BÁO CÁO THỰC VẬT DƯỢC DƯỢC LIỆU MÃ TIỀN

BrianN

BÁO CÁO
THỰC VẬT DƯỢC – DƯỢC LIỆU
Cây 10: CÂY MÃ TIỀN
I.

Tổng quan:
- Tên thông thường: Mã Tiền.
- Tên khác: Củ chi, Phiên mộc miết; sleng thom, sleng
touch (Campuchia); kok toung ka (Lào); mác chèn sứ
(Tày); co bên kho (Thái).
- Tên khoa học: Strychnos nux - vomica L.
- Họ KH: Loganiaceae
- Miêu tả:
+ Cây gỗ, thân đứng cao 5 – 12 m. Vỏ màu xám có lỗ
bì, cành non có gai.

BrianN


BrianN

Thân cây mã tiền

+ Lá mọc đối, cuống ngắn, hình trứng đầu nhọn, có
lông bóng mượt cho cả mặt trên lẫn dưới, mặt trên
xanh bóng, có 5 gân hình cung nổi rõ ở mặt dưới, kích
thước khoảng 10 cm dài và 7,6 cm rộng, (mùa hoa
tháng 3-4)

BrianN


BrianN

Lá cây mã tiền

+ Hoa nở vào mùa lạnh và có mùi hôi. Cụm hoa hình
ngù mọc ở đầu cành. Hoa nhỏ hình ống màu vàng
nhạt. Có 5 cánh hoa hàn liền thành 1 ống dài 1- 1,2
cm, nhị 5, dính ở trên ống tràng.

Hoa mã tiền
BrianN


BrianN

+ Quả thịt, hình cầu, đường kính 3 – 5 cm, vỏ nhẵn
bóng, khi chín có màu vàng cam (mùa quả tháng 5-8).
Thịt trái mềm và trắng với bên trong bột sệt nhão.

Quả mã tiền

+ Mỗi quả chứa 1 – 5 hạt. Hạt hình đĩa dẹt, mép hơi
lồi lên, đường kính 1,2-2,5 cm, dày 4-8 mm. Một số
hạt hơi méo mó, hơi cong, không đều. Mặt xám nhạt,
màu xám do có một lớp lông tơ mượt từ giữa mọc toả
ra xung quanh. Giữa một mặt có một lỗ lồi nhỏ (rốn).
BrianN

BrianN

Từ rốn có một đường hơi lồi (sống noãn) chạy đến một
chỗ nhô lên ở mép hạt (lỗ noãn). Hạt gần như chỉ cấu
tạo bởi nội nhũ sừng, rất cứng. Cây mầm rất nhỏ nằm
trong khoang giữa nội nhũ. Không mùi, vị rất đắng.

Hạt mã tiền

- Phân bố sinh thái: Mã tiền mọc nhiều ở Ấn Độ,
Malaysia,Thái lan, mọc hoang ở các vùng núi nước ta,
có nhiều ở vùng núi phía nam. Ở nước ta, mã tiền mọc
thẳng đứng chỉ phân bố ở các tỉnh miền Nam như: Gia
Lai, Kom tum, Đăk Lăc, Lâm Đồng… ; cây mã tiền
dây leo mọc ở các tỉnh miền núi phí Bắc Như: Lào
cao, Hà Giang, Tuyên Quang, Phú Thọ, Sơn La, Hòa
Bình…..
BrianN


BrianN

- Bộ phận dùng: Hạt - Semen Strychnin, được gọi là
Mã tiền tử.
- Thu hái, chế biến:
+ Thu hái: thu hái quả già vào mùa thu, bổ ra lấy
hạt, bỏ hạt lép hạt non. Phơi nắng hoặc sấy nhẹ ở nhiệt
độ từ 50-60 độ C đến khi khô hoàn toàn. Độ ẩm không

quá 12%.
+ Chế biến:
Trong y học cổ truyền chỉ sử dụng hạt mã tiền đã
được chế biến (gọi là mã tiền chế). Có nhiều cách chế
biến:
Cách 1: Ngâm hạt mã tiền trong nước vo gạo
khoảng 36 giờ cho tới khi mềm, lấy ra cạo bỏ vỏ
ngoài và mầm, thái mỏng, sấy khô, tẩm dầu vừng
một đêm, sao vàng đậm, cho vào lọ kín.
Cách 2: Cho hạt mã tiền vào dầu vừng đun sôi
cho đến khi hạt nổi lên thì vớt ngay. Thái nhỏ, sấy
khô
Cách 3: Ngâm hạt mã tiền vào nước vo gạo một
ngày đêm, vớt ra rửa sạch cho vào nồi nấu với cam
thảo trong 3 giờ (cứ 100g hạt cho 400ml nước và
20g cam thảo). Lấy dần ra bóc vỏ khi còn nóng và
BrianN


BrianN

bỏ mầm, đun dầu vừng (300g) cho sôi, bỏ nhân vào
khi thấy nổi lên thì vớt ra ngay, thái nhỏ 2-3 mm,
sấy khô cho vào lọ kín.

II.

Thành phần hoá học – Công dụng:
- Thành phần hoá học:
+ Hoạt chất trong hạt mã tiền là alcaloid (2 – 5 %),.

Trong đó gần 50% là strychnin (struchnin là một chất
độc), phần còn lại là brucin, còn khoảng 2 – 3% là các
alcaloid phụ khác như α – colubrin, β – colubrin,
vomicin, novacin, pseudostrychin… Ngoài alcaloid,
trong hạt còn chất béo (4 – 5%), acid igasuric, acid
loganic, stigmasterin, cycloarterol và một glycosid là
loganin (loganin có nhiều trong cơm quả).
+ Trong lá có khoảng 2% và trong vỏ thân có trên 8%
alcaloid nhưng chủ yếu là brucin.

BrianN


BrianN

- Công dụng:
+ Mã tiền chưa chế: dùng ngoài dưới dạng thuốc xoa
bóp, chữa nhức mỏi tay chân do thấp khớp, đau dây
thần kinh. Dùng dạng cồn thuốc, dùng riêng hoặc
thường phối hợp với Ô đầu, Phụ tử.

BrianN


BrianN

+ Mã tiền chế: Chữa đau nhức, sưng khớp, tiêu hóa
kém, suy nhược thần kinh, bại liệt, liệt nửa người, chó
dại cắn.
+ Làm nguyên liệu chiết xuất Strychnin và Brucin

dùng trong Y học hiện đại.
- Kiêng kỵ: Không dùng cho phụ nữ có thai và cho con
bú.
- Độc tính:
+ Mã tiền rất độc. Khi bị ngộ độc có hiện tượng :
ngáp, tăng bài tiết nước bọt, nôn mửa, sợ ánh sáng,
mạch nhanh và yếu, chân tay cứng đờ, co giật nhẹ rồi
đột nhiên có triệu chứng uốn ván nặng với hiện tượng
co cứng hàm, lồi mắt, đồng tử mở rộng, bắp thịt co
thắt gây khó thở, sau chết vì liệt hô hấp.
+ Với liều cao 60 – 90 mg strychin có thể gây chết
người vì liệt hô hấp.
- Điều trị ngộ độc Mã tiền:
+ Chủ yếu do phòng tránh co giật và trợ giúp hô hấp.
Nhiều thuốc có thể dung để chống co giật như hít
cloroform, uống cloral hydrat, nhưng tốt nhất là tiêm
tĩnh mạch một barbituret như phenolbarbiturat hoặc
Na amytal.
BrianN


BrianN

+ Ngoài ra,lượng nhỏ thuốc kiểu cura có thể dùng để
giảm cường độ co giật. Đồng thời thực hiện hô hấp
nhân tạo hoặc thở oxy. Rửa dạ dày bằng dung dịch
KMnO4 1/10000 hoặc dung dịch acid tanic 2% hoặc
nước chè đặc.
III.

Tài liệu tham khảo:
1. www.vienduoclieu.org.vn – Viện Dược liệu Việt Nam
2. www.duoclieu.edu.vn – Dược liệu Việt Nam
3. www.duoclieuduongthu.vn – Dược liệu sạch Dương
Thư
4. www.wikipedia.org – Wikipedia-Bách khoa toàn thư
mở
5. www.caythuoc.org – Cây thuốc quý Hòa Bình

BrianN