Vẻ đẹp mùa hè và tình yêu thiên nhiên

Vẻ đẹp mùa hè và tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc đời, yêu nhân dân của Nguyễn
Trãi trong bài thơ Cảnh ngày hè
18/11/2018 Dương Lê Nghị luận văn học 10 0

ve-dep-mua-he-va-tinh-yeu-thien-nhien-yeu-cuoc-doi-yeu-nhan-dan-dat-nuoc-cuanguyen-trai-trong-bai-tho-canh-ngay-he
Mở bài:
Có thể nói Nguyễn Trãi đã ưu ái dành cho thiên nhiên một vị trí danh dự trong sự
nghiệp thi ca của mình. Thiên nhiên lúc nào cũng được ông nâng niu, trân trọng và
chăm chút từng ngày. Đặc biệt, đối với ông, mùa hạ có một sức cuốn hút mãnh liệt,
lôi kéo hồn thơ khao khát phô bày. Bài thơ Cảnh ngày hè biểu hiện năng lực quan
sát tinh tế và tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc đời và nhân dân đất nước tha thiết
của một bậc hiền nhân một lòng vì nước vì dân.

Thân bài:
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Trãi nói đến hoàn cảnh khởi phát ý thơ nghe rất chân
thành, mộc mạc:

“Rỗi, hóng mát những ngày trường
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”.

Hình ảnh con người hiện ra trong trạng thái thảnh thơi, vô ưu và nhàn tản giống
như đã được trút bỏ hết sự đời chỉ còn lại niềm đam mê du sơn ngoạn thủy, tìm về
với bản thể nguyên sơ của chính mình. Cảnh vật hiện lên với sắc màu xanh thắm
biếc, không những thế nó còn cuồn cuộn sức sống như định phun, định trào tràn ra


bên ngoài. Đâu chỉ tốt tươi, mang đến cái cảm giác thanh bình, yên ả, mà nó còn
dẫn bước người thơ bước vào thế giới với muôn màu, nghìn sắc lung linh của bức
tranh mùa hạ.

Thế nhưng, dù đã rất kín đáo nhưng Nguyễn Trãi cũng đã không thể giấu hết niềm

tâm sự của lòng mình. Hài từ “ngày trường” khơi lộ điều đó. Ngày trường là ngày
rất dài, khiến con người tù túng, không biết làm gì, cứ bồn chồn, đứng ngồi không
yên.

Nguyễn Trãi viết bài hơ này lúc đã về ở ẩn ở quê nhà núi Côn Sơn. Bởi bất mãn
với công việc triều chính, lại bị nghi oan bởi gian thần hãm hại, Nguyễn Trãi đã
quyết định từ quan về quê tịnh dưỡng tuổi già. Thế nhưng, dù rời xa quan trường,
trong lòng ông vẫn đêm nganyf canh cánh lo cho dân cho nước. Nhìn thấy dân lành
quanh năm đói khổ, lại bị quan tham hà hiếp, cuộc sống nhiều nơi cơ cực bần hàn
khiến lòng ông không khỏi xót thương. Dù muốn làm điều gì đó giúp dân giúp
nước nhưng gian thần cấu kết với nhau chặt chẽ, nhà vua tuổi nhỏ ít hiểu sự đời,
một mình ông gồng gánh giang sơn khiến ông ham tâm tổn sức quá nhiều. Khao
khát nhưng không thực hiện được càng khiến ông bất mãn thêm.

Thế nhưng, tình yêu ông dành cho thiên nhiên không hề thay đổi. Ông yêu mến cỏ
cây, hoa lá và vạn vật trong cuộc sống này. Cái gì xung quanh ông cũng đẹp, cũng
tươi, cũng thiết thực ,hữu ích:

“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”.


Cây lựu bên hiên nhà từng chùm hoa đỏ, sắc màu như muốn phun vào không gian.
Dưới ao hoa sen đã tiên mùi hương đi và sắp bước vào cuộc tàn phai. Hai hình ảnh
đối lạp nhau về quá trình nhưng lại cộng hưởng về màu sắc càng làm cho bức tranh
ngày hạ thêm sống động.

Chuyển đổi tầm nhìn, ông đưa ánh mắt ra xa hơn về phía làng ngư phủ, lắng nghe
những âm thanh bình dị của cuộc sống làng chài:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”.

Đến đây, con người xuất hiện trong hình ảnh nhỏ bé, lại bao trùm trong làn khói
mờ mịt làm cho cảnh vật bỗng nhiên chùng xuống, lắng tụ vào chiều sâu. Tiếng ve
kêu đút đoạn ở lầu chiều càng làm cho cái nắng cuối ngày thêm gay gắt, không
gian trở nên ngột ngạt đến bức bối.

Thì ra, Nguyễn trãi tưởng chừng như đã thoát khỏi vương lụy nợ trần, hòa mình
với thiên nhiên cây cỏ nhưng thật ra ông chỉ tạm thời lánh mình. Dù ở bất cứ nơi
đâu, trong khoảnh khắc nào, hễ con người còn đau khổ là tấm lòng ông vẫn chưa
nguôi. Đó là xung đột lớn nhất trong tâm hồn Nguyễn Trãi giai đoạn cuối cuộc đời.
Vừa muốn giúp đời giúp người nhưng thế sự đa đoan, lòng người hiểm ác, quan
trường đầy cạm bẫy khiến lòng ông đau khổ vô cùng. Có lúc ông tâm sự:

“Bui có một lòng trung lẫn hiếu
Mài chăng khuyết, nhuộm chăng đen”.


Ngoài trung với vua, hiếu với nhân dân đất nước, trong lòng ông không còn gì
khác nữa. Đó là tấm lòng trinh bạch của con người trọn đời vì nước vì dân.

Kết thúc bài thơ là khát vọng đem lại điều lợi ích cho muôn người:

“Dẽ có ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương”.

Xưa vua Ngu Thuấn thường dùng tiếng đàn để ca ngợi cuộc sống thái bình thịnh trị
của muôn dân. Nay Nguyễn Trãi cũng muốn làm được điều ấy: khắp muôn phương
nhân dân ấm no, hạnh phúc, không còn đói khổ hay đau thương nào nữa. Được như

thế, ông cũng làm giống như vua Ngu Thuấn tấu lên bản nhạc thái bình, an vui.
Quả là một con người có tấm lòng rộng bằng trời bể mới có ý nghĩ độ lượng, phi
thường đến vậy.

Kết bài:
Cảnh ngày hè không chỉ tiêu biểu cho “Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi mà còn
là một trong những bông hoa chữ Nôm của nền văn học Việt Nam. Bằng cách sử
dụng nhiều biện pháp nghệ thuật độc đáo, bài thơ đã làm toát lên vẻ đẹp của thiên
nhiên đất nước cũng như vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi, thể hiện rõ tư tưởng yêu
nước thương dân và tinh thần sống có trách nhiệm với dân với nước. Nguyễn Trãi
lúc nào cũng lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ.