Tổ chức các hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học trong dạy học phần sinh học tế bào, sinh học 10 (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

ĐẶNG THỊ NGỌC HÂN

TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP
ĐỂ RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KỸ NĂNG TỰ HỌC
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO, SINH HỌC 10
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. ĐẶNG THỊ DẠ THỦY

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là
trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử dụng và chƣa
từng đƣợc công bố trong bất kì một công trình khoa học
nào khác.

Huế, tháng 5 năm 2018
Tác giả

Đặng Thị Ngọc Hân

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành đề tài này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến
ngƣời hƣớng dẫn khoa học TS. Đặng Thị Dạ Thủy đã tận tình giúp đỡ và
hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo khoa Sinh , Phòng đào
tạo sau Đại học và Ban Giám Hiệu Trƣờng ĐHSP Huế cùng trƣờng ĐH
An Giang đã tạo điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu.
Cảm ơn Ban Giám hiệu, cùng các thầy cô giáo tổ Sinh (trƣờng THPT
Nguyễn Khuyến, THPT Vĩnh Trạch, THPT Long Xuyên và THPT
Ischool) cùng tập thể học sinh khối 10 trƣờng THPT Nguyễn Khuyến,
trƣờng THPT Vĩnh Trạch đã tạo điều kiện thuận lợi và hợp tác cùng chúng
tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài.
Cảm ơn gia đình, bạn bè và những ngƣời thân đã luôn ở bên động
viên giúp đỡ tôi để hoàn thành luận văn này.

Demo Version - Select.Pdf SDK
Tác giả

Đặng Thị Ngọc Hân

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... 5
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... 6
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 7
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 8
3. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 8
4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 9
5. Đối tƣợng nghiên cứu.............................................................................................. 9
6. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 9

Demo
Version
- Select.Pdf SDK
7. Phƣơng pháp
nghiên
cứu .........................................................................................
9
8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................ 11
9. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 11
10. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................. 11

NỘI DUNG .............................................................................................................. 15
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................... 15
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài ...................................................................................... 15
1.1.1. Kỹ năng tự học ................................................................................................ 15
1.1.1.1. Kỹ năng ........................................................................................................ 15
1.1.1.2. Tự học .......................................................................................................... 16
1.1.1.3. Kỹ năng tự học ............................................................................................. 18
1.1.2. Hoạt động học tập rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh ............................. 23
1.1.2.1. Hoạt động học tập ........................................................................................ 23
1.1.2.2. Hoạt động học tập rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh .......................... 24

1


1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ................................................................................... 29
1.2.1. Thực trạng rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh trong dạy học Sinh học của
giáo viên ở một số trƣờng THPT .............................................................................. 29
1.2.2. Thực trạng học Sinh học của HS ở một số trƣờng Trung học phổ thông ....... 35
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................ 38
CHƢƠNG 2. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP ĐỂ RÈN LUYỆN
CHO HỌC SINH KỸ NĂNG TỰ HỌC TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC
TẾ BÀO, SINH HỌC 10 .......................................................................................... 39
2.1. Mục tiêu, cấu trúc nội dung phần Sinh học Tế bào............................................ 39
2.1.1. Mục tiêu .......................................................................................................... 39
2.1.1.1. Kiến thức ...................................................................................................... 39
2.1.1.2. Kỹ năng ........................................................................................................ 39
2.1.1.3. Thái độ ......................................................................................................... 40
2.1.1.4. Năng lực cần phát triển ................................................................................ 40
2.1.2. Cấu trúc nội dung phần Sinh học Tế bào ........................................................ 40
2.2. Thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
học trong dạy
học phần
Sinh học
tế bào, Sinh học
10 .............................................. 43
2.2.1. Nguyên tắc thiết kế và tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh
kỹ năng tự học trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10 ............................ 43
2.2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ
năng tự học trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10 ................................. 44
2.2.3. Vận dụng quy trình thiết kế hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ
năng tự học trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10 ................................. 49
2.2.3.1. Dạng hoạt động trả lời câu hỏi, hoàn thiện bảng biểu, sơ đồ, tranh câm ..... 49
2.2.3.2. Dạng hoạt động thiết lập bảng biểu, sơ đồ, bản đồ tƣ duy ........................... 51
2.2.3.3. Dạng hoạt động giải bài tập thí nghiệm ....................................................... 53
2.2.3.4. Dạng hoạt động thực hành quan sát mô hình, mẫu vật ................................ 55
2.2.3.5. Dạng hoạt động giải bài tập, bài tập tình huống .......................................... 57
2.2.4. Vận dụng quy trình tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ
năng tự học trong dạy học phần Sinh học tế bào, Sinh học 10 ................................. 59

2


2.2.4.1. Vận dụng quy trình tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ
năng tự học trong khâu nghiên cứu tài liệu mới trong dạy học phần Sinh học tế bào,
Sinh học 10 ................................................................................................................ 59

2.2.4.2. Vận dụng quy trình tổ chức hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ
năng tự học trong khâu củng cố, hoàn thiện kiến thức trong dạy học phần Sinh học
tế bào, Sinh học 10 .................................................................................................... 62
2.2.5. Tiêu chí đánh giá kỹ năng tự học thông qua thiết kế và tổ chức các hoạt động
học tập ....................................................................................................................... 64
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................................ 67
CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 68
3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 68
3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 68
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ................................................................................. 68
3.4. Xử lý kết quả thực nghiệm ................................................................................. 69
3.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 69
3.5.1. Phân tích định lƣợng ....................................................................................... 69

Demo
- Select.Pdf SDK
3.5.2. Phân tích
địnhVersion
tính ..........................................................................................
73
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................ 74
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 75
1. Kết luận ................................................................................................................. 75
2. Kiến nghị ............................................................................................................... 76
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 77
PHỤ LỤC

3

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

STT

Viết đầy đủ

1.

BT

Bài tập

2.

GD & ĐT

Giáo dục và đào tạo

3.

GV

Giáo viên

4.

HĐHT

Hoạt động học tập

5.

HS

Học sinh

6.

KN

Kỹ năng

7.

KHHT

Kế hoạch học tập

8.

KNTH

Kỹ năng tự học

9.

NL

Năng lực

10.

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

11.

SGK

Sách giáo khoa

12.

SHTB

Sinh học tế bào

13.

THPT

Trung học phổ thông

14. Demo Version
TN - Select.Pdf SDK

4

Thực nghiệm


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Kết quả điều tra nhận thức của GV về rèn KNTH của HS .......................29
Bảng 1.2. Kết quả điều tra về mức độ sử dụng các HĐHT đƣợc GV thiết kế để rèn
luyện KNTH cho HS ...............................................................................30
Bảng 1.3. Kết quả điều tra mức độ sử dụng các HĐHT đƣợc GV thiết kế để rèn luyện
KNTH trong các khâu của quá trình dạy học Sinh học ở trƣờng THPT .........31
Bảng 1.4. Kết quả điều tra mức độ rèn luyện các KN thành phần của KNTH trong
dạy học Sinh học ở trƣờng THPT ............................................................32
Bảng 1.5. Kết quả điều tra về thực trạng GV sử dụng các hình thức để rèn luyện
KNTH cho HS trong dạy học Sinh học ở trƣờng THPT .........................33
Bảng 1.6. Kết quả điều tra về thuận lợi và khó khăn khi thiết kế và tổ chức các
HĐHT để rèn luyện KNTH cho HS trong dạy phần SHTB nói riêng và
dạy Sinh học nói chung ở trƣờng THPT ..................................................34
Bảng 1.7. Kết quả điều tra về việc tự học trong học tập môn Sinh học của HS ở
trƣờng THPT hiện nay .............................................................................36

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
Bảng 2.1. Phân
biệt pha
sáng và- pha
tối ...................................................................
49
Bảng 2.2. Các dấu hiệu đặc trƣng của tế bào ............................................................51
Bảng 2.3. Thí nghiệm chứng minh sự trao đổi chất qua màng sinh chất ..................54

Bảng 2.4. Sự vận chuyển các chất qua thận ..............................................................57
Bảng 2.5. Tiêu chí đánh giá việc rèn luyện KNTH (Nhóm KN thực hiện KHHT)
của HS trong dạy học phần SHTB (Sinh học 10) ....................................65
Bảng 2.6. Đánh giá việc rèn luyện KNTH (Nhóm KN thực hiện KHHT) cho HS
trong dạy học phần SHTB (Sinh học 10) ................................................66
Bảng 2.7. Các mức độ đạt đƣợc của KNTH trong thực nghiệm ...............................67
Bảng 3.1. Bảng thống kê các bài thực nghiệm ..........................................................68
Bảng 3.2. Bảng tổng hợp kết quả qua các lần kiểm tra KNTH của HS ....................70
Bảng 3.3. Bảng tổng hợp đánh giá tiêu chí mức độ qua 3 lần kiểm tra ....................71

5


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH
BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1 Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt đƣợc về KNTH của HS qua các lần
kiểm tra ......................................................................................................................70
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ biểu diễn mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 1 qua 3 lần kiểm tra .....71
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ biểu diễn mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 2 qua 3 lần kiểm tra .......72
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ biểu diễn mức độ đạt đƣợc của tiêu chí 3 qua 3 lần kiểm tra ......72
HÌNH
Hình 1.1. Cấu trúc của KNTH ..................................................................................22
Hình 1.2. Cấu trúc của KN thực hiện KHHT ............................................................23
Hình 2.1.Tóm tắt nội dung phần Sinh học tế bào .....................................................42
Hình 2.2. Quy trình thiết kế và tổ chức HĐHT theo định hƣớng phát triển KNTH .45
Hình 2.3. Các pha của quá trình quang hợp ..............................................................49
Hình 2.4. Cấu trúc màng sinh chất ............................................................................50
Hình 2.5. Sơ đồ mô tả cơ chế hoạt động của enzim saccarôzơ .................................50

Demo

- Select.Pdf
SDK
Hình 2.6. Cấu
tạo tếVersion
bào động vật
và thực vật .........................................................
53
Hình 2.7.Thí nghiệm tính thấm của tế bào ................................................................53
Hình 2.8. Mô hình của phân tử ADN ........................................................................56
Hình 2.9. Gà con ......................................................................................................56
Hình 2.10. Thỏ ..........................................................................................................56
Hình 2.11. cấu trúc và chức năng của bộ máy Golgi ................................................58
Hình 2.12. Chu kỳ tế bào ..........................................................................................58
Hình 2.13b. Cốc nƣớc sau khi nhỏ giọt mực vài phút ..............................................60
Hình 2.13 a. Cốc nƣớc mới nhỏ vào giọt mực ..........................................................60
Hình 2.14. Ngâm tế bào hồng cầu trong 3 loại môi trƣờng khác nhau .....................61
Hình 2.15. Các kỳ trong quá trình nguyên phân của một tế bào ...............................63

6


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong Nghị quyết trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo
dục và đào tạo đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy và học theo
hƣớng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,
kỹ năng của ngƣời học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời
học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ
yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội,

ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thông trong dạy và học”.
Việc thay đổi sách giáo khoa của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD & ĐT) nhằm
đổi mới toàn diện về giáo dục ở các cấp học, theo đƣờng lối chính sách của Đảng
với mục tiêu thay đổi vị trí và vai trò của ngƣời thầy đồng thời phát huy vai trò tự
học của học sinh (HS) nhằm nâng cao chất lƣợng và hiệu quả đào tạo, nhằm tạo ra
những con ngƣời
mới
đáp ứng -đƣợc
yêu cầu phát
Demo
Version
Select.Pdf
SDKtriển kinh tế - xã hội. Công cuộc
đổi mới này liên quan nhiều lĩnh vực nhƣ đổi mới chƣơng trình, đổi mới sách giáo
khoa (SGK), đổi mới thiết bị dạy và học, đổi mới phƣơng pháp dạy và học, đổi mới
quan niệm và cách thức kiểm tra đánh giá.
Hiện nay đổi mới phƣơng pháp dạy học đƣợc triển khai theo hƣớng phát
triển năng lực, đổi mới từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực (NL). Theo định
hƣớng này, giáo dục không chỉ trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng (KN) các
môn học mà còn chú ý tới những NL chung cần thiết cho nhiều lĩnh vực nhƣ NL
hợp tác, NL giao tiếp, NL giải quyết vấn đề, NL tự học... Trong đó NL tự học là
một trong những NL quan trọng và cốt lõi cần phải có ở mỗi cá nhân.
Lớp 10 là giai đoạn chuyển tiếp giữa 2 cấp học, là giai đoạn chuyển tiếp từ
thiếu niên đến trƣởng thành. Các em đã phát triển khá hoàn thiện về sinh lý và có
những suy nghĩ tƣ duy thể hiện “cái tôi” của mình. Đây cũng là giai đoạn tác động
đến nhận thức về thái độ học tập của mình, và định hƣớng nghề nghiệp cho tƣơng
lai. Trí nhớ của HS lứa tuổi này cũng tăng cƣờng tính chất chủ định, có tổ chức nên

7

các em có nhiều tiến bộ trong việc ghi nhớ tài liệu trừu tƣợng, logic và ý nghĩa. Tƣ
duy trừu tƣợng và tƣ duy độc lập dần dần chiếm ƣu thế. HS bắt đầu biết sử dụng
những phƣơng pháp đặc biệt để ghi nhớ. Chẳng hạn các em đã biết tiến hành các
thao tác nhƣ so sánh, phân loại, hệ thống hóa để ghi nhớ và tái hiện tài liệu theo
cách hiểu của mình. Ở một số HS hoạt động học tập đạt mức phát triển cao và ham
hiểu biết nhiều lĩnh vực. Các em không còn chấp nhận yêu cầu học thuộc lòng của
giáo viên (GV). Chính vì vậy, đây là lứa tuổi thích hợp cho việc rèn luyện và phát
triển kỹ năng tự học (KNTH). Xây dựng đƣợc kiến thức, KNTH và thái độ là nền
tảng cấu thành NL tự học để có thể tự nghiên cứu trong một xã hội học tập suốt đời.
Mặt khác, nội dung phần Sinh học tế bào (SHTB), Sinh học 10 nghiên cứu
đơn vị tổ chức cơ bản của sự sống. Thành phần kiến thức chủ yếu là các kiến thức
đại cƣơng nghiên cứu về cấu trúc và chức năng của các thành phần cấu trúc của tế
bào, về các quá trình sống cơ bản ở cấp độ Hệ tế bào nhƣ chuyển hóa vật chất và
năng lƣợng, sinh trƣởng, sinh sản. Nhằm phát huy tính tích cực của HS trong học
tập, nội dung phần này trong SGK đã biên soạn theo cách tiếp cận mới, đó là nhiều
câu lệnh để HS hoạt động. Tuy nhiên, các hoạt động học tập (HĐHT) trong SGK còn
đơn giản, chƣa phát huy đƣợc sự hứng thú học tập, chƣa rèn luyện đƣợc KNTH. Do

Demo Version - Select.Pdf SDK

đó, việc nghiên cứu thiết kế và tổ chức các HĐHT để rèn luyện cho HS KN học tập,
đặc biệt là KNTH là vấn đề thiết thực, đáp ứng đƣợc chủ trƣơng đổi mới dạy học
theo định hƣớng phát triển NL của HS của Bộ GD & ĐT.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài : "Tổ chức
các hoạt động học tập để rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học trong dạy học
phần Sinh học Tế bào, Sinh học 10 ".
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu thiết kế và tổ chức các HĐHT trong dạy học phần SHTB nhằm

rèn luyện KNTH cho HS, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học Sinh học 10.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu thiết kế các HĐHT theo định hƣớng rèn luyện cho HS KNTH có chất
lƣợng và tổ chức sử dụng theo một quy trình hợp lý thì sẽ phát triển cho HS KNTH
trong dạy học phần SHTB.

8


4. Phạm vi nghiên cứu
Thiết kế và sử dụng các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH (tập trung rèn
luyện KN thực hiện kế hoạch học tập (KHHT)) trong khâu nghiên cứu tài liệu mới,
khâu củng cố hoàn thiện kiến thức trong dạy học phần SHTB, Sinh học 10.
5. Đối tƣợng nghiên cứu
Các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH trong khâu nghiên cứu tài liệu mới,
hoàn thiện và củng cố kiến thức trong dạy học phần SHTB, Sinh học 10.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH), về
KNTH, về các HĐHT để rèn luyện KN, đặc biệt là KNTH.
6.2. Điều tra thực trạng về việc sử dụng PPDH và các biện pháp dạy học để
rèn luyện cho HS KN nói chung và rèn luyện KNTH nói riêng ở cấp trung học phổ
thông (THPT).
6.3. Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung phần SHTB, Sinh học 10 làm cơ
sở cho việc thiết kế các dạng HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH.
6.4. Nghiên cứu quy trình thiết kế các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH

DemoSinh
Version
- Select.Pdf
SDK

trong phần SHTB,
học 10.
Vận dụng quy
trình để thiết kế các HĐHT để rèn
luyện cho HS KNTH của phần SHTB, Sinh học 10.
6.5. Nghiên cứu quy trình tổ chức các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH
trong dạy học phần SHTB. Vận dụng quy trình để tổ chức các HĐHT để rèn luyện
cho HS KNTH trong phần SHTB, Sinh học 10.
6.6. Xây dựng bảng tiêu chí đánh giá mức độ rèn luyện KNTH của HS trong
dạy học SHTB, Sinh học 10.
6.7. Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá hiệu quả việc sử dụng các HĐHT
để rèn luyện cho HS KNTH đã xây dựng đƣợc trong phần SHTB, Sinh học 10.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các tài liệu về chủ trƣơng, đƣờng lối lãnh đạo của Nhà nƣớc về
công tác giáo dục.

9


- Nghiên cứu các tài liệu về đổi mới giáo dục nhƣ: dạy học theo tiếp cận NL,
HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH.
- Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến rèn luyện cho HS KN nói chung và
KNTH nói riêng.
- Nghiên cứu các tài liệu về SHTB chƣơng trình Sinh học 10 ở THPT.
7.2. Phương pháp chuyên gia
Gặp gỡ, trao đổi với những chuyên gia có nhiều kinh nghiệm về lĩnh vực
mình đang nghiên cứu, lắng nghe sự tƣ vấn của các chuyên gia để định hƣớng cho
việc triển khai đề tài.
7.3. Phương pháp điều tra

- Đối với GV: Phỏng vấn, sử dụng phiếu điều tra, dự giờ nhằm tìm hiểu thực
trạng về nhận thức và thực trạng tổ chức hoạt động để rèn luyện cho HS KNTH
trong các khâu của quá trình dạy học.
- Đối với HS: Phỏng vấn, sử dụng phiếu điều tra nhằm tìm hiểu về nhận
thức và thực trạng sử dụng các hình thức KNTH của HS.
7.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
Để đánh
giá KNTH
ở HS,
chúng tôi tiến
hành xây dựng bộ tiêu chí. Căn cứ
vào các tiêu chí đƣợc đặt ra để tiến hành đo mức độ đạt đƣợc của KN theo thời gian.
Tiến hành thực nghiệm theo mục tiêu (không có lớp đối chứng) trên HS lớp 10 ở
một số trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh An Giang.
7.5. Phương pháp thống kê toán học
- Sử dụng một số công cụ toán học để xử lý các kết quả điều tra và kết quả
thực nghiệm sƣ phạm. Tham số sử dụng để xử lý: phần trăm (%).
- Thu thập và thống kê số liệu từ kết quả của tất cả các lần tổ chức thực
nghiệm (TN).
Tỉ lệ phần trăm số HS TN

=

Số HS đạt đƣợc ở các mức độ TN
Tổng số HS đƣợc TN

Trong đó số HS đạt đƣợc ở các mức độ TN có thể là:
+ Số HS chƣa đạt.
+ Số HS đạt ở mức thấp.

10


+ Số HS đạt ở mức cao.
+ Số HS đạt ở các tiêu chí (mức A, mức B hoặc mức C).
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chƣơng 2: Thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập để rèn luyện cho học
sinh kỹ năng tự học trong phần Sinh học Tế bào, Sinh học 10
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm
9. Những đóng góp mới của đề tài
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về rèn luyện KNTH và HĐHT để rèn luyện cho
HS KNTH trong dạy học phần SHTB, Sinh học 10.
- Đề xuất quy trình thiết kế các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH trong dạy
học phần SHTB, Sinh học 10.
- Xây dựng các dạng HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH trong dạy học phần
SHTB, Sinh học 10.
- Đề xuất quy trình tổ chức các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH trong dạy

Demo
Version
học phần SHTB,
Sinh
học 10. - Select.Pdf SDK

- Xây dựng bảng tiêu chí đánh giá mức độ rèn luyện cho HS KNTH trong
dạy học phần SHTB, Sinh học 10.
10. Lƣợc sử vấn đề nghiên cứu
Trong suốt chiều dài lịch sử phát triển giáo dục, việc hƣớng dẫn, rèn luyện
KNTH là vấn đề đƣợc nhiều quốc gia, nhiều ngƣời quan tâm, nhƣng trong từng giai
đoạn lịch sử nhất định, vấn đề tự học đƣợc nghiên cứu dƣới nhiều khía cạnh khác nhau.
10.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Theo Khổng Tử (ngƣời thầy vĩ đại của Nho giáo) thì việc phát huy tính tích
cực, nhận thức của ngƣời học là vô cùng quan trọng. Ông xác định “Học nhi thời
tập chí”, việc học tập là phải gắn liền với thực hành để thông suốt những điều đã
học. Giữa học tập và tƣ duy trong học tập là 2 yếu tố có mối liên hệ mật thiết, không
thể tách rời.
“Để phát triển trí tuệ bắt buộc ngƣời học phải phát huy tính tích cực, độc lập,

11


sáng tạo để tự mình giành lấy tri thức” đó chính là quan niệm của nhiều nhà giáo
dục lớn ở thế kỷ XVII đến XIX (A. Đixtecvec,J.A Conmesky, Jacques Rousseau...).
Vì vậy, để học đạt kết quả thì ngƣời học phải chủ động chiếm lĩnh tri thức và phải
có KNTH thật tốt.
Ở Châu Á, vấn đề tự học cũng rất đƣợc quan tâm vào những năm 30 của thế kỷ
XX, điển hình là sự kết luận của T.Makiguchi (nhà sƣ phạm Nhật Bản), ông cho rằng:
“Giáo dục có thể coi là quá trình hƣớng dẫn tự học mà động lực của nó là kích thích
ngƣời học sáng tạo ra giá trị để đạt đến hạnh phúc của bản thân và của cộng đồng”.
Qua đó, ta thấy mặc dù quan điểm về tự học đã đƣợc hình thành rất sớm, tuy
nhiên khi xét về phƣơng hƣớng giáo dục của các nƣớc trên thế giới về rèn luyện
KNTH cho HS thì PPDH tích cực có mầm mống từ thế kỉ XIX và đƣợc phát triển từ
những năm 20 ở Anh, Liên Xô (cũ), Pháp, Ba Lan, Tiệp Khắc, Cộng hòa dân chủ
Đức và phát triển mạnh từ những năm 70 của thế kỉ XX nhƣ Pháp, Mỹ, Nhật Bản,

Thái Lan, Hàn Quốc…
Một quốc gia lân cận khác nhƣ Thái Lan cũng đang tiến hành cải cách giáo
dục, giảm bớt số tiết học lý thuyết, tăng cƣờng các tiết tự học, tiến hành dạy học

Demo
- Select.Pdf
SDK
“môn học tổng
hợp”Version
nhằm giảm
bớt áp lực, tạo
không khí thoải mái vừa học vừa
chơi nhƣng vẫn đạt kết quả cao [30].
Và ở thế kỷ XXI này, Unesco nghiên cứu và chỉ rõ “Để đáp ứng thành công
nhiệm vụ của mình, giáo dục phải đƣợc tổ chức xoay quanh bốn loại hình học tập
cơ bản, mà trong suốt cuộc đời của mỗi con ngƣời, chúng sẽ là những trụ cột về
kiến thức: Học để biết, học để làm, học để cùng chung sống, học để làm ngƣời”.
Nhƣ vậy, vấn đề đổi mới PPDH phát huy tính tích cực của HS, trong đó nhấn
mạnh đến rèn luyện cho HS KNTH là xu hƣớng phát triển giáo dục của nhiều nƣớc
trên thế giới. Với những PPDH mới này đã góp phần nâng cao khả năng lĩnh hội
kiến thức của HS, đồng thời góp phần đào tạo con ngƣời có đủ trình độ năng lực
tham gia vào các hoạt động xã hội và lao động sản xuất.
10.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc
Việt Nam cũng là một trong số các quốc gia luôn nêu cao gƣơng tự học.
Ngay từ thời kỳ phong kiến, giáo dục chƣa phát triển nhƣng đất nƣớc vẫn có nhiều

12


nhân tài kiệt xuất (Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Tú Kiệt,…). Những nhân

tài đó, bên cạnh yếu tố đƣợc những ông đồ tài giỏi dạy dỗ, thì yếu tố quyết định đều
là tự học của bản thân. Cũng chính vì vậy mà ngƣời ta coi trọng việc tự học, nêu cao
những tấm gƣơng tự học thành tài.
Từ những năm 60 của thế kỷ XX, tƣ tƣởng về tự học đã đƣợc nhiều tác giả
trình bày trực tiếp và gián tiếp trong các công trình tâm lý học, giáo dục học, PPDH
bộ môn. Một số công trình tiêu biểu là của các tác giả: Nguyễn Cảnh Toàn, Trần
Kiều, Nguyễn Bá Kim, Thái Duy Tuyên, Bùi Văn Nghị,…
Những năm gần đây vấn đề rèn luyện KNTH trong dạy học Sinh học được
nghiên cứu sâu hơn, được chú trọng nhiều hơn và có nhiều tác giả tiếp cận, điển
hình có các đề tài liên quan như:
Võ Ngọc Bình (2013) với đề tài nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng phiếu học tập
để rèn luyện cho học sinh kỹ năng tự học trong dạy học phần Di truyền học – Sinh học
12, trung học phổ thông” đã đề xuất quy trình rèn luyện cho HS KNTH thông qua
phiếu học tập trong dạy học phần Di truyền học – Sinh học 12 [2].
Trần Thị Thúy Hoanh (2014) với các nghiên cứu “Sử dụng phiếu học tập để

Version
- Select.Pdf
SDK
tổ chức học Demo
sinh tự học
phần Sinh
thái học, Sinh
học 12” đã đề xuất quy trình thiết
kế và sử dụng phiếu học tập để rèn luyện cho HS KNTH trong dạy học phần Sinh
thái học [18].
Nguyễn Thị Thanh Thảo (2015) với nghiên cứu "Sử dụng phiếu học tập để
rèn luyện kỹ năng tự học cho học viên giáo dục thường xuyên trong phần sinh học
vi sinh vật, sinh học 10” đã xác định cấu trúc của KNTH và đề xuất các dạng phiếu
học tập để rèn luyện KNTH cho học viên giáo dục thƣờng xuyên trong phần sinh

học vi sinh vật [30].
Đặng Thị Dạ Thủy, Hà Thị Thanh Nhàn (2017) với nghiên cứu “Tổ chức các
hoạt động học tập theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học
phần sinh học tế bào, sinh học 10” đã đƣa ra các dạng HĐHT, quy trình thiết kế các
HĐHT nhằm phát triển NL giải quyết vấn đề trong dạy học phần SHTB [36, tr 32-47].
Đặng Thị Dạ Thủy, Nguyễn Quỳnh Trang (2016) với nghiên cứu “Thiết kế các
hoạt động học tập theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học

13


phần sinh vật và môi trường, sinh học 9” đã xây dựng các dạng HĐHT và tổ chức dạy
học các dạng HĐHT nhằm phát triển NL giải quyết vấn đề của HS [37, tr 48-51].
Đặng Thị Dạ Thủy, Phan Thị Hồng Liên (2018), với nghiên cứu “ Thiết kế
các hoạt động học tập theo định hướng phát triển năng lực tự học trong dạy học
Sinh học 6” đã đề xuất các dạng HĐHT và tổ chức dạy học các dạng HĐHT nhằm
phát triển NL tự học của HS [35, tr 48-51].
Qua các nghiên cứu trên cho thấy việc sử dụng các biện pháp dạy học để tổ
chức các HĐHT nhằm rèn luyện KNTH, NL tự học đã đƣợc nhiều tác giả nghiên
cứu, nhƣng vấn đề tổ chức các HĐHT để rèn luyện KNTH cho HS trong dạy học
phần SHTB, Sinh học 10 vẫn chƣa đƣợc nghiên cứu. Trong phạm vi đề tài của
mình, chúng tôi sẽ kế thừa những kết quả của các công trình nghiên cứu trƣớc đây,
đồng thời sẽ tập trung tổ chức các HĐHT để rèn luyện cho HS KNTH khi dạy học
phần SHTB nhằm nâng cao chất lƣợng học tập của HS lớp 10 ở các trƣờng THPT
hiện nay.

Demo Version - Select.Pdf SDK

14