Bài giảng khung lý thuyết và phương pháp xã hội học

Xác định đề tài nghiên cứu


 Đề

tài nghiên cứu
 Để xác định đề tài trong NC XHH, trước hết
nhà nghiên cứu cần trả lời những câu hỏi sau:
1. Nghiên cứu cái gì?
2. Cái đó thuộc lĩnh vực XH nào, ở nhóm XH
nào?
3. Cái đó xảy ra ở đâu và khi nào?


Câu hỏi 1: Nghiên cứu cái gì?
 Câu

hỏi nhằm đến xác định đối tượng nghiên
cứu của đề tài.
 Đó là vấn đề xã hội tồn tại trong hiện thực xã hội
 Vấn đề xã hội đó phải có 2 cách giải thích trở
nên, được nhà XHH quan tâm hướng đi tìm cách
giải quyết và chấp nhận nó là đối tượng cho
nghiên cứu của đề tài;


Vấn đề xã hội?
 Cách

hiểu sơ lược: là những “rắc rối”, những “cản trở” cho sự
vận hành và phát triển bình thường của cộng đồng, của xã hội.

 Trong hoạt động thực tiễn vấn đề xã hội chính là:
- Những khác biệt giữa hành vi mong đợi và hành vi thực tế
của cá nhân/cộng đồng, giữa vai trò xã hội và sự thực hiện vai
trò của các thiết chế, các tổ chức xã hội…
- Nói chung trong đời sống xã hội đó là sự khác biệt giữa cái
đang là với cái cần phải là.


Phát hiện vấn đề xã hội từ đâu?
 Từ

những tranh luận giữa các chuyên gia
 Từ các báo cáo trong các nghiên cứu của đồng
nghiệp
 Từ những bất đồng ý kiến giữa các nhà nghiên
cứu
 Từ các quan sát, các số liệu thống kê, các bài
báo
 Từ kinh nghiệm của từng nhà nghiên cứu.


3 tiêu chí lựa chọn vấn đề nghiên cứu:
1. Vấn đề phải có thể nghiên cứu được, nghĩa là
vấn đề phải hội tụ được đầy đủ các điều kiện chủ
quan và các điều kiện khách quan cho việc
nghiên cứu;
2. Vấn đề nằm trong sự quan tâm, sự ưa thích của
tác giả nghiên cứu;
3. Vấn đề khi được nghiên cứu phải mang lại
được một cái gì đó mới cho nhận thức hoặc cho

công tác quản lý.


Câu hỏi 2: Vấn đề XH thuộc lĩnh vực nào?
Câu

hỏi nhằm vào xác định khách thể
nghiên cứu của đề tài
Có 2 cách xem xét khách thể nghiên cứu:
1) Vấn đề XH thuộc về lĩnh vực hoạt động
nào đó của đời sống xã hội;
2) Vấn đề xã hội xẩy ra trong nhóm xã hội
hay trong tập hợp các sự kiện xã hội nào đó.


Câu hỏi 3: Vấn đề XH xảy ra ở đâu? khi nào?
 Câu

hỏi nhằm vào việc xác định phạm vi
nghiên cứu của đề tài.
 Đó là giới hạn thời gian, không gian của
vấn đề được xác định trong đề tài;
 Phạm vi nghiên cứu được xác định phụ
thuộc vào:
- Vấn đề và khách thể nghiên cứu
- Yêu cầu của đề tài, năng lực trí tuệ và khả
năng tổ chức, tài chính của tác giả.


Nêu và luận cứ cho vấn đề nghiên cứu

◊ Nêu vấn đề: Thông qua các bằng chứng thực tế
chỉ rõ được vấn đề NC là gì
◊ Luận cứ cho vấn đề nghiên cứu (trả lời câu hỏi:
tại sao lại NC vấn đề này?)
- Làm rõ tính hiện thực của vấn đề
- Làm rõ được tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
- Làm rõ được tính phổ biến của vấn đề nghiên cứu
tại khu vực được xác định (và rộng hơn).
- Chứng minh được tính mới, tính khoa học và tính
kế thừa của vấn đề nghiên cứu (qua lịch sử nghiên
cứu vấn đề)


Tập hợp tài liệu và viết tổng quan (1)
Sự

cần thiết của việc tổng quan tài liệu:
♦ Giúp nhà NC hệ thống hóa tri thức khoa
học đã có xung quanh vấn đề nghiên cứu
♦ Luận cứ cho tính mới/sự không trùng lặp
của vấn đề nghiên cứu với các nghiên cứu
đã có
♦ Làm rõ được tính kế thừa của NC và
chính xác hóa câu hỏi nghiên cứu.


Tập hợp tài liệu và viết tổng quan (2)
 Yêu

cầu đối với viết tổng quan

♦ Tài liệu được tổng thuật theo từng nội dung cụ thể được
xác định trong mục tiêu, nhiệm vụ và giả thuyết NC
♦ Các nội dung được xếp đặt trật tự từ cái chung đến cái
cụ thể , riêng biệt
♦ Đánh giá đầy đủ những mặt đạt được và chưa đạt được
của các nghiên cứu đã có so với yêu cầu của đề tài cả ở
mặt nội dung và phương pháp…
♦ Ưu tiên các nghiên cứu được công bố trên các tạp chí
khoa học, các kỷ yêu hội thảo, sách chuyên khảo…


Tập hợp tài liệu và viết tổng quan (3)
 Một

số gợi ý về tập hợp tài liệu:
♦ Sử dụng thư viện
♦ Tra cứu trên mạng
♦ Hỏi các chuyên gia về vấn đề nghiên cứu
của đề tài
♦ Tham khảo phần tổng quan của các
nghiên cứu đã có về các chủ đề gần với đề
tài NC.


Xác định tên đề tài
 Đối

tượng nghiên cứu
 Khách thể nghiên cứu
TÊN ĐỀ TÀI

 Phạm vi nghiên cứu
Yêu cầu tên đề tài:
1) Thể hiện được vấn đề nghiên cứu
2) Cho thấy được khách thể và phạm vi nghiên cứu
3) Ngắn gọn, khoa học, rõ ràng, chính xác. Không sử
dụng từ, thuật ngữ đa nghĩa, không xác định.


X¸c ®Þnh môc tiªu nghiªn cøu
* Phân biệt: Mục đích, mục tiêu, và đối tượng nghiên cứu:
- Mục đích – trả lời câu hỏi: NC nhằm để làm gì?
- Mục tiêu – trả lời câu hỏi: NC cái gỉ? (mang tính cụ thể)
- Đối tượng - trả lời câu hỏi: NC cái gì? (mang tính khái quát)
* Mục tiêu:
- là những nội dung, là cái đích mà NC hướng đến, là sự cụ thể
hóa của đề tài, là những mong muốn mà nhà nghiên cứu hi
vọng sẽ khám phá ra, giải quyết được, đạt được khi hoàn thành
việc nghiên cứu
- Cơ sở xây dựng mục tiêu: Mục đích và yêu cầu của nhà NC;
Nội dung vấn đề cần được mô tả và được giải thích rõ từ góc
độ khoa học. Mục tiêu là những suy nghĩ có khả năng viết được
báo cáo nhất khi nghiên cứu được hoàn thành.


Xây dựng cây mục tiêu
I

Mục tiêu
thành phần)

M
cụ
thể

M
cu
thể ....

Mục tiêu chung

Mục tiêu
thành phần

....

Mục tiêu
thành phần

M
cụ
thể ....


Các yêu cầu với mục tiêu
Mục tiêu phải là sự cụ thể hóa của đề tài,
ngược lại đề tài cần được thể hiện một cách
đầy đủ qua mục tiêu.
• Mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể
• Mục tiêu phải ngắn gọn, rõ ràng
• Mục tiêu đưa ra phải có thể đạt được qua

nghiên cứu (tính khả thi của NC)
•


BÀI TẬP
◊ Mỗi HV tự xác định một đề tài nghiên cứu
1) Lý do chọn đề tài
- Vấn đề NC,
- Tính hiện thực,
- Tính cấp thiết,
- Tính phổ biến
2) Xác định mục tiêu nghiên cứu


Câu hỏi nghiên cứu
•

•

•

Câu hỏi nghiên cứu là câu hỏi được hình thành trên
nền tảng của mục tiêu nghiên cứu. Nhà nghiên cứu
đưa ra câu hỏi nghiên cứu để góp phần làm chi tiết
hơn, định hướng những cái cần tìm hiểu để đạt được
mục tiêu nghiên cứu.
Câu hỏi NC được hình thành từ rất nhiều câu hỏi quản
lý liên quan đến việc mô tả và giải thích rõ vấn đề mà
NC quan tâm sau khi xem xét những câu hỏi đã có
câu trả lời qua các nghiên cứu đã có về vấn đề.

Câu hỏi nghiên cứu trong nghiên cứu định tính và
định lượng


Yêu cầu với câu hỏi nghiên cứu
Phải có tính khả thi (đủ điều kiện để giúp làm
rõ được câu trả lời)
• Phải có cái mới (mang lại thông tin, phương
pháp, ý tưởng mới)
• Phải có đạo đức (tôn trọng con người, không
làm hại họ)
• Phải có ảnh hưởng/tác động đến khoa học
hoặc thực tiễn.
•


GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
 Giả

thuyết/giả thiết: Cái cần chứng minh, cần kiểm
nghiệm trong nghiên cứu và cái được cho sẵn, thừa
nhận và không cần quan tâm đến việc chứng minh
 Là một kết luận giả định do nhà nghiên cứu đặt ra để
theo dõi, xem xét, phân tích và kiểm chứng trong quá
trình nghiên cứu;
 Trong mối quan hệ với câu hỏi nghiên cứu: Giả thuyết
là câu trả lời sơ bộ cho câu hỏi nghiên cứu và như vậy
cũng là sự cụ thể hóa của mục tiêu
 Giả thuyết trong nghiên cứu định tính, định lượng

VAI TRÒ CỦA GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU








Là cơ sở, là khởi điểm của một nghiên cứu, định
hướng cho công trình nghiên cứu đó
Giúp ta nhân thức sâu hơn về bản chất của đối tượng
nghiên cứu
Ngay khi không được kiểm chứng cũng giúp ích nhiều
cho nhà NC
Với một NCXHH, giả thuyết là cầu nối giữa cơ sở lý
thuyết với thực tế
là cơ sở phương pháp luận cho
thiết kế và tổ chức nghiên cứu thực tế.
Giúp thấy khuynh hướng của sự thay đổi và sự phát
triển của đối tượng nghiên cứu
Làm rõ và chính xác hơn phạm vi, mục tiêu, nội dung
nghiên cứu


CÁC LOẠI GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
 Giả

thuyết mô tả: Nhằm thiết lập trạng thái thực tế

của đối tượng NC; trả lời câu hỏi bao nhiêu?, như
thế nào?
 Giả thuyết nguyên nhân: Hướng đến thiết lập mối
quan hệ giữa các hiện tượng được NC; làm rõ
nguyên nhân/yếu tố tác động đến trạng thái được
mô tả; trả lời câu hỏi: Tại sao?
 Giả thuyết xu hướng: Kết luận giả định về xu
hướng biến đổi của đối tượng; nó liên kết các hiện
tượng tạo ra chuỗi các mắt xích thuộc đối tượng .


YÊU CẦU VỚI GIẢ THUYẾT TRONG NCXHH
 Giả

thuyết đưa ra phải phù hợp với quy luật, tính
quy luật của khoa học hoặc với các kết luận đã
được khẳng định qua thực tiễn
 Trong các NCXHH giả thuyết đưa ra phải có thể
kiểm chứng được
 Giả thuyết phải phù hợp với thực tế trong nghiên
cứu, phù hợp với khung lí thuyết được sử dụng;
 Được thể hiện bằng các mệnh đề có tính logic
chặt chẽ


Vấn đề về câu hỏi, giả thuyết NC
trong các NC định tính, định lượng
 Câu

hỏi nghiên cứu là sự cần thiết trong mọi NC

 CHNC trong NC định tính mang tính khái quát, hướng
đến tìm kiếm, phát hiện
 CHNC trong NC định lượng tính chi tiết, cụ thể hướng
đến làm rõ mức độ
 Giả thuyết nghiên cứu là sự cần thiết không thể thiếu
đối với các nghiên cứu định lượng
 Giả thuyết NC không thật sự cần thiết với các NC định
tính


Khung lý thuyết trong NC XHH (1/3)


Khung lý thuyết và khung phân tích

 Khung

lý thuyết:
♦ Cơ sở lý thuyết của NCXHH:
- Các khái niệm, các phạm trù thuộc đề tài, mục tiêu và giả
thuyết NC
- Các lý thuyết XHH chi phối mối quan hệ giữa các yếu tố
của đối tượng NC
♦ Khung lý thuyết: Thể hiện cơ sở lý thuyết của đề tài, là hệ
thống các khái niệm, các phạm trù và các quy luật/lý thuyết
liên quan đến việc kiểm chứng giả thuyết
♦ Khung lý thuyết thường được mô hình hóa qua mối quan hệ
giữa các khái niệm/biến số trên cơ sở lý thuyết sử dụng.

Khung lý thuyết trong NC XHH (2/3)
 Vai

trò của khung lý thuyết

- Làm rõ đối tượng NC khi chỉ ra một cách chính xác những hệ
thống xã hội hay những mối liên hệ xã hội hoặc những yếu tố
hành vi nào sẽ được nghiên cứu.
- Chính xác hóa các khái niệm, làm cho việc thu thập, ghi chép
thông tin đầy đủ hơn, các thông tin thực nghiệm thu được có ý
nghĩa với đề tài
- Làm luận cứ khoa học, phương pháp luận của nghiên cứu khi
hướng đến giải thích mối liên hệ giữa các yếu tố thuộc đối
tượng NC
- Làm cơ sở cho việc thiết kế NC và làm cho NC mang đặc tính
xã hội học.