Ảnh hưởng của đa dạng hóa tới hiệu quả và rủi ro của doanh nghiệp (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

VŨ HỮU THÀNH

ẢNH HƯỞNG CỦA ĐA DẠNG HÓA TỚI HIỆU QUẢ VÀ RỦI
RO CỦA DOANH NGHIỆP

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

TP HCM, năm 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

VŨ HỮU THÀNH

ẢNH HƯỞNG CỦA ĐA DẠNG HÓA TỚI HIỆU QUẢ VÀ RỦI
RO CỦA DOANH NGHIỆP
Chuyên ngành

: Quản trị Kinh doanh

Mã số chuyên ngành

: 62 34 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS. TS. Nguyễn Minh Hà

2. PGS. TS. Nguyễn Minh Kiều

TP HCM, năm 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan rằng luận án này “Ảnh hưởng của đa dạng hóa tới hiệu quả và rủi ro của
doanh nghiệp” là bài nghiên cứu của chính tôi.
Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận án này, tôi cam đoan rằng
toàn phần hay những phần nhỏ của luận án này chưa từng được công bố hoặc được sử
dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.
Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận án này mà
không được trích dẫn theo đúng quy định.
Luận án này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại học
hoặc cơ sở đào tạo khác.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 04 tháng 05 năm 2018
Người cam đoan


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tốt luận án này trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn tới trường Đại học Mở
thành phố Hồ Chí Minh, nơi đã cung cấp cho tôi những kiến thức chuyên môn và kiến
thức nghiên cứu ở bậc tiến sĩ. Những kiến thức quý báu này không chỉ được tôi ứng dụng
hiệu quả trong quá trình làm luận án mà còn trong cả quá trình nghiên cứu và giảng dạy
của tôi.
Tôi đặc biệt xin gửi lời tri ân chân thành tới thầy giáo hướng dẫn thứ nhất của tôi,

PGS.TS. Nguyễn Minh Hà, trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh. Công sức của
thầy dành cho việc hướng dẫn tôi là vô bờ bến. Tôi vô cùng may mắn vì có được người
hướng dẫn như thầy. Thầy đã cung cấp cho tôi hướng đi và tháo gỡ rất nhiều khó khăn
khi cần thiết. Thầy đã luôn theo sát, đôn đốc, và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá
trình làm luận án. Có thể nói rằng năng lực khoa học, kiến thức chuyên môn sâu sắc và
sự nhiệt tâm của thầy đã giúp tôi rất lớn trong việc hoàn thành luận án này.
Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới người thầy hướng dẫn thứ hai của tôi,
PGS.TS. Nguyễn Minh Kiều, trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh
công việc hướng dẫn chuyên môn cho tôi về quản trị tài chính, thầy cũng là người quản
lý của tôi nên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi về công việc và chuyên môn để tôi có thời
gian hoàn thành luận án.
Tôi cũng không bao giờ quên được sự giúp đỡ nhiệt tình và đầy giá trị của Khoa Sau đại
học, trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh. Khoa đã hỗ trợ tôi rất nhiều trong quá
trình học tập, nghiên cứu, cũng như xử lý những công việc hành chính đầy hiệu quả.
Và đình thân thương của tôi, người vợ và đứa con trai bé bỏng là nguồn động lực vô tận
để tôi có thể đi hết con đường gian nan này.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2018


iii

TÓM TẮT LUẬN ÁN
Luận án nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa tới hiệu quả và rủi ro của doanh
nghiệp. Có ba loại hình đa dạng hóa được tìm hiểu trong luận án, đó là đa dạng hóa kinh
doanh và hai loại hình đa dạng hóa mới là đa dạng hóa đầu tư tài sản và đa dạng hóa
nguồn tài trợ.
Tại chủ đề nghiên cứu một, luận án đã đề xuất một mô hình cấu trúc tuyến tính
về tác động của đa dạng hóa kinh doanh tới hiệu quả và rủi ro. Kết quả phân tích thực
nghiệm cho thấy, doanh nghiệp đa dạng hóa kinh doanh ở cả hai góc độ là đa dạng hóa
ngành có liên quan và ngành không liên quan đều có những ảnh hưởng nhất định tới rủi

ro. Cụ thể, đa dạng hóa kinh doanh ngành có liên quan tác động dương tới hiệu quả và
rủi ro còn đa dạng hóa ngành không liên quan thì ngược lại.
Tại chủ đề nghiên cứu hai, luận án đã nhìn nhận đa dạng hóa đầu tư tài sản dưới
góc độ đa dạng hóa đầu tư tài sản ngành có liên quan và đa dạng hóa đầu tư ngành không
liên quan đồng thời xây dựng mối liên hệ giữa hai biến số này với đa dạng hóa kinh
doanh, hiệu quả và rủi ro. Kết quả phân tích cho thấy, xuất hiện tác động mang tính cấu
trúc của đa dạng hóa đầu tư ngành có liên quan tới hiệu quả (tác động dương) và rủi ro
(tác động dương) thông qua vai trò trung gian của biến số đa dạng hóa kinh doanh ngành
có liên quan. Ngược lại, đa dạng hóa đầu tư tài sản ngành không liên quan tuy tác động
tới rủi ro (tác động dương) nhưng lại không thể hiện bất cứ ảnh hưởng nào tới hiệu quả
và biến số đa dạng hóa kinh doanh nghành không liên quan không đóng vai trò trung
gian tác động trong mối liên hệ vừa nêu.
Trọng tâm của chủ đề ba là tìm hiểu về đa dạng hóa nguồn tài trợ đặt trong mối
liên hệ với ba biến số là đa dạng hóa đầu tư tài sản, rủi ro, và hiệu quả. Trong đó, đa
dạng hóa đầu tư tài sản đóng vai trò biến số trung gian. Luận án đã phân tích đa dạng
hóa nguồn tài trợ thành hai thành phần là đa dạng hóa nguồn tài trợ vốn chủ sở hữu và
đa dạng hóa nguồn tài trợ nợ. Kết quả phân tích thực nghiệm đã cho thấy về mặt tổng


iv

thể, đa dạng hóa nguồn tài trợ vốn chủ sở hữu đã làm giảm rủi ro và biến số đa dạng hóa
đầu tư tài sản ngành không liên quan đã đóng vai trò trung gian trong mối liên hệ giữa
hai biến số vừa nêu. Tuy nhiên, khi đặt trong mối liên hệ với hiệu quả thì biến số này lại
không thể hiện bất cứ tác động nào, kể cả ở góc độ trực tiếp và gián tiếp. Trong khi đó,
biến số đa dạng hóa nguồn tài trợ nợ lại tác động dương lên cả hai biến số hiệu quả và
rủi ro. Đồng thời, biến số đa dạng hóa đầu tư tài sản ngành có liên quan đã đóng vai trò
trung gian tác động trong mối liên hệ vừa nêu.

v

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ ii
TÓM TẮT LUẬN ÁN .................................................................................................. iii
DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................ xiii
DANH MỤC HÌNH VẼ ..............................................................................................xvi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................... xviii
CHƯƠNG 1. PHẦN MỞ ĐẦU...................................................................................... 1
1.1. Vấn đề nghiên cứu ................................................................................................ 1
1.2. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................... 6
1.3. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 6
1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 7
1.5. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................. 7
1.6. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 8
1.7. Điểm mới của luận án ........................................................................................... 9
1.8. Kết cấu của luận án ............................................................................................. 10
CHƯƠNG 2. TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA KINH DOANH TỚI HIỆU QUẢ
VÀ RỦI RO ................................................................................................................... 13
2.1. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................... 13
2.1.1. Đa dạng hóa.................................................................................................. 13
2.1.1.1. Khái niệm đa dạng hóa.......................................................................... 13
2.1.1.2. Đo lường các loại đa dạng hóa .............................................................. 32
2.1.2. Hiệu quả của doanh nghiệp .......................................................................... 39


vi

2.1.2.1. Khái niệm hiệu quả của doanh nghiệp .................................................. 39

2.1.2.2. Đo lường hiệu quả của doanh nghiệp ................................................... 39
2.1.3. Rủi ro phá sản của doanh nghiệp ................................................................. 43
2.1.3.1. Định nghĩa về rủi ro phá sản của doanh nghiệp .................................... 43
2.1.3.2. Đo lường rủi ro phá sản ........................................................................ 45
2.1.4. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa kinh doanh và hiệu quả ................................ 53
2.1.4.1. Lý thuyết đề cập sự tác động của đa dạng hóa kinh doanh tới hiệu quả
của doanh nghiệp................................................................................................ 53
2.1.4.2. Bằng chứng thực nghiệm tác động của đa dạng hóa kinh doanh tới hiệu
quả ...................................................................................................................... 63
2.1.5. Đa dạng hóa kinh doanh và rủi ro ................................................................ 71
2.1.5.1. Lý thuyết đề cập sự tác động của đa dạng hóa kinh doanh và rủi ro phá
sản ...................................................................................................................... 71
2.1.5.2. Bằng chứng thực nghiệm tác động của đa dạng hóa kinh doanh tới rủi ro
phá sản ................................................................................................................ 75
2.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 79
2.2.1. Mô hình nghiên cứu ..................................................................................... 79
2.2.2. Đo lường các biến số trong mô hình ............................................................ 81
2.2.2.1. Đo lường biến phụ thuộc....................................................................... 81
2.2.2.2. Đo lường biến số đa dạng hóa kinh doanh ............................................ 84
2.2.2.3. Xác định biến số kiểm soát và đo lường biến số kiểm soát .................. 86
2.2.3. Phương pháp ước lượng ............................................................................... 94
2.2.4. Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................... 101


vii

2.3. Phân tích và thảo luận kết quả .......................................................................... 101
2.3.1. Mô tả dữ liệu phân tích .............................................................................. 102
2.3.1.1. Thống kê doanh nghiệp ở từng sàn giao dịch trong mẫu nghiên cứu . 102
2.3.1.2. Thống kê số doanh nghiệp trong mẫu nghiên cứu theo lĩnh vực (sector),

nhóm ngành (industry group), theo ngành (industry), và tiểu ngành (sub-industry)
.......................................................................................................................... 102
2.3.2. Thống kê mô tả các biến số ........................................................................ 113
2.3.3. Phân tích ma trận tương quan .................................................................... 121
2.3.1.1. Phân tích ma trận tương quan các biến số ảnh hưởng tới ROE .......... 121
2.3.1.2. Phân tích ma trận tương quan các biến số ảnh hưởng tới RISK ......... 122
2.3.4. Kết quả hồi quy .......................................................................................... 123
2.3.4.1. Kết quả hồi quy và các kiểm định mô hình SEM ............................... 123
2.3.4.2. Kết quả hồi quy mô hình GSEM ......................................................... 126
2.3.4.3. Thảo luận kết quả hồi quy ................................................................... 128
2.4. Kết luận và kiến nghị ........................................................................................ 141
2.4.1. Kết luận ...................................................................................................... 141
2.4.2. Kiến nghị .................................................................................................... 146
2.4.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................... 148
CHƯƠNG 3. TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA ĐẦU TƯ TÀI SẢN TỚI ĐA
DẠNG HÓA KINH DOANH, HIỆU QUẢ VÀ RỦI RO ........................................ 150
3.1. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................. 150
3.1.1. Khái niệm và đo lường đa dạng hóa đầu tư tài sản .................................... 150


viii

3.1.1.1. Khái niệm đa dạng hóa đầu tư tài sản (asset investment diversification)
.......................................................................................................................... 150
3.1.1.2. Đo lường đa dạng hóa đầu tư tài sản................................................... 154
3.1.2. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa đầu tư tài sản và đa dạng hóa kinh doanh .. 155
3.1.3. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa đầu tư tài sản với hiệu quả và rủi ro ........... 161
3.1.3.1. Đa dạng hóa đầu tư tài sản và hiệu quả............................................... 161
3.1.3.2. Đa dạng hóa đầu tư tài sản và rủi ro ................................................... 167
3.1.4. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa đầu tư tài sản, đa dạng hóa kinh doanh, hiệu

quả và rủi ro ......................................................................................................... 172
3.2. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 172
3.2.1. Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 173
3.2.2. Đo lường các biến số trong mô hình .......................................................... 174
3.2.2.1. Đo lường biến phụ thuộc..................................................................... 174
3.2.2.2. Đo lường biến số đa dạng hóa kinh doanh và đa dạng hóa đầu tư tài sản
.......................................................................................................................... 175
3.2.2.3. Xác định biến số kiểm soát và đo lường biến số kiểm soát ................ 176
3.2.3. Phương pháp ước lượng ............................................................................. 177
3.2.4. Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................... 182
3.3. Phân tích và thảo luận kết quả .......................................................................... 182
3.3.1. Thống kê mô tả các biến số ........................................................................ 183
3.3.2. Kết quả hồi quy .......................................................................................... 185
3.3.2.1. Kết quả hồi quy và các kiểm định mô hình SEM ............................... 186
3.3.2.2. Kết quả hồi quy mô hình GSEM ......................................................... 189


ix

3.3.2.3. Thảo luận kết quả hồi quy ................................................................... 191
3.4. Kết luận và kiến nghị ........................................................................................ 200
3.4.1. Kết luận ...................................................................................................... 200
3.4.2. Kiến nghị .................................................................................................... 204
3.4.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................... 205
CHƯƠNG 4. TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA NGUỒN TÀI TRỢ TỚI ĐA
DẠNG HÓA ĐẦU TƯ TÀI SẢN, HIỆU QUẢ VÀ RỦI RO .................................. 207
4.1. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................. 207
4.1.1. Khái niệm và đo lường đa dạng hóa nguồn tài trợ ..................................... 207
4.1.1.1. Khái niệm đa dạng hóa nguồn tài trợ (capital diversification) ........... 207
4.1.1.2. Đo lường đa dạng hóa nguồn tài trợ ................................................... 213

4.1.2. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa tài trợ và đa dạng hóa đầu tư tài sản........... 214
4.1.3. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa nguồn tài trợ với hiệu quả và rủi ro............ 219
4.1.3.1. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa nguồn vốn chủ sở hữu, hiệu quả và rủi ro
.......................................................................................................................... 219
4.1.3.2. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa nợ, hiệu quả và rủi ro .......................... 226
4.1.4. Mối liên hệ giữa đa dạng hóa nguồn tài trợ, đa dạng hóa đầu tư tài sản, hiệu
quả và rủi ro ......................................................................................................... 233
4.2. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 234
4.2.1. Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 234
4.2.2. Đo lường các biến số trong mô hình .......................................................... 235
4.2.2.1. Đo lường biến số hiệu quả .................................................................. 235
4.2.2.2. Đo lường biến số rủi ro ....................................................................... 236


x

4.2.2.3. Đo lường biến số đa dạng hóa đầu tư tài sản ...................................... 236
4.2.2.4. Đo lường biến số đa dạng hóa nguồn tài trợ ....................................... 237
4.2.2.5. Các biến số kiểm soát.......................................................................... 238
4.2.3. Phương pháp ước lượng ............................................................................. 240
4.2.4. Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................... 241
4.3. Phân tích và thảo luận kết quả .......................................................................... 242
4.3.1. Thống kê mô tả các biến số ........................................................................ 242
4.3.2. Kết quả hồi quy .......................................................................................... 244
4.3.2.1. Kết quả hồi quy và các kiểm định mô hình SEM ............................... 244
4.3.2.2. Kết quả hồi quy mô hình GSEM ......................................................... 247
4.3.2.3. Thảo luận kết quả hồi quy ................................................................... 249
4.4. Kết luận và kiến nghị ........................................................................................ 259
4.4.1. Kết luận ...................................................................................................... 259
4.4.2. Kiến nghị .................................................................................................... 261

4.4.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo..................................................... 262
CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................ 265
5.1. Kết luận ............................................................................................................. 265
5.2. Kiến nghị ........................................................................................................... 268
5.3. Hạn chế của đề tài ............................................................................................. 270
5.4. Hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................................................. 271
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 272


xi

PHỤ LỤC 1. ĐO LƯỜNG ĐA DẠNG HÓA KINH DOANH, ĐA DẠNG HÓA ĐẦU
TƯ TÀI SẢN, VÀ ĐA DẠNG HÓA NGUỒN TÀI TRỢ ....................................... 293
1.1. Đo lường đa dạng hóa kinh doanh .................................................................... 293
1.2. Đo lường đa dạng hóa đầu tư tài sản ................................................................. 302
1.3. Đo lường đa dạng hóa nguồn tài trợ ................................................................. 308
PHỤ LỤC 2. ĐO LƯỜNG RỦI RO PHÁ SẢN THEO KMV MODEL ............... 313
PHỤ LỤC 3. THỐNG KÊ BÀI BÁO NGHIÊN CỨU ............................................ 317
3.1. Các bài báo và kết quả tác động của tổng đa dạng hóa (DIV), đa dạng hóa kinh
doanh ngành có liên quan (RB_DIV), và không liên quan (UB_DIV) tới hiệu quả317
3.2. Thống kê so sánh tác động của đa dạng dạng hóa ngành kinh doanh có liên quan
(RB_DIV) và không liên quan (UB_DIV) tới hiệu quả........................................... 322
3.3. Tổng hợp các nghiên cứu trước về tác động của đa dạng hóa tới rủi ro đặc thù
.................................................................................................................................. 324
PHỤ LỤC 4. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 1 ................... 325
4.1. Ma trận tương quan ........................................................................................... 325
4.3. Các kiểm định mô hình SEM ............................................................................ 327
4.3.1. Kiểm định sự phù hợp tổng thể .................................................................. 327
4.3.2. Kiểm định Breusch-Pagan hồi quy độc lập từng mô hình theo phương pháp
bình phương tối thiểu OLS hay theo SEM........................................................... 327

4.3.3. Kiểm định Wald về các giá trị của tất cả các hệ số hồi quy bằng không... 328
4.3.4. Kiểm định mức độ phù hợp tổng thể của mô hình..................................... 328
4.3.5. Kiểm định phương sai sai số thay đổi ........................................................ 328
4.3.6. Kiểm định phân phối chuẩn phần dư ......................................................... 329


xii

4.4. Kết quả hồi quy theo GSEM ............................................................................. 329
PHỤ LỤC 5. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2 ................... 331
5.1. Kết quả ước lượng mô hình SEM ..................................................................... 331
5.2. Các kiểm định ................................................................................................... 332
5.2.1. Kiểm định Breusch-Pagan hồi quy độc lập từng mô hình theo phương pháp
bình phương tối thiểu OLS hay theo SEM........................................................... 332
5.2.2. Kiểm định Wald về các giá trị của tất cả các hệ số hồi quy bằng không... 332
5.2.3. Kiểm định mức độ phù hợp tổng thể của mô hình..................................... 332
5.2.4. Kiểm định phương sai sai số thay đổi ........................................................ 333
5.2.5. Kiểm định phân phối chuẩn phần dư ......................................................... 333
5.3. Kết quả hồi quy theo mô hình GSEM ............................................................... 334
PHỤ LỤC 6. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 3 ................... 337
6.1. Phân tích hồi quy SEM mô hình 3 .................................................................... 337
6.2. Các kiểm định ................................................................................................... 338
6.2.1. Kiểm định Breusch-Pagan hồi quy độc lập từng mô hình theo phương pháp
bình phương tối thiểu OLS hay theo SEM........................................................... 338
6.2.2. Kiểm định Wald về các giá trị của tất cả các hệ số hồi quy bằng không... 339
6.2.3. Kiểm định mức độ phù hợp tổng thể của mô hình..................................... 339
6.2.4. Kiểm định phương sai sai số thay đổi ........................................................ 340
6.2.5. Kiểm định phân phối chuẩn phần dư ......................................................... 340
6.3. Hồi quy mô hình 3 sử dụng GSEM................................................................... 341

Luận án đủ ở file: Luận án full