Đặc trưng loại hình của truyện ngắn cực ngắn

Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Tr-ờng đại học vinh

Khoa ngữ Văn
----***----

đặc tr-ng loại hình của
truyện ngắn cực ngắn

khoá luận tốt nghiệp
chuyên ngành : văn học việt nam hiện đại

Giáo viên h-ớng dẫn: Nguyễn Hữu Vinh
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Hòa

vinh- 2005
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

1


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

lời nói đầu
Luận văn này đ-ợc hoàn thành nhờ sự chỉ dẫn, giúp đỡ tận tình của thầy
giáo Nguyễn Hữu Vinh và tập thể các cô giáo thầy giáo thuộc bộ môn văn

học Việt Nam hiện đại, bộ môn Lý luận văn học- ph-ơng pháp giảng dạy
khoa văn tr-ờng Đại Học Vinh
Nhân dịp này, chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu
đó.
Luận văn này chỉ mới là b-ớc đầu tập d-ợt nghiên cứu khoa học
nên chắc không tránh khỏi thiếu sót, kính mong đ-ợc sự góp ý thẳng
thắn, tận tình của các thầy, các cô và các bạn sinh viên.

Vinh tháng 5 / 2005.
Tác giả.

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

2


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Mục lục
A. PHần mở đầu
1: lý do chọn đề tài....................................................Trang 2
2: Lịch sử vấn đề.......................................................Trang 3
3: Đối t-ơng nghiên cứu...........................................Trang 5
4: Mục đích nghiên cứu............................................Trang 5
5: Ph-ơng pháp nghiên cứu.....................................Trang 6
6: Cấu trúc luận văn.................................................Trang 7
B. Phần nội dung
Ch-ơng 1: Truyện ngắn một thể riêng của truyện cực

ngắn

1: Những đặc tr-ng của truyện ngắn.......................Trang 8
1.1: Đặc tr-ng nội dung...................................Trang 8
1.2: Đặc tr-ng nghệ thuật ..............................Trang 11
2: Những dấu hiệu cơ bản phân biệt truyện ngắn cực ngắn
với truyện ngắn thông th-ờng...........................................Trang 13
2.1 Dung l-ợng...............................................Trang 14
2.2: Tính vấn đề của truyện ngắn cực ngắn....Trang 19
2.3: Sự giản -ớc hình thức tả kể.....................Trang 22
Ch-ơng 2: Khả năng phản ánh hiện thực của truyện
ngắn cực ngắn

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

3


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

1: Khả năng khám phá chiều sâu hiện thực..........Trang 26
2: Khả năng gợi h-ớng giải quyết vấn đề...............Trang 29
3: Những hạn chế về khả năng phản ánh hiện thực của
truyện ngắn cực ngắn..............................................Trang 31
Ch-ơng 3: Những đặc tr-ng của truyện ngắn cực
ngắn về ph-ơng diện hình thức

1. Kết cấu................................................................Trang 33

2. Ngôn ngữ............................................................Trang 36
3. Nhân vật.............................................................Trang 39
c. Phần kết luận...................................................................Trang 41
Danh tài liệu tham khảo và tài liệu trích dẫn

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

4


Khoá luận tốt nghiệp:

A.

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

phần mở đầu

1. lý do chọn đề tài

1.1 Khoảng hơn một năm trở lại đây, bên cạnh các thể loại tự sự th-ờng
xuất hiện nh- Tiểu thuyết, truyện vừa, truyện ngắn ( đoản thiên tiểu
thuyết). Trên văn đàn văn học Việt Nam hiện đại bắt đầu xuất hiện một
loại hình tự sự khá mới mẻ đó là loại hình truyện ngắn cực ngắn (còn
đ-ợc gọi là truyên ngắn mi ni hoặc vi hình tiểu thuyết). Truyện ngắn cực
ngắn là một trong những biểu hiện tập trung nhất tính hàm súc, tinhd
hình t-ợng, tính đa dạng của văn xuôi tự sự nói chung. Nội dung và hình
thức của nó vừa là hình ảnh cô đọng, súc tích, chân thực, phong phú của
đời sống hiện thực, vừa là tiếng nói bay bổng của trí t-ởng t-ợng, của hcấu, vừa là tiếng hát con tim đầy xúc động của nhà văn. Thông qua truyện
ngắn cực ngắn ng-ời đọc có thể thấy đ-ợc phần nào chiều sâu của ý

t-ởng, với sức sáng tạo của những trạng thái rung động của tâm hồn. Với
đặc tr-ng độc đáo truyện ngắn cực ngắn xuất hiện không những làm cho
thể loại tự sự có thêm g-ơng mặt mới mà nó còn làm cho diện mạo văn
xuôi n-ớc nhà khởi sắc, b-ớc đầu đã gây đ-ợc tiếng vang, gây đ-ợc sức
lôi cuốn hấp dẫn đối với đông đảo độc giả. Trong đó có bản thân ng-ời
viết luận văn này. Đó là lý do đầu tiên khiến cho chúng tôi chọn truyện
ngắn cực ngắn làm đề tài của luận văn.
1.2 Do loại hình truyện ngắn cực ngắn mới ra đời ở n-ớc ta một thời
gian còn quá ngắn cho nên các nhà nghiên cứu, lý luân, phê bình văn hoc
ch-a có điều kiện đi sâu nghiên cứu thể loại này cả trên ph-ơng diên lý
thuyết lẫn ph-ơng diên thực tiễn sáng tác, đến nay số bài nghiên cứu thể
loại này chỉ mới đếm đ-ợc trên đầu ngón tay. Đó cũng là lý do thôi thúc
tác giả luận văn này cố gắng đi sâu tìm hiểu truyện ngắn cực ngắn với hi
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

5


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

vọng nhỏ nhoi vừa hiểu thêm một số vấn đề có ý nghĩa bổ ích đối với bản
thân trong việc tiếp nhận văn ch-ơng, vừa phần nào góp thêm cái nhìn,
cách hiểu về thể loại này, góp phần thuc đẩy truyên ngắn cực ngắn ngày
càng phát triển một cách có chất l-ợng.
2. Lịch sử vấn đề

Truyện ngắn cực ngắn xuất hiện trên văn đàn đã hơn một thập kỷ nay,
nh-ng những bài nghiên cứu về truyện ngắn cực ngắn cả trên hai ph-ơng

diện: Lý thuyết và thực tế tác phẩm vẫn còn quá ít ỏi. Đến nay, chỉ mố có
vài bài viết trong đó có hai bài đáng chú ý có liên quan đến truyện ngắn
cực ngắn. Bài viết ở trang cuối của hai tập sách (40 truyện ngắn rất ngắn)
do nhà xuất bản hội nhà văn và tạp chí thế giới mới xuất bản năm 1994.
Một bài của nhà văn Nguyên Ngọc và một bài của Tiến sỹ Lê Ngọc Trà
nói về cảm nhận qua 40 truyện ngắn cực ngắn đ-ợc vào cung khảo cuộc
thi truyện ngắn cực ngắn của tạp chí thế giới mới.
Thứ nhất: Theo ông Nguyên Ngọc trong nghệ thuật truyện ngắn cực
ngắn, có một nghịch lý là : Để viết đ-ợc ngắn thì phải biết rất nhiều, rất
dài . Bởi truyện ngắn là ch-ng cất, truyện ngắn cực ngắn càng là ch-ng
cất tinh tuý hơn, ý kiến thứ nhất này nhấn mạnh và khẳng định điều kiện
cơ bản, điều kiện tiên quyết để có một truyện ngắn cực ngắn hấp dẫn, đó
là tác giả của truyện ngắn cực ngắn phải có vốn kiến thức sâu rộng, dồi
dào, phong phú, kiến thức phải rất dài thì mới viết đ-ợc truyện ngắn
cực ngắn thành công.
Thứ hai: cũng trong bài nghiên cứu đó, tác giả Nguyên Ngọc l-u ý
với bạn đọc rằng trong (truyện ngắn cực ngắn là kết quả của sự ch-ng cất
một cách tinh tuý ) nh-ng không vì quá cô đọng mà để nó rơi vào khô
khan, trái lại nó càng t-ơi mới, hấp dẫn: Cần phải nói rằng có đ-ợc một
loạt truyện ngắn cực ngắn hấp dẫn hôm nay là do cả một quá trình th-ờng
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

6


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

đ-ợc gọi là đổi mới văn học suốt 10 năm qua đã công phu chuẩn bị cho

nó. Quá trình văn học này ngày càng cày xới cánh đòng hiện thực, làm
cho nó xuất hiện phong phú, phức tạp, ngổn ngang, tạo nên một khối
l-ợng t- liệu, nguyên liệu nhân sinh đồ sộ cho sự ch-ng cất, chất lọc này
và khi đã đ-ợc ch-ng cất thực sự t- khối nguyên liệu đời sống giàu có,
sinh động nh- vậy thì xuất hiện những truyện ngắn cực ngắn thực sự
mang tính chất văn học mơn mởn nh- chính đời sống (7.Trang 7). Rõ
ràng đây là một kiến giải thú vị đúng đắn và sâu sắc.
Thứ ba: nhà văn Nguyên Ngọc cho rằng truyện ngắn cực ngắn không
thực hiện chức năng giáo dục ngay tức khắc một cách thô thiển, trực tiếp,
trái lại nó chỉ chú trọng đến cảm xúc của ng-ời đọc bằng những chi tiết,
hình ảnh, hình t-ợng. Truyện ngắn cực ngắn luôn luôn có ý thức cố gắng
khơi đọng những cảm xúc thẩm mỹ mảnh liệt nồng nàn ở ng-ời đọc, giúp
họ h-ớng tới những cái đẹp cao cả, cái hoàn mỹ, v-ơn tới chân trời
Chân thiện mỹ: truyện ngắn cực ngắn là một loại văn học
hiện thực. Văn học hiện thực không làm chức năng giáo dục đạo đức một
cách trục tiếp, tức thì. Nó làm một điều cơ bản hơn, lâu bền hơn, là làm
cho ng-ời đọc rung động, làm cho tâm hồn ng-ời đọc luôn luôn biết nhạy
cảm với những xao động tinh vi nhất của cuộc đời, của số phận đồng
loại (Trang 7)
Còn trong bài Chất thơ của truyện ngắn cực ngắn Tiến sỹ Lê Ngọc
Trà đã kiến giải sâu sắc về hai vấn đề của truyện ngắn cực ngắn.
Vấn đề một: Theo ông, truyện ngắn cực ngắn là sự thống nhất giữa
cái ngắn và cái dài Cái ngắn ở đây là cái ngắn của câu chữ, Cái dài là
cái dài của tình ý, đặc biệt là cái tình (Trang 123). Đọc truyện ngắn cực
ngắn, khi trang sách đã khép lại, cái tình còn vang vọng mãi trong trái tim
ng-ời đọc.
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

7

Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Vấn đề hai: Là chất nhạc, chất thơ của truyện ngắn cực ngắn. Chất
thơ và chất nhạc cũng làm cho truyện ngắn cực ngắn của những cây bút
tài ba luôn luôn níu kéo đ-ợc độc giả, tạo cho họ những xúc động mạnh
liệt, những cảm hứng mạnh mẽ. Cái chất ấy là cái thần của văn học
nghệ thuật, của tác phẩm tự sự của truyện ngắn cực ngắn. Nừu không có
cái chất ấy truyện ngắn cực ngắn chỉ còn trần trụi là giáo lý ngụ
ngôn (Trang 123). Đồng thời tác giả cũng l-u ý rằng Lẽ tất nhiên,
truyện ngắn cực ngắn giàu chất thơ nh-ng không biến nó thành văn xuôi
mà chất thơ và chất chuyện đ-ợc kết hợp một cách khéo léo, hoà quyện
(Trang 125). Chất thơ, chất nhạc ấy đã tạo nên nét cách tân của những
truyện ngắn cực ngắn.
Tóm lại: Tuy không khẳng định đầy đủ những đặc tr-ng nội dung,
đặc tr-ng nghệ thuật của truyện ngắn cực ngắn, nh-ng những ý kiến của
hai tác giả nói trên đã mở ra cách nhìn mới đối với truyện ngắn cực ngắn.
Và tổng số l-ợng quá hiếm hoi của những bài nghiên cứ- về truyện ngắn
cực ngắn thì luận điểm của Nguyên Ngọc và Lê Ngọc Trà chứa đựng
nhiều thông tin quan trọng có tính chất định h-ớng cho các nhà nghiên
cứu, nghiên cứu truyện ngắn cực ngắn sau này.
3.. Đối t-ợng nghiên cứu

Đối t-ợng nghiên cứu của luân văn này là các truyện ngắn cực
ngắn đ-ợc in trong cuốn: 40 truyện ngắn rất ngắn , Tác phẩm chung
khảo cuộc thi truyện thế giới mới (NXB Hội nhà văn và tạp chí thế giới
mới XB năm 1994)
4. Mục đích nghiên cứu

Chúng tôi thực hiện đề tài này nhằm 3 mục đích

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

8


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

- Khảo sát tìm hiểu những đặc tr-ng nội dung của truyện ngắn cực
ngắn
- Khảo sát tìm hiểu những đặc tr-ng hiện thực của truyện ngắn cực
ngắn
- Trên cơ sở đó, xác định những dấu hiệu cơ bản đẻ phân biệt
truyện ngắn cực ngắn với truyện ngắn thông th-ờng và xem xét khả năng
phản ánh hiện thực của truyện ngắn cực ngắn.
5. Ph-ơng pháp nghiên cứu

Để luân giải đè tài này, tác giả luận văn lựa chọn các ph-ơng pháp
nghiên cứu sau.
5.1 Ph-ơng pháp tiếp cận tác phẩm
Trên cơ sở mục đích yêu cầu chung đã đ-ợc xác định và trong
khuôn khổ thời gian cho phép, chúng tôi tiến hành tiếp cận với các truyện
ngắn cực ngắn, đọc kỹ nhiều lần, nắm vững đến từng chi tiết.
5.2 Ph-ơng pháp phân tích tổng hợp
Trong quá trình tiến hành làm luận văn, việc phân tích từng chi tiết
riêng lẻ cũng nh- việc lý giải mối quan hệ giữa một chi tiết với một chi

tiết hoặc nhiều chi tiết cùng loại hay khác loại đ-ợc tiến hành đồng thời
với quá trình khái quát tổng hợp để rut ra những kết luận phổ quát, quy
các chi tiết riêng lẻ để đi đến một số kết luận chung một cách phù hợp
5.3 Ph-ơng pháp so sánh- đối chiếu- liên t-ởng
Để đạt đ-ợc mục đích nghiên cứu trong quá trình khảo sát t- liệu,
tác giả luận văn sử dụng ph-ơng pháp so sánh - đối chiếu - liên t-ởng để
từ đó tìm ra những nét t-ơng đồng và khác biệt của mỗi loại ( chẳng hạn
tìm ra sự giống nhau và khác nhau giữa truyện ngắn và truyện cực ngắn.

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

9


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Tuy nhiêncác ph-ơng pháp trên không tiến hành một cách riêng lẻ mà
đ-ợc tiến hành một cách đồng thời, trong khi sử dụng ph-ơng pháp này
có dùng thêm những ph-ơng pháp kia và ng-ợc lại.
6. Cấu trúc luận văn

Ngoài 2 phần mở đầu, phần kết luận, phần danh mục tài liệu tham
khảo, tài liệu trích dẫn, phần nội dung chính của luận văn gồm có b3
ch-ơng
Ch-ơng 1: Truyện cực ngắn một thể riêng của truyện ngắn
Ch-ơng 2: Khả năng phản ánh hiên thực của truyện cực ngắn
Ch-ơng 3: Những đặc điểm của truyện cực ngắn về ph-ơng diện
hình thức

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

10


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

B. phần nội dung
Ch-ơng1: Truyện cực ngắn- một thể riêng
của truyện ngắn
1. Những đăc tr-ng của truyện ngắn

1.1 Đặc tr-ng nội dung
Truyện ngắn là loại tác phẩm tự sử cỡ nhỏ. Nội dung của thể loại
này bao trùm hầu hết các ph-ơng diện của đời sống: đời t-, thế sự hay sử
thi, nh-ng cái độc đáo của nó là ngắn. Truyện ngắn đ-ợc viết ra để tiếp
thu liền mạch, đọc một hơi không nghỉ. Nó có thể kể về cả một cuộc đời
hay một đoạn đời, một sự kiện hay một thời điểm chốc lát trong cuộc
sống nhân vật nh- nhà văn Tô Hoài đã khẳng định: truyên ngắn là cách
c-a lấy một khúc đời sống ( trả lời phỏng vấn đăng trên báo tạp chí Văn
Nghệ Quân Đội số 8/ 1974). Nh-ng cái chính của truyên ngắn không phải
ở hệ thống sự kiện mà ở cái nhìn tự sự đối với cuộc đời. Các tác phẩm của
Nam Cao tr-ớc cách mạng (một bữa no, một đám c-ơi, Dì Hảo...) đã thể
hiện rõ điều đó.Tuy nhiên, mức độ dài ngắn ch-a phải là đặc điểm chủ
yếu để phân biệt truyện ngắn với các tác phậm tự sử truyện ngắn. Trong
văn học hiện đại các tác phẩm rất ngắn, nh-ng lại là truyện dài viết ngắn
lại. Truyện ngắn thời trung đại cũng ngắn nh-ng rất gần với truyện vừa.

Các hình thức kể chuyện dân gian rất ngắn gọn nh- cổ tích, thần thoại,
truyện c-ời ... lại càng không phải là truyện ngắn.
Truyện ngắn hiện đại là một kiểu t- duy mới, một cách nhìn cuộc
đời, một cách nắm bắt đời sống rất riêng, mang tính chất thể loại. Cho
nên truyện ngắn đích thực xuất hiện t-ơng đối muộn trong lịch sử văn
học.

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

11


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Khác với tiểu thuyết là thể loại chiếm lĩnh đời sống trong toàn bộ sự
đầy đặn và toàn vẹn của nó, truyện ngắn th-ờng h-ớng tới việc khắc hoạ
một hiện t-ợng, phát hiện một nét bản chất trong quan niệm nhân sinh; nó
là một khoảnh khắc, một nhát cắt có ý nghĩa. Chỗ khác nhau cơ bản và
quan trọng giữa truyện ngắn và tiểu thuyết là nếu nhân vật chính của tiểu
thuyết th-ờng là một thế giới thì nhân vật truyện ngắn chỉ là một mảnh
nhỏ của thế giới. Nh- nhân vật Lão Hạc trong truyện ngắn cùng tên của
Nam Cao chỉ là nhát cắt trong cuộc đời dài dàng dặc của lão.Vì thế,
truyện ngắn th-ờng ít nhân vật và ít sự kiện phức tạp. Truyện ngắn không
nhằm tới việc khắc hoạ những tính cách điển hình đầy đặn, nhiều mặt
trong t-ơng quan với hoàn cảnh. Nhân vật của truyện ngắn th-ờng là hiện
thân cho một quan hệ xã hội, ý thức xã hội hoặc trạng thái phụ thuộc của
con ng-ời. Các truyện ngắn Kép T- bền , Thế là mợ nó đi tây , Chiếc
quan tài của Nguyễn Công Hoan là những ví dụ tiêu biểu.

Cốt truyện của truyện ngắn th-ờng diễn ra trong một không gian,
thời gian, thời gian hạn chế, chức năng của nó nói chung là nhận ra một
điều gì đó sâu sắc về cuộc đời và tình ng-ời. Kết cấu của truyện ngắn
không chia thành nhiều tầng, nhiều tuyến mà th-ờng đ-ợc xây dựng theo
nguyên tắc t-ơng phản hoặc liên t-ởng. Bút pháp trần thuật của truyện
ngắn th-ờng là chấm phá. Truyện ngắn Tsê Khốp, Mô Pát Xăng, Vũ Thị
Th-ờng... là những ví dụ.
Yếu tố quan trọng bậc nhất của truyện ngắn là những chi tiết cô đúc,
có dung l-ợng lớn và lối hành văn mang nhiều ẩn ý, tạo cho tác phẩm
nhiều chiều sâu ch-a nói hết.
Truyện ngắn nằm trong hệ thống chung của loại văn kể chuyện. Nhà
văn kể lại một tr-ờng hợp đặc biệt của một nhân vật hay một số nhân vật nào
đó. Tuy có một số đặc điểm riêng biệt, nh-ng truyện ngắn cũng có những đặc
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

12


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

tr-ng chung của thể loại truyện. Đó là: có cốt truyện, có nhân vật, đ-ợc thể
hiện qua ph-ơng thức kể chuyện và có vai trò của ng-ời kể chuyện. Lời kể,
nhân vật, cốt truyện trong mỗi tác phẩm có mối t-ơng quan khăng khít với
nhau.
Truyện ngắn hiện đại trong xã hội hiện đại có nhiều -u thế riêng.
Biêlinxki từng nhận định: "Nếu có t- t-ởng của thời đại thì cũng có
những hình thức của thời đại ". Truyện ngắn là một trong những hình
thức của thời đại. Vì thế nó thu hút đ-ợc sự quan tâm của ng-ời sáng tác,

ng-ời nghiên cứu, ng-ời đọc ...
Truyện ngắn là thể loại văn học rất nhạy cảm với những biến đổi của
đời sống xã hội . Với hình thức gọn nhẹ, truyện ngắn luôn bắt kịp những
vận động của xã hội và tái hiện đ-ợc mọi biến thái tr-ớc đời sống vật chất
cũng nh- tinh thần của con ng-ời. Ngày nay, tr-ớc thực trạng muôn vẻ
của cuộc sống đang lên, các nhà văn đang ra sức sáng tạo, để lại cho văn
học n-ớc nhà ngày càng nhiều tác phẩm truyện ngắn có giá trị . Tên tuổi
của các nhà văn hiện đại viết truyện ngắn nh- Nam Cao, Nguyễn Công
Hoan, Thạch Lam, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị
Hoài ... luôn có vị trí trang trọng trong đời sống tinh thần của ng-ời yêu
văn học.
Có thể nói, truyện ngắn là một thể loại rất năng động, có khả năng to
lớn trong việc đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của cuộc sống. Tuy
nó là thể loại "cỡ nhỏ" nh-ng nó lại là thể loại phát hiện nghệ thuật đời
sống theo chiều sâu. Vì thế mà dung l-ợng của truyện ngắn rất lớn. Trong
một cuộc trao đổi về truyện ngắn năm 1992 nhà văn Nguyên Ngọc nhấn
mạnh: " ... Trong độ ba trang, mấy nghìn chữ mà rõ mặt cả một cuộc đời,
một kiếp ng-ời, một thời đại. Các truyện ngắn bây giờ rất nặng. Dung
l-ợng của nó là dung l-ợng của cả cuốn tiểu thuyết".
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

13


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Dù sức nặng dung l-ợng của truyện ngắn là rất lớn nh-ng đấy lại là
thể loại gần gũi với đời sống hàng ngày, súc tích, dễ đọc, lại th-ờng gắn

liền với hoạt động báo chí. Do đó nó có tác dụng và ảnh h-ởng kịp thời
trong đời sống. Bởi vậy thể loại này đang là sự lựa chọn để thử sức và
khẳng định mình của các nhà văn trẻ nh- Nguyễn Thị Thu Huệ , Lu Sơn
Minh, Lý Lan, Võ Thị Hảo, Phan Thị Vàng Anh...
1.2 Đặc tr-ng nghệ thuật
Xét về số câu, điều dễ nhận thấy nhất là trong lúc tiểu thuyết rất
nhiều câu thì truyện ngắn lại ít câu, Nói một cách hình ảnh khi viết tiểu
thuyết nhà văn bắt đầu tiến hành làm một ngôi nhà đồ sộ còn với truyện
ngắn thì nhà văn chỉ nhận lấy việc làm một cái cửa sổ mà thôi. Do đó
truyện ngắn khác với tiểu thuyết xét về mặt nghệ thuật.
Về mặt nhân vật mà xét khi xây dựng truyện ngắn tác giả không có
ý định khắc họa những nhân vật có tính cách điển hình cho một giai cấp,
một tầng lớp, một thời đại, cũng không chú tâm xây dựng những nhân vật
có những cá tính, mà nhân vật ấy hoạt động. Nhân vật truyện ngắn th-ờng
là sự biểu hiện , là hiện thân cho một trạng thái quan hệ, ý thức xã hội
hoặc trạng thái tồn tại của con ng-ời nh- trong truyện ngắn Kép t- bền
của Nguyễn Công Hoan, nhân vật Kép t- bền xuất hiện trong trạng thái
của hai mối quan hệ giằng xé: quan hệ với chủ nhà hát và quan hệ với bố
mẹ, với gia đình mình. Mặt khác có những loại nhân vật mà nếu xuất hiện
trong tiểu thuyết thì hiện ra nh- những nhân vật phụ thấp thoáng, thì với
truyện ngắn, nhân vật đ-ợc coi là phụ ấy trong tiểu thuyết lại trở thành
nhân vật chính. Nhân vật trong truyện ngắn có số l-ợng rất ít, tồn tại
trong một khoảng nhỏ của cuộc đời họ. Tác giả truyện ngắn thì h-ớng tới
việc khắc hoạ một hình t-ợng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

14

Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

nhân sinh hay trong đời sống tâm hồn con ng-ời và tất nhiên trong truyện
ngắn ít có sự kiện nào có tính chất phức tạp.
Còn về mặt cốt truyện mà xét cốt truyện diễn ra trong một không
gian, thời gian hạn chế. Cốt truyện của truyện ngắn cũng có thể gây hấp
dẫn, tạo đ-ợc tính nổi bật nh- trong tiểu thuyết nh-ng cái khác là chức
năng của cốt truyện trong truyện ngắn là nhằm cho ng-ời đọc nhận ra
một điều gì đó, nhằm gây một ấn t-ợng sâu đậm nào đó về cuộc sống về
tình ng-ời. Chẳng hạn qua truyên ngắn một đám c-ới Nam Cao giúp
ng-ời đọc nhân ra sự đói khổ đến cùng cực của ngững ng-ời nông dân
Việt Nam tr-ớc CM tháng 8, d-ói ách tàn bạo, độc ác của bọn thực dân
phong kiến, trong bối cảnh chung đó, đám c-ới buồn thảm thê l-ơng
giống nh- một đám tang.
Làm nên cốt truyện ấy, các chi tiết truyện ngắn lấy khoảnh khắc
trong cuộc đời con ng-ời dựng lên. Có khi các chi tiết đặt nhân vật tr-ớc
một vấn đề phải băn khoăn, suy nghĩ, lựa chọn, quyết định. Có khi các chi
tiết làm hiện ra một nết sống, làm việc bình th-ờng trong đó nhân vật
biểu lộ ý chí, tình cảm, tình cảm của mình. Có khi các chi tiết bộc lộ hành
động mãnh liệt, cảnh ngộ éo le, có khi các chi tiết thể hiện một tâm trạng,
một nỗi buồn vui, một ý tình chớm nở. Các chi tiết trong truyện ngắn
th-ờng ít mà tinh , một trong những nghệ thuật của truyện ngắn là nghệ
thuật lựa chọn các chi tiết. Tuỳ theo những tình huống cụ thể mà nhà văn
bớt các chi tiết này, thêm chi tiết kia, sáng tạo ra các chi tiết mới..Đúng
nh- văn hào Nga Tsê- Khốp từng khẳng định: Nghệ thuật truyện ngắn là
nghệ thuật cắt tỉa, t-ớc bỏ những gì không cần thiết .
ở góc độ kết cấu mà xét, truyện ngắn th-ờng sử dụng kết cấu t-ơng
phản, đối lập gắn liền với sự liên t-ởng, Nhờ cách tinh giản hợp lý, mà

tính cách nhân vật và chủ đề truyện ngắn dễ dàng nổi bật. Nh- truyện
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

15


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

ngắn Đôi mắt của Nam Cao, sự t-ơng phản giữa hai nhân vật Độ và
Hoàng cho ta thấy rõ tuyên ngôn nghệ thuật của Nam Cao, một tuyên
ngôn có tính chất nhận định rất sâu sắc. Sự t-ơng phản ấy lại gắn liền với
bút pháp chấm phá (vài chi tiết, vài nét tả thực...) tạo thêm nét đa dạng,
phong phú cho những biểu hiện của tính cách nhân vật.
Trong khuôn khổ của một dung l-ợng nhỏ ngắn, súc tích, tiết kiệm
lời, ý ở ngoài lời, tạo cho truyện ngắn cái chiều sâu ch-a nói hết. Truyện
ngắn th-ờng sử dụng những từ mang tính chính xác, dồn nén, có tr-ờng
nghĩa rộng, có khi gần gũi với ngôn ngữ của đời sống hành ngày. Về mặt
này, Nguyễn Công Hoan, Vũ Thị Th-ờng, Nguyễn Kiên là những ví dụ
tiêu biểu.
Có thể nói truyện ngắn nh- một thân cây cổ thụ không chỉ liếc qua
những đ-ờng gân trên khoanh gỗ tròn tròn kia, dù sau trăm năm vẫn thấy
cả cuộc đời thảo mộc (Nguyễn Minh Châu- Trang giấy tr-ớc đèn)
Nguyễn Minh Châu yêu cầu mỗi nhà văn viết truyện ngắn phải có một kỹ
thuật viết truyện ngắn tinh xảo nó có gì giống kỹ thuật của ng-ời làm
pháo : đồn nén t- t-ởng vào một cái cốt truyện thật ngắn gọn, tự nhiên
với một cấu trúc hết sức nghiêm ngặt.
2. những dấu hiệu cơ bản phân biệt truyện ngắn cực
ngắn với truyên ngắn thông th-ờng.

Về nguyên tắc nh- chúng ta đã biết, truyện ngắn cực ngắn đ-ợc
quan niệm là một dạng thức đăc biệt của truyện ngắn thông th-ờng,
truyện ngắn cực ngắn là thể loại văn xuôi tự sự cũng hết sức ngắn, ngắn
đến mức không thể ngắn hơn đ-ợc nữa, truyện ngắn cực ngắn là hình thức
cực ngắn của văn xuôi tự sự vì vậy trên ph-ơng diện lý thuyết mà xét, lý
thuyết về truyện ngắn cực ngắn dựa vào lý thuyết của truyện ngắn thông
th-ờng. Tuy nhiên, với t- cách là một thể loại văn học t-ơng đối độc lập
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

16


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

đã tồn tại trong đời sống văn học và là một thể loại văn học rất năng
động, cho nên măc dù đến nay ch-a hề có hệ thống lý thuyết hoàn chỉnh
về truyện ngắn cực ngắn
2.1: Về dung l-ợng
Lâu nay, lý luận văn học hay dùng khái niệm dung l-ợng (còn gọi
là kích cỡ, sức chứa lớn hay nhỏ). Theo quan niệm thông th-ờng thì dung
l-ợng là khả năng ôm trùm bao quát hiện thực, là sức chứa chất liệu đời
sống, dung l-ợng đ-ợc hiểu theo nghĩa: đó là khả năng của nội dung phản
ánh hiện thực của tác phẩm văn học nào đó.
Nếu truyện ngắn thông th-òng là một hình thức tự sự cỡ nhỏ thì
truyện ngắn cực ngắn là một hình thức tự sự cỡ cực nhỏ. Vơí dung l-ợng
cỡ nhỏ, truyện ngắn thông th-ờng thể hiện một b-ớc ngoặt, một tr-ờng
hợp hay một tâm trạng nhân vật, còn với dung l-ợng cỡ cực nhỏ truyện

ngắn cực ngắn lại phản ánh b-ớc ngoặt quan trọng nhất, một tr-ờng hợp
độc đáo nhất, một tâm trạng đáng nhớ nhất. Tính cách nhân vật truyện
ngắn thông th-ờng đ-ợc làm sáng rõ
Truyện ngắn cực ngắn không phải là truyện ngắn, đã đành, Nó
cũng không phải là truyện thật ngắn.
Tất nhiên,rất khó xác định ranh giới giữa các loại truyện này.
Ng-ời ta thừa biết trong văn ch-ơng những con số bao giờ cũng có ý
nghĩa thật t-ơng đối, nh-ng hầu hết các nhà nghiên cứu đều dành lại
những quy -ớc khá chung chung: đại khái, nh-ng truyện có độ dài từ
khoảng ba bốn trăm từ đến khoảng một, hai ngàn từ là truyện thật ngắn.
Dài hơn nữa là truyện ngắn. Còn d-ới ba, bốn trăm từ thì đ-ợc gọi là
truyện ngắn cực ngắn; truyện ngắn cực ngắn lại càng ngắn hơn truyện thật
ngắn. Ngắn đến độ không thể ngắn hơn đ-ợc nữa.

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

17


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Nh-ng đó là độ nào? Ba, bốn trăm từ là giới hạn tối đa. Vậy giới
hạn tối thiểu của một truyện cực ngắn là bao nhiêu từ? Trên lý thuyết,
ng-ời ta có thể đáp: một từ. Tuy nhiên, trên thực tế, ng-ời ta khó có hy
vọng tìm đ-ợc một từ nào có khả năng gợi ra đ-ợc một câu chuyện, tạo
nên đ-ợc một không khí, dựng lên môt ý t-ởng và quan trọng hơn hết,
hình thành một cái gì có chút ý nghĩa thẩm mĩ để có thể gọi đ-ợc là một
tác phẩm văn học. Có lẽ ranh giới tận cùng của truyện ngắn cực ngắn là

một câu. Nh-ng câu cũng có năm, bảy loại câu. Trong văn ch-ơng hiện
đại, d-ới ngòi bút của không ít nhà văn có tên tuổi, nhiều câu dài dằng
dặc trong một hay hai trang giấy, nghĩa là bằng cả một truyện thật ngắn
bình th-ờng. Bởi vậy, câu trong truyện ngắn cực ngắn phải là câu vừa
phải. Càng ngắn càng tốt.
Điều cần l-u ý là truyện cực ngắn và truyện thật ngắn, đăc biệt là
truyện thật ngắn, không phải là những gì thật mới mẻ. Cả hai thể truyện
này đều dễ dàng đ-ợc tìm thấy trong các truyện dân gian, từ truyền thuyết
đến cổ tích, tiếu lâm hay ngụ ngôn. Trong văn học viết cũng vậy. B-ớc
sang thời hiện đại và hậu hiện đại, hai thể truyện này có vẻ nh- ngày
càng đ-ợc sử dụng rộng rãi d-ới ngòi bút của nhiều tác giả tài hoa. Số
l-ợng các tuyển tập truyện thật ngắn và cực ngắn ra đời ngày càng nhiều.
Từ khoảng gần một thập niên trở lại đây, môn truyện thật ngắn và
truyện ngắn cực ngắn đ-ợc đ-a vào giảng dạy trong các ch-ơng trình ở
nhiều đại học Âu Mĩ. ở trong n-ớc, có thời ng-ời ta tổ chức cả một
phong trào thi đua viết truyện thật ngắn rầm rộ, từ đó, làm nổi bầt một số
tên tuổi viết truyện ngắn . Riêng truyện ngắn cực ngắn, xuất hiện muộn
hơn và cũng hiếm hơn. Bởi vì ranh giới giữa truyện ngắn cực ngắn và thơ
thật mờ. Nói chung, ranh giới giữa thơ và truyện ngắn vốn lúc nào cũng
mờ: nhiều ng-ời đã nghiệm thấy truyện ngắn gần với thơ hơn là tiểu

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

18


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

thuyết: yếu tố chủ đạo trong truyện ngắn, đặc biệt truyện thật ngắn, nằm
trong không khí truyện hơn là bản thân câu chuyện. Truyện cực ngắn lại
càng gần với thơ hơn nữa. trong truyện cực ngắn, do l-ợng chữ vô cùng ít
ỏi, câu chuyện hay số phận và tính cách của nhân vật bị tụt xuống hàng
thứ yếu. Chúng chỉ còn là cái nền để từ đó truyện cực ngắn còn đ-ợc gọi
là truyện.Thế thôi.Thế nh-ng, ở đây, nảy sinh một vấn dè khác: nếu tất cả
những yếu tố vừa kể đều là thứ yếu thì yếu tố chủ đạo trong truyện cực
ngắn là gì? Theo tôi, đó là một kinh nghiệm mang tính thẩm mĩ; và sau
kinh nghiệm mang tính thẩm mĩ ấy lại là một vấn đề có khả năng trở
thành một ám ảnh đối với ng-ời đọc.
Chẳng hạn truyện ngắn cực ngắn Ng-ời đàn bà khoanh tay mỉm
c-ời của Nguyễn Phan Hách (trang 68 sách đã dẫn). Truyện ngắn cực
ngắn này có nhiều câu văn ngắn gọn, nõn nà, m-ợt mà. Môt vài nét về
tính cách, số phận ng-ời phụ nữ tóc muối tiêu trong truyện đ-ợc tác giả
nhắc đến giống nh- một cái phông, truyện ngắn cực ngắn này nêu ra một
vấn đề lớn: T- thế của dân tộc Việt Nam sau cuộc chiến tranh gay go,
khốc liệt vừa qua. Đây mới là nỗi ám ảnh lớn, đào sâu vào tâm t-, vào nỗi
khắc khoải của mỗi một cá nhân và của toàn thể nhân dân Việt Nam. Đó,
cái còn lại cuối cùng của truyện ngắn cực ngắn không phải là số phận
nhân vật mà là vấn đề chủ đề của nó thông qua sự hấp dẫn của cách.
Là một kinh nghiệm dù thiên về cảm xúc hay nhận thức, truyện
ngắn cực ngắn cũng khác hẳn những luận đề mang tính lý thuyết. Là một
kinh nghiệm mang tính thẩm mĩ, truyện ngắn cực ngắn cần phải...hay.
Dĩ nhiên cái hay ấy phải gắn liền vơi cái ngắn vốn là yếu tố tạo
thành bản chất của truyện ngắn cực ngắn. Nói cách khác, nếu truyện ngắn
cực ngắn một cách đặc biệt, ngắn một cách bất bình th-ờng, và ngắn nhmột sự khiêu khích với cái gọi là ngắn trong truyện ngắn hay truyện
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

19

Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

thật ngắn thì sự lựa chon ấy nhất định phải có lí do. Lý do ấy là: Ng-ời ta
tin bản thân sự ngắn gọn cũng có thể là một nghệ thuật. Nói chung, từ
x-a, ng-ời ta đã đề cao sự ngắn gọn trong văn học. Tuy vậy, văn học, dù
ngắn gọn, vẫn chứa đựng đầy yếu tố thừa. Ng-ời ta tin chính những cái
thừa ấymới tao thành nghệ thuật:đi, không là nghệ thuật, múa mới là nghệ
thuật; nói, không phải là nghệ thuật, hát mới là nghệ thuật. Nghệ thuật
hình thành từ những uốn éo, những đẩy đ-a những luyến láy... rất xa
những nhu cầu thực sự cần thiết của sự bày tỏ hay thông báo. Riêng trong
các truyện ngắn cực ngắn, các yếu tố thừa đều bị t-ớc bỏ gần hết. Nếu ví
với các món ăn, nó là thức ăn chỉ có cái chứ không có n-ớc. Nếu ví với vũ
đạo, nó là thứ võ ở đó ng-ời ta chỉ có đấm thật chứ không đ-ơc đấm nhứ.
không có vờn l-ợn. Không có múa may. Bởi vậy, trong truyện cực ngắn
không phải chỉ có tốc độ nhanh mà còn cần mạnh nữa. Mạnh ở ấn t-ợng
khi đọc và ở nỗi ám ảnh không nguôi sau khi đọc xong.
Có thể nói nhanh và mạnh là những đặc điểm cơ bản của thể truyện
cực ngắn. ở các thể truyện khác, ng-òi ta cũng cần các yếu tố nhanh và
mạnh, tuy nhiên, chỉ ở thể truyện ngắn cực ngắn, các yếu tố ấy mới là các
điều kiện sống còn: có chúng, có truyện ngắn cực ngắn; không có chúng
truyện ngắn cực ngắn biến mất.
Nhanh và mạnh, nh-ng phải hàm súc. Cái hay của truyện ngắn cực
ngắn không nằm ở chỗ nó tả mà nằm ở chỗ nó gợi ra. Một truyện ngắn
cực ngắn hay là truyện có sức ngân và vang thật xa và thật lâu. Đọc,
ng-ời ta bị cuốn hút liền. Đọc xong, ng-ời ta cứ bị ám ảnh mãi. Qua sự
ám ảnh ấy, câu chuyện tiếp tục toả sáng và phát nghĩa. Có thể nói, giống
nh- thơ, đặc biệt thơ tự do và thơ văn xuôi, truyện ngắn cực ngắn không

chấp nhận loại ng-ời thụ động. Ng-ời đọc không thể tiếp nhận truyện
ngắn cực ngắn một cách thụ động đ-ợc. Cũng giống nh- trong thơ, ở

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

20


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

truyện ngắn cực ngắn, tác giả chỉ phác ra một số gợi ý để ng-ời đọc,
chính ng-ời đọc mới là những kẻ hoàn tất tác phẩm. Độ sau của tác phẩm
tuỳ thuộc vào tính tích cực, sự nhạy cảm sâu sắc của ng-ời đọc.Tuy
nhiên, cũng cần phải hiểu khái niệm dung l-ợng trong t-ơng quan với
khái niệm chất l-ợng tác phẩm.
Nếu hiểu dung l-ợng d-ới góc độ chất l-ợng nghệ thuật hiệu quả
nghệ thuật của truyện ngắn cực ngắn thì có thể khẳng định ngay: Tuy
dung l-ợng cực nhỏ, cực ngắn nh-ng truyện ngắn cực ngắn có quyền bình
đẳng về chất l-ợng nghệ thuật ngang với truyên ngắn thông th-ờng, nói
nh- Nguyên Ngọc: nếu truyện ngắn cực ngắn cho ta thấy một cái vòi của
động vật thì ta thấy đ-ợc đó là con voi, qua hình ảnh đôi tai ta sẽ thấy
đ-ợc đó là con thỏ . Dù dung l-ợng quá ít ỏi nh-ng truyện ngắn cực ngắn
biết cách phất hiện đời sống theo chiều sâu của nó qua đó nêu ra chủ đề
tác phẩm, nghĩa là cái mà truyện ngắn thông th-ờng, truyện vừa, tiểu
thuyết mang lại cho ng-ời đọc. Rõ ràng về mặt này, truyện ngắn cực ngắn
bình đẳng với các thể loại văn xuôi tự sự khác. So sánh hai truyện ngắn
sau đây ta sẽ thấy rõ. Trong truyện ngắn thông th-ờng AQ chính
chuyện của Lỗ Tấn, tất cả những gì gọi là nhỏ là chi tiết cuối cùng đều

toát lên cái chung: Chủ nghĩa AQ một trong những di sản tinh thần của
một hệ t-ởng phong kiến suy tàn, bạc nh-ợc ảnh h-ởng tới mọi tầng lớp
ng-ời dân Trung Quốc nhất là bọn thống trị. Đó là cái khái quát sau cùng
trong tâm trí ng-ời đọc.
Truyện ngắn cực ngắn Sông lấp của Nguyễn Bản cũng t-ơng tự.
ở đây những chi tiết đan xen nhau với những tốt xấu buồn vui,thực h- lẫn
lộn. Cũng một con ng-ời đó lúc thì mắt đen, môi đỏ, sống với nhau mồt
ngày bằng cả trăm năm, lúc thì giống nh- một ng-ời lú lẫn, mắt trắng môi
thâm, có nét phụ bạc đáng trách. chẳng có gì thật rõ ràng. Vậy mà truyện

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

21


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

ngắn cực ngắn này đã thức tỉnh ng-ời đọc bằng một cái nhìn phổ quát:
cuộc sống bao giờ cũng vậy, chẳng bao giờ ta đ-ợc toại nguyện. Cuộc đời
mỗi con ng-ời cũng giống nh- một dòng sông, dẫu có khi bị chìm đi ít
dây phút mà tâm hồn vẫn sống, vẫn còn thao thức, vẫn còn tình yêu, còn
hoài niệm, còn ký ức.
Cho nên cần hiểu thuật ngữ dung l-ợng cựu nhỏ một cách tinh
tế, linh hoạt, uyển chuyển,truyện ngắn cực ngắn tuy dung l-ợng cực nhỏ
nh-ng nó vẫn ôm ttrùm những vấn đề lớn có tính chất khái quát nh- các
thể loại văn xuôi tự sự khác, nói một cách khác dung l-ợng có thể cực
nhỏ nh-ng khả năng phản ánh hiện thực của nó có thể lớn. Rõ ràng vấn
đề cuối cùng không phải là số chữ mà là vấn đề tầm khái quát của tác

phẩm. Chỉ với vài trăm chữ, truyện ngắn cực ngắn có thể cho ta cái nhìn
bao quát những vấn đề lớn trong đời sống hiện thực hiện thực. Về mặt này
truyện ngắn cực ngắn không hề thua kém truyện ngắn thông th-ờng,
không hề thua kém truyện vừa và tiểu thuyết. Nh- so sánh với truyện
ngắn thông th-ờng ta thấy, dung l-ợng truyện ngắn cực ngắn ít hơn rất
nhiều lần so với truyện ngắn thông th-ờng, nh-ng sức bao quát vẫn t-ơng
đ-ơng truyện ngắn thông th-ờng và d- ba, d- âm của truyện ngắn cực
ngắn mạnh hơn, rõ ràng hơn. Điều này dễ hiểu thôi, ở đâu càng hàm súc
thì càng d- ba, ở đâu độ nén càng nhiều thì sức d- ba lan toả càng lớn.
2.2. Tính vấn đề của truyện ngắn cực ngắn
Nhiều ng-ời t-ởng rằng với số l-ợng chữ quá ít ỏi, truyện ngắn cực
ngắn sẽ không đ-a ra cho ng-ời đọc một vấn đề gì, nếu có thì may ra
ng-ời đọc có thể cảm nhận đ-ợc khía cạnh nhỏ nào đó của hiện thực, một
biểu hiện cụ thể của thế giới khách quan. Nh-ng họ đã lầm.
Cũng nh- các thể loại văn xuôi khác, truyện ngắn cực ngắn bao giờ
cũng muốn làm rõ ph-ơng diện chính, ph-ơng chủ yếu của đề tài. Có thể
Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

22


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

nói, khi cầm bút ngồi tr-ớc trang giấy trắng để phản ánh hiên thực mỗi
tác giả dù thuộc bất kỳ phong cách nào, dòng văn học nào, quốc gia nào
cũng đều làm hai việc: xác định một phạm vi hiện t-ợng của đời sống và
tập trung soi rọi một số vấn đề có ý nghĩa hàng đầu trong phạm vi đó. Nói
một cách khác, dù viết tiểu thuyêt, truyện vừa, truyện ngắn thông th-ờng

hay truyện ngắn cực ngắn, bao giờ mỗi tác giả cũng muốn bằng mọi cách
để làm nổi bật vấn đề chủ yếu, vấn đề cơ bản của tác phẩm nghĩa là làm
nổi bật vấn đề, làm nổi bật chủ đề đúng nh- Tố Hữu đã khẳng định: trong
cuốn Phấn đấu vì một nền văn nghệ XHCN (Nhà xuất bản sự thật- Hà
Nội-1982) cái cơ bản nhất của nghệ thuật là nêu lên vấn đề gì, nói nôm
na cho dễ hiểu: Vấn đề của nghệ thuật là câu hỏi- câu hỏi của cuộc đời,
nghệ thuật bao giờ cũng mang câu hỏi, bao giờ cũng có tính vấn đề
(trang 319).
Nói đến tính vấn đề của truyện ngắn cực ngắn là muốn nói rằng
thông qua tác phẩm, tác giả muốn đề cập đến vấn đề gì, nêu ra ý t-ởng
tr-ớc hiện thực đời sống. Sức sống của truyện ngắn cực ngắn tr-ớc hết là
ở chủ đề chân thật, có tầm quan trọng. Nếu không nêu đ-ợc chủ đề có ý
nghĩa khách quan hoặc có nêu ra nh-ng đó là những vấn đề giả tạo hoặc
xuyên tạc sự thực thì sẽ làm cho truyện ngắn cực ngắn bị rơi vào quyen
lãng và có hại trên mặt trận t- t-ởng- văn hoá. Có thể nói không có tính
vấn đề sẽ không thể gọi là truyện ngắn cực ngắn. Tính vấn đề của truyện
ngắn cực ngắn ẩn nấu đằng sau những hình ảnh, những chi tiết, những sự
kiện những tình huống.
Đọc kỹ lại các truyện ngắn cực ngắn, ta thấy bất kỳ truyện nào
cũng nêu lên một vấn đề gì đó để ng-ời đọc nhận thức suy nghĩ, chiêm
nghiệm. Nh- ở truyện Đ-ờng tăng của Tr-ơng Quốc Dũng (trang 39),
tính vấn đề đ-ợc thể hiện ở chủ đề: đ-ợc sống, đ-ợc làm ng-ời vẫn là

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

23


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

điều quý giá nhất. Những gì thiêng liêng, đẹp đẽ bao nhiêu mà không
mang lại hạnh phúc cho con ng-ời thì cũng đều vô ích.
Hay truyện Hoa muộn của Phan Thị Vàng Anh (trang 53) đặt ra
vấn đề khá sâu sắc: Cuộc đời là gồm tất cả những chi tiết đứng cạnh nhau,
nối tiếp nhau. Khi tất cả những chi tiết đó nhàm chán, vô nghĩa thì cuộc
đời cũng sẽ nhàm chán vô nghĩa. Truyện Tìm cha của Lê Thanh Huệ
(trang 102) cũng khá độc đáo. Một chú bé đến trại tù, ôm riết lấy ng-ời
cha tội lỗi của mình và kêu xin một cách thống thiết: Ba ơi ! Cho con ở
tù với ba . Và vấn đề mà truyện ngắn cực ngắn này nêu lên thật là mới
mẻ, bất ngờ, cảm động. Khi cái thiện trắng trong ngơ ngác xuất hiện thì
bỗng nhiên nó làm cái ác phải giật mình, day dứt, rồi có thể cái ác sẽ hối
hận.
Nói đến tính vấn đề dù số l-ợng câu quá it ỏi nh-ng truyện ngắn
cực ngắn có thể toát lên những vấn đề lớn có tính chất bao trùm nh- vấn
đề thế giới quan, nhân sinh quan, vấn đề lẽ sống, vấn đề t- t-ởng, vấn đề
đạo đức, lối sống... Cũng có thể là những vấn đễ th-ờng gặp trong cuộc
sống đời th-ờng nh- tình cha con, tình mẹ con, tình anh em, tình nghĩa
xóm làng, tình yêu đôi lứa.
Khác với truyện ngắn thông th-ờng, vấn đề trong truyện ngắn cực
ngắn là vấn đề đã đ-ợc ch-ng cất tới mức tối đa, ch-ng cất đến mức thành
một khối bền vững, chắc nịch, tinh chất. Nếu nói truyện ngắn thông
th-ờng là ch-ng cất thì truyện ngắn cực ngắn càng là sự ch-ng cất tinh
tuý hơn cả, cô đúc hơn cả, sự ch-ng cất ở mức độ rất cao. Và do vấn đề đã
đ-ợc ch-ng cất ở mức độ rất cao ấy, khi đọc xong, ng-ời đọc gấp sách lại,
vấn đề đ-ợc dồn nén trong vài chục chữ, vài trăm chữ bỗng bung ra một
cách mạnh mẽ nh- luồng ánh sáng lan rộng, lan xa đến mức tối đa.

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

24


Khoá luận tốt nghiệp:

Đặc tr-ng của truyện ngắn cực ngắn

Nh- trong truyện ngắn cực ngắn Khách th-ơng hồ của Hào Vũ
(trang 63) chẳng hạn. Câu chuyện của chị và hắn, hai con ng-ời gặp nhau
sau chiến tranh giữa Đồng Tháp M-ời (Nam Bộ) đ-ợc kể qua những câu
văn lúc trùng trình, lúc cẩn trọng, lúc quả quyết, lúc đắn đo... Kết thúc
truyện, hai cái chân gỗ của hai con ng-ời đều nằm ở ngoài mũi ghe,
chẳng hề sợ gì m-a gió. Gấp truyện lại có hai điều đọng mãi vào tâm trí
ng-ời đọc: thứ nhất, hình ảnh hai chiếc chân gỗ không chỉ nằm ngoài m-a
mà còn nằm mãi trong trí nhớ của ng-ời đọc. Thứ hai, vấn đề chủ yếu mà
truyện ngắn cực ngắn này muốn nói lên là: những con ng-ời rất nhỏ nhoi,
bình th-ờng đã dám v-ợt lên những đau khổ, những hậu quả của cuộc
chiến tranh để sống cho ra ng-ời. Đó, vấn đề đ-ợc ch-ng cất, vấn đề d-ợc
dồn nén trong hơn 450 chữ đã bung ra, chói sáng mãi. Rõ ràng truyện
ngắn cực ngắn rất ít chữ mà tình ý thì rất dài. Truyện ngắn cực ngắn tiết
kiệm chữ tối đa mà vấn đề toát lên cũng đến mức tối đa và ánh sáng của
truyện phát ra đến mức tối đa.
2.3. Sự giản -ớc hình thức tả, kể .
Tr-ớc hết cũng cần nói rằng trong truyện ngắn thông th-ờng, nếu
vấn đề chủ yếu của nó toát lên qua bức tranh xã hội thu nhỏ thì trong
truyện ngắn cực ngắn, vấn đề chủ chủ yếu của nó lại toát lên qua bức
tranh xã hội thu cực nhỏ. Mặt khác một trong những đặc điểm riêng đáng
chú ý của truyện ngắn cực ngắn là số l-ợng câu chữ phải hạn chế đến
mức tối đa. Do tính chất thu cực nhỏ và do sự giới hạn khống chế ngặt

nghèo nh- vậy cho nên các hình thức tả, kể cũng phải đ-ợc giản l-ơcmà
vẫn phải bảo đảm làm sáng tỏ đ-ợc chủ đề và vẫn phải hấp dẫn. Để làm
làm đ-ợc sự giản l-ợc này dĩ nhiên là nhà văn phải rất công phu, tỉ mỉ.
tinh tế, sắc sảo và có năng lực thực sự. Giữa bộn bề các chi tiết của hiện
thực cuộc sống tác giả luôn luôn có ý thức giản l-ợc tả, kể, luôn luôn suy

Nguyễn Thị Hoà - K41 E2 Khoa Ngữ Văn

25