Thực hành một số phép tu từ ngữ âm

Thực hành một số phép tu từ ngữ âm
Người đăng: Bảo Chi - Ngày: 14/07/2017

Phép tu từ là những cách thức sử dụng các phương tiện ngôn ngữ một cách nghệ thuật, có
giá trị biểu cảm, hình tượng và hấp dẫn hơn bình thường ( còn được gọi là cách thức tu từ
hay phép tu từ). Trong bài học này, Tech12h sẽ hướng dẫn chi tiết và đầy đủ cách làm các bài
luyện tập. XIn mời các bạn cùng tham khảo

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Khái niệm:


Phép tu từ là những cách thức sử dụng các phương tiện ngôn ngữ một cách nghệ
thuật, có giá trị biểu cảm, hình tượng và hấp dẫn hơn bình thường ( còn được gọi là
cách thức tu từ hay phép tu từ).

2. Phân loại


Nhóm 1: Các biện pháp tu từ ngữ âm: hài thanh, tượng thanh, điệp phụ âm đầu,
điệp vần, điệp thanh,...



Nhóm 2: Các biện pháp tu từ từ vựng – ngữ nghĩa : So sánh tu từ, ẩn dụ tu từ, nhân
hóa, hoán dụ tu từ, phúng dụ, tượng trưng, đột giáng, chơi chữ,...



Nhóm 3: các biện pháp tư từ cú pháp : điệp ngữ, đảo ngữ, câu hỏi tu từ, im lặng,...

2.1 Hài thanh




Khái niệm: Hài thanh là biện pháp tu từ dùng sự lựa chọn và kết hợp các âm thanh
sao cho hài hoà để có thể gợi lên một trạng thái, một cảm xúc tương ứng với cái
được biểu đạt. Ðó là hình thức tổng hợp các yếu tố ngữ âm có thể có cho một mục
đích biểu đạt nhất định.



Đặc điểm: Hoặc hài thanh là biện pháp tu từ ngữ âm nhằm hài hoà các mặt đối lập
về thanh điệu: cao/thấp; gãy /không gãy, tức là đối lập âm vực và đường nét thanh
điệu.



Chức năng: Biện pháp hài thanh chủ yếu phát huy tác dụng trong những tác phẩm
thơ bởi thơ ca tiếng Việt luôn chú ý đến tính nhạc, có thể xem đây là một trong
những tiêu chí quan trọng để góp phần làm nên một bài thơ hay, nhất là những bài
thơ được quy định bởi tính chất niêm luật chặt chẽ về cả vần và điệu.

2.2. Tượng thanh


Khái niệm: Tượng thanh là biện pháp tu từ trong đó người ta cố ý bắt chước mô
phỏng, biểu hiện một âm hưởng trong thực tế khách quan ngoài ngôn ngữ, bằng
cách phối hợp những yếu tố ngữ âm có dáng vẻ tương tự.



Phân loại gồm 2 loại: tượng thanh trực tiếp (là bắt chước mô phỏng những âm
thanh bên ngoài.) và tượng thanh gián tiếp (là sự kết hợp của nhiều âm tố tạo nên
một ấn tượng âm thanh, nó như tiếng dội lại của hiện thực.)

2.3. Hài âm


Khái niệm là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta cố ý sử dụng một cách tổng
hợp các biện pháp tu từ ngữ âm nhằm tạo nên một sự phù hợp giữa hiệu quả biểu
cảm - cảm xúc của hình tượng âm thanh với nội dung biểu cảm của câu thơ.



Biện pháp hài âm chú ý đến sự hài hoà các mặt đối lập của âm tiết như : mở /đóng,
cao /thấp, ngắn/dài, mạnh /yếu, trầm/bổng, ở những vị trí nhất định để tạo âm
hưởng.

2.4. Biện pháp điệp âm: Điệp âm là biện pháp cố ý lặp lại một số yếu tố ngữ âm nào đó
(phụ âm đầu, vần hoặc thanh) để tạo ra sự cộng hưởng ý nghĩa, có tác dụng tô đậm thêm
hình tượng hoặc xúc cảm, gợi liên tưởng, đồng thời giúp cho lời văn, lời thơ thêm nhạc
tính.
2.5. Điệp phụ âm đầu: Đây là biện pháp tu từ ngữ âm lặp lại phụ âm đầu để tạo ra sự
trùng điệp về âm hưởng, tăng tính tạo hình và diễn cảm cho câu thơ. Tuỳ theo đặc điểm
của phụ âm đầu được chọn làm phương tiện mà nó có thể gợi những liên tưởng tinh tế
khác
nhau.
2.6. Điệp vần:


Là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta cố ý tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng
bằng cách lặp lại những âm tiết có phần giống nhau, nhằm mục đích tăng sức biểu
cảm, tăng nhạc tính cho câu thơ.




Điệp vần là một biện pháp tu từ rất phổ biến. Trước hết là thơ ca rồi đến ca dao, tục
ngữ, thành ngữ, văn xuôi và cả trong giao tiếp hàng ngày. Nói đến điệp vần là trùng
điệp cả âm chính, âm cuối và hầu hết cả thanh điệu.

2.7. Điệp thanh: là biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta sử dụng lặp lại các thanh
điệu cùng nhóm (bằng/trắc) để tạo ra sự cộng hưởng về ý nghĩa, tăng tính nhạc cho câu
thơ.
2.8. Biện pháp tạo nhịp điệu:Tạo nhịp điệu là biện pháp tu từ ngữ âm được dùng chủ yếu
trong văn xuôi chính luận, trong ñó người ta cốt tạo nên một âm hưởng hấp dẫn bằng
những hình thức cân đối, nhịp nhàng của lời văn, nhằm làm cho lí luận có sức thuyết phục
mạnh
mẽ.
2.9. Biện pháp tạo âm hưởng: Biện pháp tạo âm hưởng là biện pháp tu từ ngữ âm được
dùng chủ yếu trong văn xuôi nghệ thuật, trong ñó người ta phối hợp âm thanh, nhịp điệu
của câu văn không phải chỉ cốt tạo ra một sự cân ñối, nhịp nhàng, uyển chuyển, êm ái, du
dương, mà cao hơn thế, phải tạo ra một âm hưởng hoà quyện với nội dung hình tượng của
câu
văn.
3. Một số lưu ý khi vận dụng và khai thác giá trị biểu đạt của âm thanh:


Trên thực tế, mỗi một sự diễn đạt thông thường không phải chỉ có một biện pháp tu

từ được vận dụng, mà có thể được phối hợp nhiều biện pháp tu từ với nhau (có thể
vừa điệp âm, điệp vần và điệp thanh). Do đó khi phân tích tác dụng của âm thanh thì
cần chú ý đến sự phối hợp của các biện pháp và hiệu quả mà chúng đưa lại.



Khi khai thác hiệu quả gợi cảm của các quy tắc diễn đạt cần phải luôn luôn gắng với
một văn cảnh cụ thể.



Ngừơi phân tích cần phải nắm vững những tri thức cần thiết về đặc tính âm học của
hệ thống ngữ âm tiếng Việt. Đồng thời cũng cần có khả năng nhạy cảm, năng lực
cảm thụ văn học mới có thể tiếp nhận các tín hiệu âm thanh một cách nhạy bén, tinh
tế, tránh sự gán ghép máy móc các thuộc tính âm thanh cho nội dung biểu đạt sẽ
dẫn đến khô khan, khiêng cưỡng và phản khoa học.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
Câu 1 (Trang 130 SGK) Phân tích tác dụng tạo hình tượng của phép điệp phụ âm đầu
trong các câu thơ sau:
a.
"Dưới trăng quyệt đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập loè đơm bông".
b.
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.


=> Xem hướng dẫn giải
Câu 2 (Trang 130 SGK) Trong đoạn thơ sau, vần nào được lặp lại nhiều nhất? Nêu tác
dụng biểu hiện sắc thái ý nghĩa của phép điệp vần đó.

Lá
bàng
đang
Sếu
giang
mang
lạnh
Mùa
đông
còn
Mà con én đã gọi người sang xuân!

đỏ
đang
hết

ngọn
bay

ngang
em

cây.
trời
ơi

(Tố Hữu, Tiếng hát sang xuân)
=> Xem hướng dẫn giải
Câu 3 (Trang 130 SGK)
Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm

Hen hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Đoạn thơ trên đã gợi ra khung cảnh hiểm trở của vùng rừng núi và sự gian lao, vất vả của
cuộc hành quân là nhờ có sự đóng góp của nhiều yếu tố (có cả những yếu tố không thuộc
ngữ âm). Hãy phân tích:


Nhịp điệu của các dòng thơ



Sự phối hợp các thanh trắc và bằng ở ba dòng thơ đầu và cách dùng toàn thanh
bằng ở dòng cuối



Các yếu tố từ ngữ: từ láy, phép đối, phép lặp từ ngữ, phép nhân hóa



Phép lặp cú pháp

=> Xem hướng dẫn giải