TIET 30 10 CAU TRUC CUA VIRUT

CHƯƠNG III
VIRÚT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM

TIẾT 30
CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRÚT


Trong lịch sử loài người, số người chết
trong các trận dịch bệnh do virut còn lớn hơn
tất cả các cuộc chiến tranh, các cuộc xung đột
sắc tộc, tôn giáo, nạn đói, các trận động đất, lũ
lụt và tai nạn giao thông cộng lại.

VIRÚT
LÀ GÌ?

Năm 1918, xảy ra đại dịch cúm do virut
có tên là virut cúm A H1N1 ở Tây Ban Nha, chỉ
trong vài tháng đã có hơn 1 tỉ người mắc bệnh,
cướp đi sinh mạng trên 20 triệu người. Dịch
cúm cũng góp phần kết thúc sớm Đại chiến thế
giới I vì số binh lính chết do cúm còn lớn hơn
do súng đạn.


I. KHÁI NIỆM VỀ VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

1. Sự phát hiện ra virút:
2. Khái niệm:
Hãy cho biết thế nào là virút?
- Virút là dạng sống chưa có cấu
tạo tế bào, có kích thước siêu nhỏ
(đo bằng nm) và có cấu tạo rất đơn
giản, hệ gen chỉ chứa một loại axit
nuclêic (ADN hoặc ARN) được bao
bọc bởi phân tử prôtêin.
- Sống kí sinh nội bào bắt buộc.
•3


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

Lõi (bộ gen)
Axit nuclêic
Vỏ Prôtêin
(capsit)

Virút được cấu tạo
gồm những thành
phần nào? Bản chất
của các thành phần
đó là gì?

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT
Axit
nuclêic
IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Nuclêôcapsit

Capsôme

- Lõi (bộ gen): Axit Nuclêic (ADN hoặc ARN,
mạch đơn hay mạch kép).
- Vỏ Prôtêin (capsit) bao bọc bên ngoài, được
•4
tạo thành bởi nhiều capsôme.


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT
Vỏ ngoài

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

Axit nuclêic
Capsit

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Gai
glycôprôtêin

Virút trần
Virút có vỏ bọc (virút phức tạp)
(virút đơn giản)
Có lớp
bao bên ngoài
Dựa
hình trên,
hãy vỏ
chobọc
biết:
Có cấu
tạovào
gồm
vỏ có
capsit
(làcác
lớpdạng
lipitcấu

kép và
Virút
thể
có
lõi và vỏ capsit
prôtêin),
trêndạng
vỏ cócấu
gắntạo
các gai
tạo nào? Đặc điểm
của các
glycôprôtêin
•5
đó?


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

Capsome

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Kích thước của
virút và số lượng
capsome có quan
hệ với nhau như
thế nào?
- Virút càng lớn,
số lượng capsome
càng nhiều.

Capsit

Từ các đặc điểm nêu
trên, hãy trình bày
cấu tạo của virút?
•6


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

Cấu tạo chung: gồm 2 phần
Nucleocapsit
(Kết cấu cơ bản)

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

Virut
III. HÌNH THÁI

CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Lõi: ADN hoặc ARN
Vỏ: protein (Capsit)

Vỏ ngoài: Do lipit và protein tạo thành
(Vỏ ngoài chỉ có ở một số loại virut)

- Virút hoàn chỉnh được gọi là hạt virút
hay virion.

•7


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

Bộ gen của virút
Bộ gen (ARN) Bộ gen (ADN)

Bộ gen của sinh vật
nhân thực
Bộ gen (ADN)

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Bộ gen của virút có thể
là ADN hoặc ARN, 1
sợi hoặc 2 sợi.

Bộ gen của sinh vật
nhân thực luôn là
ADN 2 sợi.

Bộ gen của virút có điểm gì sai khác so với
so với bộ gen của sinh vật nhân thực?
•8


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

Virút đã được coi là một
cơ thể sống chưa, vì sao?

Virút chưa có cấu tạo tế bào nên
chưa được gọi là cơ thể mà chỉ
được coi là một dạng sống đặc biệt,
gọi là hạt virút hay virion.

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

•9


II. CẤU TẠO CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

Hạt virút có cấu tạo tương đương với loại cấu
trúc nào trong tế bào sinh vật nhân chuẩn?

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

Hạt virút chỉ có cấu tạo tương đương
với một Nhiễm sắc thể.

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT
Prôtêin

Axit
nuclêic

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Axit nuclêic
Prôtêin

Virút

Nhiễm sắc thể
•10


III. HÌNH THÁI CỦA VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

Cấu
trúc
virút

Đặc điểm, hình dạng

Cấu
trúc
xoắn

Vỏ prôtêin sắp xếp Virút khảm
theo chiều xoắn của thuốc lá, virút
axit nuclêic, virút có cúm, virút dại
hình que hoặc sợi

Cấu
trúc
khối

Vỏ prôtêin sắp xếp Virút bại liệt,
theo hình khối đa diện virút HIV…
20 mặt tam giác đều

Phần đầu có cấu trúc
Cấu
khối chứa axit nuclêic,
trúc hỗn
phần đuôi có cấu trúc
hợp
xoắn

Đại diện

Thể thực
khuẩn Phagơ
T2

•11


IV. PHÂN LOẠI VIRUT
I. KHÁI NIỆM

Dựa trên những kiến thức đã học, ta có thể
phân loại virút dựa trên những tiêu chuẩn nào?

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

Có thể dựa trên 4 tiêu chuẩn:
1. Căn cứ vào loại axit nuclêic (ADN
hoặc ARN)
2. Căn cứ vào hình dạng (trụ, khối,
hỗn hợp)
3. Căn cứ vào có hay không có vỏ
ngoài (đơn giản, phức tạp)
4. Căn cứ vào tế bào chủ mà virút kí
sinh (ĐV, TV, VSV)

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

•12

CỦNG CỐ, LUYỆN TẬP
I. KHÁI NIỆM

So sánh tính chất của virut và vi khuẩn

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

•13


THÍ NGHIỆM CỦA IVANÔPXKI (NĂM 1892)
Lá cây thuốc Nghiền
lá
bị bệnh

Dịch chiết
Lọc qua nến lọc vi
khuẩn
Dịch lọc

Soi dưới kính hiển
vi quang học

Không thấy
mầm bệnh

Nuôi trên
môi trường
thạch

Không thấy
khuẩn lạc

Nhiễm vào
lá cây lành

Cây vẫn bị
bệnh

Gọi mầm bệnh là :virút


THÍ NGHIỆM CỦA IVANÔPXKI (NĂM 1892)

Cây thuốc lá không bệnh

Cây thuốc lá bị bệnh
khảm


III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

1. Hình
trụ xoắn

Chủ yếu gồm 3 dạng:

2. Hình khối
Khối đa diện

Virút khảm
thuốc lá

Virút bại liệt

3. Dạng
phối hợp

Khối cầu

Virút HIV

Phage T2


Chủng A
Sự nhân lên
của virut
ARN

Prôtêin

Virut lai

Nhiễm
vào cây

Sơ đồ thí nghiệm của Franken- Conrat

Chủng A

Chủng B
THÍ NGHIỆM CỦA FRANKEN VÀ CONRAT


Chủng B
Sự nhân lên
của virut
ARN

Prôtêin

Virut lai

Nhiễm
vào cây

Chủng B

Sơ đồ thí nghiệm của Franken- Conrat

Chủng A
THÍ NGHIỆM CỦA FRANKEN VÀ CONRAT


CẤU TRÚC CÁC
LOẠI VIRUT

Axit nuclêic có vai
trò quyết định, quy
định mọi đặc điểm
của virut.

THÍ NGHIỆM CỦA FRANKEN VÀ CONRAT

Ở NGOÀI TẾ BÀO
CHỦ, VIRUT BIỂU
HIỆN NHƯ MỘT
THỂ VÔ SINH.

Chúng biểu hiện như
một thể hữu sinh, có
thể nhân lên, tạo thế
hệ virut mới có đầy
đủ đặc điểm di truyền
của virut ban đầu.


IV. PHÂN LOẠI VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

1. Căn cứ vào loại axit nuclêic (ADN
hoặc ARN)
+ Virút ADN: virút đậu mùa, viêm
gan B
+ Virút ARN: virút cúm, virút viêm
não Nhật Bản, virút HIV…

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

•20


IV. PHÂN LOẠI VIRUT
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

4. Căn cứ vào tế bào chủ mà virút kí
sinh (ĐV, TV, VSV)
- Động vật và người (lõi là ADN hoặc
ARN): Virút H5N1, virút dại…
- Thực vật (lõi chủ yếu là ARN):
Virút gây thối củ khoai tây, virút
xoăn lá cà chua…
- Vi sinh vật (lõi là ADN hoặc ARN;
mạch đơn, kép, thẳng hay vòng):
Phage T2, T4 của E.Coli…
•21


CỦNG CỐ, LUYỆN TẬP
I. KHÁI NIỆM

II. CẤU TẠO
CỦA VIRUT

III. HÌNH THÁI
CỦA VIRUT

IV. PHÂN
LOẠI VIRUT

So sánh tính chất của virut và vi khuẩn
Tính chất

Virut

Vi khuẩn

Có cấu tạo tế bào

Không

Có

Chỉ chứa ADN
hoặc ARN

Có

Không

Chứa cả ADN và
ARN

Không

Có

Chứa ribôxôm

Không

Có

Sinh sản độc lập

Không

Có

•22