NHÃ NHẠC - NHẠC CUNG ĐÌNH VIỆT NAM (DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ)

NHÃ NHẠC - NHẠC CUNG ĐÌNH VIỆT NAM
(DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ)



"Âm nhạc cung đình" theo nghĩa thông thường được hiểu là các thể loại ca nhạc,
kể cả các thể loại ca nhạc đi kèm với múa và kịch hát, dùng trong các lễ nghi
cúng tế và triều chính, các ngày quốc lễ do triều đình tổ chức và sinh hoạt vui
chơi giải trí của vua và hoàng tộc. Còn tên gọi "Nhã Nhạc" được các triều đại
phong kiến Việt Nam từ thời nhà Hồ dùng với những nội hàm khác nhau: khi để
chỉ âm nhạc cung đình nói chung, lễ nhạc cung đình nói riêng, khi để chỉ một tổ
chức âm nhạc, thậm chí một dàn nhạc cụ thể.



Nền tảng ban đầu của Nhã nhạc - Âm nhạc cung đình Việt Nam đã bắt đầu
manh nha từ thế kỉ 13, nhưng chỉ đạt đến độ điêu luyện tại cung đình Huế dưới
triều Nguyễn (1802 – 1945). Âm nhạc cung đình Huế chính thức hình thành với
sự lên ngôi của triều Nguyễn vào đầu thế kỉ 19. Khoảng năm 1947-1948, bà Từ
Cung (mẹ vua Bảo Đại, vợ vua Khải Định) đã tập hợp một số nghệ nhân cung
đình từ thời vua Bảo Đại, nhờ đó một số thể loại ca múa nhạc cung đình được
duy trì. Những năm 80, âm nhạc cung đình Huế bắt đầu được sự quan tâm của
Bộ Văn hoá và chính quyền địa phương. Vào những năm 90 âm nhạc cung đình
Huế bước vào giai đoạn phục hưng. Từ đó tới nay loại hình nghệ thuật này đã
được đưa đi giới thiệu ở nhiều nơi trên thế giới.

Các thể loại âm nhạc cung đình Huế bao gồm: nhạc lễ nghi thờ cúng và nhạc lễ
nghi triều chính, múa cung đình, ca nhạc thính phòng và kịch hát (tuồng cung
đình).

Xưa kia nhạc cung đình Huế bao gồm nhiều thể loại: Giao nhạc dùng trong lễ Tế

Giao; Miếu nhạc dùng trong các lễ tế miếu; Ngũ tự nhạc dùng trong các cuộc tế
lễ Thần Nông, Thành Hoàng, Xã Tắc; Đại triều nhạc dùng trong những dịp lễ lớn
hoặc đón tiếp sứ thần các nước; Thường triều nhạc dùng trong các lễ thường
triều; Yến nhạc dùng trong các cuộc yến tiệc lớn trong cung đình; Cung nhạc
phục vụ trong nội cung.

Múa cung đình Huế xưa có nhiều điệu sử dụng vào những dịp khác nhau. Mười
một điệu múa cung đình còn tồn tại đến ngày nay là: Bát dật dùng trong tế giao,
miếu, xã tắc, lịch đại đế vương và Khổng Tử; Lục cúng, Tam tinh, Bát tiên, Đấu
chiến thắng Phật, Tứ linh, Tam quốc tây du dùng trong các ngày lễ vạn thọ,
thánh thọ, tiên thọ và lễ cúng Mụ; Trình tường tập khánh trong các lễ tứ, ngũ
tuần đại khánh chúc cho dân giàu nước mạnh; Nữ tướng xuất quân trong những
ngày lễ chiến thắng, hưng quốc khánh niệm, dạ yến và tiếp sứ thần ngoại quốc;
Vũ phiến dành cho hoàng thái hậu, hoàng hậu, phi tần, công chúa thưởng lãm
trong những yến tiệc tân hôn; Lục triệt hoa mã đăng trong lễ hưng quốc khánh
niệm cho công chúng xem ở trước Phu Văn lâu.

Hệ thống bài bản ca nhạc cung đình dùng cho các thể loại ca nhạc trên bao gồm
rất nhiều bài. Tuy nhiên sau những giai đoạn suy thoái, nhiều bản nhạc đã bị thất
truyền, chỉ còn biết lời ca. Những bản nhạc ngày nay còn bảo tồn được bao
gồm: Mười bản ngự (Phẩm tuyết, Nguyên tiêu, Hồ quảng, Liên hoàn, Bình bán,
Tây mai, Kim tiền, Xuân phong, Long hổ, Tẩu mã), Long đăng, Long ngâm, Phú
lục, Tiểu khúc, Tam luân cửu chuyển, Đăng đàn cung, Đăng đàn đơn, Đăng đàn
kép, Thái bình cổ nhạc, Bông, Mã vũ, Man và một số bài khác trong hệ bài bản
của ca nhạc thính phòng như Nam Bình, Nam Ai...

Các dàn nhạc cung đình triều Nguyễn cũng gồm nhiều loại có biên chế khác
nhau nhằm phục vụ các nghi lễ và nhu cầu giải trí trong cung: Nhã nhạc, Huyền
nhạc, Ti trúc tế nhạc, Tiểu nhạc, Đại nhạc, Cổ xuý đại nhạc, Nhạc thiều, Bát âm,
Ty chung, Ty khánh, Ty cổ...

Âm nhạc cung đình Huế là sự kế thừa và phát triển lên một đỉnh cao mới những
thành tựu của dòng nhạc cung đình Thăng Long đã được xây dựng từ nhiều thế
kỉ trước. Sự kế thừa và phát triển đó thể hiện ở những yếu tố như: Duy trì một số
tổ chức dàn nhạc cung đình của những triều đại trước và tạo những biến thể
mới đa dạng trên cơ sở những tổ chức dàn nhạc thời Lê; Tiếp tục sử dụng nhiều
nhạc khí thông dụng trong âm nhạc cung đình Thăng Long; Duy trì và biến hoá
một số điệu múa cung đình đã có từ trước và sáng tạo thêm nhiều điệu múa
mới; Sáng tạo một thể loại ca nhạc thính phòng mới (đờn ca Huế) và đẩy khí
nhạc Việt Nam lên một bước phát triển cao hơn cả về kĩ thuật diễn tấu, hình
thức hoà tấu; Kế thừa nghệ thuật hát bội Đàng Ngoài và phát triển nó lên độ cực
thịnh đồng thời tạo ra một lưu phái tuồng mới có phong cách riêng: tuồng Kinh
(của kinh đô) với phong cách “tuồng văn”; Kế thừa có biến hoá hệ thống âm luật
năm Hồng Đức thời Lê, nửa cuối thế kỉ 15 và phát triển nhạc ngữ, nhạc lí; Kế tục
truyền thống học hỏi, tiếp thu và Việt hoá những yếu tố nước ngoài đã định hình
trong âm nhạc Việt nói chung, âm nhạc cung đình Thăng Long nói riêng…

Đặc trưng của Âm nhạc cung đình Huế là sự hội nhập, tiếp biến văn hoá Hoa,
Chăm và những ảnh hưởng của Phật, Nho. Múa cung đình có quan hệ mật thiết
với nghệ thuật tuồng (hát bội). Âm nhạc cung đình Huế tổng hợp trong đó sự
phong phú, đa dạng về nhiều mặt: về loại hình nghệ thuật, thể loại, chủng loại
nhạc khí và âm sắc, bài bản, cơ cấu tổ chức dàn nhạc và các hình thức hoà tấu,
môi trường trình diễn, nhạc điệu… Nhờ vậy đến với âm nhạc cung đình Huế
người thưởng thức sẽ có nhiều "món" để thay đổi “khẩu vị” không những cho
thính giác mà cả thị giác.

Âm nhạc cung đình Huế có qui mô lớn và tính chuyên nghiệp cao: là loại nhạc
chính thống của quốc gia, nhiều tổ chức dàn nhạc và tiết mục ca múa nhạc cung
đình có qui mô lớn, gồm nhiều loại nhạc khí, nhiều diễn viên, nhạc công, ca công
trình diễn. Ngoài ra đây còn là thể loại nhạc có tính ứng tấu, biến hóa linh hoạt

và tính bác học cao.

Ngày 07/11/2003, trong phiên họp chính thức được tổ chức tại Paris, UNESCO
đã ghi tên 28 kiệt tác Di sản Văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại lần
thứ hai, trong đó có Nhã nhạc – Âm nhạc cung đình Việt Nam mà Huế gìn giữ
và phát triển. Đây là di sản phi vật thể đầu tiên của Việt Nam được công nhận
vào danh mục này, ghi nhận thành quả của hành trình 10 năm phấn đấu, chuẩn
bị không mệt mỏi của chính quyền Trung ương, địa phương và Trung tâm Bảo
tồn Di tích Cố đô Huế.

ĐỊA CHỈ THƯỞNG THỨC NHÃ NHẠC CUNG ĐÌNH HUẾ

Nhà hát Duyệt Thị Đường (Đại Nội - Huế)
Điện thoại: 054. 514989, 054. 522070; Mobile: 0913.439.183
Fax: 054. 522070

Giờ biểu diễn nghệ thuật:

Biểu diễn 01 ngày 04 xuất .
Buổi sáng
- Xuất 1: 9h00'' đến 9h45”
- Xuất 2: 10h00'' đến 10h45”
Buổi chiều
- Xuất 1: 14h30” đến 15h15”
- Xuất 2: 15h30” đến 16h15”
Thời lượng biểu diễn
: 45 phút/xuất
Nội dung chương trình NT bao gồm
: Nhã nhạc, Múa cung đình và Tuồng cung
đình.