồi
cơng l p và đư c qu BHYT thanh tốn v i m c phí tương đương.
Th tư, BHYT góp ph n th c hi n m c tiêu công b ng xã h i trong
chăm sóc s c kho nhân dân, th hi n rõ tính nhân đ o, c ng ñ ng xã h i sâu
s c. Nh ng ngư i tham gia BHYT, dù
là bao nhiêu, khi b

đ a v nào, hồn c nh nào, m c ñóng

m ñau cũng nh n ñư c s chăm sóc y t bình đ ng như

nhau, xố b s giàu nghèo khi th hư ng ch ñ khám ch a b nh.
V i nh ng vai trò trên c a BHYT, vi c m r ng BHYT là m t trong
nh ng gi i pháp cơ b n nh m ñ m b o an sinh xã h i, phát tri n xã h i hoá y
t , xây d ng n n y t theo hư ng công b ng và hi u qu [7].

Do v y, BHYT ñã ñư c coi như m t công c h u hi u trong ho ch

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 2


ñ nh chính sách y t t i nư c ta. Khi con ngư i m c b nh thư ng là m t s
ki n b t ng không th d đốn trư c đư c, như v y c n có m t h th ng chia
s r i ro, chia r i ro chính là n n t ng c a h th ng b o hi m. H th ng đó
làm cho m c đ r i ro có th d đốn trư c trong ph m vi có th , trong c ng
đ ng l n.
Nơng dân là ngư i có thu nh p th p trong xã h i, chi m hơn 70% trong
nông thơn hi n nay nhưng khi đi ch a b nh thì ngu n tài chính h n ch nên
vi c khám ch a b nh và ñi u tr là r t khó khăn, ch có m t s nơng dân là có
th BHYT (kho ng 15% nơng dân tham gia), s còn l i (kho ng 85%) ph i tr
tồn b s ti n vi n phí khi ñi khám ch a b nh như: ti n khám, thu c, v t tư y
t , ti n giư ng, máu, các ch ph m t máu và các d ch v khác, so v i thu
nh p c a nông dân thư ng quá t i [22].
Th c tr ng b o hi m y t t nguy n c a nơng dân như th nào? Trong
đó, b o hi m y t t nguy n ra sao? Nhu c u tham gia b o hi m y t t
nguy n c a nông dân trong huy n như th nào? Nh ng y u t gì nh hư ng
t i nhu c u tham gia b o hi m y t t nguy n c a nông dân trong huy n? Gi i
pháp nào nh m tăng cư ng t l nông dân tham gia b o hi m y t t nguy n?
ð gi i quy t th a ñáng nh ng câu h i ñã nêu trên, chúng tơi ti n hành nghiên
c u đ tài: “Xác ñ nh nhu c u b o hi m y t t nguy n c a nông dân huy n
Văn Giang t nh Hưng Yên”.
1.2

M c tiêu nghiên c u

1.2.1 M c tiêu chung

Trên cơ s xác ñ nh nhu c u b o hi m y t t nguy n c a nơng dân trên
đ a bàn nghiên c u, ñ ra m t s gi i pháp và bi n pháp nh m tăng cư ng thu
hút nông dân tham gia b o hi m y t t nguy n trên ñ a bàn huy n Văn Giang
t nh Hưng Yên.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 3


1.2.2 M c tiêu c th
- H th ng hóa cơ s lý lu n, cơ s th c ti n v c u, nhu c u, b o hi m,
b o hi m y t , b o hi m y t t nguy n;
- ðánh giá th c tr ng và nhu c u b o hi m y t t nguy n c a nông dân
trong huy n;
- Phân tích các nguyên nhân nh hư ng t i nhu c u tham gia b o hi m
y t t nguy n c a nông dân;
- ð xu t m t s gi i pháp nh m tăng cư ng, thu hút nông dân tham gia
b o hi m y t t nguy n;
1.3

ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u

1.3.1 ð i tư ng nghiên c u
- Nơng dân trên đ a bàn huy n Văn Giang t nh Hưng Yên;
- Nh ng y u t

nh hư ng t i nhu c u c a nông dân khi tham gia b o

hi m y t t nguy n;
1.3.2 Ph m vi nghiên c u
- Ph m vi v n i dung: Nghiên c u nh ng v n ñ

nh hư ng t i nhu

c u tham gia b o hi m y t t nguy n c a nông dân.
- Ph m vi v khơng gian: ð tài đư c ti n hành nghiên c u t i khu v c
huy n Văn Giang. Trong đó, t p trung vào th tr n Văn Giang, xã Xuân Quan,
xã Liên Nghĩa, xã Long Hưng, t đó suy r ng ra c khu v c nghiên c u.
- Ph m vi v th i gian: ð tài nghiên c u t tháng 5 năm 2009 ñ n tháng
9 năm 2010. S li u trong kho ng th i gian t năm 2007 ñ n năm 2009.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 4


2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U

2.1

Cơ s khoa h c, lý lu n c a ñ tài

2.1.1 Các khái ni m liên quan t i c u
Khái ni m c u (Demand): “C u là s lư ng hàng hoá d ch v mà ngư i
tiêu dùng (v i tư cách là ngư i mua) có kh năng và s n lòng mua

các m c

giá khác nhau (m c giá ch p nh n ñư c) trong ph m vi không gian và th i
gian nh t đ nh khi các y u t khác khơng thay đ i” [12].
Khi nói đ n c u chúng ta khơng th khơng nh c đ n lư ng c u; Lư ng
c u: “là s lư ng hàng hố d ch v mà ngư i tiêu dùng có kh năng và s n
sàng mua

m t m c c th (khi các y u t khác khơng thay đ i)”.

* C u cá nhân và c u th trư ng
C u cá nhân: Là ng x c a m t cá nhân khi mu n mua m t hàng hố
hay d ch v nào đó.
C u th trư ng: Là t ng lư ng hàng hoá và d ch v mà m i ngư i s n
sàng và có kh năng mua

các m c giá khác nhau trong m t kho ng th i gian

nh t ñ nh. C u th trư ng là t ng h p c u cá nhân l i v i nhau.
C u th trư ng bao g m t ng c u cá nhân trên th trư ng. V m t khái
ni m, ñư ng c u th trư ng ñư c xác l p b ng cách c ng t ng lư ng c u c a
t t c cá nhân tiêu dùng hàng hóa tương ng v i t ng m c giá.
* Quy lu t c u
M t ñi m chung c a các ñư ng c u th trư ng là có xu hư ng nghiêng
xu ng dư i và phía bên ph i. Nghĩa là khi giá c a hàng hố và d ch v gi m
thì lư ng c u tăng lên. M i quan h t l ngh ch này gi a giá và lư ng c u
c a hàng hoá là r t ph bi n. Các nhà kinh t g i ñây là quy lu t c u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 5


P1
P2
P3

Q1 Q2 Q3

ð th 2.2: Quy lu t c u

V y quy lu t c u kh i lư ng hàng hố, d ch v đư c c u trong m t th i
gian xác ñ nh s tăng lên khi giá hàng hố, d ch v đó gi m xu ng và ngư c
l i. Khi giá c a hàng hố, d ch v đó tăng lên thì lư ng c u v hàng hố và
d ch v đó gi m xu ng (v i gi ñ nh các y u t khác khơng thay đ i).
Nhu c u th hi n mong mu n c a con ngư i tiêu dùng v vi c s d ng
hàng hoá, d ch v . Theo b n năng, con ngư i ln mong mu n hơn cái h
đang có cho nên nhu c u là vô h n, không bao gi tho mãn đư c. Trong khi
đó, kh năng thanh tốn cho nhu c u đó là có h n nên ch có nhu c u nào có
kh năng thanh tốn nó m i tr thành c u c a th trư ng. Như v y, c u là nhu
c u có kh năng thanh tốn.
* Các y u t

nh hư ng đ n c u

- S thích và th hi u: Dĩ nhiên, m t hàng hóa đang đư c ưu chu ng (s
thích và th hi u) s làm tăng c u c a hàng hóa đó. C u s gi m khi s ưu
chu ng c a hàng hóa khơng cịn n a, do đó ngư i tiêu dùng khơng cịn mong
mu n tiêu dùng hàng hóa n a.
- Thu nh p: C u c a h u h t các hàng hóa tăng lên khi thu nh p c a
ngư i tiêu dùng tăng lên.
- Giá c hàng hóa liên quan: Hàng hóa thay th ho c hàng hóa b sung.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 6


Hai hàng hóa đư c g i là hàng hóa thay th n u giá c a hàng hóa này tăng lên
làm tăng c u c a hàng hóa khác. Hàng hóa thay th là nh ng hàng hóa thư ng
ñư c s d ng thay th l n nhau. Ch ng h n, th t gà và th t bị có th là hàng hóa

thay th l n nhau. Cà phê và trà cũng có th là hàng hóa thay th nhau.
Các nhà kinh t cho r ng hai hàng hóa là hàng hóa b sung khi giá c a
m t hàng hóa này tăng s làm gi m c u c a hàng hóa khác. Trong h u h t các
trư ng h p, hàng hóa b sung là hàng hóa tiêu dùng cùng nhau. Ví d như xe
máy và m b o hi m, máy nh và phim, ñĩa CD và máy CD.
- S lư ng ngư i tiêu dùng: Do ñư ng c u th trư ng b ng t ng theo
tr c hoành lư ng c u c a t t c ngư i mua trên th trư ng, s gia tăng s
lư ng ngư i mua s làm cho c u tăng lên. Khi dân s tăng lên c u tăng lên,
gi m dân s cũng làm gi m c u hàng hóa.
- Kỳ v ng c a ngư i tiêu dùng v giá và thu nh p: Các kỳ v ng c a
ngư i tiêu dùng v s thay ñ i giá và thu nh p là nh ng nhân t quan tr ng nh
hư ng ñ n c u hi n t i c a hàng hóa. N u thu nh p kỳ v ng trong tương lai
tăng lên, có l c u c a nhi u hàng hóa s tăng lên. Nói cách khác, n u thu nh p
kỳ v ng gi m thì các cá nhân s gi m c u hàng hóa hi n t i đ mà h có th ti t
ki m nhi u hơn hơm nay ñ ñ phòng thu nh p th p hơn trong tương lai.
- Phong t c t p quán: Phong t c t p quán nh hư ng l n ñ n nhu c u
c a con ngư i. Thư ng s ng trong vùng có t p quán th nào thì nhu c u cũng
phù h p v i t p qn c a khu v c đó.
2.1.2 Các khái ni m liên quan t i nhu c u
* Nhu c u theo Kinh t h c: ðư c hi u là nhu c u tiêu dùng, là s c n
thi t c a m t cá th v m t hàng hố hay d ch v nào đó. Khi nhu c u c a
tồn th các cá th đ i v i m t m t hàng trong m t n n kinh t g p l i, ta có
nhu c u th trư ng. Khi nhu c u c a t t c các cá th ñ i v i t t c các m t hàng
g p l i ta có t ng c u.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 7


* Theo Philip Kotler: “Nhu c u là c m giác thi u h t m t cái gì đó mà
con ngư i c m nh n ñư c”. ðây là tr ng thái ñ c bi t c a con ngư i, xu t

hi n khi con ngư i t n t i, s thi u h t đó ñòi h i ph i ñư c tho mãn, bù
ñ p. Nhu c u thư ng r t ña d ng tuỳ thu c vào t ng cá nhân, xã h i và ñi u
ki n s ng. Trên th c t , m i cá nhân ñ u ph i làm cái gì đó đ cân b ng tr ng
thái tâm lý c a mình: ăn, u ng, hít th khơng khí, mua s m qu n áo, hay đi
chơi v i b n bè… đó chính là nhu c u.
Nhu c u có th h t s c đa d ng, mn hình mn v . ðó có th là nhu
c u v m t v t ch t (ti n b c, c a c i…) ho c nhu c u v m t tinh th n (gi i
trí, thư giãn…) [35].
* Theo Abraham H.Maslow:
Theo Maslow, v căn b n, nhu c u c a con ngư i đư c chia làm hai
nhóm chính: nhu c u cơ b n (basic needs) và nhu c u b c cao (meta
needs) [35].
Nhu c u cơ b n liên quan ñ n các y u t th lý c a con ngư i như
mong mu n có đ th c ăn, nư c u ng, ñư c ng ngh ... Nh ng nhu c u cơ
b n này ñ u là các nhu c u không th thi u h t vì n u con ngư i khơng đư c
ñáp ng ñ nh ng nhu c u này, h s khơng t n t i đư c nên h s đ u tranh
đ có đư c và t n t i trong cu c s ng hàng ngày.
Các nhu c u cao hơn nhu c u cơ b n trên ñư c g i là nhu c u b c cao.
Nh ng nhu c u này bao g m nhi u nhân t tinh th n như s địi h i cơng b ng,
an tâm, vui v , đ a v xã h i, s tôn tr ng, vinh danh v i m t cá nhân…
Các nhu c u cơ b n thư ng ñư c ưu tiên chú ý trư c so v i nh ng nhu
c u b c cao này. V i m t ngư i b t kỳ, n u thi u ăn, thi u u ng... h s
khơng quan tâm đ n các nhu c u v v đ p, s tơn tr ng... (ð th 2.1: Tháp
nhu c u).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 8


ð th 2.1: Tháp nhu c u

C u trúc c a Tháp nhu c u có 5 t ng, trong ñó, nh ng nhu c u con
ngư i ñư c li t kê theo m t tr t t th b c hình tháp ki u kim t tháp.
Nh ng nhu c u cơ b n

phía đáy tháp ph i ñư c tho mãn trư c khi

nghĩ ñ n các nhu c u cao hơn. Các nhu c u b c cao s n y sinh và mong
mu n ñư c tho mãn ngày càng mãnh li t khi t t c các nhu c u cơ b n
dư i (phía đáy tháp) đã đư c đáp ng đ y ñ [35].
- T ng th

nh t: Các nhu c u v

căn b n nh t thu c “th

lý”

(physiological) - th c ăn, nư c u ng, nơi trú ng , tình d c, bài ti t, th , ngh ngơi.
- T ng th hai: Nhu c u an toàn (safety) - c n có c m giác yên tâm v
an tồn thân th , vi c làm, gia đình, s c kh e, tài s n ñư c ñ m b o.
- T ng th ba: Nhu c u ñư c giao lưu tình c m và đư c tr c thu c
(love/belonging) - mu n ñư c trong m t nhóm c ng đ ng nào đó, mu n có
gia đình n m, b n bè thân h u tin c y.
- T ng th tư: Nhu c u ñư c quý tr ng, kính m n (esteem) - c n có
c m giác đư c tơn tr ng, kính m n, đư c tin tư ng.
- T ng th năm: Nhu c u v t th hi n b n thân (self-actualization) mu n sáng t o, ñư c th hi n kh năng, th hi n b n thân, trình di n mình, có
đư c và đư c cơng nh n là thành đ t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 9

M r ng tháp
Sau Maslow, có nhi u ngư i ñã phát tri n thêm tháp này như thêm các
t ng khác nhau, thí d :
- T ng Cognitive: Nhu c u v nh n th c, hi u bi t: - H c đ hi u bi t,
góp ph n vào ki n th c chung.
- T ng Aesthetic: Nhu c u v th m m - có s yên bình, ham mu n hi u
bi t v nh ng gì thu c n i t i.
- T ng Self-transcendence: Nhu c u v t tôn b n ngã - m t tr ng thái
siêu v k hư ng ñ n tr c giác siêu nhiên, lòng v tha, hòa h p bác ái.
* Theo c a Thonon Armand: Nhu c u là toàn b mong mu n c a con
ngư i đ có th có m t s c a c i v t ch t hay d ch v đ làm b t khó khăn
c a h hay tăng phúc l i cho cu c s ng c a h [29]. Theo cách chia c a ông
nhu c u c a con ngư i có th đư c chia làm hai lo i: Th nh t là nhu c u v
sinh lý, th hai là nhu c u v xã h i.
2.1.3 Th ng dư ngư i tiêu dùng và m c s n lòng chi tr (Willingness to pay)
* Th ng dư ngư i tiêu dùng
Th ng dư ngư i tiêu dùng khi tiêu dùng m t đơn v hàng hóa nào đó
(CS) là khái ni m ph n ánh s chênh l ch gi a l i ích c n biên c a ngư i tiêu
dùng (MU) v i chi phí th c t đã tr (MC) cho đơn v hàng hóa đó.
N u so sánh ñư ng c u và ñư ng l i ích c n biên ta th y gi a chúng có
s tương đ ng. ði u đó có nghĩa là, ñ ng sau ñư ng c u ch a ñ ng l i ích
c n biên gi m d n c a ngư i tiêu dùng hay chính quy lu t l i ích c n biên
gi m d n ñã làm cho ñư ng c u d c xu ng dư i (MU = D).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 10


P

A

MC

(a)
P*

B
(b)
D = MU

O

Q*

Q

ð th 2.3: M c s n lòng chi tr và th ng dư ngư i tiêu dùng

Trong ñó: P là giá hàng hóa;
Q là kh i lư ng hàng hóa trên th trư ng;
P*, Q* là giá và kh i lư ng hàng hóa cân b ng trên th trư ng;
T i A là m c giá PA mà cá nhân s n lòng chi tr ;
Di n tích dư i đư ng c u là m c s n lịng chi tr ;
Di n tích hình OABQ* bi u hi n t ng giá tr l i ích;
Di n tích hình AP*B (a) bi u hi n th ng dư ngư i tiêu dùng (CS);
Di n tích hình P*BQ*O (b) là t ng chi phí th c t theo giá th trư ng;
Trên ñ th 2.3, th ng dư ngư i tiêu dùng ñ i v i hàng hóa X

m c giá

P*, s n lư ng cân b ng Q*. ðây chính là th ng dư phát sinh khi “ngư i tiêu
dùng nh n ñư c nhi u hơn cái mà h tr ” theo quy lu t ñ th a d ng c n biên
gi m d n, thì đ th a d ng c a ngư i tiêu dùng ñ i v i các hàng hóa là gi m
t đơn v đ u tiên cho t i đơn v cu i cùng. Do đó, ngư i tiêu dùng s ñư c
hư ng ñ th a d ng th ng dư ñ i v i m i đơn v hàng hóa đ ng trư c ñơn v

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 11


cu i cùng mà h mua [33].
Có nghĩa là khi ngư i tiêu dùng s tăng thêm m t ñơn v hàng hóa thì
ngư i đó s nh n thêm m t lư ng l i ích là MU (l i ích c n biên). ð ng th i,
ngư i ta ph i tr thêm m t lư ng chi phí (chi phí biên) cho tiêu dùng thêm
m t đơn v hàng hóa đư c g i là chi phí c n biên MC. Trên th trư ng giá m t
đơn v hàng hóa là P, có nghĩa là P = MC. Ngư i tiêu dùng s quy t ñ nh m c
tiêu dùng h p lý khi có s so sánh gi a l i ích tăng thêm và chi phí tăng thêm
khi dùng thêm m t đơn v hàng hóa hay m c tiêu dùng t i ưu

Q* ñ ñ t

ñư c t ng l i ích t i đa (tính đ n chi phí b ra) c a ngư i tiêu dùng hàng hóa
là đi m có th a mãn ñi u ki n:
Q* t i MU = MC = P* (ñi m B)
* M c s n lịng chi tr (WTP) – Thư c đo giá tr kinh t
Th c ch t m c s n lịng chi tr chính là bi u hi n s thích ngư i tiêu
dùng c a khách hàng. Thơng thư ng, khách hàng thơng qua giá th trư ng
(MP) đ thanh tốn hàng hóa và d ch v mà h tiêu dùng. Nhưng có nhi u
trư ng h p t nguy n ch p nh n ch cao hơn giá tr th trư ng ñ ñư c tiêu
dùng và m c này cũng khác nhau.

M c s n lòng chi tr chính là thư c đo c a s th a mãn và m c s n
lòng chi tr cho m i ñơn v thêm là gi m xu ng khi kh i lư ng tiêu dùng tăng
thêm. ðây chính là quy lu t v ñ th a d ng c n biên gi m d n. Do v y,
ñư ng c u đư c mơ t gi ng như ñư ng “s n lòng chi tr ” và m c s n lịng
chi tr cũng đư c coi như thư c đo c a l i ích, đư ng c u là cơ s xác đ nh
l i ích cho xã h i t vi c tiêu dùng m t lo i hàng hóa nh t đ nh. Mi n n m
dư i ñư ng c u ño lư ng t ng giá tr c a m c s n lịng chi tr . BHYT cũng
đư c coi là m t hàng hóa gi ng các hàng hóa thơng thư ng khác và cũng có
đ co giãn v c u theo thu nh p, đi u đó có nghĩa r ng ngư i nghèo thư ng ít

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 12


tham gia BHYT. S tăng giá c a m t cơ ch tài chính y t khác thay cho cơ
ch BHYT, ví d như s tăng giá d ch v y t đ i v i ngư i khơng tham gia
BHYT, s làm tăng c u tham gia BHYT. Tuy nhiên, do tính khơng d đốn
trư c đư c tương lai c a s c kh e, do v y các quy t đ nh liên quan đ n có
hay không tham gia BHYT s không ch ph thu c vào s th a d ng mà còn
ph thu c vào s d đốn v tình tr ng s c kho c a ngư i tham gia BHYT.
Như v y, các lý thuy t v tính khơng th lư ng trư c tương lai c a tình tr ng
s c kh e s là cơ s ch y u ñánh giá vi c ñưa ñ n quy t ñ nh tham gia ho c
không tham gia BHYT c a ngư i dân.
M i quan h này ñư c th hi n như sau:
WTP = MP + CS
Trong đó:

WTP là m c s n lịng chi tr ;
MP là chi phí theo giá th trư ng;
CS là th ng dư ngư i tiêu dùng;

Trong th trư ng hàng hóa X, thì giá th trư ng

m c cân b ng ñ i v i

hàng hóa X đư c xác đ nh b i quan h cung c u là P* và áp d ng cho t t c m i
cá nhân. Tuy nhiên, ñ i v i nhi u lo i hàng hóa, có th là hàng hóa cơng c ng
ho c n a cơng c ng và khơng có giá th trư ng thì m c giá liên quan đ n m c
s n lòng chi tr cao nh t s khó có th xác đ nh và s khơng có thư c ño cho giá
tr mà các cá nhân g n v i hàng hóa đó. Khi đó, đ đánh giá m c s n lòng chi
tr c a các cá nhân ph i s d ng các phương pháp khác nhau ñ xác ñ nh như:
Phương pháp du l ch chi phí (TMC), phương pháp t o d ng th trư ng (CVM).
2.1.4 Các khái ni m, quan ñi m liên quan ñ n b o hi m và b o hi m y t
2.1.4.1 Khái ni m, b n ch t v b o hi m
* Khái ni m v b o hi m: Theo Giáo trình b o hi m Trư ng ð i h c
Kinh t Qu c dân; NXB th ng kê năm 2005 “B o hi m là ho t ñ ng th hi n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 13


ngư i b o hi m cam k t b i thư ng (theo quy ñ nh th ng kê) cho ngư i tham
gia b o hi m trong t ng trư ng h p x y ra r i ro thu c ph m vi b o hi m v i
ñi u ki n ngư i tham gia ph i n p m t kho n phí cho chính anh ta ho c cho
ngư i th ba”. ði u này có nghĩa là ngư i tham gia chuy n giao r i ro cho
ngư i b o hi m b ng cách n p các kho n phí đ hình thành qu d tr . Khi
ngư i tham gia g p r i ro d n ñ n t n th t, ngư i tham gia b o hi m l y
qu d tr c p ho c b i thư ng thi t h i thu c ph m vi b o hi m cho ngư i
tham gia [11].
2.1.4.2 Khái ni m, quan ñi m v b o hi m y t
* Khái ni m: “B o hi m y t là hình th c b o hi m ñư c áp d ng trong
lĩnh v c chăm sóc s c kh e, khơng vì m c đích l i nhu n, do Nhà nư c t

ch c th c hi n và các ñ i tư ng có trách nhi m tham gia theo quy đ nh”
(Trích ði u 2 Lu t B o hi m y t ngày 14 tháng 11 năm 2008) [15].
- B o hi m y t b t bu c là hình th c b o hi m y t ñư c th c hi n trên
cơ s b t bu c c a ngư i tham gia.
- B o hi m y t t nguy n là hình th c b o hi m y t ñư c th c hi n
trên cơ s t nguy n c a ngư i tham gia.
- Ngư i b nh b o hi m y t là ngư i b nh có th b o hi m y t b t
bu c ho c t nguy n, khi khám, ch a b nh ñư c hư ng ch ñ khám ch a
b nh và thanh tốn chi phí khám, ch a b nh theo quy đ nh c a cơ quan có
th m quy n [19].
* M t s nguyên t c cơ b n trong b o hi m y t
Quy lu t s đơng:
- Thơng qua quy lu t s đơng, v i vi c th c hi n nghiên c u trên m t
m u đ l n có th tính tốn đư c xác su t tương đ i chính xác kh năng x y
ra trong th c t c a m t bi n c .
- Do v y, quy lu t s đơng là cơ s khoa h c quan tr ng c a ho t ñ ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 14


b o hi m. Quy lu t này giúp cơ quan b o hi m xác ñ nh xác su t r i ro nh n
b o hi m, tính phí và qu n lý qu d phịng chi tr , ñ ng th i cũng là ñi u
ki n ñ ñ t ñư c tác d ng phân tán r i ro.
- Trong BHYT quy lu t s đơng ñư c bi u hi n s ñông bù s ít, ngư i
kho h tr ngư i y u, ngư i tr h tr ngư i già và tr em.
Chia s t n th t:
- BHYT là m t cơ ch trong đó s đơng cá nhân đóng góp phí BHYT
đ hình thành nên qu BHYT. Phí đóng góp BHYT là m t kho n ti n nh so
v i phúc l i mà ngư i ñư c BHYT nh n đư c và m c phí phù h p v i đóng
góp c a nhi u ngư i.

- Ngun t c chia s r i ro d a trên cơ s là t t c ph n đóng góp t o
thành qu BHYT đ có th đ chi phí cho nh ng ngư i hư ng quy n l i khi
x y ra m đau.
Tính bình đ ng c a các r i ro:
ð đ m b o cơng b ng v quy n l i c a m i ngư i khi tham gia BHYT
c n ph i có nh ng quy đ nh v phúc l i. Tính cơng b ng đư c th hi n thơng
qua hàng lo t các quy ñ nh v quy n l i và trách nhi m.
Cơ s tính phí BHYT:
Phí đóng góp BHYT đư c tính tốn căn c vào t n su t KCB, t l
ngư i tham gia BHYT, chi phí và lãi đ u tư.
Có đóng có hư ng:
ðóng theo thu nh p hư ng theo th c t khi khơng may b

m đau ph i

t i các cơ s KCB ñ khám và ñi u tr b nh.
Khơng hồn l i:
Ngư i tham gia BHYT n u khơng đi khám ch a b nh trong th i gian

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ kinh t ................... 15