Tìm hiểu hệ chuyên gia, ứng dụng hỗ trợ chẩn đoán bệnh trầm cảm

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN
THÔNG

NGUYỄN THỊ HOA

TÌM HIỂU HÊ CHUYÊN GIA,
ƯNG DUNG HỖ TRỢ CHẨN ĐOÁN BỆNH TRÂM CAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÁY TÍNH

Thái Nguyên, 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


ii

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN
THÔNG

NGUYỄN THỊ HOA

TÌM HIỂU HÊ CHUYÊN GIA,
ƯNG DUNG HỖ TRỢ CHẨN ĐOÁN BỆNH TRÂM CAM

Chuyên ngành: Khoa học máy tính
Mã số: 60 48 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÁY TÍNH

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

GS.TS. VŨ ĐỨC THI



Thái Nguyên, 2015


iii

Lời cam đoan
Tôi cam đoan những kết qua trong luân văn la cua viêc tim hiêu, co trich dẫn
va tham chiêu đên các nguồn tư liêu tin cây. Nôi dung luân văn không sao chép tư
các kêt qua cua cac luân văn, luân an khac. Moi thông tin, dư liệu đêu được thây
giao GS. TS. Vu Đức Thi cung câp.
Thái Nguyên, ngày 13 tháng 4 năm 2015
Người viết luận văn

Nguyễn Thị Hoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


iv

Lời cam ơn
Trước tiên, tôi xin gưi lời cảm ơn đến trường Đại học công nghệ thông tin và
truyền thông Thái Nguyên, đã tạo điều kiện và tổ chức khoa học này để tôi co thể co
điều kiện tiếp thu những kiến thức mới, co thời gian học tập và hoàn thành luận văn
cao học này.
Tôi xin tỏ lòng cảm ơn đến thầy GS.TS. Vu Đưc Thi, người thầy đã tận tình
chỉ dẫn, giúp đỡ và động viên để tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi xin chân thanh cảm ơn thây PGS.TS. Cao Tiến Đức, Học viên Quân Y
103, đa giup đơ tôi trong qua tìm hiêu vê trâm cam.
Tôi xin chân thanh cảm ơn thây PGS.TS. Đô Trung Tuấn, đa giup đơ tôi
trong quá trình làm luân văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô đã truyền đạt cho chúng tôi những
kiến thức quý báu trong quá trình học tập và làm luận văn.
Tôi chân thành cảm ơn bạn bè cùng lớp đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá
trình học tập cũng như thực hiện luận văn.
Cuối cùng, tôi xin gửi thành quả này tới gia đình và người thân của tôi,
những người đã hết lòng tạo điều kiện và động viên tôi để tôi co được kết quả ngày
hôm nay.
Thái Nguyên, ngày 13 tháng 4 năm 2015
Người viết luận văn

Nguyễn Thị Hoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –

ĐHTN

n


v

Mục lục
Lời cam đoan.................................................................................................. iii
Lời cam ơn ..................................................................................................... iv
Mục lục.............................................................................................................v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................x
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH VẼ .......................................................... xi
PHẦN MỞ ĐẦU..............................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu............................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................4
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................4
6. Bố cục luận văn ....................................................................................4
CHƯƠNG 1 .....................................................................................................6
TRẦM CẢM VA NHƯNG VÂN ĐÊ VÊ BÊNH TRÂM CAM ....................6
1.1. PHÂN TÍCH THỰC TẾ VỀ BỆNH TRẦM CẢM ..............................6
1.1.1. Khái niệm về trầm cảm và một vài nét về lịch sử nghiên cứu .......6
1.1.2. Một vài nét về dịch tễ học trầm cảm ..............................................7
1.2. BỆNH NGUYÊN, BỆNH SINH CỦA TRẦM CẢM ..........................8
1.2.1 Yếu tố sinh học ...............................................................................8
1.2.2. Các yếu tố tâm lý - xã hội ..............................................................9
1.2.3. Các học thuyết tâm lý-xã hội .........................................................9

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


vi

1.3. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CÁC RỐI LOẠN TRẦM CẢM ...............11
1.3.1. Đặc điểm lâm sàng rối loạn trầm cảm nặng.................................11
1.3.2. Đặc điểm tiến triển, tái phát, tái diễn, tiên lượng của trầm cảm ..14
1.4. PHÂN LOẠI CÁC RỐI LOẠN TRẦM CẢM ...................................15
1.4.1. Hê thống phân loại bệnh trâm cam ..............................................15
1.4.2. Phân loại của Tổ chức y tế thế giới..............................................17
1.4.3. Phân loại của Hội tâm thần học Hoa kỳ (DSM-IV) 1994............17
1.5. CHẨN ĐOÁN TRẦM CẢM ..............................................................18
1.5.1 Theo bảng phân loại bệnh Quốc tế lần thư 10 ..................................18
1.5.2. Theo sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần, xuất
bản lần thư IV ......................................................................................................19
1.5.3. Các thang đánh giá trầm cảm ...........................................................19
1.6. ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM .....................................................................20
1.6.1. Điều trị bằng phương pháp hóa liệu pháp ....................................20
1.6.2. Liệu pháp choáng điện .................................................................21
1.6.3. Liệu pháp kích thích từ xuyên sọ .................................................22
1.6.4. Các liệu pháp tâm lý ....................................................................22
1.7 KẾT LUẬN ..........................................................................................25
CHƯƠNG 2 ...................................................................................................25
HỆ CHUYÊN GIA VÀ ỨNG DỤNG CỦA HỆ CHUYÊN GIA..................25
2.1. TÌM HIỂU VỀ CÔNG NGHỆ TRI THỨC ........................................25
2.1.1. Khái niệm tri thức ........................................................................25

2.1.2. Phân loại tri thức ..........................................................................26

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


vii

2.1.3. Công nghệ tri thức........................................................................28
2.1.4. Quản lý tri thức ............................................................................29
2.1.5. Biểu diễn tri thức..........................................................................31
2.1.6. Các phương pháp để biểu diễn tri thức ........................................32
2.2. HỆ CHUYÊN GIA..............................................................................34
2.2.1. Định nghĩa hệ chuyên gia ............................................................34
2.2.2. Đặc trưng và ưu điểm của hệ chuyên gia .....................................34
2.2.3. Cấu trúc của hệ chuyên gia ..........................................................35
2.2.4. Hạn chế của hệ chuyên gia...........................................................39
2.2.5. Kỹ thuật suy luận trong hệ chuyên gia.........................................39
2.3. THIẾT KẾ HỆ CHUYÊN GIA...............................................................42
2.3.1. Lập luận............................................................................................42
2. 3.2. Suy luận...........................................................................................43
2. 3. 3. Các phương pháp suy diễn và cơ chế điều khiển ...........................43
2. 3.4. Các hệ thống sản xuất trong thiết kế hệ chuyên gia........................46
2. 3.4. 1. Các thuật toán Markov ...........................................................46
2. 3.4. 2. Các thuật toán mạng lưới .......................................................47
2. 3.4. 3. Thuật toán tổng quát ...............................................................48
2. 3.4. 4. Các bước phát triển của hệ chuyên gia ..................................50
2. 3.5. Kết luận chương ..............................................................................51

CHƯƠNG 3 ...................................................................................................52
HỆ CHUYÊN GIA CHẨN ĐOÁN BỆNH TRẦM CẢM .............................52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


viii

3.1. HIỆN TRẠNG VỀ TRẦM CẢM VÀ TÌNH HÌNH CHỮA TRỊ .......53
3.1.1 Hiện trạng......................................................................................53
3.1.2. Tình hình chữa trị trầm cảm.........................................................53
3.2. NHU CẦU SỬ DỤNG CÔNG CỤ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ĐỂ
CHẨN TRỊ TRẦM CẢM .....................................................................................54
3.2.1. Khả năng của công cu công nghệ thông tin .................................55
3.2.2. Chức năng cần co của Hệ chuyên gia đánh giá trầm cảm ...........55
3.3. ĐẶT VẤN ĐỀ CHO HỆ CHUYÊN GIA ĐÁNH GIÁ TRẦM CẢM57
3.3.1. Sơ đồ chẩn trị ...............................................................................57
Thang Đánh giá Lo âu, Trầm cảm, Stress (DASS 42) ...............................57
3.4. CÁC TRƯỜNG HỢP TRỊ LIỆU ĐIỂN HÌNH ..................................60
3.4. 1. Thí dụ thư nhất ............................................................................60
3.4.2. Thí dụ thư hai ...............................................................................62
3.4.3. Suy luân trong hệ chuyên gia ...........................................................64
3.5. KẾT LUẬN .........................................................................................70
KẾT LUẬN ....................................................................................................71
1. Kết quả đạt được cua luân văn ...............................................................71
2. Ưu điêm cua chương trinh .....................................................................71
3. Tôn tai cua chương trinh ........................................................................71

4. Pham vi ưng dung ..................................................................................71
5. Hướng phát triển luận văn......................................................................72
TAI LIÊU THAM KHAO..............................................................................73
PHU LUC.......................................................................................................75

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


ix

Phu luc 1. Thang đánh giá trầm cảm Hamilton (HAMD)..........................75
Phu luc 2. Thang đánh giá trầm cảm Beck (BDI) ......................................80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


x

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
AG

Ao giac

AI

Tri tuệ nhân tao

BDI

Thang đanh gia trầm cam Beck (BDI)

DASS 42
EPI

Thang đanh gia lo âu, trầm cảm, căng
thăng
Bang nghiêm kê nhân cach

ES

Hê chuyên gia

GDS

Thang đanh gia trầm cam người gia

HAMD

Thang đanh gia trầm cam Hamilton

Heuristic

May rui

HIV/ AIDS

Bênh HIV, suy giam miên dịch

HÊ THỐNG

Hoang tương

ICT

Công nghệ thông tin va truyền thông

IF THEN

Thê hiên tri thưc luât IF THEN

KB

Cơ sở tri thưc

Meta data

Siêu dư liệu

MMSE

Thang đanh gia tâm thần tối thiêu

MYCIN

Hê chuyên gia về nhiễm trung máu

Prolog

Programme logique

RADS

Thang đanh gia trầm cam thanh thiếu niên

RLTC

Rối loạn trầm cam

TTPL

Tâm thần phân liêt

WHO

Tô chưc Y tế thế giơi

RLCXLC

Rối loan cam xuc lưỡng cưc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

xi

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH VẼ
Hình 1.1. Bệnh viện tâm thần TW1 .................................................................2
Hình 1.1. Hippocrate (460-377 trước Công nguyên) .......................................6
Hình 1.2. Trầm cảm ở tuổi vị thành niên .........................................................7
Hình 1.3. Thuyết tâm lí động .........................................................................10
Hình 1.4. Thuyết hành vi – nhận thức............................................................10
Hình 1.5. Sigmund Freud ...............................................................................11
Hinh 1.6. Dung thuôc khi trâm cam co thê nguy biêm ..................................20
Hinh 1.7. Chăm soc trâm cam........................................................................22
Hinh 1.8. Ngày càng co nhiều người mắc bệnh trầm cảm. ............................24
Hinh 1.9. Bệnh nhân trầm cảm đăng ký điều trị tại cộng đồng ở TYT
phường Hòa Cường Bắc, Đà Nẵng ...........................................................................24
Hình 2.1. Tri thức ...........................................................................................26
Hình 2.2. Tri thức ẩn ......................................................................................27
Hinh 2.3. Các thanh phân cua hê chuyên gia .................................................35
Hinh 2.4. Mô hình hê chuyên gia Ermine ......................................................37
Hinh 2.5. Mô hình hê chuyên gia Popov .......................................................38
Hình 2.6. Mô hình hệ chuyên gia Popov .......................................................38
Hình 2.7. Sơ đồ kỹ thuật suy diễn tiến ...........................................................40
Hinh 2.8. Xich Markov ..................................................................................46
Hình 3.1. Trang tin của trường đại học y khoa Phạm Ngọc Thạch ...............53
Hình 3.2. Quá trình làm việc của hệ chuyên gia đánh giá trầm cảm .............56

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


xii

Hình 3.3. Ki thuât đánh giá theo câu hỏi ngươi dung ....................................60
Hinh 3.4. Yêu câu cua chương trinh theo thang DASS 42 ............................61
Hinh 3.5. Hê thông đê nghi nhâp lai theo thang DASS 42 ............................61
Hinh 3.6. Các câu hoi liên tiêp nhau theo thang DASS 42 ............................61
Hinh 3.7. Thông bao cho bênh nhân vê kêt qua điêu tra theo thang DASS 42
...................................................................................................................................62
Hinh 3.8. Y kiên cua hệ chuyên gia theo thang DASS 42 .............................62
Hinh 3.9. Yêu câu cua chuong trinh theo thang Hamilton (HAMD).............62
Hinh 3.10. Hê thông đê nghi nhâp lai theo thang Hamilton (HAMD) ..........63
Hinh 3.11. Các câu hoi liên tiêp nhau theo thang Hamilton (HAMD) ..........63
Hinh 3.12. Thông bao cho bênh nhân vê kêt qua điêu tra theo thang Hamilton
(HAMD) ....................................................................................................................63
Hinh 3.13. Y kiên cua hệ chuyên gia theo thang Hamilton (HAMD) ...........64
Hinh 3.14. Sơ đô hê thông cai tiên DASS-42, do luân văn đê xuât...............67
Hinh 3.15. Qua trinh tương tac vơi ngươi dung tai mỗi trang man hinh .......68
Hinh 3.16. Trang đâu, va câu hoi đâu tiên .....................................................69
Hinh 3.17. Câu hoi tiêp theo cua man hinh tương tac ...................................69
Hinh 3.18. Đanh gia cua hệ chuyên gia sau các man hinh tương tac ............69
Hinh 3.19. Thông bao khi ngươi dung lưa chon gia tri 0 nhiêu lân liên tiêp.70

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Những năm trở lại đây, cùng với sự phát triển của xã hội, của khoa học kỹ
thuật đã mở ra nhiều cơ hội mới cho con người cũng như người thân, đồng
nghiệp…. Tuy nhiên, kéo theo sự phát triển đo là sự bận rộn, căng thẳng của công
việc cũng như môi trường sống làm cho nhiều người, nhiều thế hệ rơi vào các trạng
thái căng thẳng, mệt mỏi, co khi dẫn đến các bệnh về thần kinh mà bản thân người
bệnh không nhận biết được. Ở đây tôi đang muốn noi đến căn bệnh “Trầm cảm”,
thời gian gần đây tỷ lệ mắc bệnh này ngày càng cao, nhưng điều đáng noi là người
mắc bệnh lại ít biết hoặc không biết về căn bệnh mình đang mắc phải. Điều đo đã
gây không ít kho khăn cho cuộc sống của bản thân người bệnh.
Hội chứng trầm cảm là loại rối loạn khí sắc thường gặp trong tâm thần học,
co thể xảy ra ở nhiều lứa tuổi nhưng phổ biến nhất là 18-45 tuổi. Năm 1999 tổ chức
Y tế thế giới (WHO) đã thông báo bệnh trầm cảm cướp đi môi năm trung bình
850.000 mạng người và dự đoán rằng đến năm 2020 trầm cảm là căn bệnh xếp hạng
2 trong số những căn bệnh phổ biến trên toàn cầu và dự tính khi đo sẽ co khoảng
121 triệu người mắc bệnh này. Tuy nhiên, một kết quả hết sức bất ngờ, ngày
10/10/2012 (ngày sức khỏe tâm thần thế giới) vừa qua WHO cho biết hiện nay đã
co hơn 350 triệu người mắc bệnh trầm cảm. Vậy là tính từ 2012 cho đến 2020 như
dự đoán đang cách xa 8 năm nhưng con số dự tính đã vượt rất xa, gấp gần 3 lần
con số dự đoán. Điều đo cho thấy tính cấp bách của vấn đề, áp lực cuộc sống, xã
hội, môi trường…. đã đẩy con người rơi vào các trạng thái của trầm cảm nhanh
hơn dự đoán. Mỗi năm co khoảng 1 triệu người mắc bệnh trầm cảm tự tử (trung
bình mỗi ngày co 2900 người tự tử) [3].
Bệnh trầm cảm xảy ra ở mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến vị thành niên, người
trưởng thành, phụ nư sau khi sinh đẻ và ngay cả người co tuổi. Bệnh này không chỉ
xảy ra ở những nước giàu co, phát triển mà cả ở những nước nghèo, nước đang phát

triển, bệnh co thể xuất phát từ điều kiện vật chất, các yếu tố xã hội như tôn giáo,
danh dự, ý nghĩa cuộc sống..v.v…
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


2

Theo tài liệu của Chính phủ năm 2000, tỷ lệ mắc trầm cảm là 2,47% dân số
nhưng đến thời điểm này con số đã l5%.
Theo ông La Đức Cương, Giám đốc Bệnh viện Tâm thần TW 1, co khoảng
12 triệu người (15% dân số) đang co vấn đề rối loạn tâm thần. Trong đo phần lớn là
bệnh trầm cảm, sau đo bệnh nặng dần lên như tâm thần phân liệt, nghiện/lạm dụng
rượu, ma túy, chậm phát triển trí tuệ…

Hình 1.1. Bệnh viện tâm thần TW1

Theo T.S Tô Thanh Phương [3], bệnh viện Tâm thần TW 1, co khoảng 15%
dân số nước ta co vấn đề về sức khỏe tâm thần mà phần lớn bệnh nhân trầm cảm
nặng thuộc lứa tuổi 16 đến 35 tuổi.
 Ở nam giới hay nư giới thì bệnh trầm cảm dễ xảy ra khi bị căng thẳng do
căng thẳng trong công việc hang ngày, kinh tế chật vật, ân hận vì lỡ thua
cờ bạc, hạn phúc tan vỡ, người than mất, thay đổi chô ở, chô làm đột
ngột, tương ai bấp bênh…
 Phái nữ, triệu chứng thường gặp là buồn, âu sầu, hay khoc, thờ ơ, không
thấy thích thú gì với công việc hàng ngày, kể cả vấn đề tình dục, tuyệt
vọng hoặc chẳng thấy mình co giá trị gì [12].
Bệnh trầm cảm nếu được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời (về tâm lý, về y

học) thì tình hình của bệnh nhân sẽ được cải thiện tốt hơn rất nhiều. Đối với trầm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
n
ĐHTN


3

cảm nặng nếu không được phát hiện kịp thời sẽ co thể sinh ra các bệnh khác về tâm
thần, thậm chí tự tử…. Bệnh trầm cảm co thể chữa khỏi (nếu ở trạng thái nhẹ)
nhưng cũng co thể tái đi tái lại hay trầm cảm mãi mãi.
Với mong muốn phát hiện sớm được bệnh trầm cảm thông qua các triệu
chứng, hiện tượng tâm lý và tìm được nguyên nhân gây bệnh để phân loại thể bệnh
để co thể co biện pháp điều trị thích hợp với từng thể của bệnh. Vì vậy, tôi quyết
định chọn đề tài “Tìm hiểu hệ chuyên gia, ứng dụng hô trợ chẩn đoán bệnh trầm
cảm” với mong muốn để những người thấy mình co các biểu hiện co thể bị trầm
cảm co thể tự tham khảo và co hướng giúp cho mình co quyết định đúng đắn cho
sức khỏe của bản thân.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài “Tìm hiểu hệ chuyên gia, ứng dụng hô trợ chẩn đoán bệnh trầm cảm”
nhằm nghiên cứu và tạo ra kho dư liệu tri thức để trợ giúp cho người sử dụng chẩn
đoán bệnh và đưa ra quyết định đúng cho mình.
Mục tiêu của đề tài là tìm hiểu Hệ chuyên gia, tìm hiểu những vấn đề liên
quan đến các triệu chứng của bệnh trầm cảm để tạo ra kho dư liệu vật lý chứa tri
thức co kiến thức mở và xây dựng hệ thống hô trợ giúp người dùng chẩn đoán thể
bệnh và co cách chữa trị phù hợp.
Nhiệm vụ cụ thể của luận văn là:
 Tìm hiểu hệ chuyên gia, các kỹ thuật suy diễn và các lĩnh vực ứng dụng
của hệ chuyên gia.
 Tìm hiểu về các triệu chứng biểu hiện của bệnh trầm cảm để đưa ra lời

khuyên, cách chữa trị phù hợp cho bệnh nhân.
 Xây dựng kho dư liệu co khả năng cập nhật và truy xuất tri thức liên quan
đến việc chẩn đoán bệnh và cách điều trị, xây dựng phần mềm cho người
sử dụng.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

.v
n


4
 Lý thuyết về công nghệ tri thức, hệ chuyên gia.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


5

 Các loại bệnh trầm cảm thường gặp: bệnh nguyên, bệnh sinh…
 Các phương pháp quản lý và vận hành cơ sở tri thức.
Phạm vi nghiên cứu của luận văn là:
 Cách biểu diễn và lưu trư tri thức, cơ cế suy diễn tiến
 Cài đặt giao diện người dùng
 Triệu chứng các bệnh về trầm cảm

4. Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp lý thuyết: thu thập, chọn lọc, đánh giá, phân tích và tổng
hợp tài liệu liên quan đến đề tài.
 Phương pháp chuyên gia: trao đổi với các chuyên gia y học về lĩnh vực
bệnh trầm cảm để lựa chọn hướng giải quyết vấn đề.
 Phương pháp thực nghiệm: triển khai, xây dựng hệ thống hệ chuyên gia
với nội dung của đề tài.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài


Ý nghĩa khoa học: nắm bắt và vận dụng được kiến thức về lĩnh vực công
nghệ tri thức để phát triển một hệ thống ứng dụng hệ chuyên gia.



Ý nghĩa thực tiễn: giúp cho người sử dụng không cần phải co chuyên môn
y học, co thể sử dụng phần mềm này để chẩn đoán bệnh, cũng co thể dùng
cho những người co chuyên môn y học sử dụng để hô trợ về cách chẩn
đoán bệnh.

 Sản phẩm triển khai đơn giản, dễ dàng sử dụng.
6. Bố cục luận văn
Toàn bộ luận văn được chia làm 3 chương:
 Mở đầu: phần mở đầu giới thiệu về nhu cầu cần thiết để thực hiện đề tài,
xác định mục tiêu, nhiệm vụ, đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

.v
n

6
cứu, cơ sở nghiên cứu và kết quả mong muốn đạt được.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


7

 Chương 1, “Trầm cảm và các vấn đề về trầm cảm”. Chương này trình bày
những vấn đề về bệnh trầm cảm như: lịch sử về bệnh trầm cảm, dịch tễ
học trầm cảm, bệnh nguyên, bệnh sinh trầm cảm, chẩn đoán, điều trị…
 Chương 2, “Hệ chuyên gia và ứng dụng của hệ chuyên gia”. Trong
chương này đi tìm hiểu về tri thức, công nghệ tri thức, tìm hiểu hệ chuyên
gia, thiết kế hệ chuyên gia, ứng dụng của hệ chuyên gia…
 Chương 3. “Xây dựng một hệ chuyên gia chẩn đoán bệnh trầm cảm”.
Phân tích chức năng của hệ thống, thiết kế kiến trúc của hệ thống và thực
hiện xây dựng ứng dụng theo cách thức hệ chuyên gia, sau đo thử nghiệm
và đánh giá kết quả đạt được của chương trình.
Cuối luận văn là phần kết luận và các tài liệu tham khảo.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

8

CHƯƠNG 1
TRẦM CẢM VA NHƯNG VÂN ĐÊ VÊ BÊNH TRÂM CAM
1.1. PHÂN TÍCH THỰC TẾ VỀ BỆNH TRẦM CẢM
1.1.1. Khái niệm về trầm cảm và một vài nét về lịch sử nghiên cứu
Thuật ngư trầm cảm hay sầu uất “Mélancholie” được Hippocrate (460-377
trước Công nguyên) dùng để mô tả một số rối loạn tâm thần. Năm 1686 Bonet mô
tả một bệnh tâm thần mà ông gọi là bệnh hưng cảm-sầu uất “ManiacoMélancoliants”. Đến thế kỷ XVIII, Pinet mô tả trầm uất là một trong bốn loại loạn
thần (Folies). Sau đó, E.Esquirol tách ra từ các bệnh loạn thần bộ phận (Folies
partielles) một thể trầm cảm và gọi là cơn hoang tưởng (HT) buồn rầu (Lypé manie).
Thế kỷ XIX, một số thể rối loạn cảm xúc được mô tả như những đơn vị bệnh lý độc
lập; loạn thần co 2 thể (Folie double forme) (J.baillarger 1854), loạn thần hoàn toàn
(Folie circulaire) (JB. Falret 1854).

Hình 1.1. Hippocrate (460-377 trước Công nguyên)

Năm 1882, nhà tâm thần học người Đức Kahlbaum dùng thuật ngư
“Cychothymia” (bệnh khí sắc chu kỳ) mô tả hưng cảm, trầm cảm như các giai đoạn
của cùng một bệnh. E.Kraepelin (1899), dựa trên các biểu hiện lâm sàng và tính
chất tiến triển của các bệnh do các nhà tâm thần học Pháp và Đức mô tả thống nhất
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


9

lại thành bệnh loạn thần hưng-trầm cảm. E.Kraepelin đã mô tả rõ: bệnh loạn thần
hư-trầm cảm không tiễn triển đến mất trí, vì vậy được phân biệt rõ với mất trí sớm
mà về sau được gọi là tâm thần phân liệt (TTPL). Trước những năm 80 của thế kỷ
XX, rối loạn trầm cảm (RLTC) được mô tả như một giai đoạn của bệnh loạn thần
hưng-trầm cảm. Các tiến bộ quan trọng trong việc mô tả, phân loại các RLTC trong
30 năm qua đã giúp thúc đẩy các nghiên cứu quan trọng về dịch tễ, bệnh căn và
bệnh sinh các RLTC[3].
1.1.2. Một vài nét về dịch tễ học trầm cảm
Theo kết quả điều tra dịch tễ học các bệnh tâm thần của Hoa Kỳ, trầm cảm
điển hình chiếm tỷ lệ 2,2% trong 6 tháng, 2,7% (01 năm) và 4,4% (trong suốt cuộc
đời) (Prévalence sur toute la vie)[130]. Theo B.Kristina (2002), trầm cảm điển hình
chiếm 5% (6 tháng)... Khi nghiên cứu 1000 người từ 14-18 tuổi, RG.Klein (1995)
thấy 18,5% trong số đo bị RLTC.

Hình 1.2. Trầm cảm ở tuổi vị thành niên

Ở Việt Nam, theo Ngô Ngọc Tản và Cao Tiến Đức (2001), RLTC chiếm tỷ
lệ 3,4% khi điều tra các bệnh tâm thần một xã thuộc khu vực thành thị...
Tỷ lệ của rối loạn cảm xúc lưỡng cực (RLCXLC) ở các nước công nghiệp
khoảng 0,6-0,9% (A.L.Smith và M.M.Weissman, 1991), 10% chết do tự sát và tuổi
khởi phát trung bình là 30.
Tỷ lệ tự sát ngày càng cao, ở Pháp 8.300 người (1975), 10.400 (1980) và
12.041 (1994) chết do tự sát. Theo M.L.Bourgeois (1998), trong số người tự sát rối
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


10

loạn tâm thần chiếm 90% (trong đo, trầm cảm chiếm 46%). Tự sát do trầm cảm là
một trong các nguyên nhân chết không thấy giảm mà còn cao hơn so với bệnh suy
giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) và một số bệnh khác, 16% chết do tự sát ở lứa
tuổi 20-40, nam co tỷ lệ tự sát cao hơn nư (31,5% và 10, 7/100.000) [3].
1.2. BỆNH NGUYÊN, BỆNH SINH CỦA TRẦM CẢM
Một số nguyên nhân gây bệnh trầm cảm được liệt kê dưới đây:
1.2.1 Yếu tố sinh học
Một số yếu[1]:
 Yếu tố di truyền: trầm cảm co thể di truyền, các nghiên cứu ở những cặp
sinh đôi và các thành viên co quan hệ huyết thống cho thấy co vai trò của
yếu tố di tuyền trong bệnh nguyên của trầm cảm. Nancy nhận thấy bố me,
anh chị e ruột và con cái của những bệnh nhân bị trầm cảm nặng co nguy
cơ bị rối loạn này lên đến 10-15% so với nguy cơ trong dân số là 1-2% và
tỷ lệ này ở những cặp sinh đôi cùng trứng là 23%.
 Các chất dẫn truyền thần kinh: vai trò của các chất trung gian hoa học
như serotonin, dopamin, norepinephrin, epinephrin trong bệnh sinh của
trầm cảm đã được đề cập đến ngay từ thập niên 60 của thế kỷ XX. Các
nghiên cứu cho thấy nồng độ các chất chuyển hoa của serotonin giảm
trong dịch não tủy của bệnh nhân bị trầm cảm nặng. Maes và Meltzer
nhận thấy nồng độ của tryptophan toàn phần hoặc tự do giảm trong huyết
thanh của các bệnh nhân trầm cảm chưa được điều trị.
 Những yếu tố về thần kinh nội tiết: hai hệ thống thần kinh nội tiết co liên
quan đến trầm cảm và được nghiên cứu rộng rãi nhất đo là hệ thống trục
dưới đồi-tuyến yên-tuyến thượng thận: người ta quan sát thấy tăng
chuyển hoa cortisol trong huyết tương và trong nước tiểu. C. B. Nemeroff
(1992) thấy co sự tăng sản của tuyến thượng thận ở bệnh nhân trầm cảm.
Trục dưới đồi-tuyến yên-tuyến giáp: Dopamine kích thích bài tiêt TRH,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


11

5HT lại ức chế, sự giảm đáp ứng TSH với kích thước bới TRH được quan
sát thấy ở khoảng 25% số bệnh nhân trầm cảm tái diễn...
1.2.2. Các yếu tố tâm lý - xã hội
Các yếu tố[1]:
 Nhân cách: trầm cảm co thể xuất hiện ở bất kỳ một loại nhân cách nào,
tuy nhiên nhiều nghiên cứu cho thấy trầm cảm hay gặp ở những người co
đặc điểm nhân cách như lo âu, tránh né, phụ thuộc, ám ảnh và kịch tính.
 Các sự kiện sang chấn trong cuộc sống: khi quan sát lâm sàng, Sadock
nhận thấy các sự kiện bất lợi trong cuộc sống thường co vai trò làm
khởi phát gia đoạn trầm cảm đầu tiên hơn là các giai đoạn tiếp theo.
Tác giả giải thích cho những hiện tượng này là những sự kiện sang
chấn xuất hiện trong giai đoạn trầm cảm đầu tiên thường gây nên
những biến đổi kéo dài yếu tố sinh học ở não. Những biến đổi kéo dài
này co thể tạo ra những thay đổi nhiều chất dẫn truyền thần kinh và hệ
thống tín hiệu bên trong tế bào thần kinh như mất tế bào thần kinh và
giảm đáng kể sự tiếp xúc của khớp thần kinh.
Trong khi đo, các tác giả khác lại nhận thấy các sang chấn tâm lý co thể đong
vai trò quan trọng trong khởi phát giai đoạn trầm cảm đầu tiên cũng như trong giai
đoạn tiếp theo. Nhiều nghiên cứu cho thấy co một tỷ lệ lớn những người khởi phát
trầm cảm sau các sang chấn tâm lý như mất người thân, đặc biệt vợ hoặc chống thất
nghiệp. Co những nghiên cứu cho thấy những đứa trẻ bị mất bố mẹ trước 11 tuổi
thường co nguy cơ mắc trầm cảm say này.
1.2.3. Các học thuyết tâm lý-xã hội
Co một số thuyết[1]:

 Thuyết tâm lý động: Học thuyết tâm lý động về tầm cảm được Sigmund
Freud định nghĩa và sau đo được Karl Abraham mở rộng. Theo học
thuyết này, trầm cảm được hoạt hoa một cách vô thức và là kết quả của
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n


12

việc dồn nén các dục vọng. Bên cạnh đo học thuyết này cũng giải thích về
mối liên hệ giữa sự rối loạn mối quan hệ mẹ con trong giai đoạn miệng
(10-18 tháng tuổi) và trầm cảm.

Hình 1.3. Thuyết tâm lí động

 Thuyết hành vi-nhận thức: Peter Lewinsohn cho rằng trầm cảm xuất hiện
là do những củng cố tích cực không đầy đủ hoặc không hiệu quả trong
cuộc sống hàng ngày, điều này co thể xảy ra theo hai cách:
1. Môi trường thiếu các củng cố tích cực.
2. Do một người không thể tiếp cận được với những củng cố tích cực.

Hình 1.4. Thuyết hành vi – nhận thức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n

13

Aaron Beck đã phát triển học thuyết nhận thức hành vi về trầm cảm, tác giả
cho rằng trầm cảm được hình thành là do bệnh nhân diễn giải sai lệch những sự kiện
trong cuộc sống. Điểm cốt lõi của học thuyết này bao gồm bộ ba nhận thức trong
trầm cảm, đo là:
 Cái nhìn tiêu cực về bản thân: thí dụ mọi việc đều tệ hại và tôi là người
không tốt.
 Diễn giải những sự kiện trãi nghiệm một cách tiêu cực.
 Nhìn về tương lai ảm đạm: đo chính là cách nhìn mất niềm tin về tương lai.

Hình 1.5. Sigmund Freud

1.3. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CÁC RỐI LOẠN TRẦM CẢM
1.3.1. Đặc điểm lâm sàng rối loạn trầm cảm nặng
1.3.1.1 Các triệu chứng của rối loạn trầm cảm điển hình[3]:
Theo kinh điển, trầm cảm điển hình là một quá trình ức chế toàn bộ các hoạt
động tâm thần thể hiện qua cảm xúc, tư duy và hành vi biểu hiện bằng các triệu
chứng lâm sàng sau:
1. Cảm xúc bị ức chế: trong nghiên cứu lâm sàng các RLTC, các tác giả
thấy: bệnh nhân cảm thấy chán nản, buồn rầu vô hạn, biểu hiện rõ dưới
dạng lời noi, thái độ và dáng điệu. Khí sắc trầm cảm thường gặp là sự mệt
mỏi, buồn rầu, uể oải, chân tay rã rời, cảm giác kho chịu, bất an, đuối sức
trước cuộc sống, luôn cảm thấy đau khổ, nét mặt ủ rũ hoặc rơm rớm nước
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐHTN

n