Tiết 97-98 Giá trị văn học và tiếp nhận văn học

Trường THPT Tam quan Năm học 2008 - 2009
Ngày soạn:25-4-2010 Lí luận :
Tiết:97-98
I. MỤCTIÊU
1. Về kiến thức: Giúp học sinh :
- Hiểu được những giá trị cơ bản của văn học. Thấy được văn học có nhiều giá trò:
nhận thức ,tình cảm và thẩm mó.
Sự thống nhất của ba giá trò trên là yêu cầu lí tưởng của tác phẩm văn học.
2. Về kó năng - Nắm vững những nét bản chất của hoạt động tiếp nhận văn học.
3. Về thái độ:
Cần tiếp nhận văn học với một thò hiếu lành mạnh
1.Chuẩn bò của giáo viên:
- Đồ dùng dạy học : Tài liệu tham khảo: Sách giáo viên, Thiết kế bài giảng Ngữ
văn 12.
- Phương án tổ chức lớp học : Phát vấn, diễn giảng, gợi mở, thảo luận.
2. Chuẩn bò của học sinh :
+ Chn bÞ SGK, vë ghi ®Çy ®đ
+ Chn bÞ phiÕu tr¶ lêi c©u hái theo mÉu.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
1. Ổn đònh tình hình lớp : (1phút) Kiểm tra nề nếp, só số, tác phong học sinh.
2. Kiểm tra bài cũ : (5 phút)
3. Giảng bài mới:
- Giới thiệu bài : (2 phút)
Mỗi tác phẩm văn học đem đến cho người đọc nhiều điều hay. Muốn hiểu , biết
một tác phẩm văn học ta phải hiểu toàn bộ các giá trò của nó. Tiếp xúc với tác phẩm
văn học, người ta trở nên dễ xúc động hơn, đa cảm và biết rung động trước cái đẹp.
Nhờ đó mà lòng người, đỡ khô cạn, đỡ thờ ơ bàng quan với những số phận, những
cảnh đời diễn ra xung quanh mình hàng ngày.
Mỗi tác phẩm đến với người đọc bằng nhiều con đường khác nhau và sự tiếp
nhận của người đọc cũng thật khác nhau. Sự tiếp nhận khác nhau sẽ đem đến giá trò
nội dung và nghệ thuật phong phú cho tác phẩm văn học .

- Tiến trình bài dạy:
THỜI
GIAN
HOẠT ĐỘNG CỦA
GIÁO VIÊN
HOẠT ĐỘNG CỦA
HỌC SINH
NỘI DUNG KIẾN THỨC
17’
Hoạt động 1 :
Giá trí văn học
Để gây ấn tượng, tạo
sức cuốn hút cho bài
học, có thể kể một vài
sự kiện, câu chuyện
nhỏ vê sức mạnh kì
điệu của văn chương.
Ví dụ 1: Nguyễn Trãi
từng viết: “Văn
Hoạt động 1:
Học sinh đi sâu tìm
hiểu từng giá trị cơ bản
của văn học (một cách
ngắn gọn, cơ đọng với
các ý chính).
1.Giá trí văn học
- V¨n häc cã ba gi¸ trÞ c¬ b¶n
+ Gi¸ trÞ nhËn thøc
+ Gi¸ trÞ gi¸o dơc
+ Gi¸ trÞ thÈm mÜ

=> Gi¸ trÞ v¨n häc lµ s¶n phÈm
tinh thÇn ®¸p øng nh÷ng nhu
cÇu kh¸c nhau cđa ®êi sèng
con ngêi, t¸c ®éng s©u s¾c tíi
cc sèng, con ngêi.
Ngữ văn 12 Cơ bản - 1 - GV: Nguyễn Văn Mạnh
Trường THPT Tam quan Năm học 2008 - 2009
chương có sức mạnh
đuổi nghìn qn giặc”
và chính tác phẩm
Thư lại dụ Vương
Thơng của ơng đã có
sức mạnh ấy; bị
thuyết phục bởi sự
phân tích phải trái,
thiệt hơn rất thấu tình
đạt lí của Nguyễn
Trãi, Vương Thơng đã
rút qn khỏi thành
Đơng Quan (Hà Nội).
Ví dụ 2: Năm 18l3,
nhà mĩ học người Đức
Vin-hem Phơn Hum-
bơn, khi nhìn cảnh
chiến địa gần Lép-
dích, nơi số phận của
Pháp và Đức vừa
được quyết định, đã
nói với bạn: “Các
quốc gia thì bị tiêu

huỷ, mà câu thơ đẹp
vẫn cứ còn”. Lúc đó
ơng vừa mới đọc xong
vở kịch A-ga-men-
nơng của Ét-sin và
đang hết sức xúc động
trước những cao trào
trữ tình và những
cảnh bi tráng của vở
kịch ấy.
Ví dụ 3: Văn Thạch
Lam làm cho lòng
người được thêm
trong sạch và phong
phú hơn (như chính
ơng đã viết như thế về
văn chương). Chỉ gái
của ơng, Nguyễn Thị
Thế, từng nói ở Sài
Gòn năm 1968: “Hai
mươi năm nữa người
ta có thể qn tơi và
anh tơi - Nhất Linh,
Hồng Đạo. Nhưng
năm mươi năm nữa
người ta khơng thể
qn em tơi - Thạch


Học sinh tổng hợp lại:

giá trị nhận thức là tiền
đề của giá trị giáo dục,
giá trị giáo dục làm sâu
sắc thêm ý nghĩa của
giá trị nhận thức, cá giá
trị nhận thức và giá trị
giáo dục đều phát huy
tích cực nhất qua giá trị
thẩm mĩ ; ba giá trị cơ
bản đó cùng một lúc
tác động tới người đọc,
theo quan niệm của
người xưa, đấy là sự
hài hồ ba giá trị chân -
thiện- mĩ của văn
chương
a- Gi¸ trÞ nhËn thøc
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lµ qu¸ tr×nh
nhµ v¨n kh¸m ph¸, lÝ gi¶i hiƯn
thùc cc sèng, lùa chän,
chun ho¸ hiĨu biÕt cđa m×nh
®a vµo néi dung t¸c phÈm,
nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhËn
thøc cđa con ngêi.
b. Gi¸ trÞ gi¸o dơc
- Gi¸ trÞ gi¸o dơc cđa v¨n häc
biĨu hiƯn ë kh¶ n¨ng ®em ®Õn
cho nh÷ng bµi häc q gi¸ vỊ t
tëng, t×nh c¶m lÏ sèng, c¸ch
sèng ®Ĩ con ngêi tù rÌn lun

b¶n th©n m×nh ngµy cµng tèt
®Đp thªm. §ã lµ chøc n¨ng
gi¸o dơc cđa v¨n häc.
c- Gi¸ trÞ thÈm mÜ
- Gi¸ trÞ thÈm mÜ lµ kh¶ n¨ng
cđa v¨n häc ph¸t hiƯn vµ miªu
t¶ nh÷ng vỴ ®Đp cđa cc sèng
mét c¸ch sinh ®éng, gióp con
ngêi c¶m nhËn ®ỵc vµ biÕt rung
®éng mét c¸ch tinh tÕ, s©u s¾c
tríc nh÷ng vỴ ®Đp ®ã.
d. Mèi quan hƯ gi÷a ba chøc
n¨ng cđa v¨n häc.
Ba chøc n¨ng cđa v¨n häc cã
quan hƯ mËt thiÕt v×.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc lµ tiỊn ®Ị
cđa gi¸ trÞ gi¸o dơc. Kh«ng cã
nhËn thøc ®óng ®¾n th× v¨n häc
kh«ng thĨ gi¸o dơc con ngêi.
Ngỵc l¹i gi¸ trÞ gi¸o dơc lµm
s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc.
Bëi v× ngêi ta kh«ng chØ nhËn
thøc ®Ĩ mµ nhËn thøc mµ nhËn
thøc ®Ĩ hµnh ®éng.
- Gi¸ trÞ nhËn thøc vµ gi¸o dơc
chØ cã thĨ ph¸t huy mét c¸ch
tÝch cùc nhÊt, hiƯu qu¶ nhÊt khi
g¾n víi gi¸ trÞ thÈm mÜ v× thÕ
ba chøc n¨ng v¨n häc nhËn
thøc, gi¸o dơc, thÈm mÜ g¾n bã

víi nhau.
Ta kh«ng thĨ quan niƯm bé
phËn nµy cđa t¸c phÈm ®a l¹i
th«ng tin nhËn thøc, bé phËn
Ngữ văn 12 Cơ bản - 2 - GV: Nguyễn Văn Mạnh
Trường THPT Tam quan Năm học 2008 - 2009
20’
Lam,...
Những ví dụ ấy ít
nhiều cho thấy giá trị
của văn học. Có thể
hỏi HS: Thế nào là giá
trị của văn học? Sau
đó, giảng bài học theo
trình tự các câu hỏi
trong phần Hướng
dẫn học bài.
Câu 1
Bằng một hệ thống
câu hỏi, GV giúp HS
đi sâu tìm hiểu từng
giá trị cơ bản của văn
học (một cách ngắn
gọn, cơ đọng với các
ý chính). Trong bài
học, ở từng giá trị đều
đã nói rõ: khái niệm
giá trị, nguồn gốc tạo
thành, nội dung thực
hiện. GV theo đó để

soạn giáo án và dùng
làm cơ sở để kiểm tra
tính đúng đắn, xác
đáng trong những cầu
trả lời của HS trên
lớp. Khuyến khích HS
tìm nhiều dẫn chứng
cụ thể trong thực tế
văn học.
Câu 2:
Mối quan hệ giữa các
giá trị cơ bản đã được
nói lần lượt trong bài
học (theo từng giá trị
và trong phần kết
thúc). GV u cầu HS
tổng hợp lại: giá trị
nhận thức là tiền đề
của giá trị giáo dục,
giá trị giáo dục làm
sâu sắc thêm ý nghĩa
của giá trị nhận thức,
cá giá trị nhận thức và
giá trị giáo dục đều
phát huy tích cực nhất
qua giá trị thẩm mĩ ;
ba giá trị cơ bản đó
kia cã chøc n¨ng gi¸o dơc vµ
thÈm mÜ. C¶ ba chøc n¨ng ®Ịu
t¸c ®éng ®Õn con ngêi.

Ba chøc n¨ng nhËn thøc, gi¸o
dơc, thÈm mÜ t¬ng ®¬ng víi
NhËn thøc -> ch©n
ThiƯn -> gi¸o dơc
MÜ -> c¸i ®Đp.
V¨n ch¬ng híng tíi ch©n,
thiƯn, mÜ bao giê còng lµ v¨n
ch¬ng cho mäi ngêi vµ v¨n cđa
mu«n ®êi.
2- TiÕp nhËn v¨n häc.
a- TiÕp nhËn trong ®êi sèng
v¨n häc
- TiÕp nhËn v¨n häc lµ qu¸
tr×nh ngêi ®äc hoµ m×nh vµo
t¸c phÈm, rung ®éng víi nã,
®¾m ch×m trong thÕ giíi nghƯ
tht ®ỵc dung lªn b»ng ng«n
tõ, l¾ng nghe tiÕng nãi cđa t¸c
gi¶, thëng thøc c¸i hay c¸i ®Đp,
tµi nghƯ cđa ngêi nghƯ sÜ vµ sù
s¸ng t¹o cđa hä. §Ĩ tõ ®ã céng
víi trÝ tëng tỵng, kinh nghiƯm
sèng, vèn v¨n ho¸ vµ b»ng c¶
t©m hån m×nh ngêi ®äc kh¸m
ph¸ ý nghÜa cđa tõng c©u ch÷,
c¶m nhËn søc sèng cđa tõng
h×nh ¶nh, h×nh tỵng nh©n vËt
gäi lµ tiÕp nhËn v¨n häc.
- Mét c¸ch tỉng qu¸t. TiÕp
nhËn v¨n häc lµ ho¹t ®éng tÝch

cùc cđa c¶m gi¸c, t©m trÝ ngêi
®äc nh»m biÕn v¨n b¶n thµnh
thÕ giíi nghƯ tht trong t©m
trÝ m×nh (vai trß cđa ngêi ®äc
®Ỉt lªn hµng ®Çu).
b- TÝnh chÊt tiÕp nhËn v¨n
häc.
+ TiÕp nhËn v¨n häc lµ qu¸
tr×nh giao tiÕp
§ã lµ qu¸ tr×nh giao tiÕp gi÷a
t¸c gi¶ víi b¹n ®äc. Trong qu¸
tr×nh giao tiÕp Êy tÊt u ph¶i
cã sù tri ©m nhÊt ®Þnh vỊ khÝa
c¹nh nµo ®ã cđa t¸c phÈm. Ng-
êi ®äc s½n lßng ®ång c¶m vµ
chia sỴ víi nh÷ng vÊn ®Ị t¸c
Ngữ văn 12 Cơ bản - 3 - GV: Nguyễn Văn Mạnh
Trường THPT Tam quan Năm học 2008 - 2009
15’
cùng một lúc tác động
tới người đọc, theo
quan niệm của người
xưa, đấy là sự hài hồ
ba giá trị chân - thiện-
mĩ của văn chương:
b) Tiếp nhận văn học
Để định nghĩa khái
niệm tiếp nhận văn
học, cần xem nó như
một trong ba yếu tố

cấu thành đời sống
văn học: sáng tạo -
truyền bá - tiếp nhận.
Chú ý phân biệt tiếp
nhận và đọc. Phần
khái niệm tiếp nhận
văn học đã được nói
kĩ trong bài học. Nhất
mạnh hai tính chất
trong sự tiếp nhận của
người đọc: tính cá thể
hố, chủ động, tích
cực; tính đa dạng,
khơng thống nhất -
chính những tính chất
đó đã làm tăng lên rất
nhiều giá trị vốn có
của văn chương.
Câu 4
Phân biệt ba cấp độ
trong cách thức tiếp
nhận văn học. Lấy ví
dụ Truyện Kiều. Ở
cấp độ thứ nhất,
người đọc cảm nhận
diễn biến của cốt
truyện (cuộc đời l5
năm lưu lạc của Th
Kiều như cánh bèo
trơi nổi trên dòng đời

trong đục). Ở cấp độ
thử hai, qua cốt
truyện, người đọc
thấy được ý nghĩa tư
tưởng của tác phẩm:
tổ cáo xã hội phong
kiến chà đạp lên
quyền sống của con
người. Ở cấp độ thứ
gi¶ ®Ỉt ra trong t¸c phÈm. §ã lµ
thÞ hiÕu v¨n häc. Nã gióp ta
ph©n biƯt t¸c phÈm thĨ hiƯn néi
dung, suy nghÜ qu¸ cò hc ®ỉi
míi . T¸c phÈm n©ng cao t©m
®ãn nhËn cđa con ngêi t¸c n©ng
cao tr×nh ®é ngêi ®äc.
+ Trong qu¸ tr×nh giao tiÕp nỉi
lªn vai trß tÝch cùc, chđ ®éng
cđa ngêi ®äc.
+ Ngêi ®äc ph¶i hiĨu ®ỵc nghÜa
cđa c¸c tõ, c¸c h×nh ¶nh nhí
nh÷ng ®iỊu ®· häc, ph¸t hiƯn ®-
ỵc mèi liªn hƯ gi÷a c¸c c©u,
c¸c phÇn, hiĨu ®ỵc nh÷ng chç
bá trèng, gi¶i thÝch ®ỵc nh÷ng
chç v« lÝ cđa t¸c phÈm. NÕu
ngêi ®äc kh«ng chđ ®éng s¸ng
t¹o th× khã lßng chiÕm lÜnh ®ỵc
t¸c phÈm.
TÝnh ®a d¹ng kh«ng thèng nhÊt

trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n
häc
Ngêi ®äc ®Õn víi t¸c phÈm v¨n
häc cã nh÷ng vui bn kh¸c
nhau. S¶n phÈm tiÕp nhËn v×
thÕ còng kh¸c nhau. Néi dung
t¸c phÈm còng phong phó, h×nh
tỵng nghƯ tht ®¹t tíi ®Ønh
cao, ng«n tõ ®a nghÜa th× sù
tiÕp nhËn t¸c phÈm cµng ®a
d¹ng, kh«ng thèng nhÊt trong
qu¸ tr×nh tiÕp nhËn lµ lÏ ®¬ng
nhiªn.
- Tuy vËy ngêi ®äc kh«ng thĨ
bÊt chÊp c¸c ®Ỉc trng biĨu ®¹t
cđa v¨n b¶n, kh«ng thĨ t tiƯn
c¾t xÐn c©u v¨n hay ¸p ®Ỉt ý
nghÜa. Do ®ã cÇn kh¼ng ®Þnh
tÝnh kh¸ch quan cđa tiÕp nhËn.
Mäi ngêi ®äc ®Ịu cã thĨ ph¸t
huy sù t×m tßi, c¶m nhËn cđa
m×nh. Song sù c¶m nhËn ®ã
ph¶i cã c¬ së trong toµn bé v¨n
b¶n.
3- C¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n
häc.
- Thø nhÊt c¶m thơ chØ tËp
Ngữ văn 12 Cơ bản - 4 - GV: Nguyễn Văn Mạnh
Trường THPT Tam quan Năm học 2008 - 2009
30’

10’
ba, cùng với việc cảm
nhận cốt truyện và ý
nghĩa tư tưởng, người
đọc thấy được hình
thức biểu hiện của tác
phẩm: kiểu kết cấu
theo dòng tự sự, thể
thơ lục bát mang cả
sắc thái ca dao và cổ
điển, ngơn ngữ mang
cả tính bình dân và
bác học, nghệ thuật
xây dựng nhân vật
điển hình - tất cả làm
sâu sắc thêm ý nghĩa
xã hội của tác phẩm.
Trên cơ sở hiểu sâu
nội dung, hình thức, ý
nghĩa của tác phẩm,
người đọc rút ra
những bài học về cách
nhìn con người và
cuộc đời, so sánh với
cuộc sống hơm nay,
thấy rõ mình cần phải
làm gì để khơng bao
giờ còn tái diễn cái xã
hội Truyện Kiều.
H oạt động 2:

H oạt động 2:
Học sinh thực hiện
bài tập

trung vµo néi dung cơ thĨ, néi
dung trùc tiÕp cđa t¸c phÈm,
xem t¸c phÈm kĨ chun g×, cã
t×nh ý g×, c¸c t×nh tiÕt diƠn
biÕn, c¸c nh©n vËt yªu, ghÐt
nhau thÕ nµo, sèng chÕt ra sao
- Thø hai qua néi dung x¸c
®Þnh t tëng t¸c phÈm. §©y lµ
c¸ch tiÕp nhËn cã chiỊu s©u.
Ngêi ®äc ph¶i lÝ gi¶i, ph©n tÝch
®Ĩ t×m ra t tëng t×nh c¶m cđa
t¸c gi¶ mn kÝ th¸c qua t¸c
phÈm.
- Thø ba lµ tiÕp nhËn c¶ néi
dung vµ nghƯ tht t¸c phÈm.
Ngêi ®äc kh«ng chØ thÊy néi
dung t¸c phÈm mµ cßn ph¸t
hiƯn ra vỴ ®Đp h×nh thøc lµm
nªn néi dung Êy. Lu«n vËn
dung sù kÕt hỵp gi÷a néi dung
vµ h×nh thøc trong tiÕp nhËn
v¨n häc.
II. Luyện tập:
Bài tập 1
Nói giá trị cao q nhất của văn

chương là ni dưỡng đời sống
tâm hồn con người, hay nói như
Thạch Lam, làm cho lòng người
được thêm trong sạch và phong
phú hơn là hồn tồn đúng, vì
tác giả sáng tạo văn chương là
người kĩ sư tâm hồn và cái đích
hướng tới của văn chương là
con người, là tâm hồn con
người. Với giá trị nhận thức và
giá trị thẩm mĩ, Văn chương
làm cho tâm hồn con người
thêm phong phú ; với giá trị
giáo dục, văn chương làm cho
tâm hồn con người thêm trong
sạch - người ta nói văn chương
thanh lọc tâm hồn con người,
nhân đạo hố con người vì lẽ
đó.
Bài tập 2
HS tự chọn tác phẩm và vận
dụng linh hoạt kiến thức về Giá
trị văn học (hoặc Tiếp nhận văn
học) để phân tích. Nên chọn tác
Ngữ văn 12 Cơ bản - 5 - GV: Nguyễn Văn Mạnh