NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN NƯỚC MẶT LƯU VỰC SÔNG MÃ CÓ ẢNH HƯỞNG CỦA BIỂN ĐỔI KHÍ HẬU

B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

TRƯ NG Đ I H C THU L I

LÊ TH KIM NGÂN

NGHIÊN C U ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN NƯ C M T
LƯU V C SÔNG MÃ CÓ XÉT Đ N BI N Đ NG KHÍ H U
Chuyên ngành: Phát tri n ngu n nư c
Mã s : 604492

LU N VĂN TH C SĨ
Ngư i hư ng d n khoa h c:
PGS.TS Bùi Công Quang

HÀ N I - 2012


L I C M ƠN
Lu n văn th c sĩ k thu t “Nghiên c u ñánh giá tài nguyên nư c m t lưu
v c sông Mã có xét ñ n bi n ñ ng khí h u” ñã ñư c hoàn thành t i khoa Th y văn
và Tài nguyên nư c trư ng Đ i h c Th y l i tháng 2 năm 2012. Trong quá trình
h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn, tác gi ñã nh n ñư c r t nhi u s giúp
ñ c a th y cô, b n bè và gia ñình.
Trư c h t tác gi lu n văn xin g i l i c m ơn chân thành ñ n th y giáo
PGS.TS. Bùi Công Quang ñã tr c ti p hư ng d n và giúp ñ trong quá trình nghiên
c u và hoàn thành lu n văn.
Tác gi cũng chân thành c m ơn t i các anh ch ñ ng nghi p, b n bè ñã h
tr chuyên môn, thu th p tài li u liên quan ñ lu n văn ñư c hoàn thành.

Xin g i l i c m ơn ñ n phòng ñào t o ñ i h c và sau ñ i h c, khoa Th y
văn và Tài nguyên nư c trư ng Đ i h c Th y l i và toàn th các th y cô ñã gi ng
d y, t o m i ñi u ki n thu n l i cho tác gi trong th i gian h c t p cũng như th c
hi n lu n văn.
Trong khuôn kh m t lu n văn, do th i gian và ñi u ki n h n ch nên không
tránh kh!i nh"ng thi u sót. Vì v y tác gi r t mong nh n ñư c nh"ng ý ki n ñóng
góp quý báu c a các th y cô và các ñ ng nghiêp.
Xin trân tr ng c m ơn!

Hà Nôi, tháng 2 năm 2012
Tác gi

Lê Th Kim Ngân


iii

M CL C
M C L C ............................................................................................................................iii
DANH M C CH VI T T T ............................................................................................. v
DANH M C B NG ............................................................................................................ vi
DANH M C HÌNH ............................................................................................................viii
DANH M C PH L C ........................................................................................................ x
M Đ U ............................................................................................................................... 1
1. TÍNH C P THI T C A Đ TÀI ................................................................................ 1
2. M C ĐÍCH C A Đ TÀI ........................................................................................... 1
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U................................................................................. 2
4. N I DUNG C A LU N VĂN .................................................................................... 2
CHƯƠNG 1. Đ C ĐI M LƯU V C SÔNG MÃ ............................................................... 3
1.1. Đ c ñi m ñ a lý, ñ a hình, ñ a ch t th như ng c a lưu v c ...................................... 3

1.1.1. V trí ñ a lý .......................................................................................................... 3
1.1.2. Đ c ñi m ñ a hình ............................................................................................... 4
1.1.3. Đ c ñi m ñ a ch t ................................................................................................ 5
1.1.4. Th như ng ......................................................................................................... 5
1.2. Đ c ñi m sông ngòi .................................................................................................... 6
1.2.1. Hình thái lư!i sông .............................................................................................. 6
1.2.2. Đ c ñi m sông ngòi ............................................................................................. 7
1.3. Đi"u ki#n khí tư$ng thu% văn ................................................................................... 10
1.3.1. M'ng lư!i tr'm khí tư$ng thu% văn .................................................................. 10
1.3.2. Đi"u ki#n khí h(u .............................................................................................. 11
1.3.3. Tài nguyên nư!c m t......................................................................................... 14
1.3.4. Tài nguyên nư!c ng)m ...................................................................................... 19
1.4. Đi"u ki#n kinh t* xã h+i............................................................................................ 19
1.4.1. Nông nghi#p ...................................................................................................... 19
1.4.2. Lâm nghi#p........................................................................................................ 22
1.4.3. Th y s,n ............................................................................................................ 22
1.4.4. Công nghi#p ...................................................................................................... 23
1.4.5. Các ngành giao thông v(n t,i, y t*, giáo d-c và du l ch.................................... 23
CHƯƠNG 2. PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ MƯA, B.C HƠI VÀ DÒNG CH Y M T
TRÊN LƯU V C SÔNG MÃ............................................................................................. 26
2.1. Phân tích ñánh giá mưa trên lưu v c sông Mã ......................................................... 26
2.1.1. Tình hình d/ li#u ............................................................................................... 26
2.1.2. Phân tích tính toán mưa trên lưu v c ................................................................ 26
2.2. Phân tích, ñánh giá b0c hơi trên lưu v c sông Mã ................................................... 37
2.2.1. Tình hình d/ li#u ............................................................................................... 37

`


iv

2.2.2. Phân tích, ñánh giá b0c hơi trên lưu v c........................................................... 38
2.3. Phân tích ñánh giá dòng ch,y m t trên lưu v c sông Mã......................................... 38
2.3.1. Tình hình d/ li#u ............................................................................................... 38
2.3.2. Phân tích tính toán dòng ch,y m t .................................................................... 39
2.3.3. Tính chu2n dòng ch,y năm ...................................................................... ……39
2.3.4. Tính dòng ch,y năm thi*t k* ............................................................................. 40
2.3.5. Tính toán phân ph0i dòng ch,y năm thi*t k* .................................................... 41
2.4. Nh(n xét.................................................................................................................... 43
CHƯƠNG 3. PHÂN TÍCH ĐÁNH GIÁ BI N Đ NG KHÍ H U TRÊN LƯU V C
SÔNG MÃ .......................................................................................................................... 44
3.1. Bi*n ñ i khí h(u 3 Vi#t Nam [1] .............................................................................. 44
3.1.1. Nh/ng khái ni#m cơ b,n trong bi*n ñ i khí h(u ............................................... 44
3.1.2. Bi u hi#n bi*n ñ i khí h(u, nư!c bi n dâng 3 Vi#t Nam .................................. 45
3.1.3. Các k ch b,n bi*n ñ i khí h(u 3 Vi#t Nam ....................................................... 49
3.2. Nghiên c4u ñánh giá nh/ng bi*n ñ+ng khí h(u và bi*n ñ+ng v" m c nư!c bi n khu
v c B5c Trung B+ ........................................................................................................... 57
3.2.1. Nh/ng bi*n ñ+ng v" m c nư!c bi n khu v c B5c Trung B+ ........................... 57
3.2.2. Nh/ng bi*n ñ+ng v" nhi#t ñ+ ............................................................................ 59
3.2.3. Nh/ng bi*n ñ+ng v" lư$ng mưa........................................................................ 62
3.2.4. Di6n bi*n thiên tai trên lưu v c sông ................................................................ 65
3.3. Nh(n xét, ñánh giá .................................................................................................... 67
CHƯƠNG 4. NG D NG MÔ HÌNH MIKE BASIN TÍNH TOÁN CÂN B7NG NƯ8C
CHO KHU V C H LƯU SÔNG MÃ .............................................................................. 69
4.1. Gi!i thi#u mô hình Mike Basin ................................................................................ 69
4.2. ng d-ng mô hình MIKE BASIN tính toán cân b9ng nư!c h# th0ng h' lưu sông Mã
......................................................................................................................................... 70
4.2.1. Phân chia các lưu v c b+ ph(n .......................................................................... 70
4.2.2. S0 li#u ñ)u vào mô hình:................................................................................... 75
4.2.3. Tính toán cân b9ng nư!c v!i các k ch b,n khác nhau ...................................... 90

4.3. Nh(n xét.................................................................................................................... 92
K T LU N VÀ KI N NGH: ............................................................................................. 93
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................... 95
PH L C ............................................................................................................................ 96

`


v

DANH M C CH

`

VI T T T

BĐKH

: Bi*n ñ i khí h(u

BTB

: B5c Trung B+

DHI

: Vi#n Th y L c Đan M'ch

IMHEN

: Vi#n Khoa h;c Khí tư$ng Th y văn và Môi Trư
FAO

: T ch4c Lương th c và Nông nghi#p c a Liên Hi#p Qu0cư

NN & PTNN

: Nông nghi#p và Phát tri n nông thôn

TBD

: Thái Bình Dương

TBNN

: Trung bình nhi"u năm

TN&MT

: Tài nguyên và Môi Trư

vi

DANH M C B NG
B,ng 1.1: Đ c trưng hình thái sông ngòi m+t s0 nhánh l!n thu+c h# th0ng sông Mã ............. 6
B,ng 1.2: Nhi#t ñ+ tháng năm trung bình nhi"u năm t'i các tr'm ...................................... 12
B,ng 1.3: Nhi#t ñ+, s0 gi< n5ng, b0c hơi trung bình nhi"u năm lưu v c sông Mã ............... 14
B,ng 1.4. Dòng ch,y năm trung bình nhi"u năm t'i m+t s0 v trí trên lưu v c sông ............ 16

B,ng 1.5. M4c ñ+ chênh l#ch lư$ng nư!c gi/a mùa lũ và mùa c'n, gi/a tháng l!n nh t và
nh> nh t trong năm t'i m+t s0 tr'm thu% văn ................................................................. 18
B,ng 1.6: Đ t ñai theo ñi"u tra c a các t?nh n9m trong lưu v c sông Mã ........................... 20
B,ng 1.7: K*t qu, s,n xu t nông nghi#p c a các t?nh n9m trong lưu v c .......................... 21
B,ng 2.1 : Th0ng kê d/ li#u mưa thu th(p trên lưu v c sông Mã....................................... 26
B,ng 2.2: Lư$ng mưa năm trung bình nhi"u năm t'i m+t s0 tr'm ñ'i bi u ......................... 27
B,ng 2.3: Lư$ng mưa trung bình tháng t'i m+t s0 tr'm tiêu bi u trên lưu v c sông Mã .............. 27
B,ng 2.4: Th0ng kê các ñ c trưng lư$ng mưa năm thi*t k* .............................................. 33
B,ng 2.5: Mô hình phân ph0i mưa thThanh Hóa .................................................................................................................. 34
B,ng 2.6: Th0ng kê các giá tr Cv mưa năm và mưa tháng c a t@ng tr'm và c a lưu v c
sông Mã t?nh Thanh Hóa (1968-2006) ........................................................................... 35
B,ng 2.7: K*t qu, tính t)n su t mưa tư!i thi*t k* ............................................................ 36
B,ng 2.8 : Th0ng kê d/ li#u b0c hơi thu th(p trên lưu v c sông Mã .................................. 37
B,ng 2.9: Lư$ng b0c hơi trung bình tháng và năm .......................................................... 38
B,ng 2.10 : Th0ng kê tài li#u dòng ch,y thu th(p trên lưu v c sông Mã ............................ 39
B,ng 2.11: Dòng ch,y trung bình tháng các tr'm th y văn ............................................... 39
B,ng 2.12: K*t qu, tính chu2n dòng ch,y năm t'i các tr'm trên lưu v c ............................ 40
B,ng 2.13: Các ñ c trưng dòng ch,y năm thi*t k* các tr'm trên lưu v c ............................ 40
B,ng 2.14: Các ñ c trưng dòng ch,y các tr'm ................................................................. 41
B,ng 3.1: M4c tăng nhi#t ñ+ và m4c thay ñ i lư$ng mưa trong 50 năm qua 3 các vùng khí
h(u c a Vi#t Nam ........................................................................................................ 47
B,ng 3.2. M c nư!c bi n dâng theo các k ch b,n (cm) .................................................... 54
B,ng 3.3: M4c ñ+ tăng nhi#t ñ+ trong 50 năm qua 3 các tr'm trên lưu v c sông Mã ........... 61
B,ng 3.4: M4c ñ+ tăng lư$ng mưa trong 50 năm qua 3 các tr'm trên lưu v c sông Mã ....... 64
B,ng 4.1: Hi#n tr'ng sA d-ng ñ t nông nghi#p lưu v c sông Mã (ha) ................................ 72
B,ng 4.2: Di#n tích canh tác các lo'i cây trBng năm 2010 ................................................ 76
B,ng 4.3: Di#n tích canh tác các lo'i cây trBng năm 2020 (ha) ......................................... 76

`

vii

B,ng 4.4: ThB,ng 4.5: M4c tư!i, h# s0 tư!i t'i m t ru+ng t'i các vùng ................................................ 79
B,ng 4.6: Nhu c)u nư!c tư!i thB,ng 4.7: Nhu c)u nư!c tư!i giai ño'n 2020 (106m3) ..................................................... 80
B,ng 4.8: Tiêu chu2n c p nư!c cho chăn nuôi. (TCVN 4454-1987) .................................. 81
B,ng 4.9 S0 lư$ng ñàn gia súc trên lưu v c sông Mã (con) ............................................. 82
B,ng 4.10: Nhu c)u dùng nư!c cho chăn nuôi giai ño'n hi#n t'i (106m3) ........................... 82
B,ng 4.11: Nhu c)u dùng nư!c cho chăn nuôi giai ño'n 2020 (106m3) .............................. 83
B,ng 4.12: Tiêu chu2n dùng nư!c v!i t@ng lo'i ñô th ..................................................... 83
B,ng 4.13: Th0ng kê dân s0 trong vùng qua các giai ño'n ............................................... 83
B,ng 4.14: Nhu c)u dùng nư!c sinh ho't giai ño'n hi#n t'i (106m3) .................................. 84
B,ng 4.15: Nhu c)u nư!c cho sinh ho't giai ño'n 2020 (106m3) ....................................... 84
B,ng 4.16: Nhu c)u nư!c cho công nghi#p hi#n t'i (106m3) ............................................. 85
B,ng 4.17: Nhu c)u nư!c cho công nghi#p giai ño'n 2011 – 2020 (106m3) ........................ 86
B,ng 4.18: Di#n tích nuôi trBng th y s,n qua các giai ño'n (ha) ....................................... 86
B,ng 4.19: Nhu c)u dùng nư!c cho th y s,n 3 hi#n t'i (106m3) ........................................ 87
B,ng 4.20: Nhu c)u dùng nư!c cho th y s,n giai ño'n 2020 (106m3) ................................ 87
B,ng 4.21: Nhu c)u dùng nư!c cho môi trưB,ng 4.22: Nhu c)u dùng nư!c cho môi trưB,ng 4.23: T ng nhu c)u dùng nư!c ñ)u m0i (106m3) ..................................................... 89
B,ng 4.24: Lư$ng nư!c thi*u h-t t'i giai ño'n hi#n t'i ................................................... 90
B,ng 4.25: Lư$ng nư!c thi*u h-t trong giai ño'n tương lai .............................................. 91

`

viii

DANH M C HÌNH
Hình 1.1. V trí ñ a lý lưu v c sông Mã ............................................................................ 3
Hình 1.2: B,n ñB m'ng lư!i tr'm khí tư$ng thu% văn lưu v c sông Mã ............................. 10
Hình 2.1. ĐưHình 2.2: Mô hình phân ph0i mưa thThanh Hóa .................................................................................................................. 34
Hình 2.3: Mô hình phân ph0i dòng ch,y năm thi*t k* P=25% t'i các tr'm trên lưu v c .............. 42
Hình 2.4: Mô hình phân ph0i dòng ch,y năm thi*t k* P=50% t'i các tr'm trên lưu v c .............. 42
Hình 2.5: Mô hình phân ph0i dòng ch,y năm thi*t k* P=75% t'i các tr'm trên lưu v c .............. 42
Hình 3.1: M4c tăng nhi#t ñ+ trung bình năm (°C) trong 50 năm qua.................................. 45
Hình 3.2: M4c thay ñ i lư$ng mưa năm (%)trong 50 năm qua ......................................... 46
Hình 3.3: Di6n bi*n m c nư!c bi n t@ các tr'm th c ño ................................................... 49
Hình 3.4. M4c tăng nhi#t ñ+ trung bình năm (°C) vào cu0i th* k% 21 theo k ch b,n phát th,i th p 51
Hình 3.5. M4c tăng nhi#t ñ+ trung bình năm (oC) vào cu0i th* k% 21 theo k ch b,n phát
th,i trung bình ............................................................................................................. 51
Hình 3.6. M4c tăng nhi#t ñ+ trung bình năm (°C) vào cu0i th* k% 21 theo k ch b,n phát th,i cao. 51
Hình 3.7. M4c thay ñ i lư$ng mưa năm (%) vào gi/a (a) và cu0i th* k% 21 (b) theo k ch
b,n phát th,i th p ........................................................................................................ 52
Hình 3.8. M4c thay ñ i lư$ng mưa năm (%) vào gi/a (a) và cu0i th* k% 21 (b) theo k ch
b,n phát th,i trung bình ................................................................................................ 52
Hình 3.9. M4c thay ñ i lư$ng mưa năm (%) vào gi/a (a) và cu0i th* k% 21 (b) theo k ch
b,n phát th,i cao .......................................................................................................... 53
Hình 3.10. K ch b,n nư!c bi n dâng cho các khu v c ven bi n Vi#t Nam .......................... 55
Hình 3.11: Quá trình m c nư!c t'i tr'm Hòn Ngư thHình 3.12: Quá trình m c nư!c t'i tr'm CAa H+i thHình 3.13: Quá trình m c nư!c tr'm Hòn Ngư các giai ño'n 1980-1999 và 2000- 2008.......... 58
Hình 3.14: Quá trình m c nư!c tr'm CAa H+i các giai ño'n 1980-1999 và 2000- 2008 ........... 59
Hình 3.15: Quá trình nhi#t ñ+ trung bình năm, trung bình tháng I, VII tr'm Thanh Hóa ................ 60

Hình 3.16: Quá trình nhi#t ñ+ trung bình năm, trung bình tháng I, VII tr'm Yên Đ nh ............. 60
Hình 3.17: Quá trình nhi#t ñ+ trung bình năm, trung bình tháng I, VII tr'm HBi Xuân ............. 61
Hình 3.18: Quá trình lư$ng mưa trung bình năm, mùa mưa, mùa khô tr'm Thanh Hóa ............ 63
Hình 3.19: Quá trình lư$ng mưa trung bình năm, mùa mưa, mùa khô tr'm C2m Th y ............. 63
Hình 3.20: Quá trình lư$ng mưa trung bình năm, mùa mưa, mùa khô tr'm HBi Xuân .............. 64
Hình 3.21: Xu th* mưa l!n 3 Thanh Hóa th
`


ix

Hình 3.22: Di6n bi*n ñ?nh lũ năm trên sông Mã thHình 4.1: C u trúc mô hình và quá trình mô ph>ng trong MIKE BASIN ........................... 70
Hình 4.2: Phân khu sA d-ng nư!c lưu v c sông Mã ......................................................... 73
Hình 4.3: Sơ ñB tính toán c)n b9ng nư!c ph)n h' lưu sông Mã. ........................................ 73
Hình 4.4: Sơ ñB mô ph>ng h# th0ng sA d-ng nư!c lưu v c sông C)u theo mô hình Mike Basin .. 74

`


x

DANH M C PH L C
Ph- l-c 1: Di#n tích m t b9ng theo ñ a gi!i hành chính và theo d'ng ñ a hình thu+c lưu
v c sông Mã ............................................................................................................... 96
Ph- l-c 2: Lư!i tr'm khí tư$ng và ño mưa trên lưu v c sông Mã .................................... 97
Ph- l-c 3: Lư!i tr'm Thu% Văn trên lưu v c sông Mã .................................................... 99
Ph- l-c 4: Quan h# nhi#t ñ+ trung bình năm, tháng I, tháng VII theo thtrên lưu v c sông Mã ................................................................................................. 101

Ph- l-c 5: Quá trình lư$ng mưa trung bình năm, mùa mưa, mùa khô các tr'm trên lưu v c
sông Mã.................................................................................................................... 103

`


1

M
1.

Đ U

TÍNH C!P THI T C"A Đ# TÀI

Lưu v c sông Mã n9m 3 ph)n phía B5c Trung B+, tr,i r+ng trên ñ a gi!i hành
chính c a 2 qu0c gia: C+ng hoà Dân ch Nhân dân Lào (PDR) và C+ng hoà Xã h+i
Ch Nghĩa Vi#t Nam. Trên ñ t Vi#t Nam lưu v c sông Mã n9m g;n trong 5 t?nh:
Lai Châu, Sơn La, Hoà Bình, Ngh# An và Thanh Hoá. Lưu v c sông Mã kéo dài
kho,ng 370 km và r+ng kho,ng 68,8 km, v!i t ng di#n tích lưu v c sông Mã là
28.490 km².
Lưu v c sông Mã có ti"m năng r t l!n và ñ t ñai, tài nguyên nư!c, thu% năng,
r@ng và th y h,i s,n. Thcây trBng, thâm canh tăng v- trong nông nghi#p.
Tuy nhiên, hi#n nay bi*n ñ i khí h(u (BĐKH) ñang là m+t trong nh/ng thách
th4c l!n nh t c a nhân lo'i trong th* k% 21.

Vi#t Nam, trong kho,ng 50 năm qua,

nhi#t ñ+ trung bình ñã tăng kho,ng 0,5°C ñ*n 0,7°C, nư!c bi n dâng tăng kho,ng

20 cm. Các hi#n tư$ng El Nino, La Nina cũng ñang tác ñ+ng m'ng m\ ñ*n Vi#t
Nam. BĐKH th c s ñã làm cho thiên tai, ñ c bi#t là bão, lũ, h'n hán ngày càng
nghiêm tr;ng.
Tác ñ+ng c a BĐKH không ch? tác ñ+ng lên m+t ngành, lĩnh v c c- th do v(y
c)n thi*t ph,i nghiên c4u các tác ñ+ng c a nó lên t@ng ngành, lĩnh v c ñ có gi,i
pháp 4ng phó k p thtác ñ+ng c a bi*n ñ i khí h(u mà ch? xét ñ*n tác ñ+ng c a bi*n ñ+ng khí h(u trong
khi nghiên c4u ñánh giá tài nguyên nư!c lưu v c sông Mã. Đây là ñ" tài h*t s4c c)n
thi*t, là cơ s3 ñ nghiên c4u ñ" xu t các gi,i pháp phù h$p ñ k ch thcác bi*n ñ+ng khí h(u b t thưtrên lưu v c sông.
2.

M C ĐÍCH C"A Đ# TÀI

Đánh giá tác ñ+ng tài nguyên nư!c m t lưu v c sông Mã dư!i tác ñ+ng c a bi*n
ñ+ng khí h(u ñ t@ ñó có ñ" ra các chính sách sA d-ng m+t cách h$p lý và hi#u qu,


2

nguBn tài nguyên nư!c, ph-c v- m-c tiêu phát tri n b"n v/ng lưu v c sông và có
nh/ng bi#n pháp thích 4ng v!i bi*n ñ+ng khí h(u.
Ph'm vi nghiên c4u c a lu(n văn trong ph'm vi ñánh giá tài nguyên nư!c m t
trên lưu v c sông Mã trong b0i c,nh bi*n ñ+ng khí h(u.
3.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
T ng h$p các th@a k* các k*t qu, nghiên c4u ñánh giá tài nguyên nư!c ñã
có.

Phương pháp th0ng kê, phân tích, tính toán ñánh giá th c tr'ng nguBn
nư!c m t lưu v c sông Mã
Phương pháp mô hình toán ñ tính toán cân b9ng nư!c cho lưu v c sông
Mã v!i các k ch b,n khác nhau.

4.

N I DUNG C"A LU N VĂN

Ngoài lChương 1:Đ c ñi m lưu v c sông Mã
Chương 2:Phân tích, ñánh giá mưa, b c hơi và dòng ch y m t trên lưu v c
sông Mã
Chương 3:Phân tích ñánh giá bi n ñ ng khí h u trên lưu v c sông Mã
Chương 4:

ng d ng mô hình Mike Basin tính toán cân b ng nư c cho khu

v c h lưu sông Mã


3

CHƯƠNG 1. Đ C ĐI$M LƯU V C SÔNG MÃ
1.1. Đ%c ñi m ñ'a lý, ñ'a hình, ñ'a ch(t th) như*ng c+a lưu v,c
1.1.1. V trí ñ a lý
Lưu v c sông Mã n9m 3 ph)n phía B5c Trung B+, tr,i r+ng trên ñ a gi!i hành
chính c a 2 qu0c gia: C+ng hoà dân ch nhân dân Lào và C+ng hoà Xã h+i ch
nghĩa Vi#t Nam. Trên ñ t Vi#t Nam lưu v c sông Mã tr,i trên ñ a bàn 5 t?nh: Lai
Châu, Sơn La, Hoà Bình, Ngh# An và Thanh Hoá. Lưu v c sông Mã kéo dài

kho,ng 370 km và r+ng kho,ng 68,8 km, v!i t ng di#n tích lưu v c sông Mã là
28.490 km2.

Hình 1.1. V' trí ñ'a lý lưu v,c sông Mã

Lưu v c sông Mã n9m trong kho,ng t@ 22o37’30” ñ*n 20o37’30” ñ+ vĩ B5c, và
103o05’10” ñ*n 106o05’10” ñ+ kinh Đông. Phía B5c giáp lưu v c sông Đà, sông
Bôi, sông V'c. Phía Nam giáp lưu v c sông Hi*u, sông M c. Phía Tây giáp lưu v c


4

sông Mê Kông. Phía Đông là V nh B5c B+ ch'y dài t@ cAa sông Càn ñ*n cAa sông
Mã v!i chi"u dài b< bi n 40km.
1.1.2. Đ c ñi m ñ a hình
Lưu v c sông Mã tr,i r+ng trên nhi"u t?nh thu+c hai nư!c Vi#t Nam, Lào và ch'y
dài t@ ñ?nh Trưd0c chung c a lưu v c t@ Tây B5c xu0ng Đông Nam, ñ+ cao bi*n ñ i t@ 2.000m
ñ*n 1.0m, có th chia ñ a hình thành các d'ng chính như sau:
-

Vùng thư$ng lưu sông Mã khu v c Tây B5c (Lai Châu, Sơn la, Hòa Bình),
Lào, d'ng ñ a hình vùng núi cao.

-

Vùng trung lưu sông Mã bao gBm các huy#n Tân L'c, L'c Sơn, Th'ch
Thành, C2m Th y, Bá Thư!c, Lang Chánh, Ng;c l'c t?nh Thanh Hóa có ñ a
hình ñBi núi th p, vùng giáp v!i ñBng b9ng Thanh Hóa có ñ a hình xen k\ ñ a
hình Caxtơ và ñ a hình xâm th c.

-

Vùng h' lưu sông Mã t@ C2m Ng;c, Kim Tân, Bái Thư$ng tr3 ra cAa sông
ñBng b9ng tương ñ0i b9ng ph]ng ñ+ cao bi*n ñ i t@ 20-0,5m 3 ven bi n.
Vùng phía B5c sông Mã, ñBng b9ng d0c theo hư!ng Đông B5c – Tây Nam,
xu t hi#n các dãy ñBi núi th p 3 vùng ven bi n.

-

Ti u vùng Nam sông Mã – B5c sông Chu là vùng chuy n ti*p t@ vùng ñBi núi
th p sang vùng ñBng b9ng, có ñ+ d0c nghiêng t@ Tây sang Đông và d0c theo
hư!ng ch,y c a sông Âm, sông C)u Chày. Cao ñ+ phía c c Tây B5c c a
vùng t@ 20 - 25m trũng nh t là ven h' du sông C)u Chày. D'ng ñ a hình này
xen k\ có nh/ng ñBi bát úp và thung lũng r+ng, trũng và sâu.

-

Vùng h' lưu sông Bư3i là vùng ñBi núi th p t@ Kim Tân t!i t, ng'n sông Mã.
Hư!ng d0c chính theo chi"u B5c Nam. ĐBng b9ng nơi cao nh t ñ't 15 - 20m,
nơi trũng nh t ñ't +2,5m.

-

Vùng Nam sông Chu có ñ a hình d0c theo hư!ng Tây Nam sang Đông B5c và
t@ Tây sang Đông. Đ+ cao trung bình toàn vùng 4 - 5m, ñi m cao nh t là khu
Th; Xuân, Sao Vàng (20 - 25m) th p nh t vùng ven sông Yên t@ (0,7 - 0,5)m
có nơi ñ't t!i -0,5m

5

Di#n tích m t b9ng theo ñ a gi!i hành chính và theo d'ng ñ a hình thu+c lưu v c
sông Mã th hi#n trong Ph- l-c 1 trong ph)n ph- l-c.
1.1.3. Đ c ñi m ñ a ch t
Đ!i ki*n t'o sông Mã là mi"n nâng c trư!c Đ" Vôn b ñ4t gãy rìa tách kh>i ñ!i
MưProterozoi b t)ng Pateozoi h' ph không ch?nh h$p lên trên. Đưkh0i ki*n trúc móng và ñưnhau. Đ!i ki*n t'o Thanh Hoá là m+t n*p lBi r+ng, hơi không ñ0i x4ng.
Ph)n trung tâm c a ñ!i sông Mã, các tr)m tích Proteozoi t'o thành m+t n*p lõm
r+ng, tho,i, b ph4c t'p hoá b3i các ñ4t gãy và các phá hu% b sung n9m 3 tr-c c a
ñ!i. Phía nam h# th0ng Proteozoi chúc sâu theo ñ4t gãy rìa xu0ng dư!i các thành
t'o Pateozoi - Mezozoi 3 ñBng b9ng h' du sau ñó l'i trBi lên 3 ven bi n S)m Sơn.
Đ!i Thanh Hoá có d'ng 1 tam giác châu, 3 gi/a ñ!i l5ng ñ;ng ch y*u là tr)m
tích Merozoi Sơn La, S)m Nưa. N*p lBi Thanh Hoá ñư$c t'o thành b3i h# t)ng
Paleozoi s!m Đông Sơn và h# t)ng Proteozoi N(m Cò. Tàn tích Paleozoi h' b vò
nhăn thành các n*p u0n nh> d0c có góc c5m 50- 700. Đưthay ñ i m'nh. Đ!i sông Mã phát tri n nhi"u ñ4t gãy theo m+t h# phương Tây B5cĐông Nam và h# phương ph- Tây Nam - Đông B5c d;c theo dòng chính sông Mã,
sông Chu, sông Âm, sông C)u Chày, sông Bư3i. Đ!i sông Mã ñư$c ngăn cách v!i
ñ!i sông Bôi, sông Đà b9ng dãy ñá vôi Tam Đi#p - Mai Châu. Nhìn chung, ñây là
mi"n ñ a ch t có ít bi*n ñ+ng, các ñ4t gãy ñ"u là ñ4t gãy c

n ñ nh.

1.1.4. Th như ng
Trên lưu v c sông Mã có m t hơn 40 lo'i ñ t trong s0 60 lo'i c a c, nư!c. Có
11 nhóm ñ t chính:
-

Đ t cát và cBn cát ven bi n kho,ng 15.000ha ch y*u là phân b0 > các huy#n
như Nga Sơn, H(u L+c, Ho9ng Hoá, Qu,ng Xương.

-

Đ t m n - chua ven bi n. Lo'i này có kho,ng 15.400 ÷ 19.000 ha m+t s0 là ñ t
ng(p nư!c thưLèn, sông L'ch Trư

6

-

Đ t phù sa chi*m t!i 79% di#n tích hi#n ñang canh tác trong lưu v c. Lo'i này
có ñ+ phì trung bình: mùn 1,2 ÷ 1,5%, ñ'm t ng s0 0,08 ÷ 0,1%, lân 0,06 ÷
0,08%, Kali 0,05 ÷ 0,1%, ñ+ pH 5,6 ÷ 6,5. Đ t phân b0 ch y*u 3 h' du sông
Bư3i: Thi#u Yên, Th; Xuân, Đông Sơn, Tri#u Sơn, Nông C0ng, Hà Trung, Nga
Sơn, Ho9ng Hoá, H(u L+c, C2m Thu%. NguBn g0c thành t'o là do s bBi ñ5p
c a phù sa các sông Mã, Bư3i, Chu, sông Đáy và sông Yên. Lo'i ñ t này phân
thành t@ng nhóm. Đ t phù sa ñư$c bBi ñ5p hàng năm có ñ+ phì khá. Đ t phù sa
không ñư$c bBi ñ5p thư
-

Đ t l)y và than bùn di#n tích kho,ng 10.000ha, phân b0 ch y*u 3 trung du và
mi"n núi có ñ a hình d'ng thung lũng d0c t- t'o thành. Đ t ph)n l!n b hoang
hoá.

-

Đ t xám b'c màu di#n tích kho,ng 32.000ha phân b0 t(p trung 3 sưcác huy#n Tân L'c, L'ch Sơn, Th'ch Thành, Vinh L+c, Thu% Yên.

-

Nhóm ñ t ñen kho,ng 17.000ha, t(p trung 3 các huy#n sông Mã, Quang Hoá, Bá
Thư!c, Lang Chánh, Ng;c L'c ch y*u 3 mi"n núi.
Ngoài ra còn các nhóm ñ t khác phân b0 3 khe su0i, ven ñBi.
Thành ph)n ñ t trên lưu v c sông Mã cho phép ña d'ng hoá cây trBng cao. Đ t

thu+c lo'i d6 c,i t'o và n*u ñư$c tư!i tiêu h$p lý s\ cho năng su t cao. Đây là m+t
ti"m năng l!n ñ phát tri n nông nghi#p, chăn nuôi, nuôi trBng thu% s,n trên lưu
v c.
1.2. Đ%c ñi m sông ngòi
1.2.1. Hình thái lư i sông
B-ng 1.1: Đ%c trưng hình thái sông ngòi m.t s nhánh l n thu.c h/ th ng sông Mã
F lưu
TT

Lưu v c

v c
2

(km )

1

N(m Khoai

2

F
Lưu

Lsông

v c

(km)

(%)

Đ+

Đ+

Chi"u

cao bq

r+ng bq

(m)

2

km/km

d0c
bqlv
(%o)

H# s0

M(t

không

ñ+

ñ0i

sông

x4ng

H# s0

H# s0

hình

u0n

d'ng

khúc

1.640

5,77

62,5

890

29,7

18,0

-

-0,17

0,54

1,45

N(m Thi

705

2,48

47,5

984

18,1

19,3

-

-0,57

0,46

1,28

3

N(m Công

893

3,14

52,0

1.233

19,9

16,4

-

-0,16

0,22

1,58

4

Sông Luông

1.580

5,56

102

532

17,6

19,6

-

0,19

0,20

1,27

7

F lưu
TT

Lưu v c

v c
(km2)

F
Lưu

Lsông

v c

(km)

(%)

Đ+

Chi"u

cao bq

r+ng bq

(m)

km/km2

Đ+
d0c
bqlv
(%o)

H# s0

M(t

không

ñ+

ñ0i

sông

x4ng

H# s0

H# s0

hình

u0n

d'ng

khúc

5

Sông Lô

1.000

3,52

76,0

615

13,9

20,4

-

-0,33

0,19

1,35

6

Sông Bư3i

1.790

6,30

130

217

16,1

12,2

0,59

0,16

0,14

1,53

7

S.C)u Chày

551

1,94

87,5

114

8,0

5,4

0,47

0,01

0,12

1,62

8

Sông Chu

7.580

26,7

325

790

29,8

18,3

0,98

-,014

0,12

1,58

9

Sông Mã

28.400

100

512

762

68,8

17,6

0,66

0,32

0,17

1,79

Sông Mã b5t nguBn t@ Tu)n Giáo - Lai Châu ch,y theo hư!ng Tây B5c - Đông
Nam v!i chi"u dài dòng chính 512 km, chi"u r+ng bình quân lưu v c 42km. H# s0
hình d'ng sông 0,17, h# s0 u0n khúc 1,7. H# s0 không ñ0i x4ng c a các lưu v c 0,7.
M(t ñ+ lư!i sông 0,66 km/km2. Đ+ d0c bình quân lưu v c 17,6%. Sông Mã có 39
ph- lưu l!n và 2 phân lưu. Các ph- lưu phát tri n ñ"u trên lưu v c. M'ng lư!i sông
Mã phát tri n theo d'ng cành ñây phân b0 ñ"u trên 2 b< t, và h/u. Các chi lưu quan
tr;ng c a sông Mã là: N(m L#, Su0i V'n Mai, sông LuBng, sông Lò, sông Bư3i,
sông C)u Chày, sông Ho't, sông Chu.
1.2.2. Đ c ñi m sông ngòi
1. Dòng chính sông Mã
B5t nguBn t@ vùng núi Phu Lan (Tu)n Giáo - Lai Châu) cao 2.179 m, sông ch,y
theo hư!ng Tây B5c - Đông Nam. Đ*n Chi"ng Khương sông ch,y qua ñ t Lào và
tr3 l'i ñ t Vi#t Nam t'i Mưhư!ng Tây Đông, t@ V'n Mai ñ*n HBi Xuân sông ch,y theo hư!ng B5c Nam, t@ La
Hán ñ*n ĐBng Tâm sông ch,y theo hư!ng Nam - B5c và t@ C2m Thu% ñ*n cAa
bi n, sông l'i chuy n hư!ng theo Tây B5c - Đông Nam và ñ ra bi n t'i CAa H!i.
T@ HBi Xuân lên thư$ng nguBn lòng sông h^p c5t sâu vào ñ a hình, không có bãi
sông và r t nhi"u gh"nh thác. T@ C2m Hoàng ra bi n lòng sông m3 r+ng có bãi sông
và th"m sông. Đ+ d0c d;c sông ph)n thư$ng nguBn t!i 1,5%, nhưng 3 h' du ñ+ d0c
sông ch? ñ't 2 ÷ 3%o. Đo'n ,nh hư3ng tri"u ñ+ d0c nh> hơn. Dòng chính sông Mã
tính ñ*n C2m Thu% kh0ng ch* lưu v c 17.400 km2.


8

2. Sông Chu
Là ph- lưu c p I l!n nh t c a sông Mã. B5t nguBn t@ vùng núi cao trên ñ t Lào
ch,y ch y*u theo hư!ng Tây Tây B5c - Đông Đông Nam. Sông Chu ñ vào sông
Mã t'i ngã ba Giàng, cách cAa sông Mã v" phía h' lưu 25,5 km. Chi"u dài dòng
chính sông Chu 392 km, ph)n ch,y trên ñ t Vi#t Nam 160 km. T ng di#n tích lưu
v c sông Chu 7.580 km2. Di#n tích lưu v c sông Chu h)u h*t n9m 3 vùng r@ng núi.
T@ Bái Thư$ng tr3 lên thư$ng nguBn lòng sông Chu d0c, có nhi"u gh"nh thác, lòng
sông h^p có th"m sông nhưng không có bãi sông. T@ Bái Thư$ng ñ*n cAa sông Chu
ch,y gi/a hai tuy*n ñê, bãi sông r+ng, lòng sông thông thoáng d0c nên kh, năng
thoát lũ c a sông Chu nhanh. Sông Chu có r t nhi"u ph- lưu l!n như sông Khao,
sông Đ't, sông Đ9ng, sông Âm.
3. Sông Bư i
Là ph- lưu l!n th4 2 c a sông Mã. Sông Bư3i b5t nguBn t@ núi Chu thu+c t?nh
Hoà Bình. Dòng chính sông Bư3i ch,y theo hư!ng B5c Nam ñ vào sông Mã t'i
Vĩnh Khang. Chi"u dài dòng chính sông Bư3i 130km. Di#n tích lưu v c 1.790km2
trong ñó 362 km2 là núi ñá vôi. Đ+ d0c bình quân lưu v c 12,2%, thư$ng nguBn
sông Bư3i là 3 su0i l!n: su0i Cái, su0i Bên và su0i C+ng Hoà ñ*n V- B,n 3 nhánh
h$p l'i t'o thành sông Bư3i. T@ V- B,n ñ*n cAa sông dòng ch,y sông Bư3i ch,y
gi/a hai tri"n ñBi tho,i, lòng sông h^p, nông. Lòng sông Bư3i t@ thư$ng nguBn ñ*n
cAa sông ñ"u mang tính ch t c a sông vùng ñBi.
4. Sông C u Chày
B5t nguBn t@ núi Đèn ch,y theo hư!ng g)n như Tây - Đông ch,y qua ñBng b9ng
Nam sông Mã - B5c sông Chu. T ng chi"u dài sông 87,5 km. Di#n tích lưu v c
551km2. Đ a hình sông C)u Chày th p d)n t@ Tây B5c xu0ng Đông Nam, t@ Tây
sang Đông. Đ+ cao trung bình t@ 200 - 300m 3 thư$ng nguBn gi,m xu0ng còn 15 30m 3 vùng ñBng b9ng Yên Đ nh, Thi#u Hoá. Trung lưu sông C)u Chày là vùng núi
th p, ñBi bát úp, ñ t ñai màu m . T@ ngã ba sông Bèo tr3 xu0ng là vùng ñBng b9ng


9

r+ng g)n 20.000ha n9m k^p gi/a sông Mã, sông Chu. Đây là vùng thưl-t tiêu thoát khó khăn khi lũ sông Mã, sông Chu ch,y ra ñBng b+
5. Sông Âm
Là nhánh sông c p II c a sông Mã, c p I c a sông Chu có di#n tích lưu v c là
761km2, chi"u dài dòng chính 78km, m(t ñ+ lư!i sông là 0,8km/km2. Dòng chính
sông Âm b5t nguBn t@ vùng núi biên gi!i Vi#t Lào có ñ+ cao ñ?nh núi 1.000m, ch,y
theo hư!ng Tây Nam - Đông B5c gi/a các dãy núi Bù Rinh và MưNguy#t, sông ch,y ngo t theo hư!ng Tây B5c - Đông Nam qua các huy#n Lang
Chánh, Ng;c L'c ñ vào sông Chu 3 phía b< t, dư!i ñ(p Bái Thư$ng 2km.
6. Sông Ho t
Sông Ho't là m+t sông nh> có lưu v c r t ñ+c l(p và có hai cAa tiêu thoát (ñ
vào sông Lèn t'i cAa Báo Văn và ñ ra bi n t'i cAa Càn). T ng di#n tích lưu v c
hư!ng nư!c 250 km2 trong ñó 40% là ñBi núi tr;c. Đ phát tri n kinh t* vùng Hà
Trung - B?m Sơn 3 ñây ñã xây d ng kênh Tam Đi#p ñ cách ly nư!c lũ c a 78km2
vùng ñBi núi và xây d ng âu thuy"n M_ Quan Trang ñ tách lũ và ngăn m n do v(y
mà sông Ho't tr3 thành m+t chi lưu c a sông Lèn và là chi lưu c p II c a sông Mã.
Sông Ho't hi#n t'i ñã tr3 thành kênh c p nư!c tư!i và tiêu cho vùng Hà Trung.
7. Sông Lèn
Sông Lèn phân chia nguBn nư!c v!i sông Mã t'i ngã ba Bông và ñ ra bi n t'i
cAa L'ch Sung. Sông Lèn là phân lưu quan tr;ng c a sông Mã. Trong mùa lũ sông
Lèn t,i cho sông Mã 15 - 17% lưu lư$ng ra bi n. Trong mùa ki#t sông Lèn t,i t!i
27÷ 45% lưu lư$ng ki#t trên dòng chính sông Mã ñ c p cho nhu c)u dùng nư!c
c a 4 huy#n Hà Trung, Nga Sơn, H(u L+c, B?m Sơn. T ng chi"u dài sông Lèn 40
km. Hai bên có ñê b,o v# dân sinh và s,n xu t c a các huy#n ven sông.
8. Sông L ch Trư ng
Sông L'ch Trưhư!ng Tây - Đông ñ ra bi n t'i cAa L'ch Trưsông có bãi r+ng. Sông Mã ch? phân lưu vào sông L'ch Trư

10

mùa ki#t sông L'ch Trưbi n. Sông L'ch TrưH(u L+c.
1.3. Đi0u ki/n khí tư1ng thu2 văn
1.3.1. M ng lư i tr m khí tư ng thu văn
Lưu v c sông Mã có nhi"u tr'm ño khí tư$ng và th y văn v!i thkhác nhau th hi#n 3 Hình 1.2, (ch? xét các tr'm khí tư$ng th y văn 3 Vi#t Nam).

Hình 1.2: B-n ñ m4ng lư i tr4m khí tư1ng thu2 văn lưu v,c sông Mã

1.3.1.1. M ng lư i tr m khí tư ng
Các tr'm khí tư$ng trên lưu v c sông Mã ph)n l!n ñư$c xây d ng t@ sau năm
1954, ph bi*n t@ năm 1960 t!i nay, cũng có m+t s0 tr'm mưa xây d ng trư!c ñó
như tr'm Như Xuân, Bái Thư$ng, Thanh Hóa, HBi Xuân. Tuy nhiên, s0 li#u ño ñ'c
không ñư$c liên t-c do chi*n tranh và kh ng ho,ng kinh t*.
Hi#n nay tr'm khí tư$ng trên lưu v c sông Mã 3 ñ a ph(n Vi#t Nam có 9 tr'm
(Tu)n Giáo, Sông Mã, Thanh Hóa, Bái Thư$ng, Yên Đ nh, Như Xuân, HBi Xuân,
Tĩnh Gia và Tây Hi*u) ñang quan tr5c các y*u t0 khí tư$ng như nhi#t ñ+, ñ+ 2m,


11

b0c hơi, n5ng, gió, mưa và các ñ c trưng khí tư$ng khác. Ngoài ra có r t nhi"u các
tr'm ño mưa ñư$c ñ t 3 các tr'm th y văn, bưu ñi#n, th tr n. H)u như các tr'm ñ"u
có s0 li#u dài t@ nh/ng th(p niên 60, 70 và có 12 tr'm hi#n t'i ti*p t-c ño mưa (Phl-c 2).
1.3.1.2. M ng lư i tr m th y văn
Trên lưu v c có nhi"u tr'm th y văn (Ph- l-c 3) nhưng ch? có 16 tr'm còn ho't
ñ+ng ñ*n bây gi<, trong ñó 7 tr'm ño dòng ch,y còn l'i là các tr'm ño m c. Các

tr'm ño dòng ch,y trên sông nhánh thưCác tr'm th y văn phân b0 không ñ"u, t(p trung ch y*u 3 h' du, trung lưu sông
Mã. Khu v c thư$ng lưu ho c núi cao r t ít tr'm ño, riêng ñ a ph(n Lào không có
tài li#u ño ñ'c nào v" dòng ch,y.
Vùng sông ,nh hư3ng tri"u trong t ng s0 6 tr'm ño m c nư!c tri"u là Hoàng
Tân, L'ch Sung, C Thôn, T4 Thôn, Giàng, Ng;c Trà thì hi#n nay ch? còn 4 tr'm
ño là Hoàng Tân (thay b9ng Qu,ng Châu), C Thôn, Giàng, Ng;c Trà.
H)u h*t các tr'm thu% văn ñ"u do Trung tâm khí tư$ng Th y văn Qu0c gia –
B+ Tài nguyên và Môi trưtr'm cơ b,n t@ 1995 tr3 l'i ñây ñã ñư$c ñưa v" h# cao ñ+ qu0c gia.
1.3.2. Đi u ki n khí h u
1.3.2.1. Mưa
Mưa trên lưu v c sông Mã ñư$c chia thành 3 vùng có tính ch t ñ c thù khác
nhau. Vùng thư$ng nguBn dòng chính sông Mã n9m trong vùng ch* ñ+ mưa Tây
B5c - B5c B+, mùa mưa ñ*n s!m và k*t thúc s!m hơn vùng Trung B+. Lưu v c
sông Chu n9m trong vùng mưa B5c Trung B+ mùa mưa ñ*n mu+n hơn B5c B+ 1520 ngày cũng k*t thúc mu+n hơn B5c B+ 10-15 ngày. Khu v c ñBng b9ng mang
nhi"u s5c thái c a ch* ñ+ mưa B5c B+, mùa mưa ñ*n b5t ñ)u t@ tháng V hàng năm
và k*t thúc vào tháng XI. Lư$ng mưa bình quân trên lưu v c bi*n ñ i t@
1.100mm/năm ñ*n 1.860 mm/năm. M+t năm có 2 mùa rõ r#t, mùa ít mưa (mùa khô)
và mùa mưa nhi"u (mùa mưa). Mùa mưa phía thư$ng nguBn sông Mã b5t ñ)u t@
tháng V và k*t thúc vào tháng XI. Mùa mưa phía sông Chu b5t ñ)u t@ cu0i tháng V


12

và k*t thúc vào ñ)u tháng XII, t ng lư$ng mưa 2 mùa chênh nhau ñáng k . T ng
lư$ng mưa mùa mưa chi*m t@ 65% - 70%, t ng lư$ng mưa mùa khô ch? chi*m t@
30% - 35% t ng lư$ng mưa năm.
1.3.2.2. Nhi t ñ
Trên lưu v c sông Mã có hai vùng có ch* ñ+ nhi#t khác nhau:

- Vùng mi"n núi, mùa l'nh b5t ñ)u t@ tháng XI ñ*n tháng II, mùa nóng t@ tháng
III ñ*n tháng X. Nhi#t ñ+ vùng này trùng v!i nhi#t ñ+ vùng Tây B5c.
- Vùng ñBng b9ng h' du sông Mã. Nhi#t ñ+ bình quân năm cao hơn mi"n núi.
Mùa ñông k*t thúc s!m hơn B5c B+ t@ 15 - 20 ngày. Nhi#t ñ+ t0i cao tuy#t ñ0i
trung bình năm l'i cao hơn 3 vùng mi"n núi.
Trên toàn lưu v c nhi#t ñ+ bình quân năm dao ñông t@ 22,4 ñ*n 23,60C. S0 gi<
n5ng bình quân trên lưu v c t@ 1756,7 gi< ñ*n 1896,4 gicó s0 gi< n5ng ít hơn các tháng mùa hè.
B-ng 1.2: Nhi/t ñ. tháng năm trung bình nhi0u năm t4i các tr4m
Đơn v : oC

Tr4m

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Tu)n Giào

14.6 16.3 19.5 22.6 24.6 25.1 25.2 24.8 23.9 21.6 18.3 15.0 21.0

Sông Mã

16.1 18.5 21.2 24.3 26.1 26.4 26.3 25.9 25.1 22.8 19.6 16.3 22.4

HBi Xuân

16.6 18.0 20.7 24.5 26.9 27.6 27.6 27.0 25.6 23.5 20.5 17.6 23.0

Bái Thư$ng

16.5 17.5 20.1 23.9 27.0 28.2 28.4 27.6 26.6 24.3 21.2 18.0 23.3

Thanh Hoá

17.0 17.3 19.8 23.5 27.2 28.9 29.0 28.2 26.4 24.5 22.4 18.6 23.6

Như Xuân

16.5 11.3 20.0 23.6 27.3 28.6 28.9 27.8 26.5 24.2 20.8 17.9 23.3

Yên Đ nh

16.7 17.6 20.2 23.6 27.2 28.5 28.9 28.0 26.8 24.4 21.2 18.1 23.4

Tĩnh Gia

16.8 17.1 19.6 23.2 27.2 28.9 29.5 28.3 26.8 24.5 21.2 18.1 23.4

Mùa l'nh t@ tháng XII t!i tháng III năm sau, tháng l'nh nh t là tháng I v!i nhi#t
ñ+ trung bình tháng bi*n ñ i t@ 12 – 140C 3 vùng mi"n núi và 15 - 170C 3 vùng
ñBng b9ng. Nhi#t ñ+ trung bình tháng nh> nh t tháng I ñ't 170C 3 vùng ñBng b9ng
t'i Thanh Hoá, 16,60C t'i HBi Xuân (trung lưu sông Mã), 14,60C t'i Tu)n Giáo,

Nă m


13

thư$ng nguBn sông Mã. Nhi#t ñ+ t0i th p tuy#t ñ0i ño ñư$c 5,40C tháng 1/1932 t'i
Thanh Hoá, 2,10C (30-12-1975) t'i HBi Xuân, -0,60C ngày 3/1/1974 t'i Tu)n Giáo –
Lai Châu (thư$ng nguBn sông Mã). Biên ñ+ nhi#t ñ+ ngày các tháng mùa ñông bi*n
ñ+ng khá m'nh. Trung bình ñ't 12 – 140C 3 các vùng Tu)n Giáo, Sông Mã, Sơn La,
7 – 80C t'i các vùng trung lưu sông Mã như HBi Xuân, C2m Thu%, Bá Thư!c, 5 – 7
0

C 3 vùng ñBng b9ng h' du sông Mã.
Mùa nóng: T@ tháng V t!i tháng IX nhi#t ñ+ trung bình tháng b5t ñ)u tăng cao,

nh t là khi có s ho't ñ+ng c a gió Lào. Nhi#t ñ+ tăng cao nh t là tháng VII ñ't

290C 3 Thanh Hoá, 28,40C 3 Bái Thư$ng, 27,60C 3 HBi Xuân, 26,30C 3 Sông Mã,
25,20C 3 Tu)n Giáo. Chênh l#ch nhi#t ñ+ gi/a các tháng mùa nóng không nhi"u t@
2 – 30C. Nhiêu ñ+ t0i cao ño ñư$c ñ't 420C tháng VII/1910 t'i Thanh Hoá, 41,60C
t'i HBi Xuân,(1-6/1958), 41,70C ngày 13/5/1966 t'i Sông Mã, 36,80C t'i Tu)n Giáo
– Lai Châu ngày 13/5/1966.
1.3.2.3. S# gi n$ng
S0 gi< n5ng trong năm ñ't 1868 gi< t'i Tu)n Giáo, 1668 gi< t'i Thanh Hóa. Vào
các tháng mùa ñông, s0 gi< n5ng ñ't th p nh t (ñ't 137 gi< t'i Tu)n Giáo vào tháng
XI, 48,1 gi< vào tháng II t'i Thanh Hóa. Tháng VII có s0 gi< n5ng cao nh t 3 vùng
ñBng b9ng ñ't 212 gi< t'i Thanh Hóa trong ñó vùng thư$ng nguBn do ,nh hư3ng
c a mùa mưa ñ*n s!m t'i Tu)n Giáo ch? ñ't 130 gi<. Trong khi ñó tháng 4, 5 có s0
gi< n5ng cao ñ't 192 – 198 gi1.3.2.4. Gió, bão
Gió trên lưu v c sông Mã tương ñ0i ph4c t'p v@a thay ñ i theo mùa v@a phthu+c vào y*u t0 ñ a hình, hoàn lưu khí quy n. Hư!ng gió th nh hành trên lưu v c
phân hoá theo mùa.
Mùa ñông do hoàn lưu phương B5c m'nh nên có gió mùa Đông B5c, t0c ñ+ gió
trung bình 3- 4 m/s. Gió này xu t hi#n t@ tháng XI ñ*n tháng II năm sau, có năm
xu t hi#n s!m và cũng có năm k*t thúc mu+n.
Mùa hè do hoàn lưu phương Nam và v trí th p c a vùng V nh B5c B+ nên
hư!ng gió th nh hành là Đông Nam, mang nhi"u hơi 2m d6 gây mưa rào. T0c ñ+ gió


14

bình quân 2,0- 2,5 m/s. Lo'i gió này xu t hi#n t@ tháng III và k*t thúc vào tháng X
hàng năm.
Bão thưLư$ng mưa tr(n do bão gây ra có th lên t!i (700 - 1.100 mm) t'i tr'm Thanh Hoá.
1.3.2.5. Đ %m không khí
Đ+ 2m không khí trên lưu v c dao ñ+ng t@ 82% - 86%. Đ+ 2m t0i cao thư

vào tháng III tháng IV hàng năm (89 - 94%). Đ+ 2m t0i th p vào tháng V tháng VI
ho c tháng VII ch? ñ't 6 ÷ 12%.
1.3.2.6. B#c hơi
T ng lư$ng b0c hơi năm trên lưu v c t@ 872 mm ñ*n 925 mm. B0c hơi bình
quân ngày nh> nh t 1,3mm/ngày, ngày l!n nh t 4,6 mm/ngày. Lư$ng b0c hơi trên
lưu v c l!n nh t vào tháng V, VI, VII. Chênh l#ch b0c hơi m t ñ t và m t nư!c ∆Z
kho,ng 250 - 230mm/năm.
B-ng 1.3: Nhi/t ñ., s gi n5ng, b c hơi trung bình nhi0u năm lưu v,c sông Mã
Y7u
t

Khu v,c

T1

T2

T3

T4

Nhi#t Mi"n núi 16,6 18,0 26,7 24,8
ñ+
ĐBng b9ng 16,5 17,5 20,1 23,3

T5

T6

T7

T8

T9

T10 T11 T12

Tbình
năm

26,9 27,6 27,6 27,0 25,6 23,5 20,5 17,6 23
27,0 28,2 28,4 27,6 26,6 24,3 21,2 18,0 23,3

199,6 147,8 149,9 143,0 170,9 163,4 139,4 143,8 2.896,4
S0 gi< Mi"n núi 135,6 144,5 174,5 184
n5ng ĐBng b9ng 86,5 48,1 54,6 1009,1 201,6 189,2 212,4 166,3 163,7 176,1 131,4 128,7 1.662,0
B0c hơi

Mi"n núi

40

42

53

65

79

65

64

52

47

48

41

43

639

ĐBng b9ng 55

40

40

50

90

94

104

75

64

75

70

65

821

1.3.3. Tài nguyên nư c m t
1.3.3.1. Ch ñ dòng ch y
1. S0 lư$ng nư!c
V!i lư$ng mưa năm trung bình nhi"u năm trên lưu v c là 1600 mm, ñã s,n sinh
ñư$c lư$ng dòng ch,y năm trung bình nhi"u năm trên lưu v c sông Mã là 18.109 m3
nư!c, tương 4ng v!i lưu lư$ng trung bình nhi"u năm là 570 m3/s, mô ñun dòng


15

ch,y năm trung bình Mo là 20 l/s.km2. Trong ñó ph)n dòng ch,y s,n sinh t'i Vi#t
Nam là 14,1.109 m3 v!i mô ñun Mo là 25,3 l/s.km2 và t'i Lào 3,9109 m3 v!i Mo là
11,4 l/s.km2. T'i Vi#t Nam bình quân ñ't 8011 m3/ha, t'i ñ a ph(n Lào là
3618m3/ha.
Dòng chính sông Mã: t'i tr'm Xã Là thư$ng nguBn sông Mã, có di#n tích lưu
v c là 6.430km2 dòng ch,y trung bình nhi"u năm 121m3/s v!i t ng lư$ng dòng
ch,y năm 3,82 t% m3, mô ñun trung bình là 18,8 l/s.km2, chi*m 21,2% t ng lư$ng
dòng ch,y năm. Trong khi ñó di#n tích lưu v c chi*m 22,6% Flv.

T'i tr'm HBi Xuân kh0ng ch* di#n tích lưu v c là 15.500km2, lưu lư$ng trung
bình nhi"u năm là 254m3/s, mô ñun dòng ch,y 16,4 l/s.km2, t ng lư$ng dòng ch,y
8,01 t% m3 chi*m 44,5% t ng lư$ng dòng ch,y năm toàn lưu v c trong khi ñó di#n
tích chi*m 54,6% di#n tích lưu v c. T@ Xã Là t!i HBi Xuân dòng chính sông Mã ñi
qua vùng có lư$ng mưa năm nh>, mô ñun dòng ch,y gi,m. T'i C2m Thu% có
Flv=17.500 km2 chi*m 61,6% Flv, t ng lư$ng dòng ch,y năm ñ't 10,72 t% m3,
chi*m 59,6% lư$ng dòng ch,y năm trên lưu v c.
Ph)n di#n tích khu gi/a t@ HBi Xuân t!i C2m Th y là 2.000km2, có dòng ch,y
năm ñ't 86m3/s, mô ñun dòng ch,y 43,0 l/s.km2, t ng lư$ng dòng ch,y năm 2,71 t%
m3 chi*m 15,1 % lư$ng dòng ch,y năm trên toàn lưu v c trong khi ñó di#n tích lưu
v c c a nó ch? chi*m 7,0% di#n tích toàn lưu v c.
Trên sông Chu, t'i tr'm CAa Đ't có Flv = 6.170 km2, dòng ch,y trung bình năm
ñ't 127 m3/s v!i W0 = 4,01 t% m3 chi*m 22,3% t ng lư$ng dòng ch,y toàn lưu v c
trong khi ñó di#n tích lưu v c c a nó ch? chi*m 21,7 % di#n tích lưu v c.
Dòng ch,y năm trên toàn b+ lưu v c sông Chu là 155 m3/s tương 4ng v!i môt s0
20,4 l/s.km2, t ng lư$ng dòng ch,y là 4,89 t% m3 chi*m 27,2% t ng lư$ng dòng
ch,y năm trên toàn lưu v c, trong khi ñó di#n tích c a nó ch? chi*m 26,7% t ng
di#n tích toàn lưu v c sông Mã.