Tác động của đa dạng hóa đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC M THÀNH PH H CHệ MINH




NGUYN VN HIN





TÁC NG CA A NG HÓA N
HIU QU HOT NG DOANH NGHIP NIÊM YT TRÊN
TH TRNG CHNG KHOÁN THÀNH PH H CHệ MINH





LUN VN THC S TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

ThƠnh ph H Chí Minh, nm 2013

Lun vn tt nghip i



LI CAM OAN

Tôi cam đoan rng lun vn “Tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot
đng doanh nghip niêm yt trên th trng chng khoán Thành ph H Chí εinh” là
nghiên cu ca bn thân tôi.

Ngoài nhng tài liu làm cn c tham kho và nghiên cu đc trích dn
trong lun vn, tôi cam đoan rng nhng ni dung chính cng nh nhng chi tit trong
đây cha tng đc công b bt c mt ni nào khác.

Không có nghiên cu ca tác gi nào đc s dng trong lun mà không ghi rõ
và trích dn ngun theo đúng quy đnh.

Tôi cng cam đoan rng lun vn cha bao gi đc np đ làm cn c cp
bng ca bt k trng đi hc hay c s đào to khác.



Tp. H Chí Minh, ngày 02 tháng 12 nm 2013
Ngi cam đoan

Nguyn Vn Hin





Lun vn tt nghip ii

NHN XÉT CA GING VIÊN HNG DN

Tên hc viên: Nguyn Vn Hin
Lp: Cao hc tài chính MFB4B – i hc M Tp. H Chí Minh.
Tên đ tài: Tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng doanh nghip
niêm yt trên th trng chng khoán Thành ph H Chí Minh.


………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

…………………………

Tp. H Chí εinh, ngày tháng 12 nm 2013
Ging viên hng dn



TS. Nguyn Minh Hà



Lun vn tt nghip iii

LI CM N

 hoàn thành lun vn này, trc tiên tôi xin gi li cm n chân thành ti
Ban giám hiu Trng đi hc M Thành ph H Chí εinh, Khoa đào to sau đi hc
ca Trng đư t chc tt, có cht lng và uy tín khóa đào to Thc s tài chính ngân
hàng.
Tôi cng xin gi li cm n chân thành đn các Thy, Cô đư truyn đt
nhng kin thc nn tng vi tinh thn ht sc tn tâm và ci m. Nhng kin thc các
Thy, Cô cung cp là c s cho tôi tip cn vi đ tài và có phng pháp phân tích hp lý
cng nh hiu đc vic vn dng lý thuyt vào phân tích thc t.

Tôi xin gi li tri ân đc bit đn Thy giáo hng dn ca tôi, PGS. TS
Nguyn Minh Hà – Trng khoa đào to sau đi hc, trng đi hc M Thành ph H
Chí εinh, ngi đư khi gi ý tng v đ tài ca lun vn này và đư luôn theo sát
hng dn tn tình cho tôi trong sut thi gian làm lun vn. Vi kin thc chuyên môn
và kh nng nghiên cu khoa hc vng chc cùng vi s nhit tâm ca Thy là đng lc
giúp tôi vt qua khó khn và hoàn thành lun vn.

Tôi xin gi li cm n đn các Anh (Ch) hc viên lp εFB4B đư ng h và
giúp đ tôi trong quá trình hc tp và thc hin lun vn này.

Tôi cng xin gi li cm n chân thành đn Ông Phm Hng Phú, Tng
giám đc Công ty c phn Công nghip cao su Min Nam đư to điu kin thi gian và
h tr kinh phí cho tôi trong sut quá trình hc tp và hoàn tt đ tài.

Tp. H Chí Minh, ngày 02 tháng 12 nm 2013



Nguyn Vn Hin


Lun vn tt nghip iv

TÓM TT

Lun vn đc thc hin vi mc tiêu nghiên cu tác đng ca đa dng hóa đn
hiu qu hot đng doanh nghip niêm yt trên th trng chng khoán Thành ph H
Chí εinh. a dng hóa trong nghiên cu đc th hin qua ba yu t chính: đa dng hóa
sn phm (Product Diversification), đa dng hóa phm vi (Region Diversification) và đa
dng hóa đu t (Segment Diversification). Hiu qu hot đng ca doanh nghip đc
đánh giá qua hai ch s: Li nhun trc thu/Tng tài sn (ROA) và Li nhun trc
thu/Vn ch s hu (ROE).

Lun vn đư s dng lý thuyt và thc nghim ca các nghiên cu trc đư thc
hin ti các nc khác nhau v tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca
doanh nghip đ phân tích và tìm hiu vn đ này đi vi các doanh nghip Vit Nam.

Nghiên cu đư s dng các thông tin thu thp đc t báo cáo thng niên và báo
cáo tài chính ca 264 doanh nghip niêm yt ti sàn chng khoán Thành ph H Chí
Minh vi tng các quan sát là 1.320 trong thi gian t nm 2008 – 2012 đ đa vào mô
hình phân tích. Da vào các phân tích thng kê mô t và mô hình hi quy GLS (General
Least Squared) vi d liu bng cân đi (Balance Panel Data), nghiên cu đư tìm thy
bng chng thng kê v tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip, c th là: a dng hóa sn phm tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip theo dng phi tuyn (đng cong lõm), có ngha là doanh nghip càng đa dng
hóa sn phm s làm gim hiu qu hot đng, tuy nhiên, khi ch s đa dng hóa (PDI –
đc tính theo công thc đo lng ch s đnh lng Herfindahl HHI) đt đn mc ≥
0.43 thì đa dng hóa sn phm s làm tng hiu qu hot đng ca doanh nghip. Mt lu
ý trong khi nghiên cu là đa dng hóa sn phm ch nh hng đn hiu qu s dng tài
sn (ROA) mà không có ý ngha thng kê đi vi hiu qu s dng vn ch s hu
(ROE); a dng hóa phm vi tác đng đn hiu qu hot đng theo dng phi tuyn:
Doanh nghip c gng gia tng doanh thu xut khu s làm tng hiu qu hot đng, tuy
nhiên khi n lc gia tng doanh thu đt đn mc ch s đa dng hóa phm vi RDI_1
(đc tính bng doanh thu xut khu/tng doanh thu) ≥ 42% đi vi ROA và RDI_1 ≥
36% đi vi ROE s làm gim hiu qu hot đng ca doanh nghip; a dng hóa đu t
Lun vn tt nghip v

cng tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh nghip theo dng phi tuyn: N lc gia
tng đu t vào các công ty con, công ty liên kt s đem li kt qu là gia tng hiu qu
hot đng ca doanh nghip, nhng nu doanh nghip đu t quá mc, khi ch s đa dng
hóa đu t SDI (đc đo lng bng ch s Vn góp vào Công ty con, công ty liên
kt/tng tài sn) đt đn mc ≥ 42% đi vi ROA và ≥ 49% đi vi ROE thì n lc gia
tng đu t này s làm gim hiu qu hot đng ca doanh nghip.

Nghiên cu cng tìm thy đc các bng chng thng kê đi vi các bin s th
hin đc đim hot đng ca doanh nghip tác đng đn hiu qu hot đng: ngoài bin

s đòn by tài chính có tác đng ngc chiu, các bin s quy mô doanh nghip, tui đi
doanh nghip và loi hình s hu (doanh nghip c phn trong đó s hu Nhà nc
chim t l chi phi > 50%) tác đng cùng chiu đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip.

T các kt qu phân tích, lun vn cng đa ra các khuyn ngh liên quan đn các
thành phn là doanh nghip c phn niêm yt và Nhà Nc nh là mt bng chng, mt
xu hng đi nhm nâng cao hiu qu hot đng.











Lun vn tt nghip vi

MC LC
Trang
Li cam đoan ………………………………………………………………………… i
Nhn xét ca ging viên hng dn ……………………………………ii
Li cm n ……………………iii
Tóm tt …………………….iv
Mc lc …………………….vi
Danh mc bng …………………….xi
Danh mc hình …………………….x

Danh mc t vit tt …………………….xi
CHNG 1. GII THIU …………………….1
1.1. δý do nghiên cu …………………….1
1.2. Câu hi nghiên cu …………………….2
1.3. εc tiêu nghiên cu …………………….2
1.4. i tng và phm vi nghiên cu …………………….2
1.5. Phng pháp nghiên cu …………………….2
1.6. Ý ngha ca đ tài …………………….3
1.7. Kt cu ca lun vn …………………….3
CHNG 2. C S Lụ THUYT …………………….5
2.1. Lý thuyt v đa dng hóa …………………….5
2.1.1. Khái nim v đa dng hóa trong doanh nghip …………………….5
2.1.2. Nguyên nhân dn đn đa dng hóa ca doanh nghip . …………………….5
2.1.3. Phân loi đa dng hóa ca doanh nghip …………………….6
Lun vn tt nghip vii

2.1.4. u và nhc đim ca đa dng hóa …………………….7
2.2. Các ch s đo lng s tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca
doanh nghip ……………………… 12
2.2.1. Các ch s đo lng hiu qu ca doanh nghip …………………….12
2.2.2. Các ch s đo lng mc đ đa dng hóa sn phm ………………….12
2.2.3. Các ch s đo lng đa dng hóa phm vi …………………….17
2.2.4. Các ch s đo lng đa dng hóa đu t …………………….18
2.3. εt s nghiên cu trc liên quan …………………….18
2.4. So sánh đ tài ca lun vn vi các nghiên cu trc …………………….24
CHNG 3. PHNG PHÁP NGHIÊN CU VÀ D LIU NGHIÊN CU 25
3.1. Phng pháp nghiên cu …………………….25
3.2. εô hình nghiên cu …………………….26
3.2.1. Các bin s trong mô hình nghiên cu và các gi thuyt nghiên cu……28
3.2.2. Mô hình hi quy d liu bng …………………….37

3.3. D liu nghiên cu …………………….37
CHNG 4. PHÂN TệCH KT QU THNG KÊ VÀ HI QUY ………………39
4.1. Thng kê mô t các bin s trong mô hình nghiên cu …………………….39
4.2. Phân tích ma trn tng quan và đa cng tuyn …………………….43
4.3. Kt qu hi quy …………………….45
4.3.1. δa chn phng pháp c lng mô hình …………………….45
4.3.2. Kt qu hi quy bng phng pháp GδS …………………….46
CHNG 5. KT LUN VÀ KHUYN NGH …………………….62
5.1. Kt lun …………………….62
Lun vn tt nghip viii

5.2. Khuyn ngh …………………….63
5.3. Hn ch ca đ tài …………………….65
5.4.Hng nghiên cu tip theo …………………….66
TÀI LIU THAM KHO …………………….67
PH LC …………………….73
Ph lc 1. Kim đnh đa cng tuyn …………………….73
Ph lc 2. Kim đnh phng sai thay đi …………………….74
Ph lc 3. Kim đnh t tng quan …………………….75
Ph lc 4. Hi quy GδS đi vi mô hình 1 (ROA) …………………….76
Ph lc 5. Hi quy GδS đi vi mô hình 2 (ROE) …………………….77

Lun vn tt nghip ix

DANH MC CÁC BNG
Bng 2.1. Các ni dung chính đa dng hóa sn phm theo Rumelt (1986) ………… 14
Bng 2.2. Phân loi SR theo Panday và Rao (1998) …………………….14
Bng 2.3. Cp đ phân loi mư s theo SIC …………………….15
Bng 2.4. Ví d v phân loi mư ngành hot đng theo SIC …………………….16
Bng 2.5. Tóm tt các kt qu nghiên cu trc …………………….23
Bng 3.1. Tóm tt các bin chính trong nghiên cu …………………….35
Bng 4.1. Thng kê mô t các bin s trong mô hình …………………….40
Bng 4.2. εa trn tng quan các bin đc lp trong mô hình …………………….44
Bng 4.3. Kt qu kim tra hin tng đa cng tuyn …………………….45
Bng 4.4. Kim đnh phng sai thay đi và t tng quan …………………….46
Bng 4.5. Kt qu c lng mô hình bng phng pháp GδS …………………….47











Lun vn tt nghip x

DANH MC CÁC HỊNH
Hình 2.1. ng cong th hin mi quan h bc hai gia đa dng hóa và hiu sut … 11
Hình 3.1. εô hình nghiên cu …………………….28
Hình 4.1. Các mt hàng xut khu nhiu nht ca Vit Nam nm 2012 ……………… 52



















Lun vn tt nghip xi

DANH MC T VIT TT
GLS - Generaliszed Least Squares Phng pháp c lng bình phng ti thiu tng
quát.
OLS - Ordinary Least Squares Phng pháp c lng bình phng nh nht.

FEM - Fixed Effects Model Mô hình các nh hng c đnh.
FEM - Fixed Effects Model Mô hình các nh hng c đnh.
REM - Random Effects Model Mô hình các nh hng ngu nhiên.
ROA - Return on total Assets δi nhun trên tng tài sn.
ROE - Return on common Equity δi nhun trên vn ch s hu.
ROC - Return on Capital δi nhun trên vn.
SGR – Sales Growth Tng trng doanh thu.
EPSGR – Earn per Share Growth Tng trng thu nhp ca c phiu.
MVE - Market Value of Equity Giá tr th trng ca Vn ch s hu.
MVA - Market Value of Assets Giá tr th trng ca Tng tài sn.
SIC - Standard Industrial Classification H thng phân ngành tiêu chun công nghip.
SR - Specialization Ratio T l chuyên ngành.
RR – Related T l liên kt.
VSIC 2007 - Viet Nam Standard Industrial Classification 2007 H thng ngành kinh t
Vit Nam 2007
ICB – Industry Classification Benchmark .H thng phân ngành theo tiêu chun ICB.
PDI – Product Diversity Index Ch s đa dng hóa sn phm.
SDI – Scope Diversity Index a dng hóa phm vi
RDI – Region Diversity Index a dng hóa phm vi
SCI – Segment Capital Index ….a dng hóa đu t
Lun vn tt nghip xii

SDI – Segment Diversity Index ….a dng hóa đu t
NumOfPro ……….S ngành hàng.
NumOfNa .S quc gia mà doanh nghip có hot đng xut khu.
NumOfExpro S ngành hàng xut khu.
FirmSize Quy mô doanh nghip.
FirmAge Tui đi doanh nghip.
FL ……òn by tài chính.
Owner δoi hình s hu doanh nghip.

δun vn tt nghip Trang 1

CHNG 1: GII THIU
1.1. Lý do nghiên cu
Mi quan h gia đa dng hóa và hiu qu hot đng ca doanh nghip là mt ch
đ thú v cho các nhà nghiên cu t nhng nm gia th k 19. Vic m rng lnh vc
kinh doanh mi s to nhng c hi cng nh nhng thách thc đi vi mt doanh
nghip. Khi m rng sang lnh vc kinh doanh mi tc là doanh nghip đang hng đn
mt chin lc kinh doanh đa ngành và nó là mt yu t quan trng tác đng đn hiu
qu hot đng ca doanh nghip (Chandler, 1969).
Chatterjee và Wernerfelt (1991) ch ra rng không có s khác bit gia các mc đ
đa dng hóa làm nh hng đn hiu qu hot đng sn xut kinh doanh ca doanh
nghip, doanh nghip s tt hn nu s dng ngun lc mt cách thích hp.
a dng hóa là mt chin lc mà nhiu doanh nghip đư s dng đ làm tng
hiu qu hot đng. Vic đu t vào đa ngành, đa lnh vc nhm chia s ri ro, s dng
tt nht ngun vn nhàn ri và tìm kim li nhun t nhng lnh vc khác (liên quan hay
không liên quan đn lnh vc hot đng hin ti ca doanh nghip).
Vit Nam trong giai đon gn đây có th nói đang “bùng n” trong vic đa dng
hóa lnh vc kinh doanh. Rt nhiu doanh nghip đang mong mun tìm kim li nhun
bng vic đu t vào các ngành liên quan hoc hoàn toàn không liên quan đn lnh vc
mà h đang hot đng. Thc trng là, rt nhiu doanh nghip đư ri vào khng hong: li
nhun t hot đng kinh doanh ct lõi không th bù đp đc mc l do hot đng kinh
doanh ngoài ngành gây ra. Tuy nhiên, mt s doanh nghip vn duy trì n đnh và hiu
qu. Hot đng kinh doanh ngoài ngành vn đem li li nhun và đt đc mc tiêu

doanh nghip đ ra.
S tác đng ca đa dng hóa nói chung đư đc đ cp trong nhiu nghiên cu 
nc ngoài. Tuy nhiên, ti Vit Nam vn cha có mt nghiên cu đy đ bàn v vn đ
này. Do đó đ tài nghiên cu s tp trung vào vic làm sáng t s tác đng đa dng hóa
đn hiu qu hot đng ca các doanh nghip c phn Vit Nam đang niêm yt trên th
trng chng khoán, đng thi thông qua kt qu nghiên cu đ ra mt s nhng khuyn
ngh đi vi các doanh nghip đa dng hoá.


δun vn tt nghip Trang 2

1.2. Câu hi nghiên cu
 tài nghiên cu s tr li câu hi sau:
(i) Có tn ti s tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip hay không?
(ii) Nu có thì tác đng c th ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca
doanh nghip nh th nào?
(iii) Các gii pháp gì có th rút ra t nghiên cu này?

1.3. Mc tiêu nghiên cu
εc tiêu nghiên cu ca đ tài đc xác đnh nh sau:
(i) Xác đnh các yu t ca đa dng hóa trong doanh nghip.
(ii) S tác đng ca các yu t đa dng hóa đn hiu qu hot đng doanh
nghip c phn niêm yt trên th trng chng khoán Thành ph H Chí
Minh.
(iii) Da trên kt qu nghiên cu, đ xut nhng khuyn ngh đi vi các doanh
nghip đa dng hóa nhm h tr các doanh nghip chn la các chin lc
đa dng hóa mang li hiu qu hn.

1.4. i tng và phm vi nghiên cu

i tng nghiên cu ca đ tài là s tác đng ca đa dng hóa đn hiu qu hot
đng các doanh nghip niêm yt trên sàn chng khoán Thành ph H Chí Minh (HOSE).
Phm vi nghiên cu đc s dng bao gm d liu ca các doanh nghip c phn
niêm yt trên sàn chng khoán Thành ph H Chí Minh (HOSE) t nm 2008 – 2012.
Nghiên cu loi tr các doanh nghip hot đng trong lnh vc tài chính – ngân hàng.

1.5. Phng pháp nghiên cu
Rt nhiu các nghiên cu  Vit Nam đư áp dng phng pháp phân tích hi quy
bi da trên nguyên tc bình phng nh nht nhm tìm ra mi quan h gia bin ph
thuc và các bin đc lp. ây đc xem là phng pháp đáng tin cy trong vic c
lng mi quan h tuyn tính gia bin ph thuc và các bin đc lp. Tuy nhiên, mô
δun vn tt nghip Trang 3

hình OLS d liu chéo li ràng buc quá cht v không gian - thi gian, các h s hi
quy không đi. iu này có th làm mt đi nh hng tht ca bin đc lp lên bin ph
thuc dn đ kt qu mô hình không phù hp trong điu kin thc t. Chính vì vy,
nghiên cu s dng d liu bng cân đi (Balance Data) ca các doanh nghip c phn
niêm yt trên sàn chng khoán Thành ph H Chí εinh (HOSE) trong vòng 5 nm (2008
– 2012), kt hp vi phng pháp c lng bình phng ti thiu tng quát GLS
(Generaliszed Least Squares) nhm ti thiu hóa phn d không có trng s gây ra do
phng sai thay đi khi c lng mô hình bng phng pháp bình phng nh nht
(OLS - Ordinary Least Square) hay phng pháp FEε. Ngoài ra, phng pháp GδS còn
khc phc đc hin tng t tng quan khi s dng phng pháp FEε và REε.

1.6. ụ ngha ca đ tài
Kt qu nghiên cu s góp phn vào quá trình đánh giá tác đng mc đ đa dng
hóa ca doanh nghip vào hiu qu hot đng ca h. Các kt qu t quá trình phân tích
s h tr các doanh nghip trong quá trình tìm kim ngành, lnh vc đa dng hóa mt các
hiu qu, tn dng đc ngun lc mt cách tt nht. Nghiên cu cng s cho thy mt
bc tranh tng th nhng rt đc thù đi vi các doanh nghip Vit Nam trong quá trình

hot đng kinh doanh đa dng, đây là mt yu t cn thit giúp các doanh nghip thu gn
hay m rng đa dng hoá mt cách hiu qu.

1.7. Kt cu ca lun vn
Lun vn đc kt cu gm 5 chng. Bao gm:
Chng 1: Gii thiu. Ni dung ca chng nêu lên lý do nghiên cu, mc tiêu
nghiên cu, đi tng nghiên cu, phm vi nghiên cu và ý ngha ca đ tài.
Chng 2: C s lý thuyt v đa dng hóa. Chng này s đ cp tng quan c s
lý thuyt v đa dng hóa, đng thi cp nht mt s các nghiên cu trc v tác đng
ca đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca doanh nghip.
Chng 3: Phng pháp nghiên cu. Ni dung chng này đ cp đn mô hình s
dng trong nghiên cu, gii thích các bin trong mô hình và d liu nghiên cu.
Chng 4: Kt qu thng kê và hi quy. Các kt qu phân tích thng k mô t,
thng kê tng quan, phân tích hi quy và các nhn xét kèm theo đc đ cp trong
chng này.
δun vn tt nghip Trang 4

Chng 5: Kt lun và khuyn ngh. Các kt lun rút ra t quá trình phân tích
đc trình bày trong chng 5.  đây cng đa ra nhng kin ngh, đ xut. ng thi
nêu lên nhng hn ch và hng nghiên cu tip theo ca đ tài.

δun vn tt nghip Trang 5

CHNG 2: C S LÝ THUYT
Chng này gm ba phn chính. Phn đu trình bày tng quan lý thuyt v đa
dng hóa, nêu lên khái nim v đa dng hóa, phân loi mc đ đa dng hóa và các u,
nhc đim ca hot đng đa dng hóa ca doanh nghip. Phn th hai trình bày v
phng pháp đo lng mc đ đa dng hóa và các ch s đánh giá s tác đng ca đa
dng hóa đn hiu qu hot đng ca doanh nghip. Phn th ba trình bày tóm tt mt s
nghiên cu thc nghim trc đây liên quan đn hot đng đa dng hóa, đây cng là c
s xây dng mô hình nghiên cu thc nghim trong lun vn này.
2.1. Lý thuyt v đa dng hóa
2.1.1. Khái nim v đa dng hóa trong doanh nghip
a dng hóa là mt phng tin mà mt công ty m rng kinh doanh ct lõi ca
mình vào th trng sn phm khác (Aaker, 1980; Andrews, 1980; Berry, 1975;

Chandler, 1962; Gluck, 1985).
Các doanh nghip xem xét vic đa dng hóa nu h mong mun kinh doanh đng
thi  ít nht hai lnh vc khác nhau. a dng hóa th hin  mc đ xen k tham gia ca
các doanh nghip khác nhau trong cùng mt ngành và có th lng hóa bng mô hình c
bn th hin mi quan h gia nhng ngi s dng chin lc đa dng (Rumelt, 1974,
1982; Palepu, 1985; Varadarajan và Ramanujam, 1987).
2.1.2. Nguyên nhơn dn đn đa dng hóa ca doanh nghip
Nguyên nhân dn đn chin lc đa dng hóa khi sn phm truyn thng ca
doanh nghip b  m vì nhu cu th trng gim hoc do mc đ cnh tranh tng, lúc
này h s tìm cách đa dng hóa các hot đng kinh doanh, tìm kim th trng mi đ
tng li nhun đem li t các hot đng khác. Khi các sn phm truyn thng đ mnh đ
đm bo duy trì s tng trng, doanh nghip có nhiu kh nng s đu t vào các lnh
vc khác mà h cho là có tim nng (Ansoff, 1965; Rumelt, 1974; Teece, 1980).
a dng hóa là mt chin lc đc đ cp đn khi mt doanh nghip mong mun
gim thiu các ri ro trong kinh doanh bng cách đu t vào các lnh vc khác, liên quan
hay không liên quan đn lnh vc kinh doanh ct lõi ca h, nhm mc đích tn dng
đc ngun lc d tha và tìm kim li nhun t khác lnh vc khác.
Ushijima và Fukui (2004) đư đa ra mt s lý do ti sao doanh nghip la chn đ
đa dng hóa nh sau:
δun vn tt nghip Trang 6

 Tn dng sc mnh tng hp: Khi các doanh nghip hp nht, h có th s dng
tt nht các ngun lc đ gim chi phí điu hành. Chia s nhng kinh nghim
qun lý trong s phát trin tng th ca toàn doanh nghip. Thông qua vic phân
tích ri ro và ngun lc tài chính hin có làm cho hiu qu hot đng kinh doanh
đc tng cng.
 Tn dng sc mnh th trng: Có c hi tt trong vic gia tng th phn đi vi
mt lnh vc khi có thêm mt doanh nghip kinh doanh. Nhng điu này không
chc chn dn đn vic tng li nhun.
 Li nhun n đnh: Vi lnh vc kinh doanh ct lõi mang tính cht mùa v thì đa

dng hóa s đm bo rng lnh vc kinh doanh khác có th dn đn s n đnh tt
hn v li nhun cho doanh nghip.
 Hiu qu tài chính: a dng hóa s dng dòng tin nhàn ri t lnh vc kinh
doanh ct lõi cho vic to lp mt liên doanh mi và nh vy có th to ra đc
li nhun b sung.
 Tng trng: Nguyên tc ca đa dng hóa là doanh nghip nhanh chóng tng
trng do kt hp đc công ngh và kinh nghim.
a dng hóa cng cho thy mt ý ngha quan trng là khi lnh vc kinh doanh ct
lõi có th d báo mt tng lai không tt, có th suy thoái trong mt khong thi gian
nht đnh và các doanh nghip mong mun thit lp mt chin lc phát trin mi bng
cách đu t vào các lnh vc khác ngay t bây gi (Berger và Ofek, 1994).

2.1.3. Phơn loi đa dng hóa ca doanh nghip
a dng hóa liên quan (Related Diversification): δà tham gia vào mt hot đng
mi, có s kt ni vi hot đng hin hu ca Công ty  mt s khâu nh: sn xut,
marketing, qun tr vt t hay k thut công ngh. Hot đng kinh doanh mi có nhiu
đim tng đng vi hot đng kinh doanh hin ti, nói mt cách khác là đu t vào mt
ngành công nghip khác nhng có liên quan đn các hot đng hin ti ca doanh nghip.
Doanh nghip s dng đa dng hóa liên kt đ đt đc mc tiêu là phát trin, tìm kim
mt s chin lc thích hp nhm chuyn đi các ngun lc, nng lc sang mt ngành
công nghip mi đ tn dng đc li th cnh tranh (Rumelt, 1974).
δun vn tt nghip Trang 7

a dng hóa không liên quan (Unrelated Diversification): δà tham gia vào mt
lnh vc hot đng mi không có bt k mt s kt ni rõ ràng nào vi lnh vc kinh
doanh hin ti. εt doanh nghip có th la chn đa dng hóa không liên kt khi ngành
công nghip ct lõi mà h đang hot đng không còn tim nng phát trin hn na
(Rumelt, 1974).
a dng hóa sn phm (Product Diversification): Là quá trình phát trin ci bin,
sáng to ra nhiu loi sn phm t nhng sn phm truyn thng sn có, đng thi ci

bin và nhp ngoi nhiu loi sn phm cùng loi, phong phú v chng loi và mu mư t
nhng sn phm thô đn sn phm qua ch bin. ây là mt trong nhng phng thc
cn bn đ nâng cao sc cnh tranh trên th trng (Rumelt, 1982). a dng hóa sn
phm liên quan đn vic thay đi các sn phm hin có đ m rng th trng tim nng
ca mt nhóm sn phm. Các thay đi bao gm: thng hiu, th trng mc tiêu ca sn
phm… đa dng hóa sn phm có th tìm kim đc khách hàng mi thông qua vic tn
dng danh ting ca mt sn phm hin có và nn tng phát trin sn xut và bán mt sn
phm đư đc thay đi. a dng hóa sn phm thành công đòi hi phi có mc tiêu chính
xác và có s khác bit trong ni ti sn phm đ ngn chn s xói mòn th trng hin ti
đng thi tng doanh s bán hàng và li nhun tng th (Tallman và Li, 1996).
a dng hóa phm vi (Scope Diversification) hay đa dng hóa quc t
(International Diversification): Theo Hitt và ctg (1997): "a dng hóa quc t có th
đc đnh ngha nh là m rng biên gii kinh doanh ca mt doanh nghip trên phm vi
toàn cu hay nói cách khác là kinh doanh  các đa đim có đc đim đa lý, th trng
khác nhau".
a dng hóa đu t (Divercation of Investment): a dng hóa đu t đc hiu
theo ngha là các doanh nghip tn dng ngun lc hin có, m rng lnh vc kinh doanh
bng cách xây dng thêm nhà máy sn xut, đu t vào các công ty con hoc liên doanh
liên kt vi các doanh nghip khác cùng ngành hoc trái ngành (Berger và Ofek, 1994).

2.1.4. u vƠ nhc đim ca đa dng hóa
Palich và ctg (2000) lu ý rng đư có s không nht quán trong vic đánh giá hiu
qu hot đng ca các doanh nghip đa dng hóa vi d liu nghiên cu trong 30 nm.
εt s kt qu thc nghim đư tìm ra mi quan h tích cc đn hiu sut kinh t (Panday
và Rao, 1998; Singh, 2001; Piscetello, 2004), hay mi quan h tiêu cc vi các hiu sut
δun vn tt nghip Trang 8

kinh t (εarkides, 1995; δins và Servaes, 2002; Gary, 2005). Cng có mt s nghiên
cu cho rng mi quan h có dng đng cong tùy thuc vào mc đ đa dng hóa
(Varadarajan và Ramanujam, 1987; Hitt và ctg, 1999). Rumelt (1986) cho rng s tác

đng đn hiu sut hot đng ph thuc vào các cp đ khác nhau và các loi đa dng
hóa khác nhau.

2.1.4.1. Mi quan h tích cc gia đa dng hóa và hiu qu hot đng ca doanh
nghip
Nghiên cu Panday và Rao (1998) kt lun rng:  mc đ trung bình, các doanh
nghip đa dng hóa cho thy hiu qu hot đng cao hn so vi các doanh nghip tp
trung. Nghiên cu ca h đư s dng các t s tài chính và th trng đ đo hiu sut.
Nghiên cu đc tin hành bi Singh và ctg (2001) đư s dng mu ca 1.528 công ty t
nm 1990 đ 1996. H nhn thy rng các công ty đa dng hóa thc hin tt hn so vi
các công ty tp trung và h cho rng các doanh nghip đa dng đư ci thin lc đòn by,
trong khi các công ty tp trung làm gim lc đòn by.
Tallman (1996) cho rng "lý do hiu qu kinh t tt hn trong các doanh nghip đa
dng hoá liên kt là nhóm sn phm này có th tn dng kin thc  nhng nhóm sn
phm khác cùng dưy, trong khi đó đa dng hóa không liên quan s to thêm gánh nng
trong phm vi qun lý". Trong nhng nm 1980, nghiên cu trong lnh vc đa dng hóa
đư phát trin thành mt sâu sc hn quan đim đó bao gm tm quan trng ca cu trúc
ngành công nghip (Christensen và εontgomery, 1981; δecraw, 1984; εontgomery,
1985), và đc đim các công ty hot đng trong cùng ngành (Bettis, 1981; Montgomery,
1985). Christensen và εontgomery (1981) đư tin hành mt nghiên cu trong 128 công
ty ca tp chí Fortune 500, kt qu ca h cho thy rng hot đng ca các Công ty liên
kt theo chiu dc (sn xut nhng sn phm có cùng tính nng) đt mc li nhun cao
nht trong khi các công ty theo chiu ngang (sn xut nhng sn phm hoàn toàn mi) có
li nhun ít nht. Cng trong nghiên cu này, h lp lun rng s khác bit trong hot
đng này là do v trí ca các doanh nghip, theo đó các công ty đa dng hóa liên kt có
li nhun cao do phát trin  th trng tp trung, trong khi các công ty đa dng hóa
không liên kt do phát trin  th trng trì tr, không tp trung.
Nghiên cu ca Piscetello (2004) đư đo s tác đng ca đa dng hóa và hiu qu
hot đng ca doanh nghip trong giai đon 1987-1993, Ông đư phát hin rng: có mt
δun vn tt nghip Trang 9

mi quan h tích cc trong s tác đng gia đa dng hóa và hiu qu tài chính ca doanh
nghip. Nghiên cu đc tin hành bng cách s dng mu là 248 t chc công nghip,
trong đó 109  ε, 86 t chc châu Âu và 53 t chc  Nht Bn.
εc dù hu ht các nghiên cu trong lnh vc đa dng hóa và hot đng tài chính
ca doanh nghip đư thc hin vic đa dng hóa danh mc đu t, mt s hc gi nhìn
nhn rng đa dng hóa là tt, Kim và ctg (1987) thc hin mt nghiên cu v chin lc
đa dng hóa toàn cu và hiu sut li nhun ca công ty. Các kt qu thc nghim ca h
cho thy, nh hng đn hiu sut li nhun ca công ty đa dng hóa liên kt và không
liên kt có s khác bit da trên mc đ đa dng hóa th trng quc t ca mt công ty.
Trong các nghiên cu đc thc hin bi Westerfield (1970), McDougall và Round
(1984) cho thy rng đa dng hóa sn phm tn hng s n đnh li nhun cao hn so
vi công ty không đa dng hóa. Hitt và Ireland (1986) kt lun rng các công ty thc hin
đa dng hóa liên kt hot đng tt hn các công ty đa dng hóa không liên kt.
a dng hóa có th nâng cao nng lc n, gim nguy c phá sn bng cách phát
trin sn phm mi hay th trng mi (Lewellen, 1971), ci thin giá tr tài sn và tng
li nhun (Teece, 1980). a dng hóa có th tn dng đc đim mnh ca doanh nghip
này đ phát trin cho các doanh nghip khác, có th làm tng nng sut lao đng. εt
công ty đa dng có th chuyn tin t mt đn v thng d tin mt cho mt đn v thâm
ht tin mt mà không phi chu thu và chi phí giao dch (Bhide, 1993).
2.1.4.2. Mi quan h tiêu cc gia đa dng hóa và hiu qu hot đng ca doanh
nghip
Nghiên cu đc tin hành bi εarkides (1995) cho thy mt mi quan h tiêu
cc gia đa dng hóa và li nhun trung bình ca t chc. iu đó không có ngha là các
doanh nghip đa dng không đt đc mc ti đa hóa li nhun. Nghiên cu cho rng:
li nhun cn biên s gim nu nh doanh nghip đa dng hóa hn na. Các phép đo s
dng t sut li nhun, t l n và t l chi phí vn.
Nghiên cu ca Delios và Beamish (1999) đư th nghim hiu sut ca 399 công
ty sn xut Nht Bn. Bn cht ca nghiên cu tp trung v các t s tài chính đ đo
lng hiu sut và áp dng phng pháp tip cn SIC đ xác đnh loi đa dng. H nhn

thy rng hiu sut không liên quan đn mc đ đa dng hóa sn phm. Tuy nhiên, vic
đu t lnh vc mua bán nhà, bt đng sn liên quan đn mc đ đa dng hóa.
δun vn tt nghip Trang 10

Nghiên cu đc tin hành bi Gary (2005) đư xác đnh có s tác đng gia chin
lc hot đng và hiu sut trong đa dng hóa liên quan (related diversification) do có
th phi tng cng s dng tài nguyên kéo dài trong doanh nghip làm cho li nhun
thp hn so vi mt doanh nghip tp trung. Ông lp lun rng: các chi phí tng đn mc
có th ln hn li nhun to ra. Các phép đo đc áp dng trong vic phát trin và mô
hình hóa cu trúc chi phí ca các doanh nghip bao gm: chi phí c đnh, chi phí các
ngun tài nguyên b chia s và chi phí bin đi ca doanh nghip khi kinh doanh dch v
mi.
Berger và Ofek (1995) tính toán rng: trung bình các t chc đa dng đư có mt s
mt mát giá tr t 13% đn 15% khi nghiên cu d liu ca 3.659  ε trong nm 1986
và 1991. Berger và Ofek đo giá tr vt quá ca các t chc đa dng hóa bng hàm
logarit t nhiên ca t l gia giá tr thc t ca mt t chc vi giá tr “qui” ca nó. Giá
tr “qui” ca mt t chc đc đnh ngha là các tng s tin phân khúc qui, vi giá tr
qui mi ca phân khúc bng nhng phân đon tài sn, doanh thu hoc thu nhp trc
thu và lưi (EBIT) nhân vi t l vn trung bình ngành.
Nghiên cu ca Lins và Servaes (2002) cng cho kt qu tng t. H đư đo mc
đ đa dng hóa doanh nghip ti các th trng mi ni vi mu ca hn 1.000 doanh
nghip vào nm 1995. Lins và Sevees cho rng: các doanh nghip đa dng hoá giao dch
vi mc giá gim khong 7% so vi các doanh nghip tp trung và các doanh nghip đa
dng hoá ít li nhun hn so vi các doanh nghip tp trung.
εt s nghiên cu khác đ cp mt góc nhìn khác v đa dng hóa nh: a dng
hóa có th dn đn các vn đ ri ro đo đc, do xung đt li ích (Bhide, 1993). a dng
hóa có th tn kém do chi phí qun lý doanh nghip tng lên (Porter, 1987).
2.1.4.3. a dng hóa có mt mi quan h bc hai vi hiu sut tài chính ca mt
t chc
Nghiên cu thc hin bi Palich và ctg (2000) lu ý rng mi quan h gia đa

dng hóa doanh nghip và hot đng tài chính th hin bng mt đng cong lõm.
ng cong th hin rng có li nhun phát sinh t chin lc đa dng hóa. Tuy nhiên
ti mt s đim, nhng n lc đa dng hóa có liên quan đn vic làm tng chi phí.
Nghiên cu ca Varadarajan và Ramanujam (1987) vi cách s dng t s tài chính cho
thy rng các t chc đa dng hóa liên quan có hiu sut vt tri so vi các t chc đa
δun vn tt nghip Trang 11

dng hóa không liên quan và hiu sut gia mc rt thp và mc rt cao ca đa dng hóa
nói chung là không đáng k.
Hitt và ctg (1999) cho rng có mt mi quan h đng cong gia đa dng hóa và
hiu sut. Gia tng mc đ đa dng hóa ti mt đim s làm tng hiu sut hot đng ca
doanh nghip. Tuy nhiên, nu tip tc gia tng đa dng hóa ti mt đim khác s làm
gim hiu sut hot đng.
εt nghiên cu khác liên quan đn các mi quan h đa dng hóa hiu sut đư
đc thc hin bi Chatterjee và Wernerfelt (1991) kt qu cho thy không có s khác
bit gia các mc đ đa dng hóa trong vic tác đng đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip. H lp lun rng hiu qu hot đng ca công ty s cao nu h s dng ngun
lc ca mình mt cách thích hp. Tallman và δi (1996) tìm thy mt mi quan h phi
tuyn gia đa dng hóa sn phm và hiu sut công ty. Hiu sut tng lên khi tng s đa
dng, nhng khi đn mt đim nào đó nó bt đu gim nu tip tc đa dng hóa. H lp
lun rng điu này có th là do các chi phí qun tr ni b gia tng ca các hot đng
không liên kt làm gim hiu qu. Shu δing δin và ctg (2003) đư tin hành mt nghiên
cu v mi quan h gia ri ro, đa dng hóa và hot đng tài chính trong ngành công
nghip ngân hàng ca ài δoan và kt lun rng vic đa dng hóa nhiu hn s làm gim
s bin đng ca ch tiêu ROA và làm tng mc đ li nhun khi tính các ch tiêu tài
chính (1) δi nhun trên tài sn (ROA); (2) Thu nhp trên c phiu (EPS); (3) T l thu
nhp ròng trên tng doanh thu (NIS); (4) T l thu nhp trc lưi vay và thu trên tng
doanh thu; (5) δi nhun trên vn ch s hu (ROE).
Hình 2.1: ng cong th hin mi quan h bc hai gia đa dng hóa và hiu sut

Ngun: Hitt và ctg (1999)
δun vn tt nghip Trang 12

2.2. Các ch s đo lng s tác đng đa dng hóa đn hiu qu hot đng ca doanh
nghip
2.2.1. Các ch s đo lng hiu qu doanh nghip
Các nhà nghiên cu khác nhau đư s dng các ch tiêu ph bin là li nhun trên
vn ch s hu (ROE) và li nhun trên tài sn (ROA).
Varadarajan và Ramanujam (1987) nghiên cu đa dng hóa và hiu sut đư s
dng bn ch s. H cho rng bn ch s này phù hp vi các nghiên cu trc đây. Bn
ch s đc tính toán là giá tr trung bình trong nm nm liên tc bao gm:
• Kh nng sinh li: Li nhun/Vn ch s hu (ROE); Li nhun/vn
(ROC).
• Mc đ tng trng: T l tng trng doanh thu (SRG); t l tng
trng thu nhp ca c phiu (EPSGR).
Nghiên cu ca Panday và Rao (1998) tp trung vào các bin tài chính và mt
bin th trng đi vi mu là 2.637 các doanh nghip ca ε trong giai đon 1984 -
1990. Các bin bao gm:
• Bin tài chính: ROE; ROA.
• Bin th trng: T sut sinh li ca th trng (MKTRET).
Nghiên cu thc nghim ca Hall và Lee (1999) v đa dng hoá vn s dng các
ch s tài chính ROA, ROE nhng đư phát trin thêm các bin đc trng cho hiu sut
nh: giá tr th trng ca vn ch s hu (Market Value of Equity - MVE) và giá tr th
trng ca tài sn (Market Value of Assets - MVA).
Trong nghiên cu này, tác gi s dng hai ch s ROE và ROA làm bin ph
thuc. Hai ch s này có th tìm kim đc mt cách tng đi thun li da vào các báo
cáo tài chính ca Doanh nghip niêm yt. Hai ch s này đánh giá khá tt hin trng hot
đng sn xut kinh doanh ca các doanh nghip.
2.2.2. Các ch s đo lng mc đ đa dng hóa sn phm

Có hai phng pháp chính đc s dng đ xác đnh mc đ đa dng hóa sn
phm ca mt doanh nghip.