Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập về sắt và hợp chất của sắt nhằm nâng cao năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN VĂN A

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
VỀ SẮT VÀ HỢP CHẤT CỦA SẮT NHẰM NÂNG CAO
NĂNG LỰC LĨNH HỘI KIẾN THỨC HÓA HỌC
CHO HỌC SINH LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Bộ môn Hóa học

Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. LÊ VĂN DŨNG

Thừa Thiên Huế, năm 2018
i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, các
số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong Luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác
giả cho phép sử dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình
nghiên cứu nào khác.
Huế, tháng 8 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Văn A

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian học tập và nghiên cứu tại Khoa Hóa học Trƣờng ĐHSP Huế
đƣợc sự giúp đỡ tận tình của thầy cô giáo, đồng nghiệp và sự nỗ lực của bản thân
tôi đã hoàn thành luận văn này.
Tôi chân thành biết ơn sâu sắc sự giúp đỡ to lớn của TS Lê Văn Dũng và quý
thầy cô tham gia giảng dạy trong suốt khóa học, sự chỉ dẫn tận tình đầỳ tâm huyết
của quý thầy cô đã giúp tôi hoàn thành luân văn của mình.
Xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong tổ Hóa Học trƣờng
THPT An Phú ( An Giang ), trƣờng THPT Quốc Thái ( An Giang ), trƣờng THPT
Trần Văn Thành ( An Giang ) đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực
nghiệm sƣ phạm.
Cảm ơn các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã giúp đỡ, đóng góp ý kiến cho
luận văn hoàn thành đúng tiến độ và có nội dung sâu sắc.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Huế, tháng 8 năm 2018

Demo Version - Select.Pdf SDK

Học viên

Nguyễn Văn A

iii

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 5
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ..................................................................... 6
PHẦN 1. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 7
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 8
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ..................................................................... 9
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 9
6. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 9

Demo
Select.Pdf SDK
7. Những đóng
gópVersion
của đề tài-................................................................................
10
PHẦN 2: NỘI DUNG .............................................................................................. 11
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 11
1.1. Đổi mới PPDH theo hƣớng dạy học tích cực ................................................. 11
1.1.1. Những xu hƣớng dạy học hóa học hiện nay ................................................ 11
1.1.2. Dạy học tích cực ......................................................................................... 12

1.1.3. Một số phƣơng pháp dạy học, kỹ thuật dạy học tích cực cần đƣợc phát triển
ở trƣờng phổ thông ............................................................................................... 13
1.1.4. Điều kiện áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực ...................................... 16
1.2. Khái niệm về năng lực .................................................................................... 18
1.2.1. Khái niệm về năng lực ................................................................................. 18
1.2.2. Năng lực đặc thù môn hóa học .................................................................... 18
1.3. Vấn đề tự học ở trƣờng THPT ........................................................................ 22

1


1.3.1. Tự học và các hình thức tự học đối với sự phát triển tƣ duy và lĩnh hội kiến
thức của học sinh ................................................................................................. 22
1.3.2. Thực trạng vấn đề dạy – học môn hóa học của HS THPT hiện nay ........... 23
1.3.3. Thiết kế đề cƣơng bài học – giải pháp có hiệu quả để phát huy tính tích cực
chủ động và khuyến khích ý thức tự học của học sinh .......................................... 25
1.4. Bài tập hóa học ............................................................................................... 26
1.4.1. Khái niệm về BTHH .................................................................................... 26
1.4.2. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học ......................................................... 26
1.4.3. Phân loại bài tập hóa học ............................................................................. 27
1.4.4. Xu hƣớng phát triển của BTHH hiện nay [15] ............................................ 27
1.4.5. Ý nghĩa của BTHH đối với việc phát triển năng lực tƣ duy và tạo hứng thú
cho HS trong học tập môn hóa học ........................................................................ 28
Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 29
CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VỀ SẮT VÀ
HỢP CHẤT CỦA SẮT NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC LĨNH HỘI KIẾN
THỨC HÓA HỌC CHO HỌC SINH LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .. 30

Demo
Select.Pdf

SDK
2.1. Phân tích
mụcVersion
tiêu, vị trí-và
nội dung kiến
thức về sắt và hợp chất của sắt
trong chƣơng trình hóa học 12 ............................................................................... 30
2.1.1. Nội dung ...................................................................................................... 30
2.1.2. Mục tiêu ....................................................................................................... 30
2.1.3. Vị trí ............................................................................................................. 31
2.1.4. Thiết kế đề cƣơng bài học cho sắt và hợp chất của sắt ................................ 31
2.2. Thiết kế đề cƣơng bài học trên cơ sở xây dựng hệ thống câu hỏi cho học sinh
chuẩn bị ở nhà ........................................................................................................ 34
2.2.1. Cơ sở xây dựng Đề cƣơng bài học .............................................................. 34
2.2.2. Sử dụng Đề cƣơng bài học nhƣ là một “mắt xích ”trong quá trình dạy học34
2.3. Đề cƣơng bài học về sắt và hợp chất cúa sắt .................................................. 35
2.3.1. Chủ đề 1: SẮT (1 tiết) ................................................................................. 35
2.3.2. Chủ đề 2: hợp chất của sắt (2 tiết) ............................................................... 40
2.3.3. Chủ đề 3: hợp kim của sắt (1 tiết) ................................................................ 46

2


2.3.4. Chủ đề 4 ....................................................................................................... 48
2.3.5. Chủ đề 5: thực hành và kiểm tra. (2 Tiết) .................................................... 56
2.4. Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập về sắt và hợp chất của sắt nhằm nâng
cao năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học cho học sinh trung học phổ thông ......... 61
2.4.1. Kiến thức...................................................................................................... 61
2.4.2. Các dạng bài tập về sắt và hợp chất. ............................................................ 63
Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 98

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................... 99
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................... 99
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................... 99
3.3. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................... 99
3.3.1. Lựa chọn địa bàn, đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm ................ 99
3.3.2. Nội dung thực ngiệm sƣ phạm................................................................... 101
3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................... 102
3.4.1. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm ............................................................. 102
3.4.2. Xử lí thống kê kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 112

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
3.4.3. Đánh
giá, phân
tích kết- quả
thực nghiệm
sƣ phạm.................................... 116
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................. 118
1. KẾT LUẬN...................................................................................................... 118
2. KIẾN NGHỊ ..................................................................................................... 119
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 121
PHỤ LỤC

3


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Viết đầy đủ

Viết tắt
BTHH

Bài tập hóa học

Dd

Dung dịch

ĐC

Đối chứng

Đktc

Điều kiện tiêu chuẩn

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

PTPƢ

Phƣơng trình phản ứng

SBT

Sách bài tập

SGK

Sách giáo khoa

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

THPT

Trung học phổ thông

Demo Version - Select.Pdf SDK

4

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Chọn lớp TN và lớp ĐC .........................................................................100
Bảng 3.2. Kết quả học sinh đạt điểm xi của 2 bài kiểm tra của trƣờng THPT Trần
Văn Thành .............................................................................................102
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút –
Hóa khối 12 của trƣờng THPT Trần Văn Thành ...................................102
Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút –
Khối 12 của trƣờng THPT Trần Văn Thành .........................................103
Bảng 3.5. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh trƣờng THPT
Trần Văn Thành ....................................................................................104
Bảng 3.6. Kết quả học sinh đạt điểm xi của 2 bài kiểm tra của trƣờng THPT
Quốc Thái ..............................................................................................105
Bảng 3.7. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút –
Hóa khối 12 của trƣờng THPT Quốc Thái ............................................105
Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút –

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
Khối
12 của
trƣờng THPT
Quốc Thái
...................................................107
Bảng 3.9. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh khối 12 trƣờng THPT
Quốc Thái ..............................................................................................108
Bảng 3.10. Kết quả học sinh đạt điểm xi của 2 bài kiểm tra của trƣờng THPT
An Phú ...................................................................................................109

Bảng 3.11. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút
của học sinh khối 12 trƣờng THPT An Phú ..........................................109
Bảng 3.12. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút
của học sinh khối 12 trƣờng THPT An Phú ..........................................110
Bảng 3.13. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh khối 12 trƣờng THPT
An Phú ...................................................................................................111
Bảng 3.14. Tổng hợp các tham số đặc trƣng ..........................................................115

5


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Trang
Hình 3.1. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút – Khối 12 của trƣờng THPT
Trần Văn Thành .....................................................................................103
Hình 3.2. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 45 phút – Khối 12 của trƣờng THPT
Trần Văn Thành .....................................................................................104
Hình 3.3. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh khối 12 trƣờng THPT
Trần Văn Thành .....................................................................................105
Hình 3.4. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút – Khối 12 của trƣờng THPT
Quốc Thái ..............................................................................................106
Hình 3.5. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 45 phút – Khối 12 của trƣờng THPT
Quốc Thái ..............................................................................................107
Hình 3.6. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh khối 12 trƣờng THPT
Quốc Thái ..............................................................................................108
Hình 3.7. Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút của học sinh khối 12 trƣờng THPT
An Phú ...................................................................................................110

Demo
- Select.Pdf

Hình 3.8. Đƣờng
lũyVersion
tích bài kiểm
tra 45 phút SDK
của học sinh khối 12 trƣờng THPT
An Phú ...................................................................................................111
Hình 3.9. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh khối 12 trƣờng THPT
An Phú ...................................................................................................112

6


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong chƣơng trình THPT, Hoá học là bộ môn khoa học tự nhiên có vai
trò quan trọng trong nhà trƣờng phổ thông. Môn hoá học cung cấp cho học sinh
một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản và thiết thực đầu tiên về hoá học, rèn
luyện cho học sinh óc tƣ duy sáng tạo và khả năng trực quan nhanh và nhạy. Vì
vậy giáo viên bộ môn hoá học cần hình thành ở các em một kỹ năng cơ bản, thói
quen học tập và làm việc khoa học làm nền tảng để các em phát triển khả năng
nhận thức và năng lực hành động. Hình thành cho các em những phẩm chất cần
thiết nhƣ cẩn thận, kiên trì, trung thực, tỉ mỉ, chính xác, yêu thích khoa học.
Nhằm đạt đƣợc mục tiêu đào tạo ra thế hệ những ngƣời lao động đáp ứng
nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, ngành giáo dục đào tạo phải tiến
hành đổi mới trên mọi mặt: nội dung, phƣơng pháp, hình thức, phƣơng tiện,…
Trong đó, trọng tâm là đổi mới phƣơng pháp, đổi mới phƣơng tiện là quan trọng.
Công cuộc đổi mới phƣơng pháp dạy học và phƣơng tiện dạy học đã đƣợc Nghị

Select.Pdf
SDK

quyết TrungDemo
ƣơng 2Version
khóa VIII- chỉ
rõ: “Đổi mới
phƣơng pháp dạy học – đào tạo,
khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy sáng tạo cho ngƣời
học, từng bƣớc áp dụng phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào dạy học,
đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh”
Trong đổi mới hoạt động dạy học hóa học, vai trò của bài tập hóa học đặc biệt
quan trọng nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ của bộ môn hóa học, đi tới mục tiêu nâng
cao một bƣớc cơ bản chất lƣợng học tập cho học sinh, tạo ra một môi trƣờng giáo dục
mang tính tƣơng tác cao chứ không đơn thuần chỉ là “thầy đọc, trò chép” nhƣ kiểu
truyền thống, học sinh đƣợc khuyến khích và tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm tri
thức, sắp xếp hợp lý quá trình tự học tập, tự rèn luyện của bản thân mình.
Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, do đó dạy và học hóa học không chỉ
dừng lại ở việc truyền đạt và lĩnh hội kiến thức khoa học mà còn phải nâng cao tính
thực tiễn của môn học: rèn luyện các kỹ năng, kỹ xảo thực hành, nâng cao khả năng
vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn sản xuất. Trong dạy học hóa học, bài tập

7


hóa học là nguồn quan trọng để học sinh thu nhận kiến thức, củng cố khắc sâu
những lí thuyết đã học phát triển tƣ duy sáng tạo của học sinh, nâng cao năng lực
nhận thức. Tuy nhiên việc bố trí thời lƣợng trong làm bài cho phần kiến thức, bài
tập hóa học rất ít đặc biệt với các bài tập trắc nghiệm. Do vậy đa số học sinh
THPT hiện nay gặp rất nhiều khó khăn trong việc phân loại và tìm ra phƣơng pháp
giải phù hợp theo yêu cầu của ngành giáo dục về “Đổi mới phương thức kiểm tra
đánh giá chất lượng học sinh trong dạy học hóa học ở trương THPT”
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và giảng dạy, tôi đã tích luỹ đƣợc một số

phƣơng pháp giải nhanh bài tập, nhằm đáp ứng đƣợc yêu cầu của sự thay đổi về nội
dung và hình thức thi trong những năm gần đây, nhất là kì thi tốt nghiệp trung học
phổ thông quốc gia. Từ những vấn đề nêu trên, với mong muốn góp phần nhỏ bé
của mình vào sự nghiệp giáo dục ở cấp THPT, góp phần nâng cao chất lƣợng của
bộ môn, đổi mới phƣơng pháp dạy học để phát triển tƣ duy cho học sinh, giúp các
em tự lực tự mình tìm ra tri thức, tạo tiền đề cho việc phát triển tính tích cực, khả
năng tƣ duy của các em ở cấp học cao hơn cũng nhƣ trong đời sống sau này, đó
cũng chính là lí do tôi chọn đề tài: “ Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập về sắt

- Select.Pdf
và hợp chất Demo
của sắt Version
nhằm nâng
cao năng lựcSDK
lĩnh hội kiến thức hóa học cho học
sinh lớp 12 trung học phổ thông“
2. Mục đích nghiên cứu
 Phân tích và hệ thống hóa lý thuyết chủ đạo dùng trong bài tập hóa học
phần sắt và hợp chất của sắt ở chƣơng trình lớp 12 trung học phổ thông.
 Khai thác và nghiên cứu sâu tất cả các dạng bài tập về sắt và hợp chất của
sắt, giúp các em rèn luyện kĩ năng giải toán trong các đề thi tốt nghiệp THPT Quốc
Gia nhằm nâng cao năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học cho học sinh lớp 12 trung
học phổ thông
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
 Nghiên cứu một số vấn đề về cơ sở lý luận dạy học hóa học: Phƣơng pháp
dạy, phƣơng pháp học hóa học và các vấn đề lien quan.
 Điều tra cơ bản về thực trạng dạy và học phần bài tập về sắt và hợp chất
của sắt của giáo viên hiện nay.

8

 Nghiên cứu phƣơng pháp xây dựng và sử dụng bài tập hóa học để rèn
luyện kĩ năng và phát triển tƣ duy cho học sinh.
 Thiết kế và xây dựng hệ thống bài tập về sắt và hợp chất của sắt trong
chƣơng trình hóa học lớp 12 ở trƣờng THPT.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
4.1 Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và quá trình học môn Hóa Học ở
trƣờng THPT
4.2 Đối tƣợng nghiên cứu: Hệ thống hóa lý thuyết và bài tập về sắt và hợp
chất của sắt – Hóa học 12.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Các Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận:
 Nghiên cứu các tài liệu lý luận dạy học và phƣơng pháp dạy học hóa học.
 Nghiên cứu lý thuyết về kiểm tra đánh giá.
 Phân tích tổng hợp, hệ thống hóa lý thuyết, phân dạng và phƣơng pháp giải
bài tập hóa học theo hƣớng nâng cao năng lực tƣ duy và suy luận logic của học sinh.
5.2. Các Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn:

Demo Version - Select.Pdf SDK

 Các phƣơng pháp: Khảo sát, điều tra, phỏng vấn, phƣơng pháp chuyên gia
 Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: Tiến hành dạy thực nghiệm để kiểm
chứng hiệu quả của đề tài
 Nghiên cứu tình hình dạy học hóa học khối 12 hiện nay.
 Nghiên cứu kỹ năng vận dụng giải bài tập hóa học của học sinh khối 12.
 Nghiên cứu thực tế dạy học môn Hóa Học ở trƣờng THPT Quốc Thái,
trƣờng THPT An Phú thuộc Huyện An Phú, Tỉnh An Giang, trƣờng THPT Trần
Văn Thành thuộc Huyện Châu Phú, Tỉnh An Giang.
5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học

Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý kết quả thực nghiệm.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng và sử dụng một cách có hiệu quả hệ thống bài tập về sắt và hợp
chất của sắt phù hợp với thời lƣợng học tập, trình độ nhận thức của học sinh và tiếp
cận đƣợc nội dung vấn đề này trong đề thi THPT Quốc Gia môn Hóa Học thì sẽ phát

9


triển năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông.
7. Những đóng góp của đề tài
 Xây dựng phƣơng pháp giải bài tập về sắt và hợp chất của sắt ở lớp 12,
phù hợp với các đề thi tốt nghiệp THPT Quốc Gia, trên cơ sở vận dụng lý thuyết
chủ đạo.
 Giúp học sinh nắm vững đƣợc bản chất của Hóa Học, nâng cao năng lực
suy luận logic, kỹ năng lập luận nhanh, kỹ năng giải toán tốt để đạt hiệu quả cao
trong kì thi tốt nghiệp THPT Quốc Gia phát triển năng lực lĩnh hội kiến thức hóa
học cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông
 Chứng tỏ đƣợc dạy học bằng sự đa dạng các phƣơng pháp, các hình thức
tổ chức là những con đƣờng đƣa ngƣời giáo viên đến thành công.

Demo Version - Select.Pdf SDK

10