Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường trung học phổ thông ở thành phố thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM QUỐC KHƯƠNG

GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH
CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM QUỐC KHƯƠNG

GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH
CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận Chính trị
Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Lan Anh

THÁI NGUYÊN - 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được xác
định rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2018
Tác giả

Phạm Quốc Khương

i


LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thiện luận văn “Giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở
thành phố Thái Nguyên” trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Ngô
Thị Lan Anh, người đã tận tình hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên
cứu và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào
tạo và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá
học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn
thành luận văn.
Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo
trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ, góp ý cho
tôi trong quá trình hoàn thành luận văn.
Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè, gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá
trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tác giả luận văn

Phạm Quốc Khương

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ..................................................................................................................i
Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii
Mục lục ........................................................................................................................ iii
Danh mục từ viết tắt......................................................................................................iv
Danh mục bảng .............................................................................................................. v
Danh mục các biểu đồ...................................................................................................vi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài...........................................................3
4.
Phạm
vi
nghiên
cứu
...................................................................................3
5.
Phương
pháp
nghiên
...........................................................................3

của

cứu

của

đề

tài

đề

tài

6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................4
7. Ý nghĩa khoa học của đề tài.......................................................................................5
8.
Kết
cấu
của
đề
.......................................................................................................5

tài

NỘI DUNG ...................................................................................................................6
Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO
HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ................6
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài.............................................................6
1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ................................................................6

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ................................................................7
1.2. Cơ sở lý luận của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT.............................10
1.2.1.
Khái
niệm
giáo
.............................................................................10

dục

thẩm

mỹ

1.2.2. Mục tiêu, vai trò của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ....................12
1.2.3. Nội dung của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT........................................15
1.2.4. Các hình thức và biện pháp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT .................18
1.3. Cơ sở thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở

iii


thành
phố
Thái
Nguyên
.................................................................................24

hiện

nay

1.3.1. Đặc điểm của học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay
........24

iii


1.3.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các
trường THPT ở thành phố Thái Nguyên......................................................................30
Kết luận chương 1........................................................................................................35
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆC
GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ...............................................................................36
2.1. Thực trạng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố
Thái Nguyên hiện nay..................................................................................................36
2.1.1. Nhận thức của học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên về tầm
quan trọng của công tác giáo dục thẩm mỹ .................................................................36
2.1.2. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các môn học trên lớp ..........................................40
2.1.3. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các hoạt động ngoại khóa, văn nghệ, thể thao ...45
2.1.4. Giáo dục thẩm mỹ thông qua các hoạt động của Đoàn Thanh niên, các tổ
chức chính trị - xã hội, thông qua gia đình ..................................................................51
2.1.5. Đánh giá về công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở
thành phố Thái Nguyên................................................................................................54
2.2. Những vấn đề đặt ra đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho
học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay ....................................................57
2.2.1. Vai trò của nhà trường đối với công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT
ở thành phố Thái Nguyên trong xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay
...............57
2.2.2. Hình thức và biện pháp giáo dục thẩm mỹ phải phù hợp với đặc điểm của

học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên ...................................................................59
2.2.3. Tính tích cực, chủ động của học sinh các trường THPT trong việc thực
hiện giáo dục thẩm mỹ.................................................................................................62
Kết luận chương 2........................................................................................................64
Chương 3: GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC
GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH CÁC TRƯỜNG THPT Ở
THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN HIỆN NAY...........................................................65
3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học
sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay .........................................65

iv


3.1.1. Đảm bảo tính khách quan ..................................................................................65
3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn.......................................................................................66
3.1.3. Đảm bảo tính khả thi, hiệu quả ..........................................................................66
3.1.4. Đảm bảo tính hệ thống.......................................................................................67
3.2. Một số nhóm giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục thẩm
mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ....................................68
3.2.1. Nâng cao chất lượng quản lý hoạt động giáo dục thẩm mỹ cho học sinh
THPT của nhà quản lý và các chủ thể giáo dục...........................................................68
3.2.2. Xây dựng đội ngũ giáo viên giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, có khả năng tích
hợp giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT trong các môn học mình đảm nhiệm
...........................................................................................................................70
3.2.3. Nâng cao tính tích cực, chủ động của học sinh THPT trong việc thực hiện
giáo dục thẩm mỹ.........................................................................................................72
3.2.4. Tổ chức tốt các hoạt động ngoại khóa, nhằm giáo dục thẩm mỹ cho học
sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên..........................................................................74
3.2.5. Xây dựng cơ chế tổ chức phối hợp nhà trường gia đình và xã hội nhằm
giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên ............76

3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của giải pháp ...............................................................78
3.3.1. Về khách thể điều tra .........................................................................................79
3.3.2. Kết quả khảo nghiệm các giải pháp ...................................................................79
Kết luận chương 3........................................................................................................83
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................87

v


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CNH, HĐH

: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

DTTS

: Dân tộc thiểu số

GDCD

: Giáo dục công dân

NQ

: Nghị quyết

Nxb

: Nhà xuất bản THCS

: Trung học cơ sở THPT
Trung học phổ thông TW
Trung ương

iv

:
:


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Các trường THPT đóng trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên...................25
Bảng 2.1: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về vai trò của
công tác giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường.............................................37
Bảng 2.2: Nhận thức của học sinh THPT đối với nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ của
nhà trường ..................................................................................................38
Bảng 2.3: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về giáo dục
thẩm mỹ thông qua các môn học................................................................44
Bảng 2.4: Giáo dục thẩm mỹ thông qua hoạt động ngoại khóa của các trường
THPT ở thành phố Thái Nguyên ................................................................46
Bảng 3.1: Về khách thể điều tra...................................................................................79
Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm các giải pháp ............................................................79

v


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1: Nhận thức của học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên về
vai trò của công tác giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường.................. 37
Biểu đồ 2.2: Nhận thức của học sinh THPT đối với nhiệm vụ giáo dục thẩm
mỹ của nhà trường ............................................................................. 39

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Để đáp ứng được những yêu cầu của đất nước trong thời kì mới, đòi hỏi nền
giáo dục nước nhà phải đào tạo ra một lực lượng lao động có cả đức lẫn tài, vừa
“hồng” lại vừa “chuyên”, thực sự năng động, sáng tạo, tự chủ trong cuộc sống, có ý
thức trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước. Bác Hồ đã từng nói “có tài mà không
có đức là người vô dụng”, cho nên trong thời kì CNH, HĐH cùng với việc đào tạo ra
một lực lượng có tay nghề, trình độ kĩ thuật cao, cần phải xây dựng một thế hệ trẻ có
ý thức đạo đức, ý thức thẩm mỹ. Nhà trường, gia đình và xã hội chính là những cái
“nôi” hình thành và nuôi dưỡng đạo đức cho con người ngay từ khi còn nhỏ.
Tại khoản 1 điều 27, Luật Giáo dục sửa đổi năm 2001 đã khẳng định: Mục tiêu
của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể
chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và
sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư
cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào
cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Học sinh ở THPT ngoài việc tiếp thu những tri thức, các em còn được trang bị
những phẩm chất đạo đức và định hướng về lối sống. Dưới tác động của nền kinh tế
thị trường, xu hướng hội nhập toàn cầu hóa..., nó đã và đang tạo điều kiện cho các em
phát triển về mọi mặt, giúp các em có cơ hội học hỏi, tiếp cận với thành tựu giáo dục
mới. Song bên cạnh đó, vẫn có một bộ phận không nhỏ học sinh tiếp xúc với nhiều

cám dỗ, những yếu tố không lành mạnh làm cho các em có sự nhận thức lệch lạc dẫn
đến những hành động sai trái, đi ngược lại với đạo đức xã hội như: đối xử không lễ
phép với thầy cô giáo, kết bè kết phái để gây rối, đua xe, nói tục, ăn mặc không đúng
tác phong của người học sinh, đầu tóc không gọn gàng, sống buông thả... Nhiều em
yêu sớm, mải chơi hơn mải học, những tác động của mạng xã hội, phim ảnh khiến số
lượng học sinh rơi vào sống ảo, thiếu thực tế ngày càng nhiều... Điều này không
những gây hoang mang cho dư luận xã hội mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về
lối sống, đạo đức, nhân cách của thế hệ trẻ hiện nay. Vì vậy, vấn đề đặt ra cần phải
tăng cường công tác giáo dục đạo đức đi liền với giáo dục thẩm mỹ, giáo dục pháp
luật cho học sinh.

1


Thành phố Thái Nguyên là một thành phố nằm ở trung du miền núi phía Bắc,
là trung tâm kinh tế, chính trị của vùng trung du miền núi Đông bắc, là cửa ngõ giao
lưu kinh tế, văn hóa với thủ đô Hà Nội và vùng đồng bằng Bắc bộ. Trong những năm
vừa qua, thành phố Thái Nguyên luôn chú trọng, đầu tư phát triển giáo dục. Tất cả
các trường học ở thành phố luôn nâng cao chất lượng giáo dục. Bên cạnh việc trang
bị tri thức cho học sinh, công tác giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ ở các nhà
trường cũng được tăng cường.
Nhìn chung, học sinh THPT ở các trường trên địa bàn thành phố Thái Nguyên
đều có những phẩm chất cần có của người công dân, sự đoàn kết tập thể và tinh thần
học tập tương đối tốt. Tuy nhiên, ở một số em học sinh vẫn còn những nhận thức
chưa đúng về đạo đức, lối sống, cũng như cách ứng xử liên quan đến hành vi của bản
thân, các mối quan hệ xã hội bên ngoài... Một bộ phận học sinh còn thiếu ý thức trong
việc thực hiện các nội quy, quy chế của nhà trường, sống ỷ lại, thu mình, chỉ hưởng
thụ, ăn chơi, chưa có định hướng giá trị thẩm mỹ đúng đắn. Nhiều em học sinh vẫn
chưa tham gia tích cực trong học tập cũng như các hoạt động phong trào, có lối sống
không lành mạnh, trong sáng làm ảnh hưởng đến đạo đức, danh dự của bản thân và

những học sinh xung quanh. Các em còn chịu ảnh hưởng từ các trang mạng, phim
ảnh nên sống ảo, chưa có những định hướng đúng đắn về cái đẹp, cái cao cả phải
hướng tới.
Trong công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT đóng trên địa bàn thành
phố Thái Nguyên chưa được tổ chức đồng bộ, đa phần chỉ tập trung ở một số môn
học liên quan đến khoa học xã hội. Chất lượng giáo dục thẩm mỹ còn chưa được chú
trọng đầu tư, nâng cao. Đa phần hoạt động vẫn mang tính phong trào, tập trung vào
một số học sinh nhất định, chưa có sức lan tỏa đến học sinh toàn trường.
Để khắc phục tình trạng đó, các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái
Nguyên cần đẩy mạnh công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh nói chung và cho học
sinh thành phố Thái Nguyên nói riêng; từ đó tạo động lực mạnh mẽ cho người học,
góp phần hình thành nên những nhân cách mới, con người mới phù hợp chuẩn mực
đạo đức xã hội, nâng cao giá trị thẩm mỹ cho học sinh.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, em đã lựa chọn đề tài “Giáo dục thẩm mỹ
cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay” làm luận văn
thạc sỹ của mình.

2


2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ cho
học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất giải pháp nhằm
nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên
trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
- Phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm mỹ
cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên.
- Phân tích thực trạng việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở

thành phố Thái Nguyên hiện nay.
- Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục thẩm mỹ cho
học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của đề tài
3.1. Khách thể nghiên cứu của đề tài
Khách thể nghiên cứu của đề tài là học sinh các trường THPT trên địa bàn
thành phố Thái Nguyên hiện nay.
3.2. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh
các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong khuôn khổ của luận văn thạc sĩ, tác giả tập trung nghiên cứu công tác
giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên giai đoạn
hiện nay, bao gồm 6 trường sau đây: THPT Lương Ngọc Quyến, THPT Chu Văn An,
THPT Ngô Quyền, Phổ thông dân tộc nội trú Vùng Cao Việt Bắc, THPT Bán Công
Đào Duy Từ, THPT Chuyên Thái Nguyên.
5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
5.1. Phương pháp luận chung
Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử để làm
sáng tỏ lý luận chung về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành
phố Thái Nguyên hiện nay.

3


5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
* Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phương pháp lịch sử - logic: Dựa vào các tài liệu lịch sử liên quan tới công
tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh để nắm bắt được bản chất vấn đề nghiên cứu, thấy
được tính logic trong khi tiến hành phân tích các nội dung liên quan đến việc triển khai

nhiệm vụ của đề tài.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết: trên cơ sở tập hợp dữ liệu thu
thập được từ các tài liệu nghiên cứu, luận văn tiến hành phân tích, tổng hợp về mặt lý
thuyết để xây dựng cơ sở lý luận cho việc đánh giá công tác giáo dục thẩm mỹ cho
học sinh các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên.
* Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát: Trên cơ sở tham gia làm việc trực tiếp tại các trường
THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên tiến hành quan sát, ghi chép các hình
thức, biện pháp, cách thức tổ chức giáo dục thẩm mỹ cho học sinh, ghi nhận lại kết
quả đã thực hiện được để có cơ sở thực tiễn khi đánh giá chất lượng giáo dục thẩm
mỹ của các nhà trường.
- Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn: Tiến hành gặp gỡ giáo viên, học sinh
các trường THPT là đối tượng được lựa chọn khảo sát để trò chuyện, phỏng vấn
(thông qua những bảng hỏi đã được chuẩn bị sẵn) nhằm thu thập cơ sở thực tiễn cho
công tác nghiên cứu của đề tài.
- Phương pháp điều tra xã hội học bằng Anket: Tiến hành xây dựng mẫu phiếu
trưng cầu ý kiến bằng việc soạn thảo hệ thống câu hỏi được chuẩn bị sẵn trên giấy
theo những nội dung xác định (gồm câu hỏi đóng và câu hỏi mở) để khảo sát thực
trạng công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái
Nguyên làm căn cứ thực tiễn phục vụ cho quá trình nghiên cứu của đề tài.
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Tham khảo các ý kiến của các nhà khoa
học, những người làm công tác giáo dục lâu năm, có kinh nghiệm để xây dựng các
căn cứ khoa học khi đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục
cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay.
5.3. Phương pháp bổ trợ : Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu.
6. Giả thuyết khoa học
Công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh của các trường THPT trên địa bàn
thành phố Thái Nguyên những năm qua đã đạt được những thành tựu nhất định, song

4

bên cạnh đó vẫn còn những bất cập như việc giáo dục thẩm mỹ ở nhiều trường chưa
được thực hiện đồng bộ, chưa thành nội dung cụ thể mà mới dừng ở việc lồng ghép
vào các môn học. Vì vậy, nếu những giải pháp về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các
trường THPT ở thành phố Thái Nguyên mà luận văn nêu ra được triển khai và thực
hiện đồng bộ sẽ góp phần vào việc nâng cao hiệu quả giáo dục thẩm mỹ cho học sinh
THPT đáp ứng yêu cầu thực tiễn đất nước trong giai đoạn hiện nay.
7. Ý nghĩa khoa học của đề tài
- Đề tài góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục thẩm
mỹ cho học sinh THPT ở thành phố Thái Nguyên hiện nay.
- Những giải pháp mà đề tài nêu ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng công tác
giáo dục thẩm mỹ cho học sinh các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên.
- Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên Khoa Giáo dục
Chính trị, học viên cao học Lý luận và phương pháp dạy học môn LLCT và thầy cô
giảng dạy ở trường THPT quan tâm tới công tác giáo dục thẩm mỹ cho học sinh.
8. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu
thành 3 chương, 8 tiết

5


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC THẨM MỸ CHO HỌC SINH
CÁC TRƯỜNG THPT Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu của đề tài
1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
Đánh giá cao vai trò của thị hiếu thẩm mỹ trong việc giáo dục hình thành nhân

cách con người, cho nên từ lâu trong lịch sử phát triển của mỹ học, nhiều nhà mỹ học
nổi tiếng đã đề cập, nghiên cứu vấn đề này. Sự nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ cũng
như vai trò của giáo dục thẩm mỹ ở lớp trẻ ngày càng được quan tâm nhiều hơn trong
các giai đoạn về sau này, nhất là khi vấn đề xây dựng mẫu người lý tưởng cho xã hội
mới xã hội chủ nghĩa được đặt ra. Đã có rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài
nước nghiên cứu về vấn đề giáo dục thẩm mỹ. Cụ thể:
Tác giả G.Sinlơ (vào thời kỳ Khai sáng ở châu Âu) đã đề xuất một cương lĩnh
giáo dục thẩm mỹ nổi tiếng với mục tiêu tạo ra cái lợi gắn với cái chân, cái thiện, cái
mỹ với tác phẩm “Những bức thư về giáo dục thẩm mỹ”.
Ở Đức, người nghiên cứu về thẩm mỹ một cách khá đầy đủ và công phu là
I.Kant. Ông đã coi nghệ thuật và các hoạt động của thị hiếu có ảnh hưởng tới quá
trình tự giác giáo dục thẩm mỹ.
Ở Nga, qua hai tác phẩm “Giáo dục thẩm mỹ cho con người” của Ph.Sinle và
“Nhu cầu thẩm mỹ” của I.A.Gidrian, hai tác giả đã chứng minh quan niệm khác nhau
về thị hiếu thẩm mỹ. Ph.Sinle coi thị hiếu thẩm mỹ là cái không bị ràng buộc bởi các
mối quan hệ xã hội, còn ngược lại I.A.Gidrian lại bảo vệ quan điểm rằng mọi thị hiếu
thẩm mỹ đều bắt nguồn từ các mối quan hệ xã hội nhất định. Cần phải tăng cường
việc giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho con người.
Trong các bài giảng mỹ học của Hegel, ông đã đưa ra quan điểm về nghệ thuật
và sự tự sản sinh ra nhân cách văn hóa. Lần đầu tiên trong lịch sử phát triển của mỹ
học, Hegel đã coi nghệ thuật là sản phẩm của quá trình vận động của tinh thần tuyệt
đối và đến lượt mình, nghệ thuật trở thành chiếc chìa khóa mở ra các vấn đề lớn lao
của con người.

6


Mỹ học của các nhà dân chủ cách mạng Nga đã quan tâm sâu sắc đến các vấn
đề giáo dục thẩm mỹ. Khi coi cái đẹp là cuộc sống. Tsecnusepxki đưa ra quan điểm
cho rằng nghệ thuật làm cho con người yêu cuộc sống hơn.

Trong các tư tưởng về mỹ học của mình, Mác - Ăngghen đã đề cập sâu sắc
đến vai trò của nghệ thuật đối với cuộc đấu tranh của nhân loại vì cái đúng, cái tốt,
cái đẹp. Mác - Ăngghen đã đưa ra những quan điểm cơ bản nhất về văn hóa thẩm mỹ
trong xã hội tương lai. Các ông đặc biệt nêu lên vai trò của các quan điểm thẩm mỹ
trong việc hình thành con người mới, thế giới quan mới và cá tính con người.
Các nhà mỹ học Xô Viết đã đề cập nhiều đến thẩm mỹ và giáo dục thẩm mỹ
như: “Quan hệ thẩm mỹ của nghệ thuật đối với hiện thực” của tác giả
Tsecsnưsepsxki (1962), Nxb Văn hóa, Hà Nội; bộ “Giáo trình mỹ học” của các tác
giả Nhedosivin, Xcacherosicop, Lukin, Opxiannhicop đều có chương đưa ra các vấn
đề liên quan đến nghệ thuật thẩm mỹ và vai trò của nó đối với giáo dục thẩm mỹ.
Qua đó cho thấy, các nhà mỹ học trong lịch sử đều xem trọng và đánh giá cao vai trò
giáo dục thẩm mỹ đối với việc hoàn thiện con người. Những nội dung về công tác
giáo dục thẩm mỹ, yêu cầu của nó được các nhà mỹ học nêu ra trong các công trình
nghiên cứu của các ông sẽ là những cơ sở khoa học quan trọng để tác giả luận văn kế
thừa khi thực hiện đề tài nghiên cứu của bản thân về giáo dục thẩm mỹ cho học sinh
các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
Ở Việt Nam, giáo dục thẩm mỹ có thể coi là mảnh đất thu hút khá nhiều tâm
huyết của các nhà mỹ học, triết học, văn học cũng như nghệ thuật học. Một trong số
đó có thể kể đến các công trình:
Vai trò của văn hóa trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, Luận án tiến
sĩ, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh của tác giả Lê Quang Vinh (1996); Vai
trò của truyền thông đại chúng trong giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội của tác giả Trần Ngọc Tăng (2001)… Các công trình
nghiên cứu này đã tập trung đề cao vai trò của các yếu tố liên quan đến việc hình
thành và hoàn thiện môi trường giáo dục thẩm mỹ. Nội dung mà các tác giả nêu ra
đều khẳng định: giáo dục thẩm mỹ là một nội dung trọng tâm trong sự nghiệp giáo
dục nói chung ở nước ta hiện nay. Thành quả các hoạt động giáo dục thẩm mỹ có
mối quan hệ mật thiết với các yếu tố vệ tinh như nghệ thuật, văn học, truyền thông
đại chúng… Các tác giả đã đưa ra những đóng góp nhất định về nội dung lý luận của

7


giáo dục thẩm mỹ và quan hệ biện chứng giữa giáo dục thẩm mỹ với các hình thức
biểu hiện của đời sống thẩm mỹ.
Giáo dục thẩm mỹ là vấn đề còn khá mới mẻ nhưng có ý nghĩa quan trọng
trong đời sống xã hội, góp phần nâng cao tư duy thẩm mỹ cho con người nói chung
cũng như giới trẻ hiện nay. Các công trình nghiên cứu về vấn đề này chủ yếu khai
thác trên bình diện lý luận và thực tiễn về văn hóa thẩm mỹ và xây dựng lối sống văn
hóa. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau:
Nhóm các công trình nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ như một công cụ lý luận
giáo dục có: Vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ của tác giả Lê Anh Trà (1987) (in
trong cuốn Thỏa mãn nhu cầu văn hóa và nâng cao thị hiếu nghệ thuật, Viện Văn
hóa, Nxb Văn hóa, Hà Nội), Nghệ thuật và vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ, Mỹ học
thời nay, 12/10/1996, của tác giả Nguyễn Chương Nhiếp. Mục tiêu giáo dục thị hiếu
thẩm mỹ là nội dung mà các công trình này hướng tới. Các tác giả đều đề cập tới giáo
dục thị hiếu thẩm mỹ như một nhân tố quan trọng trong hệ thống giáo dục hiện nay,
góp phần tích cực trong việc hình thành nhân cách, nâng cao khiếu thẩm mỹ cho con
người.
Nhóm các công trình nghiên cứu thị hiếu thẩm mỹ trong vai trò giáo dục thế
hệ trẻ như: Luận án tiến sĩ Văn hóa thẩm mỹ và việc xây dựng lối sống cho thanh
niên đô thị của nước ta hiện nay của tác giả Hồ Thị Tuyết Dung (1998), Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Bàn thêm về nội dung và hình thức giáo dục thị
hiếu thẩm mỹ cho học sinh, sinh viên hiện nay, Tạp chí Khoa học và Công nghệ, Đại
học Đà Nẵng, số 5(40) của hai tác giả Lê Hữu Ái và Đinh Đức Hiền (2010); “Giáo
dục cái đẹp trong gia đình” của tác giả Nguyễn Ánh Tuyết (1984), Nxb Phụ nữ đã
nêu những nét đặc trưng trong sự phát triển tâm lý của trẻ và gợi ý về nội dung giáo
dục cái đẹp trong gia đình. Những hiểu biết bước đầu nền giáo dục thẩm mỹ trong
gia đình qua từng lứa tuổi từ lúc lọt lòng cho tới khi bước vào tuổi thành niên.

“Về giáo dục thẩm mỹ ở nước ta hiện nay” của tác giả Vĩnh Quang Lê (1994),
NXB Chính trị quốc gia, đã nêu ra đặc trưng của giáo dục thẩm mỹ và vấn đề xây
dựng con người mới ở nước ta.
“Vai trò của nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ” của tác giả Trần Tuý (2005),
NXB Chính trị quốc gia, đã phân tích vai trò của nghệ thuật trong việc phát triển
nhân cách, hình thành xúc cảm, thị hiếu, lý tưởng thẩm mỹ lành mạnh, đúng đắn; sự
tác động của nghệ thuật với công chúng; nêu ra một số thực trạng, đề xuất những giải

8


pháp nâng cao vai trò nghệ thuật trong giáo dục thẩm mỹ.

9


“Thị hiếu thẩm mỹ của người Việt qua ca dao” của tác giả Nguyễn Thị Thu
Hà (2007), Tạp chí khoa học, Số 2, tr 6-11, là công trình nghiên cứu nhằm tìm hiểu
thêm về đặc điểm ý thức thẩm mỹ, quan niệm thẩm mỹ của cha ông, hiểu thêm về
đời sống tinh thần, về văn hoá Việt Nam. Tình yêu cái đẹp thiên nhiên thể hiện lối
sống của người Việt vốn gần gũi, thân thiết với thiên nhiên, gắn bó với thiên nhiên.
Đối với người Việt Nam cái đẹp gắn với phẩm chất đạo đức của con người. Vì thế,
chúng ta cần phải giáo dục thị hiếu thẩm mỹ đến mỗi con người thông qua tình yêu
đối với cái đẹp và hành động tuân theo quy luật của cái đẹp.
Báo cáo nghiên cứu khoa học “Bàn thêm về nội dung và hình thức giáo dục
thị hiếu thẩm mỹ cho học sinh THPT hiện nay” của tác giả Lê Hữu Ái (2010), Tạp
chí khoa học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng - số 5(40). Nội dung của báo cáo này
bàn về vấn đề giáo dục thị hiếu thẩm mỹ là một trong những nội dung quan trọng của
chiến lược giáo dục hiện nay. Bài viết chỉ ra những đặc trưng cơ bản trong việc giáo
dục thị hiếu thẩm mỹ, các nội dung và hình thức giáo dục thị hiếu thẩm mỹ cho học

sinh THPT trong hệ thống giáo dục ở nước ta. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm
hình thành thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh cho đối tượng này.
Nghiên cứu về thị hiếu thẩm mỹ của giới trẻ có công trình nghiên cứu“Thị
hiếu thẩm mỹ của giới trẻ thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Thị Hậu
(2013), Nxb Văn hóa Văn nghệ. Tuy nhiên, công trình này chỉ tập hợp các bài viết
riêng lẻ về một số vấn đề của thị hiếu thẩm mỹ. Vì thế, chưa đảm bảo tính xuyên
suốt, hệ thống. Các nội dung còn mang tính khái quát với đánh giá chung chung của
nhóm tác giả.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trong nước của các tác giả đều cho
thấy giáo dục thẩm mỹ là nội dung quan trọng của chiến lược giáo dục hiện nay. Các
nghiên cứu đã chỉ ra những đặc trưng cơ bản trong việc giáo dục thẩm mỹ, các nội
dung và hình thức của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh, sinh viên hiện nay. Tuy nhiên,
đối tượng giáo dục thẩm mỹ là học sinh, sinh viên các nghiên cứu này hướng tới đều
chung chung, chưa cụ thể.
Đứng trước một số biểu hiện lệch lạc về thị hiếu thẩm mỹ của một bộ phận
học sinh THPT, tôi nhận thấy giáo dục thẩm mỹ là một vấn đề quan trọng cần phải
được đẩy mạnh hơn nữa trong chương trình giáo dục của các nhà trường phổ thông.
Do đó, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước sẽ là cơ sở, là tài liệu tham
khảo có ý nghĩa cho tác giả trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài của mình.

9


1.2. Cơ sở lý luận của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT
1.2.1. Khái niệm giáo dục thẩm mỹ
Trên phương diện là một bộ môn khoa học, giáo dục được hiểu là quá trình
hoạt động có ý thức, có mục đích, có kế hoạch nhằm bồi dưỡng cho con người những
phẩm chất đạo đức, những tri thức cần thiết về tự nhiên và xã hội cũng như những kỹ
năng, cần thiết cho đời sống.
Như vậy, ngoại diên của khái niệm giáo dục không chỉ dừng lại ở những tri

thức về tự nhiên và xã hội, mà còn bồi dưỡng cho con người những kỹ năng, kỹ xảo
cần thiết phục vụ đời sống con người.
Thẩm mỹ theo tiếng Hán: “Thẩm” là xem xét còn “Mỹ” là đẹp. Thẩm mỹ là
hiểu biết và thưởng thức cái đẹp.
Giáo dục thẩm mỹ là một quá trình hình thành và phát triển nhân cách xã hội
chủ nghĩa về mặt thẩm mỹ, trong đó con người có năng lực nhận thức, ý thức đúng
đắn với đời sống thẩm mỹ của xã hội; đồng thời, có khả năng tiếp nhận và sáng tạo
cuộc sống theo “quy luật cái đẹp” [3, tr.78].
Trải qua các giai đoạn phát triển lịch sử, đã xuất hiện nhiều quan điểm khác
nhau về bản chất của cái đẹp, cái thẩm mỹ. Nếu như các nhà triết học ở phương Đông
đã quan niệm cái đẹp, cái thẩm mỹ gắn liền với đời sống vật chất với hệ thống vũ trụ,
thì ở phương Tây các nhà triết học lại quan niệm cái đẹp, cái thẩm mỹ gắn với đời
sống vật chất, phản ánh đời sống vật chất. Như Hêraclit quan niệm cái thẩm mỹ có
nguồn gốc ở các thuộc tính vật chất, ở các quan hệ bên trong của tồn tại. Nhà triết học
Platon coi cái đẹp chỉ là một ý niệm bất biến, do thần linh sáng tạo ra. Đến thời Trung
cổ ở Trung Hoa, quan niệm nguồn gốc của cái đẹp chỉ tìm thấy ở thần thánh. Với
cách hiểu như vậy, vai trò của giáo dục thẩm mỹ hoặc đã bị phủ nhận hoặc chỉ là
nhân tố bên ngoài có tác dụng làm tăng nhanh hay kìm hãm quá trình bộc lộ những
phẩm chất tự nhiên bị chế ước bởi tính di truyền.
Cho đến thời kỳ Phục hưng, các nhà tư tưởng đã đề cao tính nhân văn, đề cao
những giá trị thẩm mỹ vốn bị miệt thị, xóa bỏ ở thời Trung cổ. Đó là vẻ đẹp của con
người và cuộc sống trần thế, cùng với tầm vóc lớn lao và khát vọng mãnh liệt của
họ... Đỉnh cao nhất của mỹ học duy tâm phương Tây trước Mác là mỹ học cổ điển
Đức với các đại biểu nổi tiếng như: Kant, Fichte, Séling, Hegel các ông đều đưa ra
những quan niệm riêng về cái đẹp - đối tượng để nhận thức thẩm mỹ. Song, đó đều là
quan niệm duy tâm khi coi cái đẹp là một loại cảm giác đặc biệt của một cá nhân nào

10

đó, là trò chơi cầu kì của trí tưởng tượng, là những phán đoán thuần túy của đầu óc
con người hoặc là hình ảnh của một ý niệm tuyệt đối. Như vậy, thiếu sót của Hegel là
đã coi thường cái đẹp trong tự nhiên để dành chỗ cho “ý niệm” [18, tr.87].
Trải qua quá trình đấu tranh tư tưởng quyết liệt, đối lập với các quan điểm
trên, mỹ học Mác- Lênin với tư cách là một ngành khoa học Triết học, nghiên cứu
lĩnh vực thẩm mỹ như là biểu hiện chuyên biệt các quan hệ giá trị của con người đối
với thế giới và lĩnh vực hoạt động nghệ thuật của con người.
Mỹ học Mác- Lênin đã vạch ra bản chất của thẩm mỹ trong đời sống, trong
nghệ thuật, đề ra nguyên tắc chung của việc chiếm lĩnh thế giới về mặt thẩm mỹ, phát
hiện các quy luật hoạt động thẩm mỹ của con người. Con người chủ động, tích cực
cải tạo thế giới “theo quy luật cái đẹp” và chỉ trong thực tiễn, bản chất “tổng hòa
những quan hệ xã hội” của con người mới bao hàm quan hệ thẩm mỹ và hoạt động
sáng tạo thẩm mỹ.
Những luận điểm cơ bản của mỹ học Mác- Lênin là khoa học về sự hình thành
và phát triển con người về mặt thẩm mỹ theo các nguyên tắc giáo dục xã hội chủ
nghĩa. Vì vậy, nó có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thẩm mỹ cho lớp trẻ, và
cũng chính là nền tảng về mặt lý luận, điểm xuất phát để xây dựng mục tiêu, lý
tưởng, kế hoạch, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục thẩm mỹ sao cho
phù hợp với lứa tuổi, tâm lý của giới trẻ đối với từng độ tuổi học sinh.
Như vậy, giáo dục thẩm mỹ là bộ phận quan trọng của nền giáo dục phổ
thông: đó là quá trình hoạt động chung của nhà giáo và người được giáo dục nhằm
hình thành và phát triển ở người được giáo dục những quan hệ thẩm mỹ đúng đắn với
hiện thực bằng cách thông qua các phương tiện thẩm mỹ, đặc biệt là phương tiện
nghệ thuật để góp phần phát triển nhân cách toàn diện, hài hòa cho người được giáo
dục.
Đối với các trường THPT, cần xác định vai trò của việc giáo dục thẩm mỹ cho
học sinh trong sự phát triển nhân cách của các em sao cho phù hợp với điều kiện,
hoàn cảnh thực tế. Giáo dục thẩm mỹ giúp các em ngày càng hoàn thiện hơn theo
hướng hài hòa, hoàn thiện thẩm mỹ, hướng tới chân - thiện - mỹ mà con người và
xã hội cần có, phải có. Như vậy, giáo dục thẩm mỹ có vai trò hết sức quan trọng

vì nó đòi hỏi năng lực nhiều mặt của con người: trí tuệ, tình cảm, ý chí, tâm lý,
sinh lý, nhân sinh quan, thế giới quan… Nó đòi hỏi ở con người có phẩm chất
chân - thiện - mỹ, thể hiện bản chất nhân văn, nhân đạo hướng tới một con người

11


của xã hội hiện đại.

12


1.2.2. Mục tiêu, vai trò của việc giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT
* Mục tiêu của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT
Mục tiêu của giáo dục Việt Nam được ghi rất rõ trong Khoản 1 Điều 27 Luật
Giáo dục (2005): Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn
diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực
cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã
hội chủ nghĩa; xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị học sinh tiếp tục
học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Để đáp ứng được những yêu cầu đó, một trong những hoạt động giáo dục quan
trọng cho học sinh THPT là: giáo dục thẩm mỹ. Giáo dục cho học sinh có những
phẩm chất chân - thiện - mỹ để trở thành người công dân có ích cho xã hội, sống nhân
văn, đạo đức, biết vươn tới cái đẹp, cái trác tuyệt của cuộc sống.
Trong chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể ở nước ta mà Bộ Giáo dục và
Đào tạo thông qua nêu ra 5 phẩm chất và 10 năng lực chủ yếu cần hình thành và phát
triển cho học sinh trong đó có năng lực thẩm mỹ: nhận biết các yếu tố thẩm mỹ (cái
đẹp, cái bi, cái hài, cái chân, cái thiện, cái cao cả); phân tích, đánh giá các yếu tố thẩm
mỹ; tái hiện, sáng tạo và ứng dụng các yếu tố thẩm mỹ.
Do đó, để phát triển được năng lực thẩm mỹ ở học sinh nói chung và học sinh

THPT nói riêng, công tác giáo dục thẩm mỹ phải trở thành một nội dung được quan
tâm và thực hiện trong quá trình giáo dục học sinh ở tất cả các nhà trường phổ thông
của nước ta.
* Vai trò của giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT
Ý thức thẩm mỹ chính là năng lực cảm nhận của con người về cái đẹp, song
cái đẹp ở đây là cái đẹp gắn liền với hiện thực, với cuộc sống của con người. Do đó,
giáo dục thẩm mỹ cho học sinh THPT là sự giáo dục và tự giáo dục, phát huy mọi
năng lực bản chất theo quy luật của cái đẹp, nó góp phần định hướng cho đạo đức,
nhân cách của học sinh trong quá trình phát triển của xã hội.
Hiện nay, học sinh Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích cao trong nước và
cả trên trường quốc tế, có nhiều những biểu hiện của nhân cách cao đẹp, lối sống
nhân văn, vị tha, hướng nhiều tới cộng đồng xã hội. Bên cạnh đó, một bộ phận không
nhỏ học sinh vẫn có những nhận thức lệch lạc dẫn đến những hành động sai trái đi
ngược lại đạo đức xã hội, bị dư luận lên án như: đối xử không lễ phép với thầy cô,

13