8702 2912201181542gtdinhduongvathucanvatnuoi

s ở

GIÁO D Ụ C VÀ Đ À O T Ạ O HÀ N Ộ I

G

D

i

v

n

I

Á

h

à

T

d

t

v

O

h

ậ

ú

t

ư

R

ơ

I

N

n

c

g

a

n

u

DÙNG TRONG CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CHUYÊN

H

ô

n

i

NGHIỆP


s ở

GIÁO DỤC VÀ Đ À O TẠO H À
PGS. TS. T Ô N T H Ấ T S Ơ N (Chủ

G

I

Á

O

T

R

Ì

N Ộ I

biên)

N

H

DINH DƯỠNG

VÀ THỨC ĂN VẬT NUÔI
(Dùng

trong

các

trường

THON)

ĐẬIHỌC THÒ
TRUNG TÀI? H « c u | 9 =

N H À X U Ấ T B Ả N H À N Ộ I - 2006

Chủ

biên:

PGS. TS. T Ô N T H Ấ T S Ơ N

Tham gia biên soạn:
PGS. TS. T Ô N THẤT S Ơ N
TS. N G U Y Ễ N T H Ị M A I
ThS. N G U Y Ễ N T H Ị L Ệ H Ằ N G

373 - 373.7
—
21/407/05
HN-05


L ờ i giới

thiêu

ước ta đang bước vào thời kỳ công
đại
nghiệp

hóa

nhằm

văn minh,

Trong
nhân

hiện

đưa Việt

cách

mạng

Đại

hội

hành
Đảng

Trung
toàn

hiện

nước

to lớn đố, công

lực luôn giữ vai trò quan
Chấp

trở thành

hóa,

công

đại.

sự nghiệp

Ban

Nam

nghiệp

ương

quốc

trọng.
Đảng

lần

tác đào

Báo cáo Chính
Cộng

sản

thứ IX đã chỉ

Việt

tạo

trị

của

Nam

tại

rõ: " P h á t t r i ể n

g i á o d ụ c v à đ à o t ạ o là m ộ t t r o n g n h ữ n g đ ộ n g lực q u a n t r ọ n g
t h ú c đ ẩ y sự n g h i ệ p công

nghiệp

hóa,

hiện

đại hóa,

là đ i ề u

k i ệ n đ ể p h á t t r i ể n n g u ồ n lực con n g ư ờ i - y ế u t ố c ơ b ả n đ ể
p h á t t r i ể n xã h ộ i , tăng trưởng k i n h t ế nhanh và b ề n vững".
Quán

triệt chủ trương,

và nhận

thức đúng

giáo

trình

nghị

của Sở Giáo

Uy ban

nhân

cho phép

soạn

học chuyên
sự quan

việc

nâng

lực Thủ
Trên

thành

chương
nghiệp

phô

Hà

lượng

Nội

(TtỉCN)

giáo trình

trong

Hà Nội.

Quyết

lượng

theo

ngày

23/9/2003,
định

sô

tạo thực hiện

đề

định
thành
triển

cơ sở chương

trình

và những

khung

kinh nghiệm

của Bộ Giáo

Trung

này thể

hiện

phố

trong

nguồn

nhân

dục và

Đào

rút ra từ thực tế đào

tạo,

Sở Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo các trường
soạn

đê

đô.

tạo ban hành
biên

trình,

các trường

ủy, UBND

đào tạo và phát

nước

đào tạo,

đã ra Quyết

Sở Giáo dục và Đào

trình,

và Nhà

của chương

tạo Hà Nội,

tâm sâu sắc của Thành
cao chất

trọng

cao chất

dục và Đào

dân

của Đảng

quyết

đắn về tầm quan

đối với việc nâng

5620IQĐ-UB
án biên

Nghị

chương

trình,

giáo

trình

một

cách

THCN

tổ

khoa

học,

chức
hệ

3


thống

và cập nhật những

tượng

học sinh THON

Bộ giáo

trình

các trường

Hà

thực

ở Hà Nội,

hữu ích cho các trường

tiễn phù

hợp với

đối

Nội.

này là tài liệu giảng

THON

vụ và đông

thức

kiến

đồng

dạy

và học

thời là tài liệu

có đào tạo các ngành

đảo bạn đọc quan

tâm đến

tập

trong

tham

khảo

kỹ thuật

-

nghiệp

vấn đề hướng

nghiệp,

dạy n ghề.

Việc

tổ chức

biên

soạn

là một

trong n hiều

và đào

tạo Thủ đô để kỷ niệm

"50 năm
Thăng

thành

Long

hoạt

bộ chương

động

lập ngành

- Hà

trình,

thực

thiết

"50 năm

" và hướng

chuyên

nghiệp

chuyên

gia đầu ngành,
gia Hội

đồng

nghiệm
Đây
biên

gắng

nhưng

Chúng
đọc
bản

ngành

giáo

dục

tới kỷ niệm
thành

của Thành

các giảng

đã tạo điều

đồng

phản

soạn
chắc

tôi mong

để từng bước

viên,

Thủ

dô ",

"1000

năm

cảm ơn

phố,

các

kiện giúp

biện,

thu các chương

là lần đầu

chức

của ngành

Hội

trình,

tiên Sở Giáo

giáo
dục

nhà

quản

đỡ, đóng

đồng

Thành

Vụ Giáo

Bộ Giáo dục và Đào tạo, các nhà khoa

nghiệp

tham

này

Nội".

các sở, ban,

nhà doanh

trình

giải phóng

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội chân
ủy, UBND,

giáo

thẩm

học,

các

lý,

các

góp ý
định

dục

và

kiế
n ,
Hội

trình.

và Đào

tạo Hà

Nội

tổ

sức

cố

chương

trình,

giáo

trình.

Dù

đã hết

chắn

không

tránh

khỏi

thiếu

sói,

bất

cập.

ý kiến

đóng

góp

của

bạn

nhận

được

hoàn

thiện

những

bộ giáo

trình

trong

các

lần

tái

sau.

G I Á M Đ Ố C SỞ G I Á O DỤC V À Đ À O T Ạ O


L ờ i n ó i

D i n h

đ ầ u

d ư ỡ n g v à t h ứ c ă n v ậ t n u ô i là môn khoa

giúp
tein,

năng

quan

đến

dưỡng,
Đặc

sinh

lượng,

vitamin,

các chất
ước tính

điểm

dinh

nuôi dưỡng,

nắm được

viền

dưỡng;

giá trị năng
dưỡng

chế phẩm

pháp

thức

luận

cho kỹ thuật

Cuốn

giáo

trình

chăn

gia biên

soạn

PGS.

TS. Tôn Thất

PGS.

TS.

PGS.

TS. Tôn

biên

phần
nuôi

Thất

soạn

ngành,
phẩm

dưỡng

- thức

các giáo

đánh

pháp

Sơn,

liên

giá giá trị

dinh

vật

nuôi.

cấp thức

ăn,

một số

loại

sử dụng

vật nuôi,
nhằm

phương

tạo n ền

lý

khoa.
và

phần

biên.
cụ thể như

sau:

bài mỏ đẩu, chương
Thị Mai biên

TS. Nguyễn

Thị Mai

2, 5, 6, 7, 8.

soạn

chương

và ThS.

Nguyễn

1,3.
Thị

Lệ

4.

ăn động

vật nuôi

hóa sinh,

muốn

pro-

Một số bệnh

cung

động

này

nước,

ăn cho động

ăn cho vật nuôi

Thị Lệ Hằng biên soạn phần

cuốn giáo trình này, chúng

trình

mới với mong

thức

nuôi dưỡng

chuyên

Sơn, TS. Nguyễn

PGS. TS. Tôn Thất Sơn, ThS. Nguyễn

dinh

pháp

ăn; Kỹ thuật

Sơn chủ

Sơn, biên

chương

Để hoàn thành

dưỡng:

vật nuôi;

thức ăn, phương

cho từng chương

Tôn Thất

soạn

thức

dinh

D i n h d ư ỡ n g v à thức ă n v ậ t n u ô i gồm 8 chương

do PGS. TS Tôn Thất

Tham

của các loại

ăn, lập khẩu

thức

Hằng

lượng

sinh học trong

kiến

thực hành

Một số phương

và bảo quản

chế biến

quyết

đối với động

của các nguồn

thức ăn bổ sung,
giải

vai trò các chất

khoáng...

dinh

học cơ sở. Môn học

trong

dinh dưỡng

tôi đã tham khảo

và ngoài
trong

nước,

nhiêu

thực

hành.

giáo

trình

các tạp chí

chuyên

lĩnh vực y học, an toàn

cung cấp cho bạn đọc những

kiến

thức cơ sở mới,

thực
hỗ

5


trợ tích cực cho các nhà sản xuất
được sản phẩm
Mặc
cuốn
thành
bạn

từ động

dù đã có n hiều

giáo
cảm

trình

chắc

vật đảm bảo an toàn thực
cố gắng

chắn

ơn các ý kiến

thức ăn gia súc, các nhà chăn

để tổng

còn có thiếu
đóng

góp

của

các

bạn

các vấn đê,

tôi mong

xuất

đồng

nhưng

đợi và xin

nghiệp,

sinh

đọc.

TÁC GIẢ

6

sản

phẩm.

hợp và cập nhật
sót. Chún g

nuôi

viên

chân
và

Bài m ở

đ ầ u

G I Ớ I T H I Ệ U M Ô N

1. Vị trí m ô n

H Ọ C

học

D i n h d ư ỡ n g v à t h ứ c ă n v ậ t n u ô i là m ô n k h o a h ọ c c ơ sở. M ô n h ọ c c u n g
c ấ p n h ữ n g k i ế n t h ứ c v ề v a i t r ò c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g cho đ ộ n g v ậ t n u ô i , m ộ t
s ố p h ư ơ n g p h á p đ á n h g i á g i á trị d i n h d ư ỡ n g c ủ a c á c l o ạ i t h ứ c ă n , c á c p h ư ơ n g
p h á p c h ế b i ế n , sử d ụ n g t h ứ c ă n n h ằ m t ạ o n ề n l ý l u ậ n k i ế n t h ứ c c h o k ỹ t h u ậ t
chăn nuôi c h u y ê n khoa.
M ô n học g i ú p sinh v i ê n n ắ m được vai trò c á c chất d i n h d ư ỡ n g : nước, protein, n ă n g l ư ợ n g , v i t a m i n , k h o á n g . . . đ ố i v ớ i đ ộ n g vật n u ô i ; M ộ t số bệnh liên
quan đ ế n c á c chất d i n h d ư ỡ n g ; M ộ t số p h ư ơ n g p h á p đ á n h giá giá trị d i n h
d ư ỡ n g , ước t í n h g i á trị n ă n g l ư ợ n g của c á c l o ạ i t h ứ c ă n c h o đ ộ n g v ậ t n u ô i ;
Đ ặ c đ i ể m d i n h d ư ỡ n g c á c n g u ồ n thức ă n ; K ỹ t h u ậ t c u n g c ấ p t h ứ c ă n , n u ô i
d ư ỡ n g , c h ế b i ế n v à b ả o q u ả n thức ă n , p h ư ơ n g p h á p sử d ụ n g m ộ t s ố l o ạ i t h ứ c
ă n b ổ sung, c h ế p h ẩ m s i n h h ọ c t r o n g n u ô i d ư ỡ n g đ ô n g v ậ t n u ô i , p h ư ơ n g p h á p
g i ả i q u y ế t t h ứ c ă n , l ậ p k h ẩ u p h ầ n ă n cho v ậ t n u ô i .
Đ â y là m ô n h ọ c c ơ sở, 'trước k h i h ọ c m ô n n à y sinh v i ê n p h ả i n ắ m v ữ n g
n h ữ n g k i ế n t h ứ c v ề hoa h ọ c , hoa sinh h ọ c , sinh lý h ọ c đ ộ n g v ậ t .
2. M ụ c t i ê u
H ọ c x o n g m ô n h ọ c D i n h d ư ỡ n g v à thức ă n v ậ t n u ô i , h ọ c s i n h c ầ n đ ạ t

đ ư ợ c c á c y ê u c ầ u sau:
- K i ế n thức:
+ H i ể u đ ư ợ c những k i ế n thức cơ bản về vai trò c á c chất d i n h d ư ỡ n g , nhu
cầu từng chất dinh d ư ỡ n g đ ố i v ớ i động vật nuôi và nguồn cung cấp.
+ H i ể u đ ư ợ c đ ặ c đ i ể m d i n h d ư ỡ n g của m ộ t s ố n g u y ê n l i ệ u t h ứ c ă n g i a
súc, gia c ầ m .
- K ỹ n ă n g : V ậ n dụng những k i ế n thức về dinh d ư ỡ n g và thức ăn trong

7


v i ệ c t h ự c h i ệ n q u y t r ì n h c h ă n n u ô i gia s ú c , gia c ầ m , đ ả m b ả o đ ộ n g v ậ t n u ô i
k h ỏ e m ạ n h , c h o n h i ề u sản p h ẩ m v ệ s i n h v à an t o à n .
- T h á i đ ộ : N g h i ê m túc trong học tập và h i ể u đ ú n g k i ế n thức c h u y ê n m ô n .
3. P h ư ơ n g p h á p d ạ y v à

học

N g o à i v i ệ c n ắ m v ữ n g n h ữ n g k i ế n t h ứ c c ơ b ả n của m ô n h ọ c , s i n h v i ê n
p h ả i b i ế t c á c h sử d ụ n g v à tra c ứ u c á c b ả n g t h à n h p h ầ n hoa h ọ c v à g i á t r ị d i n h
d ư ỡ n g t h ứ c ă n g i a s ú c , c á c t i ê u c h u ẩ n ă n của g i a s ú c , g i a c ầ m ; b i ế t đ á n h g i á
chất lượng và lựa c h ọ n n g u y ê n l i ệ u x â y dựng c ô n g thức thức ă n h ỗ n h ợ p và
p h ố i h ợ p k h ẩ u p h ầ n ă n cho đ ộ n g v ậ t n u ô i .
4. K h á i n i ệ m v ề d i n h d ư ỡ n g v à t h ứ c ă n c h ă n

nuôi

4.1. D i n h d ư ỡ n g đ ộ n g v ậ t là gì?
D i n h d ư ỡ n g là n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g hoa h ọ c v à s i n h l ý đ ể c h u y ể n n h ữ n g c h ấ t
d i n h d ư ỡ n g của t h ứ c ă n t h à n h n h ữ n g c h ấ t d i n h d ư ỡ n g c ủ a c ơ t h ể . C ó b ố n q u á

t r ì n h c h u y ể n c h ấ t d i n h d ư ỡ n g của t h ứ c ă n t h à n h c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g c ủ a c ơ
t h ể : q u á t r ì n h t h u n h ậ n t h ứ c ă n ( t i ê u t h ụ t h ứ c ă n ) , t i ê u hoa, h ấ p t h u t h ứ c ă n ,
c h u y ể n hoa t h ứ c ă n v à b à i x u ấ t n h ữ n g c h ấ t c ặ n b ã .
D i n h d ư ỡ n g học là m ô n học n g h i ê n cứu m ố i quan h ệ giữa thức ă n v ớ i cơ
t h ể sống, đ ó l à q u á t r ì n h c ơ t h ể sử d ụ n g t h ứ c ă n đ ể t h ự c h i ệ n c á c c h ứ c n ă n g
b ì n h t h ư ờ n g c ủ a c á c c ơ q u a n v à c á c m ô t r o n g d u y t r ì sự s ố n g , c h o s i n h t r ư ở n g ,
p h á t t r i ể n , l à m v i ệ c v à s i n h sản.
4.2. T h ứ c ă n c h ă n n u ô i là g ì ?
T h ứ c ă n c h ă n n u ô i bao g ồ m k ỹ t h u ậ t đ á n h g i á g i á t r ị d i n h d ư ỡ n g t h ứ c ă n ,
c h ế b i ế n v à sử d ụ n g t h ứ c ă n .
5. N h ữ n g t h à n h t ự u l ố n v ề k h o * h ọ c d i n h d ư ỡ n g v à t h ứ c ă n c h ă n n u ô i
5.1. Sự p h á t t r i ể n của d i n h d ư ỡ n g

học

A r i s t o t e ( 3 8 4 - 3 2 2 t r ư ớ c c ô n g n g u y ê n ) đ ã m ô t ả q u á t r ì n h c ơ t h ể s ố n g sử
dụng thức ăn: " T h ứ c ăn được n g h i ề n nát m ộ t c á c h c ơ học ở m i ệ n g , n h à o t r ộ n
ở d ạ d à y r ồ i p h ầ n l ỏ n g t h ấ m qua t h à n h r u ộ t v à o m á u n u ô i c ơ t h ể c ò n p h ầ n
r ắ n đ ư ợ c b à i x u ấ t t h e o p h â n " ( d ẫ n theo H à H u y K h ô i v à c ộ n g sự, 2 0 0 4 ) .
T u y n h i ê n m ã i đ ế n g i ữ a t h ế k ỷ t h ứ x v m , n g ư ờ i ta v ẫ n c h o r ằ n g q u á t r ì n h
tiêu h ó a ở d ạ d à y chỉ là m ộ t q u á trình c ơ học. Reaumur (1752) đ ã c h ứ n g m i n h

8


n h i ề u b i ế n đ ổ i h ó a h ọ c x ả y ra t r o n g q u á t r ì n h t i ê u h ó a v à sau đ ó n g ư ờ i ta x á c
đ ị n h đ ư ợ c t r o n g d ạ d à y c ó a x i t c l o h y d r i c v à pepsine, m ở đ ầ u c h o sự h i ể u b i ế t
khoa học về sinh lý tiêu h ó a .
N ă m 1783, L a v o i s e r v à L a p l a c e đ ã c h ứ n g m i n h t r ê n t h ự c n g h i ệ m h ô h ấ p
là m ộ t q u á t r ì n h h ó a h ọ c v à t i ê u hao n ă n g l ư ợ n g t r o n g c ơ t h ể . Ô n g đ ã đ o đ ư ợ c

lượng ôxy tiêu thụ và lượng C 0

2

sản sinh ra ở n g ư ờ i k h i n g h ỉ n g ơ i , lao đ ộ n g

v à sau k h i ă n . P h á t m i n h n à y đ ã m ở đ ầ u cho c á c n g h i ê n c ứ u v ề c h u y ể n h ó a
n ă n g l ư ợ n g , đ ặ t n ề n m ó n g cho sự p h á t t r i ể n c ủ a d i n h d ư ỡ n g h ọ c .
T u y n h i ê n p h ả i t ớ i n ă m 1824, Prout (1785 - 1 8 5 0 ) m ộ t b á c sĩ n g ư ờ i A n h
m ớ i là n g ư ờ i đ ầ u t i ê n c h i a c á c c h ấ t h ữ u c ơ t h à n h 3 n h ó m : p r o t e i n , l i p i t v à
g l u x i t . N h ư n g t r o n g c ả t h ế k ỷ n à y , n h ữ n g n g h i ê n c ứ u c ũ n g c h ỉ t ậ p t r u n g ở ba
n h ó m chất dinh d ư ỡ n g trên c ù n g với những n g h i ê n cứu về nhu cầu n ă n g lượng
của đ ộ n g v ậ t . C h ỉ t ừ sau 1930, con n g ư ờ i m ớ i c ó n h ữ n g h i ể u b i ế t s â u sắc v à
p h o n g p h ú v ề v i t a m i n , a x i t a m i n , axit b é o q u a n t r ọ n g , c á c n g u y ê n t ố k h o á n g ,
sự trao đ ổ i n ă n g l ư ợ n g , trao đ ổ i p r o t e i n (Pond v à c ộ n g sự, 1995). N g à y nay,
c á c n h à k h o a h ọ c đ ã t ì m t h ấ y h ơ n 40 c h ấ t d i n h d ư ỡ n g c ầ n cho c ơ t h ể đ ộ n g v ậ t ,
đ ồ n g t h ờ i n h u c ầ u c ủ a t ấ t c ả c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g n à y t r ê n t ấ t cả c á c đ ố i t ư ợ n g
động vật n u ô i cũng đ ã được x á c định.
V i ệ c p h á t h i ệ n ra v a i t r ò c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g c ũ n g n h ư n h u c ầ u c ủ a t ấ t cả
c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g đ ã t ạ o ra n h ữ n g b ư ớ c n g o ặ t v ề k ỹ t h u ậ t c h ă n n u ô i v à g ó p
p h ầ n q u a n t r ọ n g l à m x u ấ t h i ệ n m ộ t n ề n c h ă n n u ô i t h â m canh, n h ư k ỹ t h u ậ t cai
sữa s ớ m l ợ n c o n : c a i sữa s ớ m l ợ n con l ú c Ì - 3 t u ầ n t u ổ i t h a y t h ế cai sữa t r u y ề n
t h ố n g l ú c 8 t u ầ n t u ổ i c h ỉ x u ấ t h i ệ n sau k h i c ô n g n g h ệ c h ế b i ế n t h ứ c ă n p h á t
t r i ể n . N g ư ờ i ta đ ã sản x u ấ t đ ư ợ c thức ă n t ậ p cho l ợ n c o n ă n s ớ m t h a y t h ế sữa
m ẹ , đ ặ c b i ệ t sau k h i v a i t r ò d i n h d ư ỡ n g của sắt đ ố i v ớ i b ệ n h t h i ế u m á u l ợ n c o n
đ ư ợ c x á c đ ị n h ( 1 9 2 5 ) v à sau k h i k h á n g sinh đ ư ợ c d ù n g r ộ n g r ã i t r o n g c h ă n
nuôi (1950).
C ù n g v ớ i v i ệ c t ì m ra v a i t r ò của c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g , n g ư ờ i ta x á c đ ị n h
đ ư ợ c n h u c ầ u c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g của đ ộ n g v ậ t n u ô i . C h í n h v i ệ c t ì m ra n h u
c ầ u của t ấ t c ả c á c c h ấ t d i n h d ư ỡ n g v à m ố i quan h ệ c â n b ằ n g g i ữ a c á c c h ấ t d i n h

d ư ỡ n g t r o n g k h ẩ u p h ầ n đ ã g ó p p h ầ n q u a n t r ọ n g v à o v i ệ c t ă n g h i ệ u q u ả sử
d ụ n g t h ứ c ă n c ủ a c o n v ậ t , g i ả m c h i p h í thức ă n ( c h i p h í t h ứ c ă n c h i ế m 7 0 7 5 % g i á t h à n h sản p h ẩ m c h ă n n u ô i ) v à sản x u ấ t ra c á c sản p h ẩ m c h ă n n u ô i c ó
c h ấ t l ư ợ n g cao, đ ả m b ả o t i ê u c h u ẩ n v ệ sinh an t o à n t h ự c p h ẩ m .

9