Nghiên cứu tần suất, đặc điểm thalassemia và các bệnh hemoglobin trong cộng đồng dân tộc Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long (Luận án tiến sĩ)

GI O

V
TR

OT O
G

YT

IH CYH

TH H

I

G

Nghiên cứu tần suất, đặc điểm thalassemia
và các bệnh hemoglobin trong cộng đồng
dân tộc Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long

LUN N TI S Y H C

H

I - 2018


GI O

V
TR

OT O
G

YT

IH CYH

TH H

I

G

Nghiên cứu tần suất, đặc điểm thalassemia
và các bệnh hemoglobin trong cộng đồng
dân tộc Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long
huy

g h : Huy t h

M s

v Truy

u

: 62720151

LUN N TI S Y H C
Ng

ih

g

h

GS TS Ph

h :
Qu g Vi h

PGS. TS. Hu h Ngh

H

I - 2018


I CẢ
H

th h luậ

Ơ

, h phép tôi b y tỏ lò g bi t ơ v l i ả

ơ

hâ

th h hất t i:
ả g ủy,

-

Huy t h

u - Tr

th h luậ
ả g ủy,

-

g

hiệu, Phò g Quả lý

v Truy

đỡ tôi h
Tr

Gi

ih

Ti

Gi
Y

g

ih

S uđ ih , ộ

Y H Nội đ t

g

ih

Y

ợ

đi u iệ , giúp

ầ Thơ, ệ h việ

ầ Thơ, đ ủ g hộ v t

h tôi tr g qu trì h h

ô

sĩ

Hiệu Tr

ợ

t

i đi u iệ t t hất

tập v thự hiệ đ t i ghi

ứu

V i lò g í h tr g v bi t ơ sâu sắ , tôi xi đ ợ b y tỏ lò g bi t ơ
ủ

ì h t i:
- GS.TS. Phạm Quang Vinh –

Truy

u, Tr

g

ih

hủ hiệ

ô Huy t h

v

Y H Nội;

- PGS.TS. Huỳnh ghĩa – Phó hủ hiệ
Y

ộ
ộ

ô Huy t h ,

ih

ợ Th h ph Hồ hí Mi h;
- TS. Dƣơng Bá Trực – Nguy

Tr ở g h

Huy t h

lâ

s g,

ệ h việ Nhi Tru g Ươ g;
- Prof. Suthat Fucharoen – Tru g tâ
Nghi

ứu Si h h

Thầy đ luô

phâ tử,

h h t tâ

ph ơ g ph p ghi
iệ t t hất h tôi tr

i h

sứ h

ứu h

h

ghi

ứu Th l sse i , Việ

M hi l, Th i L ; - hữ g g

g

, truy

đ t h tôi hữ g i

vô ù g quý gi ; độ g vi

v t

i

thứ ,
đi u

g su t qu trì h thự hiệ luậ

Xin cho tôi được gửi lời tri ân đến Thầy – Cố PGS.TS. Bùi Văn Viên,
g

i Thầy đ luô

hiệ luậ

hiệt tâ

h

…, g y ả hi Thầy ằ

g

, độ g vi
tr

gi

tôi tr g qu trì h thự

g bệ h


Tôi xi

hâ th h ả

ơ

L hđ

Tru g tâ

Me i , th h ph Hồ hí Mi h; tập thể Tru g tâ
Việ

ghi

ứu Si h h

vụ Th l sse i , Tr

Phâ tử,

g

ih

ih

Kh

iệ

M hi l, Th i L ; đơ vị ị h
Yt ,

tr

h tôi tr g qu trì h thu thập s liệu v thự hiệ

t i Tr

g

tì h ả

quý

ih

th h luậ

Y

ợ

ứu Th l sse i ,
h

y t x , ph

Li u, Hậu Gi g… đ giúp đỡ v t

Tôi xi b y tỏ lò g bi t ơ sâu sắ đ

h

ghi

Y h

Kh e , Th i L ; Sở Kh

ô g ghệ tỉ h Só Tră g, Sở Y t , tru g tâ
tỉ h Só Tră g, Tr Vi h,

hẩ đ

gi đì h,

ầ Thơ, v b

ghi

g
đi u

ứu

h hị e

bè đ luô

v

đồ g ghiệp

h h tôi hữ g

, hữ g l i độ g vi , hi sẻ, giúp tôi ó th

độ g lự để

y
Hà Nội, ngày

tháng

ê Thị Hoàng

năm 2018

ỹ


L I CA

A

Tôi là Lê Thị Hoàng Mỹ, nghiên cứu si h hó 29 tr
Hà Nội, chuyên ngành Huy t h c và Truy
1.

u, xi

đ

ây l luận án do bản thân tôi trực ti p thực hiệ

g

ih cY

i sự h

ng d n

:

của GS.TS. Ph m Quang Vinh và PGS.TS. Huỳ h Nghĩ
2. Công trình này không trùng lặp v i bất kỳ nghiên cứu

h

đ

đ ợc công b t i Việt Nam.
3. Các s liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung
thự v

h h qu , đ đ ợc xác nhận và chấp thuận củ

ơ sở ơi

nghiên cứu.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm tr

c pháp luật v những cam k t này.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2018

gƣời viết

Lê Thị Hoàng Mỹ

Lê Thị Hoàng Mỹ

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TR

G UẬ Á

Viết tắt

Ý nghĩa

-α3.7

đột bi

xó đ

3,7 b α+-thalassemia

-α4.2

đột bi

xó đ

4,2 b α+-thalassemia

--SEA

đột bi

xó đ

α0-thalassemia South East Asia

--THAI

đột bi

xó đ

α0-thalassemia Thailand

--/α

α0-thalassemia

-/

α+-thalassemia

αCSα

đột bi

điể

ge gl bi α2 t

Hb

αQSα

đột bi

điể

ge gl bi α2 t

Hb Qu

αTα

đột bi

điể

ge gl bi α2

ααT

đột bi

điể

ge gl bi α1

α+-thal

α-th l

đột bi

gây

ất 1 ge gl bi -α

α0-thal

α-th l

đột bi

gây

ất 2 ge gl bi -α

AE

rt’s

ệ h lý he

gl bi E ị hợp tử

ge gl bi α
ARMS

xó đ

h ặ

amplification refr t ry
bi

st t Spri g

t hợp đột bi

ut ti

syste : hệ th

β

gen globin-β, le ge gl bi -β bì h th

β0

đột bi

ge β0-th l sse i

β+

đột bi

ge β+-th l sse i giả

βE

đột bi

ge gl bi -β t

ệ h lý he
đột bi
hô g b

(δβ)thal
CE

g hu h đ i đột

ó tí h hất trơ

Allele spe ifi

βthal

gây tổ th ơ g 3

hô g xó đ

ASO

β/βE, βE/βE

g Sze

đột bi

lig

u le ti e,

u ò đặ hiệu le

hô g tổ g hợp huỗi gl bi -β
tổ g hợp huỗi gl bi -β

HbE (

26 GAG>AAG)

gl bi E ị hợp tử, he

β-th l sse i giả
gồ
ất đ

đột bi

g

h ặ

gl bi E đồ g hợp tử
hô g tổ g hợp huỗi gl bi β,

βE

NA hứ ge β v δ

pill ry Ele tr ph resis, điệ

i

quả


đột bi
S L

ồ g bằ g sô g ửu L

g

DCIP

Dichlorophenolindophenol

ddNTP

dioxynucleotide triphosphat

DGGE

Denaturing gradient gel ele tr ph resis, iệ

DHT

i gr ie t bi

tí h

ị hợp tử

HT

ồ g hợp tử

L

ộ lệ h huẩ

DNA

Deoxynucleotide acid

dNTP

Deoxynucleotide triphosphate

GTLN

Gi trị l

GTNN

Gi trị hỏ hất

Hb

He

HbCS

Hemoglobin Constant Spring

HC

Hồ g ầu

HCT

He

HGB

Nồ g độ he

HPFH

Heri it ry persiste e f fet l he

HPLC

High Perf r

HRM

High res luti

HS

Hyperse sitive site: vị trí rất h y ả

IVS

I terve i g seque e: trì h tự đ

KKU

Kh

MAS-PCR

Multiplex allele specific Polymerase chain reaction

MCH

Me

hất

gl bi : huy t sắ t

t rit, thể tí h h i hồ g ầu
gl bi
e Liqui

hr

elti g, đ

Kh e U iversity,

gl bi , tồ l u he
t gr phy, Sắ

g

ih

gl bi b

th i

ý lỏ g hiệu ă g

g ó g hảy ó độ phâ giải
hè h y i tr
Kh

Kh e Th i L

rpus ul r He

gl bi , l ợ g he

rpus ul r He

gl bi

gl bi tru g bì h tr g

hồ g ầu
MCHC

Me

e tr ti , ồ g độ he

tru g bì h tr g hồ g ầu
MCV

Me

rpus ul r V lu e, thể tí h tru g bì h hồ g ầu

gl bi


MLPA

NST
OF test

multiplex ligation- epe

e t pr be

đ

ò phụ thuộ phả ứ g

Nhiễ

sắ thể

s

ti fr gility: xét ghiệ

plifi ti

,

i
sứ b

thẩ

thấu

PCR

p ly er se h i re ti

RDB

Reverse dot blot: ỹ thuật l i điể

RDW

Re

RE

Ristri ti

rpm

round per minute

RT-PCR

Realtime – P R: phả ứ g huỗi trù g hợp ở th i gi

SLHC

Red Blood cell count - s l ợ g hồ g ầu

TB

Gi trị tru g bì h

ell istributi

hu h đ i đ

: phả ứ g huỗi trù g hợp
g ợ

wi th, ộ rộ g ải phâ b

í h th

e zy e, e zy e gi i h

TPTTBMNV Tổ g phâ tí h t b

u g i vi

WHO

W rl He lth Org is ti

, Tổ hứ Y T Th gi i

γ, δ, ε

gen globin gamma, zeta, epsilon

δ

gen globin-delta

δβ

alen gen globin- elt bet bì h th

g

thự

hồ g ầu


MỤC LỤC
ẶT VẤ

Ề .................................................................................................. 1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 3
11

i

ơ g v cấu trúc và chứ

1.2. Phân lo i bệ h he

gl bi v

ă g ủa hemoglobin ............................ 3
ơ h bệnh sinh .................................... 4

1.2.1. Phân lo i bệnh hemoglobin............................................................... 4
122
13

ơ h bệnh sinh ............................................................................... 6

ặ điểm bệnh hemoglobin .................................................................... 9

1.3.1. -thalassemia .................................................................................... 9
1.3.2. Alpha thalassemia ........................................................................... 11
1.3.3. Bệnh lý hemoglobin E .................................................................... 14
1.4. Các kỹ thuật sàng l c và chẩ đ

...................................................... 15

1.4.1. Các chỉ s hồng cầu ........................................................................ 15
1.4.2. Khảo sát hình thái hồng cầu trên tiêu bản máu ngo i vi ................ 16
1.4.3. Khảo sát sức b n thẩm thấu hồng cầu cải ti n một nồ g độ .......... 16
1.4.4. Xét nghiệm Dichlorophenolindophenol ......................................... 17
1.4.5. Phân tích thành phần hemoglobin................................................... 18
1.4.6. Chẩ đ

phâ tử .......................................................................... 20

1.5. Tình hình nghiên cứu bệnh thalassemia và hemoglobin HbE trong và
g i

c ............................................................................................. 28

1.5.1. T i Việt Nam................................................................................... 28
1.5.2. Trên th gi i .................................................................................... 31
1.6. Vài nét tổng quan v dân tộc Khmer .................................................... 33
Chƣơng 2: ỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠ G PHÁP GHI

21

CỨU ............. 35

i t ợng nghiên cứu ........................................................................... 35

2.1.1. Tiêu chuẩn ch

đ i t ợng ............................................................. 35


2.1.2. Tiêu chuẩn lo i trừ .......................................................................... 35
2.2 Ph ơ g ph p ghi

ứu ...................................................................... 35

2.2.1. Thi t k nghiên cứu: mô tả cắt ngang ............................................. 35
2.2.2. Cỡ m u ............................................................................................ 35
2 2 3 Ph ơ g ph p h n m u .................................................................. 36
2.2.4. Nội dung nghiên cứu....................................................................... 38
2.2 5 Ph ơ g ph p thu thập s liệu.......................................................... 43
2 2 6 Ph ơ g ph p h n ch các sai s hệ th ng ...................................... 58
2 2 7 Ph ơ g ph p xử lý s liệu .............................................................. 59
2.3. Vấ đ đ

đức trong nghiên cứu ......................................................... 59

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 61
31

ặ điểm chung củ đ i t ợng nghiên cứu .......................................... 61

3.2. Tần suất các thể thalassemia và bệnh Hb, tỉ lệ các kiểu đột bi n gen
globin trong cộ g đồng dân tộc Khmer ở

S L ............................... 62

3.2.1. Tỉ lệ các thể thalassemia và bệnh Hb.............................................. 62
3.2.2. Tỉ lệ

g ge th l sse i v HbE the

3.2.3. Tỉ lệ các kiểu

ơi

trú ....................... 64

ge gl bi tr g ộ g đồng dân tộc Khmer

S L ............................................................................................ 65
33

ặ điểm lâm sàng và huy t h c các thể thalassemia và bệnh Hb trong
cộ g đồng dân tộc Khmer ở

S L .................................................... 69

331

ặ điểm lâm sàng của các thể thalassemia và bệnh Hb ...................... 69

332

ặ điểm huy t h c của các thể thalassemia và bệnh Hb ................... 70

Chƣơng 4: BÀN LUẬN ................................................................................. 89
41

ặ điểm chung củ đ i t ợng nghiên cứu .......................................... 89

4.1.1. Tuổi ................................................................................................. 89
4.1.2. Gi i tính .......................................................................................... 89
4.1.3. Ngh nghiệp .................................................................................... 90


4 1 4 Nơi

trú ........................................................................................ 91

4.1.5. Tôn giáo .......................................................................................... 91
4.2. Tần suất các thể thalassemia và bệnh hemoglobin, tỉ lệ các kiểu đột
bi n gen globin trong cộ g đồng dân tộc Khmer ở

S L ................ 92

4.2.1. Tần suất các thể thalassemia và bệnh hemoglobin ......................... 92
4.2.2. Tỉ lệ các kiểu đột bi n gen globin ................................................... 95
43

ặ điểm lâm sàng và huy t h c các thể thalassemia và bệnh Hb trong
cộ g đồng dân tộc Khmer ở

S L .................................................. 102

4.3.1. ặ điểm lâm sàng của các thể thalassemia và bệnh Hb ................. 102
432

ặ điểm huy t h c của các thể thalassemia và bệnh lý Hb ........ 103

KẾT LUẬN .................................................................................................. 131
KIẾN NGH ................................................................................................. 133
CÔ G TRÌ H Ã CÔ G BỐ I
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

QUA

ẾN LUẬN ÁN


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.

Phân lo i bệnh hemoglobin .......................................................... 5

Bảng 1.2.

Ưu v

h ợ điểm củ

ph ơ g ph p phâ tí h đột bi

đ bi t

trên gen globin ............................................................................. 24
Bảng 1.3.

ph ơ g ph p phâ tí h NA hẩ đ

bệnh hemoglobin 27

Bảng 1.4.

Tỉ lệ mang gen bệnh hemoglobin ở một s dân tộc Việt Nam ... 29

Bảng 1.5.

Tỉ lệ mang gen thal và Hb E ở một s cộ g đồng Châu Á ......... 32

Bảng 2.1.

Tiêu chuẩn chẩ đ

Bảng 2.2.

Mứ độ thi u máu phân lo i theo WHO ..................................... 40

Bảng 2.3.

Trình tự

Bảng 2.4.

Chu trình nhiệt của phản ứng Gap-PCR ..................................... 50

Bảng 2.5.

Thành phần phản ứng PCR khu h đ i gen globin-β tr g ỹ

thi u máu của WHO ............................... 40

đ n mồi trong phản ứng Gap-PCR ....................... 49

thuật RDB ................................................................................... 53
Bảng 2.6.

Thành phần phản ứng HRM ....................................................... 56

Bảng 2.7.

Trình tự mồi cho phản ứng HRM ............................................... 56

Bảng 2.8.

Chu trình nhiệt cho phản ứng HRM ........................................... 57

Bảng 3.1.

ặ điểm chung củ đ i t ợng nghiên cứu ................................ 61

Bảng 3.2.

Tỉ lệ các thể thalassemia và bệ h Hb tr g hó

Bảng 3.3.

Tỉ lệ

Bảng 3.4.

Tỉ lệ các kiểu gen globin-α tr g hó

g ge th l sse i v HbE the

ơi
ó

ó

g

. 64

trú ................... 64
g đột bi n gen

globin-α v tr g ộ g đồng ....................................................... 65
G gl bi -α tr g ộ g đồng ........................... 66

Bảng 3.5.

Tỉ lệ các kiểu

Bảng 3.6.

Tỉ lệ kiểu gen và kiểu

ge gl bi -β tr g hó

v tr g

cộ g đồng .................................................................................... 67
Bảng 3.7.

Tỉ lệ các kiểu gen Hb E trong nhóm và trong cộ g đồng ........... 68

Bảng 3.8.

ặ điểm lâm sàng ...................................................................... 69

Bảng 3.9.

Chỉ s hồng cầu trong các thể -th l đơ độc ............................ 70


Bảng 3.10. Chỉ s hồng cầu trong các thể -th l đơ độc ............................ 71
Bảng 3.11. Chỉ s hồng cầu trong các thể HbE đơ độc và k t hợp ở trẻ em ..... 72
Bảng 3.12. Chỉ s hồng cầu trong các thể HbE đơ độc và k t hợp ở g i l n 73

Bảng 3.13.

ặ điểm hồng cầu trong các thể α-thal ..................................... 74

Bảng 3.14.

ặ điểm hồng cầu trong các kiểu ge β-thal ............................ 75

Bảng 3.15.

ặ điểm hồng cầu của các kiểu gen HbE k t hợp α -thal ......... 76

Bảng 3.16. Thành phần Hb của các thể α-thal .............................................. 77
Bảng 3.17. Thành phần Hb của các thể β-thal .............................................. 78
Bảng 3.18.

Thành phần Hb của các thể HbE k t hợp α-thal ............................... 79
đ i t ợng nghiên

Bảng 3.19. Các chỉ s hồng cầu và thành phần Hb củ

cứu trong 2 phả hệ....................................................................... 73
Bảng 3.20.

ộ nh y, độ đặc hiệu, giá trị ti

đ

ơ g v gi trị ti

đ

âm của các chỉ s MCV <85 fL, MCH <27 pg riêng biệt và k t
hợp trong sàng l c thal và HbE .................................................. 86
Bảng 3.21.

ộ nh y, độ đặc hiệu, giá trị ti

đ

ơ g v gi trị ti

đ

âm của OF test, DCIP test riêng biệt và k t hợp trong sàng l c
thalassemia và HbE ..................................................................... 87
Bảng 3.22.

ộ nh y, độ đặc hiệu, giá trị ti

đ

ơ g v gi trị ti

đ

âm của DCIP test trong sàng l c HbE ........................................ 88
Bảng 3.23. Giá trị của chỉ s MCV <85fL và/hoặc MCH <27pg và k t hợp
MCV <85fL và/hoặc MCH <27pg và/hoặc DCIP (+) trong sàng
l c thalassemia và HbE ............................................................... 88

Bảng 4.1.

Các kiểu đột bi n gen globin-β tr g

ghi

ứu ................ 99


DANH MỤC BIỂU Ồ
Biểu đồ 3.1. Phân b các thể thalassemia và bệnh Hb trong cộ g đồng dân
tộ Kh er

S L.................................................................... 62

Biểu đồ 3.2. Tỉ lệ mang gen thalasemia và bệnh hemoglobin trong cộ g đồng
dân tộ Kh er
Biểu đồ 3.3.

S L ............................................................. 63

ng cong ROC của chỉ s MCV và MCH trong sàng l c
thalassemia và bệnh lý Hb ........................................................ 84

Biểu đồ 3.4.

ng cong ROC của các chỉ s MCHC, SLHC, HCT và RDW
trong sàng l c thalassemia và HbE ........................................... 85

Biểu đồ 4.1. Bi n thiên SLHC trong các d g

hô g

g đột bi n ở g

g đột bi n gen HbE và

i l n........................................... 108

Biểu đồ 4.2. Bi n thiên MCV và MCH trong các d g
HbE v

hô g

g đột bi n ở g

Biểu đồ 4.3. Sự bi n thiên của chỉ s MCV ở hó
hó

ó

g
ó

hô g

g

Gv

hô g

g đột bi n và

g đột bi n .................................................... 113

Biểu đồ 4.5. Sự bi n thiên củ HbA2 tr
Gv

i l n ............................. 110

G ............................................................... 112

Biểu đồ 4.4. Sự bi n thiên của chỉ s MCH ở hó
hó

g đột bi n gen

hó

ó

Biểu đồ 4.6. Sự bi n thiên củ HbE tr

điện di giữa nhóm không mang
g

G........................................... 119
điện di ở các nhóm mang đột bi n

gen HbE .................................................................................. 120

Luận án đủ ở file: Luận án full