Tác động của các Khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Bình Dương (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHẠM NGUYỄN NGỌC ANH

TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP
ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
TỈNH BÌNH DƢƠNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHẠM NGUYỄN NGỌC ANH

TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP
ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
TỈNH BÌNH DƢƠNG
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã ngành: 9310102

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
1. TS. LƢU THỊ KIM HOA
2. TS. TẦN XUÂN BẢO

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2018


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án tiến sĩ: “Tác động của các khu công nghiệp đối với
sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng” là công trình nghiên cứu khoa học
của riêng tôi. Những số liệu, tƣ liệu có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu nêu
trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì công trình
nghiên cứu nào khác.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 4 năm 2018
Ngƣời cam đoan

Phạm Nguyễn Ngọc Anh


ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan………………………………………………………………….

i

Mục lục………………………………………………………………………...

ii

Danh mục các chữ viết tắt…………………………………………………….

vi

Danh mục các Bảng, Biểu đồ, Hình vẽ……………………………………….

vii

MỞ ĐẦU……………………………………………………………………….

1

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA

17

CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ
HỘI CỦA ĐỊA PHƯƠNG.................................................................................
1.1.

Cơ sở lý luận về khu công nghiệp…………………………………..

17

1.1.1.

Khái niệm về khu công nghiệp và tác động của khu công nghiệp đối

17

với sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng..................................
1.1.2.

Tổng quan lý thuyết liên quan đến vấn đề công nghiệp hóa và phát

21

triển khu công nghiệp............................................................................
1.1.3.

Quá trình hình thành khu công nghiệp trên thế giới và đƣờng lối, chủ

31

trƣơng phát triển khu công nghiệp ở Việt Nam.....................................
1.2.

Vai trò của khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội

35

của các địa phƣơng ở Việt Nam trong quá trình CNH, HĐH.........
1.3.

Bộ tiêu chí sử dụng để đánh giá khả năng, hiệu quả khai thác sử

40

dụng của các khu công nghiệp và tác động của các khu công
nghiệp đối với sự phát triển kinh tế xã hội của địa phƣơng………
1.3.1.

Tiêu chí đánh giá khả năng và hiệu quả khai thác sử dụng của các

42

khu công nghiệp………………………………………………………
1.3.2.

Tiêu chí đánh giá tác động của các khu công nghiệp đối với sự phát

46

triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng ………………………................
1.3.3.

Bộ tiêu chí đƣợc sử dụng để tiến hành đánh giá tác động của khu

47

công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng…...
1.4.

Kinh nghiệm phát triển khu công nghiệp của một số quốc gia,

48

vùng lãnh thổ, địa phƣơng và bài học cho Bình Dƣơng…………...
1.4.1.

Kinh nghiệm phát triển khu công nghiệp của nƣớc ngoài……….........

49

1.4.2.

Kinh nghiệm phát triển các khu công nghiệp của một số địa phƣơng

56

trong nƣớc……………………………………………………………..


iii

1.4.3.

Bài học rút ra cho tỉnh Bình Dƣơng để giải quyết mối quan hệ giữa

59

phát triển các khu công nghiệp với sự phát triển kinh tế - xã hội trong
quá trình CNH, HĐH………………………………………………….
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA VẤN ĐỀ TÁC

62

ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN
KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH BÌNH DƢƠNG....................................................
2.1.

Phƣơng pháp tiếp cận vấn đề nghiên cứu tác động của các khu

62

công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình
Dƣơng...................................................................................................
2.1.1.

Phƣơng pháp luận Duy vật biện chứng và Duy vật lịch sử…………...

62

2.1.2.

Phƣơng pháp trừu tƣợng hóa khoa học……………………………….

65

2.1.3.

Phƣơng pháp phân tích lịch sử thống nhất với logic………………….

66

2.1.4.

Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống……………………………………….

67

2.1.5.

Phƣơng pháp tiếp cận liên ngành……………………………………..

67

2.2.

Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể tác động của các khu công

67

nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng.......
2.2.1.

Phƣơng pháp thống kê, mô tả…………………………………………

68

2.2.2.

Phƣơng pháp quy nạp, diễn giải………………………………………

68

2.2.3.

Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp…………………………………..

69

2.2.4.

Phƣơng pháp tham khảo ý kiến chuyên gia…………………………...

69

2.3.

Hệ thống thông tin, dữ liệu nghiên cứu…………………………….

70

2.3.1.

Thông tin thứ cấp……………………………………………………...

71

2.3.2.

Thông tin sơ cấp………………………………………………………

71

2.4.

Khung phân tích……………………………………………………..

71

2.5.

Quy trình giải quyết các mục tiêu của luận án…………………….

72

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC KHU CÔNG

74

NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TRÊN ĐỊA
BÀN TỈNH BÌNH DƢƠNG…………………………………………………..
3.1.

Điều kiện và chủ trƣơng phát triển các khu công nghiệp trong

74

quá trình CNH, HĐH tỉnh Bình Dƣơng……………………………
3.1.1.

Điều kiện phát triển các khu công nghiệp của tỉnh Bình Dƣơng……..

74

3.1.2.

Chủ trƣơng phát triển các khu công nghiệp trong quá trình CNH,

77

iv

HĐH tỉnh Bình Dƣơng…………………………..................................
3.2.

Thực trạng khả năng và hiệu quả khai thác sử dụng của các khu

79

công nghiệp tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016………………
3.2.1.

Vị trí xây dựng khu công nghiệp……………………………………...

79

3.2.2.

Quy mô diện tích đất khu công nghiệp………………………………..

80

3.2.3.

Tỷ lệ lấp đầy khu công nghiệp………………………………………..

82

3.2.4.

Các chỉ số về đầu tƣ…………………………………………………...

85

3.2.5.

Các chỉ số phản ánh doanh thu của các doanh nghiệp trong KCN…...

86

3.2.6.

Sự gia tăng về mặt giá trị sản xuất của các doanh nghiệp trong KCN..

88

3.2.7.

Chỉ tiêu về xuất khẩu của các doanh nghiệp trong KCN……………..

89

3.2.8.

Trình độ công nghệ của doanh nghiệp trong KCN…………………...

90

3.2.9.

Hoạt động liên kết sản xuất của các doanh nghiệp trong KCN……….

92

3.2.10. Các tiêu chí phản ánh mức độ thỏa mãn các nhu cầu nhà đầu tƣ……..

93

Tác động tích cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển

94

3.3.

kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng……………………..
3.3.1.

Tác động tích cực về kinh tế …………………………….....................

3.3.2.

Tác động tích cực về xã hội ………………………………………….. 105

3.4.

Tác động tiêu cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển 112

94

kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng……………………..
3.4.1.

Tác động tiêu cực về kinh tế …………………………………………. 112

3.4.2.

Tác động tiêu cực về xã hội…………………………………………... 119

3.5.

Những vấn đề đặt ra từ thực trạng tác động của các khu công 126
nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh
Bình Dƣơng…………………………………………………………..

CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY TÁC ĐỘNG 129
TÍCH CỰC, KHẮC PHỤC TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA CÁC KHU
CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI TRÊN
ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƢƠNG……………………………………………...
4.1.

Bối cảnh trong và ngoài nƣớc ảnh hƣởng đến sự tác động của các 129
khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình
Dƣơng………………………………………………………………...

4.1.1.

Những thuận lợi để đẩy mạnh phát triển các khu công nghiệp của 129

v

tỉnh Bình Dƣơng………………………………………………………
4.1.2.

Những khó khăn đối với các khu công nghiệp trong việc thúc đẩy sự 130
phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng……...............

4.2.

Quan điểm và định hƣớng gắn phát triển các khu công nghiệp 132
với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến
2020 tầm nhìn 2030…………………………………………………..

4.2.1.

Quan điểm gắn phát triển các khu công nghiệp với phát triển kinh tế - 132
xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến 2020 tầm nhìn 2030……….

4.2.2.

Định hƣớng phát triển các khu công nghiệp gắn với phát triển kinh tế 136
- xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến 2020 tầm nhìn 2030……...

4.3.

Chính sách và giải pháp phát huy tác động tích cực, khắc phục 139
tác động tiêu cực của các khu công nghiệp đối với sự phát triển
kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đến năm 2020 tầm

nhìn 2030……………………………………………………………..

4.3.1.

Nhóm chính sách và giải pháp về đổi mới tƣ duy để phát triển các 139
khu công nghiệp và phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với mục tiêu
CNH, HĐH của tỉnh Bình Dƣơng trong giai đoạn mới……………….

4.3.2.

Nhóm chính sách và giải pháp về quy hoạch phát triển các khu công 141
nghiệp nhằm phát triển kinh tế - xã hội theo định hƣớng, mục tiêu
xác định của tỉnh Bình Dƣơng ……………..........................................

4.3.3.

Nhóm chính sách và giải pháp về thu hút, lựa chọn các dự án đầu tƣ 144
vào các khu công nghiệp phù hợp tiềm năng, lợi thế và định hƣớng
phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dƣơng đến năm 2020 tầm nhìn
đến 2030………………………………………………………………

4.3.4.

Nhóm chính sách và giải pháp về nâng cao trình độ công nghệ và thu 147
hút có hiệu quả thành tựu khoa học công nghệ từ các dự án trong khu
công nghiệp góp phần tác động lan tỏa đến quá trình phát triển kinh
tế - xã hội trên địa bàn tỉnh……………………………………………

4.3.5.

Nhóm chính sách và giải pháp bảo đảm nguồn nhân lực cho các khu 150
công nghiệp góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng hiện
đại và bền vững.....................................................................................

4.3.6.

Nhóm chính sách và giải pháp về đẩy mạnh liên kết trong tỉnh, giữa 153


vi

tỉnh với các địa phƣơng trong vùng kinh tế trọng điểm phía nam và
cả nƣớc………………………………………………………………..
4.3.7.

Nhóm chính sách và giải pháp giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh 156
trong quá trình phát triển các khu công nghiệp bảo đảm đồng bộ, hài
hòa, hợp lý….........................................................................................

4.3.8.

Nhóm chính sách và giải pháp giải quyết các vấn đề về môi trƣờng 163
trong và ngoài KCN bảm đảm cho việc phát triển các khu công
nghiệp nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội nói chung trên địa bàn
tỉnh theo hƣớng bền vững, lâu dài…………………………………….

4.4.

Một số kiến nghị……………………………………………………..

4.4.1.

Kiến nghị đối với Trung ƣơng………………………………………... 165

4.4.2.

Kiến nghị đối với tỉnh Bình Dƣơng…………………………………... 168

KẾT LUẬN……………………………………………………………………
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………….
PHỤ LỤC……………………………………………………………………...

165


vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết đầy đủ

Chữ viết tắt

Ban quản lý

: BQL

Đảng Cộng sản Việt Nam

: ĐCSVN

Đảng bộ tỉnh Bình Dƣơng

: ĐBTBD

Chính trị quốc gia

: CTQG

Chủ nghĩa xã hội

: CNXH

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế

: CDCCKT

Chuyển dịch lao động

: CDLĐ

Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

: CNH, HĐH

Cơ cấu kinh tế

: CCKT

Cơ sở vật chất kỹ thuật

: CSVCKT

Cụm công nghiệp

: CCN

Doanh nghiệp

: DN

Kinh tế trọng điểm phía Nam

: KTTĐPN

Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

: KTTĐBB

Kinh tế trọng điểm Miền Trung

: KTTĐMT

Kinh tế - xã hội

: KT - XH

Khu công nghiệp

: KCN

Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore

: VSIP

Khu chế xuất

: KCX

Khu công nghệ cao

: KCNC

Khu kinh tế

: KKT

Uỷ ban nhân dân

: UBND

Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dƣơng

: UBNDTBD


viii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
Bảng 1.1

Bộ tiêu chí và cách thức đánh giá khả năng, hiệu quả khai 45
thác sử dụng của các KCN…………………………………..

Bảng 1.2

Bộ tiêu chí đánh giá tác động của KCN đối với sự phát triển 47
KT- XH của địa phƣơng…………………………………….

Bảng 3.1

Dân số vùng Đông Nam Bộ năm 2015…………………....... 75

Bảng 3.2

Diện tích, dân số, đơn vị hành chính tỉnh Bình Dƣơng……..

77

Bảng 3.3

Tổng hợp hệ thống đƣờng bộ tỉnh Bình Dƣơng…………….

79

Bảng 3.4

Quy mô các KCN tỉnh Bình Dƣơng theo đơn vị hành chính.. 81

Bảng 3.5

Tỷ lệ lấp đầy các KCN tỉnh Bình Dƣơng tính đến 2015……. 82

Bảng 3.6

Thống kê doanh nghiệp và vốn đầu tƣ vào các KCN tỉnh 85
Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016…………………………

Bảng 3.7

Các chỉ số về doanh thu của các doanh nghiệp KCN trên địa 87
bàn tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 1997 - 2016………………

Bảng 3.8

Thống kê GTSX của các doanh nghiệp trong KCN tỉnh 89
Bình Dƣơng giai đoạn 2010 - 2016…………………………

Bảng 3.9

Thống kê tình hình xuất khẩu của các doanh nghiệp KCN 90
Bình Dƣơng do BQL KCN Bình Dƣơng quản lý…………

Bảng 3.10

Quy mô vốn đầu tƣ/ Lao động các KCN tỉnh Bình Dƣơng 91
2010 - 2016……………………………………………….....

Bảng 3.11

Đóng góp về thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài trong các KCN tỉnh 95

Bình Dƣơng 1998 - 2016……………………………………

Bảng 3.12

Đóng góp của các KCN vào tổng sản phẩm xã hội trên địa 96
bàn (GRDP) của Bình Dƣơng từ 2000 - 2016………………

Bảng 3.13

Cơ cấu tổng sản phẩm phân theo thành phần kinh tế tỉnh 99
Bình Dƣơng (2006 - 2014).............................................

Bảng 3.14

Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp trên địa bàn phân theo 100
địa phƣơng tỉnh Bình Dƣơng (2006 - 2015)………………..

Bảng 3.15

Đóng góp kim ngạch xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp 102
trong các KCN tỉnh Bình Dƣơng (1998 - 2016)…………….

Bảng 3.16

Thuế và các khoản nộp ngân sách từ các KCN tỉnh Bình
Dƣơng (1998 - 2016)………………………………………..

103

ix

Bảng 3.17

Các nhà máy cấp nƣớc trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng……… 104

Bảng 3.18

Việc làm trong các KCN và Chuyển dịch cơ cấu lao động 106
tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 1998 - 2016…………………….

Bảng 3.19

So sánh thu nhập bình quân của lao động trực tiếp trong các 107
KCN và thu nhập bình quân đầu ngƣời của tỉnh Bình Dƣơng
1998 - 2016………………………………………………….

Bảng 3.20

Tải lƣợng các chất ô nhiễm của nƣớc thải công nghiệp năm 125
2015………………………………………………………….

Bảng 3.21

Tải lƣợng các chất ô nhiễm khí thải công nghiệp năm 2015.. 125

Bảng 4.1

Định hƣớng phát triển các KCN đến 2020 theo địa phƣơng 138
trong tỉnh Bình Dƣơng………………………………………

Biểu đồ 3.1

So sánh quy mô diện tích KCN Bình Dƣơng với vùng 82
KTTĐPN và cả nƣớc………………………………………..

Biểu đồ 3.2

Tỷ lệ lấp đầy các KCN tỉnh Bình Dƣơng theo thời gian 84
thành lập……………………………………………………..

Biểu đồ 3.3

So sánh quy mô bình quân một dự án đầu tƣ vào các KCN 91
Bình Dƣơng………………………………………………….

Biểu đồ 3.4

Đóng góp của FDI trong các KCN vào FDI tỉnh Bình 96
Dƣơng giai đoạn (2010 - 2016)……………………………

Biểu đồ 3.5

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Bình Dƣơng 1998 - 98
2016………………………………………………………….

Biểu đồ 3.6

So sánh thu nhập bình quân của lao động trực tiếp trong các 120
KCN và thu nhập bình quân đầu ngƣời tỉnh Bình Dƣơng

giai đoạn 1998 - 2016……………………………………….

Hình 2.1

Khung phân tích…………………………………………….. 71

Hình 2.2

Quy trình giải quyết các mục tiêu của luận án........................ 72

Sơ đồ 1.1

Hệ sinh thái công nghiệp - KCN Kalundborg, Đan Mạch 54
(Cohen-Rosenthal và cộng sự, 2003)………………………..

Sơ đồ 1.2

KCNST Burlington, Vermont, Mỹ (Cohen-Rosenthal và 55
cộng sự, 2003)


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài:
Lý luận và thực tiễn đã chỉ ra rằng: Bất kỳ một đất nƣớc nào muốn đẩy nhanh
sự phát triển KT - XH đều phải trải qua quá trình CNH. Ở Việt Nam, Đảng xác định
CNH, HĐH là nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt trong thời kỳ quá độ lên CNXH. Về
cơ bản, sự nghiệp CNH, HĐH của Việt Nam đƣợc khởi xƣớng nhằm thực hiện hai
nội dung đó là: (i) Thực hiện cuộc cách mạng KHCN, phát triển lực lƣợng sản xuất

để xây dựng CSVCKT của nền kinh tế; (ii) Chuyển dịch CCKT và phân công lại lao
động xã hội theo hƣớng hợp lý. Trong điều kiện bối cảnh lịch sử mới, sự nghiệp
CNH, HĐH tiếp tục đƣợc thừa nhận nhƣ là tính tất yếu của quá trình xây dựng
CSVCKT cho CNXH. Dù dƣới góc độ lý luận, bản thân nội hàm khái niệm “công
nghiệp hóa, hiện đại hóa” vẫn đang đƣợc các nhà khoa học kinh tế nghiên cứu và
tranh luận sôi nổi, song trên thực tế đã có nhiều chủ trƣơng, mô hình cụ thể thu
đƣợc nhiều kinh nghiệm và thành tựu to lớn. Mô hình phát triển các KCN trên thế
giới và ở Việt Nam là một minh chứng thực tiễn sinh động cho quá trình CNH.
Gần ba thập kỷ qua, mô hình phát triển các KCN nhằm đẩy mạnh CNH,
HĐH, tạo ra tiền đề vững chắc cho quá trình phát triển lực lƣợng sản xuất trong bối
cảnh hội nhập và quốc tế hóa là một chủ trƣơng nhất quán của ĐCSVN. Các KCN ở
Việt Nam đƣợc phát triển về số lƣợng và hiệu quả. Theo thống kê của Bộ Kế hoạch
và Đầu tƣ cả nƣớc hiện có 325 KCN đƣợc thành lập trên tổng số 461 KCN có trong
quy hoạch với diện tích đất công nghiệp có thể cho thuê đạt 63,6 nghìn héc - ta, vốn
đầu tƣ đăng ký 111,4 tỷ USD, giải quyết việc làm cho khoảng 2,8 triệu lao động
(Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, 2016). Trong Chiến lƣợc phát triển KT - XH giai đoạn
2011 - 2020, Đảng ta nhấn mạnh: “Phát huy hiệu quả của các khu, cụm công nghiệp
và đẩy mạnh phát triển công nghiệp theo hình thức cụm, nhóm sản phẩm tạo thành
các tổ hợp công nghiệp quy mô lớn và hiệu quả cao...Thực hiện phân bố công
nghiệp hợp lý trên toàn lãnh thổ, bảo đảm phát triển cân đối và hiệu quả giữa các
vùng” (ĐCSVN, 2011, Tr.113). Chủ trƣơng này đã, đang và sẽ chi phối, tác động
đến quá trình phát triển các KCN của các địa phƣơng trong cả nƣớc.
Bình Dƣơng là tỉnh thuộc miền Đông Nam Bộ nằm trong vùng KTTĐPN.
Trong hơn 20 năm, từ ngày tái lập tỉnh (01/01/1997) đến nay, Bình Dƣơng luôn là
địa phƣơng dẫn đầu trong phát triển kinh tế trên cơ sở phát triển mạnh mẽ của các


2

KCN. Sự phát triển các KCN và sức lan tỏa của nó đã làm thay đổi diện mạo và sức

sống KT - XH của tỉnh. Kinh tế tăng trƣởng nhanh, CCKT chuyển dịch theo hƣớng
hiện đại, giải quyết việc làm trực tiếp và đảm bảo thu nhập ổn định cho khoảng
373.000 lao động trong và ngoài tỉnh, tốc độ đô thị hóa nhanh, hệ thống cơ sở hạ
tầng, các thiết chế, thể chế kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển khá đồng bộ. Bình
Dƣơng trở thành điểm sáng, địa phƣơng dẫn đầu trong sự nghiệp CNH, HĐH của
đất nƣớc. Tuy nhiên, đối lập với những đóng góp tích cực vào sự phát triển KT XH của tỉnh thì sự phát triển các KCN còn chứa đựng trong nó những tác động
ngoài mong muốn. Dƣới tác động của các KCN thì quá trình CDCCKT còn bộc lộ
những bất cập; vấn đề việc làm, đời sống vật chất và tinh thần của công nhân, đặc
biệt là công nhân ngoài tỉnh còn gặp nhiều khó khăn và thiếu tính bền vững; sự phát
triển nóng hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội trong và ngoài KCN đã làm xáo trộn
cuộc sống của một bộ phận ngƣời dân, nguy cơ đe dọa trật tự xã hội gia tăng song
hành với vấn nạn ô nhiễm môi trƣờng. Đặc biệt từ sau khủng hoảng tài chính, kinh
tế 2008 đến nay, những hạn chế nói trên cùng với hệ quả trực tiếp của khủng hoảng
kinh tế đã làm cho tốc độ phát triển, sức lan tỏa của các KCN trên địa bàn có dấu
hiệu chững lại, một số chỉ tiêu phát triển thiếu vững chắc và tiềm ẩn những thách
thức mới. Có thể khái quát những hạn chế nói trên thông qua mấy vấn đề dƣới góc
độ nghiên cứu đó là:
- Tƣ duy đổi mới, năng lực quản lý nhà nƣớc chƣa thực sự trở thành nhân tố
đột phá trong phát triển các KCN, nhất là trong vấn đề quy hoạch. Chất lƣợng quy
hoạch, triển khai quy hoạch chƣa triệt để, việc xây dựng quy hoạch phát triển KCN
một số nội dung chƣa thống nhất, đồng bộ với quy hoạch phát triển KT - XH nói
chung, chƣa phát huy tối đa tiềm năng và lợi thế của các địa phƣơng trong toàn tỉnh;
- Năng lực tài chính, kinh nghiệm hoạt động của một số chủ đầu tƣ nội địa
trong xây dựng kết cấu hạ tầng chƣa đủ mạnh, cộng với những rào cản trong cơ chế,
chế tài của địa phƣơng và trung ƣơng nên tiềm năng và lợi thế chƣa phát huy đƣợc
ở mức cao nhất. Thực tế còn xuất hiện nhiều KCN triển khai chậm, thu hút đầu tƣ
thấp, mất cân đối trong đầu tƣ. Có những KCN cơ sở hạ tầng tốt, đồng bộ song tỉ lệ
lấp đầy các doanh nghiệp thấp, gây lãng phí đầu tƣ và ngƣợc lại có những KCN tỉ lệ
lấp đầy cao, hoạt động sản xuất hiệu quả song cơ sở hạ tầng xuống cấp chƣa đƣợc
mở rộng, bổ sung đầu tƣ kịp thời;

3

- Phát triển các KCN, đồng thời với nó là quá trình thu hút lao động trong và
ngoài tỉnh vào làm việc trong các KCN. Sức ép từ quá trình thu hút lao động đã làm
phát sinh nhiều nhu cầu xã hội cần giải quyết, đó là: vấn đề nhà ở cho công nhân,
điều kiện sinh hoạt, giải trí và các tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng;
- Phát triển các KCN ở Bình Dƣơng đặt trong mối tƣơng quan với vùng
KTTĐPN và của toàn bộ nền kinh tế cả nƣớc, nó tác động đến CDCCKT, lao động,
thu nhập. Dù vậy, khả năng liên kết vùng, thậm chí là khả năng liên kết giữa các
KCN trong tỉnh còn nhiều hạn chế;
- Vấn đề bảo vệ môi trƣờng bao gồm các hoạt động quản lý và xử lý chất thải
của các KCN, điều kiện làm việc, an toàn lao động, môi trƣờng sống xung quanh
KCN đang bị đe dọa, chứa đựng những nhân tố thiếu bền vững.
Trên cơ sở lƣợc khảo các nghiên cứu, tác giả thấy rằng đã có nhiều nghiên cứu
trong và ngoài nƣớc đề cập đến mô hình KCN với tƣ cách là đối tƣợng của các lĩnh
vực khoa học khác nhau. Song nghiên cứu sâu về sự phát triển các KCN trên địa
bàn tỉnh Bình Dƣơng thì chƣa có, nên việc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá tác động
của KCN đối với sự phát triển KT - XH ở Bình Dƣơng là cần thiết cả về lý luận và
thực tiễn. Để các KCN ở Bình Dƣơng phát triển và phát triển bền vững, đóng góp
tích cực hơn nữa sự phát triển KT - XH của địa phƣơng và cả nƣớc, Nghiên cứu
sinh chọn đề tài “Tác động của các khu công nghiệp đối với sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Bình Dương” làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế chính trị.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến Luận án
2.1. Những công trình nghiên cứu dƣới dạng tổng kết lý luận, thực tiễn mô
hình phát triển các khu công nghiệp trong quá trình CNH, HĐH ở Việt Nam
Mô hình KCN tƣ cách là một khu vực tập trung nhiều nhà máy công nghiệp đã
hình thành ở Việt Nam khá sớm. Ở Hà Nội từ những năm 1960 đã thành lập các
KCN ở Thƣợng Đình, Văn Điển - Pháp Vân, Cầu Bƣơu - Giáp Bát, Trƣơng Định,
Minh Khai - Vĩnh Tuy - Mai Động, Đức Giang - Cầu Đuống, Chèm - Đông Anh,

Cầu Diễn - Mai Dịch, Hà Đông, Thạch Thất, Quốc Oai... Ở miền Nam dƣới chế độ
cũ, một số KCN (hay khu kỹ nghệ theo cách gọi khi đó) đã đƣợc thành lập nhƣ An
Hòa (ở Quảng Nam), Biên Hòa (Đồng Nai), Hòa Khánh (Đà Nẵng)...Miền Nam
Việt Nam còn thành lập Công ty Quốc gia Khuyếch trƣơng Khu kỹ nghệ với chức
năng phát triển KCN (Nguyễn Bình Giang, 2012). Từ 1986, Việt Nam tiến hành sự


Luận án đủ ở file: Luận án full