1. Lý thuyết và bài tập sinh học 12 Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TP.HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG THPT___________________________________

T P. H Ồ C H Í M I N H , T H Á N G 2 / 2 0 1 6

LÝ
THUYẾT
và
KIẾN THỨC CHI TIẾT VÀ
PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
MỤC LỤC
PHẦN ÔN TẬP: NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN, THỤ TINH
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. NGUYÊN PHÂN............................................................................................................................................................
II. GIẢM PHÂN.................................................................................................................................................................
III. Ý NGHĨA SINH HỌC VÀ MỐI LIÊN QUAN GIỮA NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN, THỤ TINH...................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ.......................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN............................................................................................................................
Dạng 1. Tính số tế bào con sau nguyên phân.....................................................................................................................
Dạng 2. Tính số NST môi trường cung cấp trong quá trình nguyên phân........................................................................
Dạng 3. Tính số giao tử và hợp tử hình thành...................................................................................................................
Dạng 4. Tính số loại giao tử và hợp tử khác nhau về nguồn gốc và cấu trúc NST...........................................................
Dạng 5. Tính số NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo giao tử..............................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................

III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
PHẦN 5: DI TRUYỀN HỌC
CHƯƠNG I: CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ
A-LÝ THUYẾT TỔNG HỢP PHẦN CƠ CHẾ DI TRUYỀN..................................................................................
BÀI 1: GEN, MÃ DI TRUYỀN VÀ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI CỦA ADN...................................................................
BÀI 2: PHIÊN MÃ VÀ DỊCH MÃ....................................................................................................................................
BÀI 3: ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG CỦA GEN.................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ.......................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN............................................................................................................................
Dạng 1. Quá trình tự nhân đôi ADN..................................................................................................................................
Dạng 2. Quá trình phiên mã...............................................................................................................................................
Dạng 3. Quá trình dịch mã.................................................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
E. LÝ THUYẾT TỔNG HỢP PHẦN CƠ CHẾ BIẾN DỊ........................................................................................
BÀI 4: ĐỘT BIẾN GEN....................................................................................................................................................
BÀI 5: NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN CẤU TRÚC NHIỄM SẮC THỂ.................................................................
BÀI 6: ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NHIỄM SẮC THỂ........................................................................................................
F. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ.......................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
G. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN................................................................................................................................
Dạng 1. Đột biến gen..........................................................................................................................................................
Dạng 2. Đột biến Nhiễm sắc thể........................................................................................................................................
H. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG.....................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................

II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 8: QUY LUẬT MENĐEN: QUY LUẬT PHÂN LI ..........................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DI TRUYỀN HỌC CỦA MENĐEN......................................................................
II. QUI LUẬT PHÂN LI....................................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
1

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. 6 PHÉP LAI CƠ BẢN CỦA PHÉP LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG.................................................................
Dạng 2. BÀI TOÁN THUẬN.............................................................................................................................................
Dạng 3. BÀI TOÁN NGHỊCH...........................................................................................................................................
Dạng 4. BÀI TOÁN XÁC SUẤT......................................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 9: QUY LUẬT MENĐEN: QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP........................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. THÍ NGHIỆM LAI 2 TÍNH TRẠNG.............................................................................................................................
II. CƠ SỞ TẾ BÀO HỌC...................................................................................................................................................
III. Ý NGHĨA CỦA QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP: ..................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................

I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. BÀI TOÁN THUẬN.............................................................................................................................................
Dạng 2. BÀI TOÁN NGHỊCH...........................................................................................................................................
Dạng 3. BÀI TOÁN XÁC SUẤT......................................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 10: TƯƠNG TÁC GEN VÀ TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA GEN......................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. TƯƠNG TÁC GEN.........................................................................................................................................................
II. TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA GEN...............................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. BÀI TOÁN THUẬN.............................................................................................................................................
Dạng 2. BÀI TOÁN NGHỊCH...........................................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 11: LIÊN KẾT GEN VÀ HOÁN VỊ GEN..........................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. LIÊN KẾT GEN..............................................................................................................................................................
II. HOÁN VỊ GEN..............................................................................................................................................................
III. Ý NGHĨA CỦA HIỆN TƯỢNG LIÊT KẾT GEN VÀ HOÁN VỊ GEN....................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................

I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. BÀI TOÁN THUẬN.............................................................................................................................................
Dạng 2. NHẬN BIẾT QUI LUẬT.....................................................................................................................................
Dạng 3. BÀI TOÁN NGHỊCH...........................................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 12: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN.........................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
2

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
I. DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH....................................................................................................................
II. DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN.......................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. Phương pháp nhận biết qui luật............................................................................................................................
Dạng 2. Gen quy định tính trạng nằm trên NST X, không có alen tương ứng trên Y .....................................................
Dạng 3. Gen quy định tính trạng nằm trên nhiễm sắc thể Y .............................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................

III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 13: ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG ĐẾN SỰ BIỂU HIỆN CỦA GEN..................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. MỐI QUAN HỆ GIỮA GEN VÀ TÍNH TRẠNG.........................................................................................................
II. SỰ TƯƠNG TÁC GIỮA KIỂU GEN VÀ MÔI TRƯỜNG.........................................................................................
III. MỨC PHẢN ỨNG CỦA KIỂU GEN..........................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
LUYỆN TẬP: BÀI TẬP TỔNG HỢP CÁC QUI LUẬT DI TRUYỀN...................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
CHƯƠNG III: DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ
BÀI 16+17: CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ.......................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. CÁC ĐẶC TRƯNG DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ..................................................................................................
II. CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ TỰ THỤ PHẤN VÀ QUẦN THỂ GIAO PHỐI GẦN......................
III. CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ NGẪU PHỐI, ĐỊNH LUẬT HACĐI-VANBEC..............................
IV. ĐIỀU KIỆN NGHIỆM ĐÚNG CỦA ĐỊNH LUẬT HACĐI – VANBEC..................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
Dạng 1. Tính tần số tương đối (TSTĐ) của alen và cấu trúc di truyền (CTDT) của quần thể.........................................
Dạng 2. Cấu trúc di truyền của quần thể khi xảy ra đột biến và chọn lọc........................................................................
Dạng 3. Bài toán xác suất trong quần thể ngẫu phối ........................................................................................................
Dạng 4. Cấu trúc di truyền của quần thể đa alen ..............................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................

II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
CHƯƠNG IV: ỨNG DỤNG DI TRUYỀN HỌC
BÀI 18: CHỌN GIỐNG VẬT NUÔI VÀ CÂY TRỒNG DỰA TRÊN NGUỒN BIẾN DỊ TỔ HỢP.....................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. TẠO GIỐNG THUẦN DỰA TRÊN NGUỒN BIẾN DỊ TỔ HỢP...............................................................................
II. TẠO GIỐNG LAI CÓ ƯU THẾ LAI CAO..................................................................................................................
III. CÂU HỎI THAM KHẢO............................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 19: TẠO GIỐNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP GÂY ĐỘT BIẾN VÀ CÔNG NGHỆ TẾ BÀO..........................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. TẠO GIỐNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP GÂY ĐỘT BIẾN...........................................................................................
II. TẠO GIỐNG BẰNG CÔNG NGHỆ TẾ BÀO.............................................................................................................
3

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 20: TẠO GIỐNG NHỜ CÔNG NGHỆ GEN....................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. CÔNG NGHỆ GEN........................................................................................................................................................
II. ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ GEN TRONG TẠO GIỐNG BIẾN ĐỔI GEN.............................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ......................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................

II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
CHƯƠNG V: DI TRUYỀN HỌC NGƯỜI
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
BÀI 21: DI TRUYỀN Y HỌC.....................................................................................................................................
I. DI TRUYỀN Y HỌC......................................................................................................................................................
II. CÁC BỆNH DI TRUYỀN PHÂN TỬ..........................................................................................................................
III. HỘI CHỨNG LIÊN QUAN ĐẾN ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ...........................................................................
IV. BỆNH UNG THƯ.........................................................................................................................................................
BÀI 22: BẢO VỆ VỐN GEN CỦA LOÀI NGƯỜI VÀ MỘT SỐ VẦN ĐỀ XÃ HỘI CỦA DI TRUYỀN
HỌC.............................................................................................................................................................................
I. BẢO VỆ VỐN GEN CỦA LOÀI NGƯỜI.....................................................................................................................
II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ XÃ HỘI CỦA DI TRUYỀN HỌC................................................................................................
III. BẢO VỆ DI TRUYỀN CỦA LOÀI NGƯỜI VÀ CỦA NGƯỜI VIỆT NAM...........................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ......................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN ...............................................................................................................................
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG......................................................................................................................
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI..................................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN GIẢI......................................................................................................................................................
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI.......................................................................................................................................................
BÀI 23: ÔN TẬP PHẦN NĂM: DI TRUYỀN HỌC.................................................................................................
PHẦN 6: TIẾN HÓA
CHƯƠNG I: BẰNG CHỨNG VÀ CƠ CHẾ TIẾN HÓA
BÀI 24: CÁC BẰNG CHỨNG TIẾN HÓA...............................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.BẰNG CHỨNG GIẢI PHẪU.........................................................................................................................................
II. BẰNG CHỨNG PHÔI SINH HỌC (giảm tải).............................................................................................................
III.BẰNG CHỨNG TẾ BÀO HỌC VÀ SINH HỌC PHÂN TỬ......................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................

I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 25: HỌC THUYẾT LAMAC VÀ HỌC THUYẾT DARWIN..........................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ LAMAC (giảm tải)............................................................................................................
II.HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ DARWIN..........................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 26: HỌC THUYẾT TIẾN HOÁ TỔNG HỢP HIỆN ĐẠI ...............................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.QUAN NIỆM TIẾN HÓA VÀ NGUỒN NGUYÊN LIỆU TIẾN HÓA........................................................................
II.CÁC NHÂN TỐ TIẾN HÓA..........................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 27: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH QUẦN THỂ THÍCH NGHI (giảm tải)......................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
4

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
I. KHÁI NIỆM ĐẶC ĐIỂM THÍCH NGHI......................................................................................................................
II.QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH QUẦN THỂ THÍCH NGHI..........................................................................................
III.SỰ HỢP LÍ TƯƠNG ĐỐI CỦA CÁC ĐẶC ĐIỂM THÍCH NGHI............................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................

BÀI 28: LOÀI..............................................................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.KHÁI NIỆM LOÀI SINH HỌC......................................................................................................................................
II.CƠ CHẾ CÁCH LI SINH SẢN GIỮA CÁC LOÀI......................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 29-30: QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LOÀI......................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.HÌNH THÀNH LOÀI KHÁC KHU VỰC ĐỊA LÝ:.......................................................................................................
II.HÌNH THÀNH LOÀI CÙNG KHU VỰC ĐỊA LÍ:.......................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 31: TIẾN HOÁ LỚN (Giảm tải).........................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.TIẾN HÓA LỚN VÀ VẤN ĐỀ PHÂN LOẠI THẾ GIỚI SỐNG..................................................................................
II.MỘT SỐ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ TIẾN HÓA .......................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
CHƯƠNG II: SỰ PHÁT SINH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT
BÀI 32: NGUỒN GỐC SỰ SỐNG.............................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.TIẾN HÓA HÓA HỌC....................................................................................................................................................
II.TIẾN HÓA TIỀN SINH HỌC:.......................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 33: SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SINH GIỚI QUA CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT............................................................

A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.HOÁ THẠCH VÀ VAI TRÒ CỦA HOÁ THẠCH TRONG NGHIÊN CỨU SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SINH
GIỚI....................................................................................................................................................................................
II.LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA SINH GIỚI QUA CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT....................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 34: SỰ PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI...................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I.QUÁ TRÌNH PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI HIỆN ĐẠI - TIẾN HOÁ SINH HỌC:......................................................
II.NGƯỜI HIỆN ĐẠI VÀ TIẾN HÓA VĂN HÓA:.........................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
PHẦN BẢY – SINH THÁI HỌC
CHƯƠNG I: CÁ THỂ VÀ QUẦN THỂ SINH VẬT
BÀI 35: MÔI TRƯỜNG SỐNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI........................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. MÔI TRƯỜNG SỐNG VÀ CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI...........................................................................................
II. GIỚI HẠN SINH THÁI VÀ Ổ SINH THÁI................................................................................................................
5

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
III. SỰ THÍCH NGHI CỦA SINH VẬT VỚI MÔI TRƯỜNG SỐNG (giảm tải)...........................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................

BÀI 36: QUẦN THỂ SINH VẬT VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ...................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. QUẦN THỂ SINH VẬT VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH QUẦN THỂ...................................................................
II. QUAN HỆ GIỮA CÁC CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ.............................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 37+38: CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT.............................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH...........................................................................................................................................................
II. NHÓM TUỔI.................................................................................................................................................................
III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ .........................................................................................................
IV. MẬT ĐỘ CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ:..................................................................................................................
V. KÍCH THƯỚC CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT............................................................................................................
VI. TĂNG TRƯỞNG CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT......................................................................................................
VII. TĂNG TRƯỞNG CỦA QUẦN THỂ NGƯỜI..........................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 39: BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT.........................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. BIẾN ĐỘNG SỐ LƯỢNG CÁ THỂ..............................................................................................................................
II. NGUYÊN NHÂN GÂY BIẾN ĐỘNG VÀ SỰ ĐIỀU CHỈNH SỐ LƯỢNG CÁ THỂ CỦA QUẦN THỂ...............
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
CHƯƠNG II: QUẦN XÃ SINH VẬT
BÀI 40: QUẦN XÃ SINH VẬT VÀ MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ.....................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. KHÁI NIỆM VỀ QUẦN XÃ SINH VẬT:.....................................................................................................................

II. QUAN HỆ GIỮA CÁC LOÀI TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT:...............................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 41: DIỄN THẾ SINH THÁI...............................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. KHÁI NIỆM VỀ DIỄN THẾ SINH THÁI:....................................................................................................................
II. CÁC LOẠI DIỄN THẾ SINH THÁI:...........................................................................................................................
III. NGUYÊN NHÂN CỦA DIỄN THẾ SINH THÁI:.....................................................................................................
IV. TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU DIỄN THẾ SINH THÁI:..........................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
CHƯƠNG III: HỆ SINH THÁI, SINH QUYỂN VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
BÀI 42: HỆ SINH THÁI.............................................................................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. KHÁI NIỆM HỆ SINH THÁI:.......................................................................................................................................
II. CÁC THÀNH PHẦN CẤU TRÚC CỦA HỆ SINH THÁI:.........................................................................................
III. CÁC KIỂU HỆ SINH THÁI CHỦ YẾU TRÊN TRÁI ĐẤT:.....................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 43: TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI...................................................................................
6

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................

I. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT..........................................................................................
II. THÁP SINH THÁI........................................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 44: CHU TRÌNH SINH ĐỊA HOÁ VÀ SINH QUYỂN.....................................................................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT QUA CHU TRÌNH SINH ĐỊA HOÁ: ..................................................................................
II. MỘT SỐ CHU TRÌNH SINH ĐỊA HOÁ:....................................................................................................................
III. SINH QUYỂN..............................................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................
BÀI 45: DÒNG NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI VÀ HIỆU SUẤT SINH THÁI..................................
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN..........................................................................................................................................
I. DÒNG NĂNG LƯỢNG TRONG HỆ SINH THÁI.......................................................................................................
II. HIỆU SUẤT SINH THÁI..............................................................................................................................................
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ ..........................................................................................................................
I. CÂU HỎI THAM KHẢO...............................................................................................................................................
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI..............................................................................................................................................

7

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
LỜI MỞ ĐẦU – HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU
Các em học sinh thân mến!
Các em đang cầm trên tay quyển sách “Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và

phương pháp tự học”, đây là quyển tài liệu đầy đủ nhất về tất cả các n ội dung lý thuy ết và các v ấn đ ề
bài tập có trong kỳ thi THPT Quốc gia môn sinh h ọc. Quy ển sách đ ược tác gi ả t ập h ọp và biên so ạn d ựa
trên kinh nghiệm nhiều năm tham gia dạy Luyện thi đại học, Luyện thi THPT Quốc gia.
Với mục tiêu hướng dẫn cụ thể phương pháp t ự học, t ự luy ện t ập và t ự đánh giá ki ến th ức b ản
thân, các nội dung kiến thức được biên soạn bao gồm các mục chính sau:
A. Lý thuyết cơ bản – kiến thức lý thuyết chi tiết nhất, đầy đủ nhất, dễ hiểu nhất theo định hướng của
tài liệu Chuẩn kiến thức và kỹ năng của Bộ Giáo Dục. Ngoài ra, sau các mục lý thuyết còn có hệ thống câu hỏi
trắc nghiệm vận dụng giúp các em khắc sâu kiến thức trong quá trình tự học
B. Hệ thống câu hỏi củng cố - bao gồm các câu hỏi bám sát giúp củng cố kiến thức và câu hỏi mở rộng
giúp các em tìm hiểu thêm những vấn đề có liên quan ở mức độ vận dụng
C. Các dạng bài tập cơ bản – hệ thống đầy đủ các dạng bài tập của phần kiến thức vừa học, các dạng
bài tập được chia nhỏ kèm theo nhiều ví dụ minh họa giúp cho quá trình tự học của các em dễ dàng và hiệu quả
hơn.
D. Bài tập vận dụng – bao gồm bài tập có lời giải và bài tập tự giải sẽ hỗ trợ hiệu quả cho các em trong
quá trình hoàn thiện kỹ năng làm bài tập
Với các nội dung trên, quyển sách “Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và ph ương
pháp tự học” là một tài liệu không thể thiếu trong quá trình h ọc t ập và ôn luy ện c ủa các em đ ể chu ẩn b ị
cho kỳ thi THPT Quốc gia.
Hy vọng quyển sách này sẽ là tài liệu bổ ích cho các em học sinh trong quá trình học tập. Chúc các em
thành công!
Tác giả
Nguyễn Lâm Quang Thoại
Email:
Blog sinh học THPT:

8

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072

Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
PHẦN ÔN TẬP: NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN, THỤ TINH
A. LÝ THUYẾT CƠ BẢN
I. NGUYÊN PHÂN
 Nguyên phân (phân bào nguyên nhiễm) là quá trình phân chia của tế bào sinh dưỡng 2n hoặc tế bào sinh
dục sơ khai 2n để tạo thành các tế bào con có bộ NST ổn định 2n
 Nguyên phân bao gồm kì trung gian và kì nguyên phân
+ Kì trung gian chia ra làm ba pha chính G1,S,G2. Trong suốt các pha này tế bào tích trữ một số lớn
các nguyên liệu từ ngoài môi trường, gia tăng cả về thể tích lẫn khối lượng. Đặc biệt pha S là giai
đoạn mà các sợi nhiễm sắc bắt đầu nhân đôi để bước vào kì M (kì nguyên phân)
Kì nguyên phân gồm 2 giai đoạn: phân chia nhân và phân chia tế bào chất.
+ Phân chia nhân (phân chia vật chất di truyền): được chia làm 4 kì là kì đầu, kì giữa, kì sau và kì
cuối. Diễn biến chính của các kì:
o Kì đầu: các NST kép sau khi nhân đôi ở kì trung gian bắt đầu co xoắn lại; cuối kì màng nhân và
nhân con biến mất; thoi phân bào dần xuất hiện.
o Kì giữa: các NST kép co ngắn cực đại, tập trung thành một hàng dọc ở mặt phẳng xích đạo; thoi
phân bào được đính vào 2 phía của NST tại tâm động.
o Kì sau: 2 nhiễm sắc tử trong mỗi NST kép tách nhau ra và phân ly đồng đều trên thoi phân bào
về 2 cực của tế bào.
o Kì cuối: các NST tháo xoắn trở về dạng sợi mảnh; màng nhân và nhân con xuất hiện.
 Phân chia tế bào chất:
+ Xảy ra ở kì cuối sau khi hoàn tất việc phân chia vật chất di truyền.
+ Tế bào chất phân chia dần, tách tế bào mẹ thành 2 tế bào con. Các tế bào động vật phân chia tế bào
chất bằng cách thắt màng tế bào ở vị trí mặt phẳng xích đạo, còn tế bào thực vật lại tạo thành vách
ngăn tế bào ở mặt phẳng xích đạo.

II. GIẢM PHÂN
- Một nhóm tế bào sinh dưỡng ở các cơ thể trưởng thành được tách ra làm nhiệm vụ sinh sản, gọi là tế bào
sinh dục sơ khai. Các tế bào này nằm trong cơ quan sinh sản của cá thể, khi thực hiện chức năng sinh sản các
tế bào này lần lượt trải qua 3 giai đoạn:

+ Giai đoạn sinh sản: nguyên phân liên tiếp nhiều đợt tạo ra các tế bào sinh dục con.
+ Giai đoạn sinh trưởng: các tế bào tiếp nhận nguyên liệu từ môi trường ngoài để tạo nên các tế bào có kích
thước lớn (kể cả nhân và tế bào chất).
+ Giai đoạn chín: các tế bào sinh tinh trùng, sinh trứng bước vào giảm phân gồm 2 lần phân bào liên tiếp
để tạo ra các giao tử đơn bội.
- Giảm phân (phân bào giảm nhiễm) là quá trình phân chia của tế bào sinh dục chín. Quá trình giảm phân
từ tế bào 2n tạo thành các tế bào con có bộ NST giảm đi một nữa n (giao tử). Quá trình giảm phân gồm 2 lần
phân chia diễn ra như sau
- Giảm phân I:
+ Ở kì trung gian ADN nhân đôi, mỗi cặp NST tương đồng nhân đôi thành cặp NST
tương đồng kép.
+ Ở kì trước I: NST tiếp tục xoắn lại, kì này tại một số cặp NST tương đồng có xảy ra trao đổi đoạn giữa 2
cromatit khác nguồn gốc. Cuối kì trước I, màng nhân biến mất, thoi tơ vô sắc bắt đầu hình thành.
+ Ở kì giữa I: thoi tơ vô sắc hình thành xong. Các NST tương đồng kép tập trung thành cặp trên mặt phẳng
xích đạo và đính với thoi tơ vô sắc tại tâm động theo nhiều kiểu sắp xếp.
+ Ở kì sau I: mỗi NST ở dạng kép trong cặp tương đồng kép phân li về 2 cực tế bào, hình thành các tế bào
có bộ NST đơn ở trạng thái kép (n kép)
9

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
+ Ở kì cuối I: tạo 2 tế bào con chứa bộ NST đơn ở trạng thái kép (n kép), khác nhau về nguồn gốc, chất
lượng NST.
- Giảm phân II:
Ở lần này, kì trung gian trải qua rất ngắn ở kì giữa II, các NST đơn ở trạng thái kép trong mỗi tế bào tập
trung trên mặt phẳng xích đạo đính với thoi vô sắc. Kì sau II, mỗi cromatit trong mỗi NST đơn ở trạng thái kép
phân li về 2 cực. Kì cuối II tạo ra các tế bào đơn bội. Từ một tế bào sinh tinh trùng (2n) tạo ra 4 tinh trùng (n),
từ 1 tế bào sinh trứng (2n) tạo ra 1 trứng (n) và 3 thể định hướng (n).

III. Ý NGHĨA SINH HỌC VÀ MỐI LIÊN QUAN GIỮA NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN, THỤ TINH.
1. Ý nghĩa sinh học của nguyên phân, giảm phân và thụ tinh
a) ý nghĩa của nguyên phân và giảm phân
- Nguyên phân: ổn định bộ NST qua các thế hệ tế bào của cùng một cơ thể, tăng nhanh sinh khối tế bào
đảm bảo phân hoá mô, cơ quan tạo ra cơ thể.
- Giảm phân: đảm bảo sự kết tục vật chất di truyền ổn định tương đối qua các thế hệ.
b) Ý nghĩa của thụ tinh
Phục hồi lại bộ NST lưỡng bội do sự kết hợp giữa giao tử đực (n) với giao tử cái (n). Mặt khác trong thụ
tinh do sự phối hợp ngẫu nhiên của các loại giao tử khác giới tính mà cũng tạo nên nhiều kiểu hợp tử khác
nhau về nguồn gốc và chất lượng bộ NST làm tăng tần số các loại biến dị tổ hợp.
2. Mối liên quan giữa nguyên phân, giảm phân và thụ tinh trong quá trình truyền đạt thông tin di
truyền
- Nhờ nguyên phân mà các thế hệ tế bào khác nhau vẫn chứa đựng các thông tin di truyền giống nhau, đặc
trưng cho loài.
- Nhờ giảm phân mà tạo nên các giao tử đơn bội để khi thụ tinh sẽ khôi phục lại trạng thái lưỡng bội.
- Nhờ thụ tinh đã kết hợp bộ NST đơn bội trong tinh trùng với bộ NST đơn bội trong trứng để hình thành
bộ NST 2n, đảm bảo việc truyền thông tin di truyền từ bố mẹ cho con cái ổn định tương đối.
- Nhờ sự kết hợp 3 quá trình trên mà tạo điều kiện cho các đột biến có thể lan rộng chậm chạp trong loài để
có dịp biểu hiện thành kiểu hình đột biến.
B. HỆ THỐNG CÂU HỎI CỦNG CỐ
I. CÂU HỎI THAM KHẢO
Câu 1. Cho biết điểm giống nhau cơ bản giữa hai quá trình nguyên phân và giảm phân.
Câu 2. So sánh sự khác biệt giữa hai quá trình nguyên phân và giảm phân.
Câu 3. Trình bày ý nghĩa của nguyên phân và giảm phân
Câu 4. Cho biết các cơ chế sinh học có thể xảy ra đối với 1 cặp NST tương đồng ở cấp độ tế bào?
Câu 5. Ngoài quá trình nguyên phân thì còn có cơ chế nào khác tạo thành bộ NST 2n không?
Câu 6. Hãy dự đoán xem các loại tế bào bất thường 3n, 4n được hình thành như thế nào?
II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI
Câu 1.

Trả lời
- Có sự nhân đôi của nhiễm sắc thể mà thực chất là sự nhân đôi của ADN ở pha S kì trung gian.
- Trải qua các kì phân bào tương tự nhau
- Đều có sự biến đổi hình thái nhiễm sắc thể theo chu kì đóng và tháo xoắn đảm bảo cho nhiễm sắc thể nhân
đôi và thu gọn cấu trúc để tập trung trên mặt phẳng xích đạo ở kì giữa.
- Ở lần phân bào II của giảm phân giống phân bào nguyên phân.
- Đều là cơ chế sinh học đảm bảo ổn định vật chất di truyền qua các thế hệ.
Câu 2.
10

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Trả lời
Nguyên phân
Giảm phân
- Xảy ra một lần phân bào gồm kì trung gian và 4 - Xảy ra 2 lần phân bào liên tiếp, lần phân bào I là phân
kì phân chia
bào giảm phân, lần phân bào II là phân bào nguyên
phân
- Mỗi nhiễm sắc thể tương đồng được nhân đôi - Mỗi nhiễm sắc thể tương đồng được nhân đôi thành
thành 2 nhiễm sắc thể kép, mỗi nhiễm sắc thể kép
một cặp nhiễm sắc thể tương đồng kép gồm 4 crômatic
gồm 2 crômatic
tạo thành một thể thống nhất.
- Ở kì trước không xảy ra trao đổi chéo giữa 2 - Ở kì trước I một số cặp nhiễm sắc thể có xảy ra hiện
crômatic cùng nguồn gốc
tượng tiếp hợp và xảy ra trao đổi đoạn giữa 2 crômatic
khác nguồn gốc, tạo nhóm gen liên kết mới.

- Tại kì giữa các nhiễm sắc thể tập trung thành - Tại kì giữa I các nhiễm sắc thể tập trung thành từng
từng nhiêm sắc thể kép
nhiễm sắc thể tương đồng kép.
- Ở kì sau của nguyên phân có sự phân li các - Ở kì sau I của giảm phân có sự phân li các nhiếm sắc
crômatic trong từng nhiễm sắc thể kép về 2 cực
thể đơn ở trạng thái kép trong từng cặp nhiễm sắc thể
của tế bào
tương đồng kép để tạo ra các tế bào con có bộ nhiễm
sắc thể đơn ở trạng thái kép khác nhau về nguồn gốc
nhiễm sắc thể
- Kết quả mỗi lần phân bào tạo ra 2 tế bào con có - Kết quả qua 2 lần phân bào tạo ra các tế bào giao tử có
bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội ổn định
bộ nhiễm sắc thể giảm đi một nửa khác biệt nhau về
- Xảy ra trong tế bào sinh dưỡng và tế bào sinh dục
nguồn gốc và chất lượng nhiễm sắc thể
sơ khai
- Xảy ra ở tế bào sinh dục chín sau khi các tế bào đó kết
thúc giai đoạn sinh trưởng
Câu 3.
Trả lời
- Ý nghĩa của nguyên phân
+ Ổn định bộ nhiễm sắc thể của loài qua các thế hệ tế bào của cùng một cơ thể
+ Tăng nhanh sinh khối tế bào, đảm bảo sự phân hoá mô, cơ quan tạo lập nên một cơ thể hoàn chỉnh
+ Tạo điều kiện cho các đột biến tế bào sinh dưỡng có thể nhân lên qua các thế hệ tế bào, tạo nên thể khảm.
- Ý nghĩa của giảm phân
+ Giảm bộ nhiễm sắc thể trong giao tử (n), nhờ vậy khi thụ tinh khôi phục được trạng thái lưỡng bội (2n)
của loài.
+ Trong giảm phân có xảy ra hiện tượng phân li độc lập, tổ hợp tự do của các nhiễm sắc thể, sự trao đổi
đoạn tại kì trước I của giảm phân đã tạo nên nhiều loại giao tử khác nhau về nguồn gốc và chất lượng. Đây là
cơ sở tạo nên các biến dị tổ hợp cung cấp nguyên liệu cho quá trình chọn lọc tự nhiên, tạo nên tính đa dạng của

sinh giới.
+ Nhờ giảm phân các đột biến được nhân lên dần trong quần thể, đây là nguồn nguyên liệu sơ cấp cho quá
trình chọn lọc tự nhiên. Khi điều kiện sống thay đổi một số thể đột biến có thể vô tình có lợi giúp sinh vật
thích nghi tốt với môi trường là cơ sở cho sự tiến hóa của loài.
Câu 4.
Trả lời
Có nhiều cơ chế sinh học xảy ra đối với một cặp NST tương đồng. Mỗi cơ chế đều có ý nghĩa khác nhau
góp phần ổn định bộ NST của loài.
1. Cơ chế nhân đôi của nhiễm sắc thể:
Thực chất mỗi NST đơn trong cặp NST tương đồng là sự nhân đôi ADN trên NST vào kì trung gian. Nhờ
đó mỗi NST đơn tạo ra một NST kép.
2. Cơ chế trao đổi đoạn:
Ở kì trước I có xảy ra hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo giữa 2 crômatic khác nguồn gốc trong cặp NST
tuơng đồng. Sự trao đổi chéo góp phần tạo ra nhiều kiểu giao tử, tạo sự đa dạng, phong phú của loài.
3. Cơ chế phân li:
- Trong nguyên phân, các NST trong cặp NST tương đồng đã phân li đồng đều về mỗi cực của tế bào để
góp phần tạo bộ NST 2n trong các tế bào con.
- Trong giảm phân I bình thường, mỗi NST kép trong cặp NST kép tương đồng đã phân li về 2 cực của tế
bào tạo ra bộ NST đơn bội ở thể kép (2n kép). Ở mỗi tế bào con có một kiểu sắp xếp NST khác nhau trên mặt
phẳng xích đạo ở kì giữa I. Tại kì sau II ở lần phân bào II, mỗi crômatic trong từng NST kép tách nhau qua
tâm động, kết quả mỗi giao tử chỉ chứa một NST đơn trong cặp tương đồng.
4. Cơ chế tổ hợp tự do của NST:
11

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Tại kì giữa I do mỗi tế bào có một kiểu sắp xếp nên khi phân li sẽ tạo ra các loại giao tử khác nhau.
- Nhờ thụ tinh phối hợp ngẫu nhiên các giao tử đực với giao tử cái đã tạo lại cặp NST tương đồng, ổn định

ở thế hệ sau.
5. Cơ chế đột biến dị bội thể:
Do nguyên nhân phóng xạ, hoá chất, cơ học, sức li tâm, sốc nhiệt hoặc quá trình trao đổi chất nội bào bị rối
loạn. Các tác nhân làm đứt gãy hoặc ức chế hình thành tơ vô sắc xảy ra trong nguyên phân sẽ tạo nên tế bào
chứa cả 2 NST, tế bào không chứa NST của một cặp tương đồng nào đó (2n-1 hoặc 2n+1). Nếu xảy ra trong
giảm phân sẽ tạo nên giao tử dị bội n-1, n+1. Các giao tử này kết hợp với giao tử bình thường (n) tạo hợp tử
chứa 3 NST (2n+1) hoặc 1 NST (2n-1) trong cặp tương đồng đó. Thí dụ người mắc bệnh Đao có 3 NST thứ
21. Các đột biến dị bội thường gây hậu quả có hại.
6. Cơ chế đột biến cấu trúc NST:
Do nguyên nhân bên trong tế bào như rối loạn trao đổi chất nội bào, biến đổi sinh lí, sinh hoá hay do tác
nhân phóng xạ, hoá học tác động vào NST lúc chúng đang nhân đôi sẽ tạo nên các đột biến mất đoạn, lặp
đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn, xảy ra trong phạm vi một cặp NST. Các đột biến cấu trúc NST thường gây ra
hậu quả có hại. Đột biến mất đoạn thường làm giảm sức sống hoặc gây chết. Ở người, mất đoạn ở NST 21 gây
ung thư máu. Đột biến lặp đoạn thường gây hậu quả khác nhau, hoặc tăng cường hoặc giảm bớt mức biểu hiện
của tính trạng. Ở ruồi giấm lặp đoạn 2 lần ở NST X làm cho mắt lồi thành mắt dẹt. Ở đại mạch ,lặp đoạn làm
tăng hoạt tính enzim amilaza rất có ý nghĩa trong công nghiệp sản xuất bia. Đảo đoạn thường ít ảnh hưởng tới
sức sống của cơ thể vì vật chất di truyền không bị mất đi. Chuyển đoạn có sự phân bố lại các gen giữa các
NST khác nhau, một số gen trong nhóm liên kết này chuyển sang nhóm liên kết khác. Sự chuyển đoạn thường
gây chết hoặc mất khả năng sinh sản. Tóm lại đột biến cấu trúc NST thể sẽ làm rối loạn sự liên kết các cặp
NST tương đồng trong giảm phân, làm thay đổi tổ hợp gen trong giao tử dẫn tới biến đổi kiểu gen và kiểu
hình.
Câu 5.
Trả lời
- Qua giảm phân không bình thường:
Các tế bào sinh tinh trùng hoặc sinh trứng nếu bị tác động của các nhân tố phóng xạ, hoá học… làm cắt đứt
thoi tơ vô sắc hoặc ức chế hình thình thoi tơ vô sắc trên toàn bộ bộ NST sẽ tạo nên các giao tử lưỡng bội.
- Qua cơ chế thụ tinh:
Sự kết hợp giữa tinh trùng đơn bội (n) và trứng đơn bội (n) qua thụ tinh sẽ tạo nên hợp tử lưỡng bội (2n).
Câu 6.
Trả lời.

- Tế bào 2n giảm phân do rối loạn phân bào (thoi vô sắc bị đứt hay không hình thành) xảy ra trên tất cả các
cặp NST sẽ tạo nên giao tử 2n. Giao tử này kết hợp với giao tử bình thường n sẽ tạo nên hợp tử 3n.
- Các giao tử không bình thường 2n kết hợp với nhau sẽ tạo nên hợp tử 4n.
- Ngoài ra dạng 3n còn được hình thành trong cơ chế thụ tinh kép (ở thực vật) do nhân thứ cấp 2n kết hợp
với một tinh tử n trong hạt phấn chín tạo nên nội nhũ 3n.
- Dạng tế bào 4n, còn được hình thành do nguyên phân rối loạn xảy ra trên tất cả các cặp NST sau khi nhân
đôi.
C. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN
Dạng 1. Tính số tế bào con sau nguyên phân
Gọi: - a là số tế bào mẹ
- x là số lần nguyên phân
=> Tổng số tế bào con tạo ra = a. 2x
Ví dụ 1: Có 3 hợp tử của cùng một loài nguyên phân liên tiếp 4 đợt bằng nhau. Tổng số tế bào con được tạo
thành là bao nhiêu? (Đáp án: 48 tế bào)
Hướng dẫn giải:
Đề cho: a= 3; x = 4
Vậy, số tế bào con được tạo thành = 3.24 = 48 tế bào
Ví dụ 2: Ba tế bào A, B, C có tổng số lần nguyên phân là 10 và tạo ra 36 tế bào con. Biết số lần nguyên phân
của tế bào B gấp đôi số lần nguyên phân của tế bào A. Tìm số lần nguyên phân và số tế bào con tạo ra từ mỗi tế
bào A, B, C. (Đáp án: 2,4,4 và 4,16,16)
Hướng dẫn giải:
Gọi x là số lần nguyên phân của tế bào A
=> số lần nguyên phân của tế bào B = 2x
Số lần nguyên phân của tế bào C là y
12

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học

Có: 3x + y = 10 và 2x + 22x + 2y = 36
Giải được:
x=2 => 2x=4
2x=4 => 22x = 16
y=4 => 2y=16
Dạng 2. Tính số NST môi trường cung cấp trong quá trình nguyên phân
Có a tế bào (mỗi tế bào chứa 2n NST) nguyên phân x lần bằng nhau, tạo ra a.2 x tế bào con
- Số NST chứa trong a tế bào mẹ là: a. 2n
- Số NST chứa trong các tế bào con là: a.2 x. 2n
Do đó, số lượng NST tương đương với số nguyên liệu môi trường cung cấp là: a.2 x. 2n - a. 2n
Vậy tổng số NST môi trường cung cấp cho quá trình nguyên phân = a. 2n ( 2 x – 1 )
Số lượng NST mới hoàn toàn do môi trường cung cấp là: a.2n ( 2x – 2 )
Ví dụ: Có 10 hợp tử của cùng một loài nguyên phân một số lần bằng nhau và đã sử dụng của môi trường nội
bào nguyên liệu tương đương với 2480 NST đơn. Trong các tế bào con được tạo thành, số NST mới hoàn toàn
được tạo ra từ nguyên liệu môi trường là 2400. Xác định tên loài và số lần nguyên phân của mỗi hợp tử nói trên
(Đáp án: ruồi giấm 2n=8 và 5 lần nguyên phân)
Hướng dẫn giải:
Gọi x là số lần nguyên phân của hợp tử, 2n là số lượng NST trong tế bào của loài
Nguyên liệu NST môi trường cung cấp cho quá trình = 10.2n.(2 x-1) = 10.2n.2x - 10.2n = 2480
Nguyên liệu NST mới hoàn toàn môi trường cung cấp = 10.2n.(2x-2) = 2400
=> 10.2n = 80 => 2n = 8 (Ruồi giấm)
Giải ra: 2x-1 = 31 => x = 5 lần nguyên phân
Dạng 3. Tính số giao tử và hợp tử hình thành
a. Số giao tử được tạo từ mỗi loại tế bào sinh giao tử:
Qua giảm phân
- Một tế bào sinh tinh tạo ra 4 tinh trùng => Số tinh trùng tạo ra = số tế bào sinh tinh x 4
- Một tế bào sinh trứng tạo ra 1 trứng và 3 thể định hướng => Số tế bào trứng tạo ra = số tế bào sinh trứng
b. Tính số hợp tử:
Trong quá trình thụ tinh, một trứng (n) kết hợp với 1 tinh trùng (n) tạo ra hợp tử (2n)
Số hợp tử = số tinh trùng thụ tinh = số trứng thụ tinh

c. Hiệu suất thụ tinh: là tỉ số phần trăm giữa giao tử được thụ tinh trên tổng số giao tử được tạo ra
Ví dụ: Một thỏ cái sinh được 6 con. Biết hiệu suất thụ tinh của trứng là 50%, của tinh trùng là 6,25%. Tìm số tế
bào sinh tinh và số tế bào sinh trứng đã tham gia vào quá trình trên. (Đáp án: 12 tế bào sinh trứng và 24 tế bào
sinh tinh)
Hướng dẫn giải:
Với 6 thỏ con sinh ra có nghĩa là có 6 tinh trùng thụ tinh thành công cho 6 trứng
- Với hiệu suất thụ tinh là 50% thì số trứng tham gia thụ tinh = 6:50% = 12 trứng
=> Số tế bào sinh trứng = 12 tế bào
- Với hiệu suất thụ tinh là 6,25% thì số tinh trùng tham gia thụ tinh = 6:6,25% = 96 tinh trùng
=> Số tế bào sinh tinh = 96:4 = 24 tế bào
Dạng 4. Tính số loại giao tử và hợp tử khác nhau về nguồn gốc và cấu trúc NST.
a. Tính số loại giao tử khác nhau về nguồn gốc và cấu trúc NST:
Gọi n là số cặp NST của tế bào được xét
- Nếu trong giảm phân không có hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo dẫn đến hoán vị gen trong cùng một cặp
NST kép tương đồng thì: Số giao tử có nguồn gốc và cấu trúc NST khác nhau là: 2n
- Nếu trong giảm phân có hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo dẫn đến hoán vị gen ở m cặp NST kép tương
đồng (mỗi cặp NST kép trao đổi chéo xảy ra ở một điểm): Số giao tử có nguồn gốc và cấu trúc NST khác
nhau là: 2n + m
b. Số kiểu tổ hợp giao tử = số giao tử ♂ x số giao tử ♀
Ví dụ: Xét một tế bào sinh dục có kiểu gen . Xác định số loại giao tử trong hai trường hợp: không xảy ra hiện
tượng trao đổi chéo và có hiện tượng trao đổi chéo. (Đáp án: 2 loại và 4 loại)
Hướng dẫn giải:
“Một tế bào sinh dục” đực qua quá trình giảm phân chỉ tạo được 4 giao tử:
Trong trường hợp không xảy ra trao đổi chéo  chỉ tạo được 2 loại giao tử
Trong trường hợp có xảy ra trao đổi chéo  tạo được 4 loại giao tử
13

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072

Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Trong trường hợp xét ở mức “cơ thể” thì với kiểu gen trên, khi không xảy ra trao đổi chéo cơ thể có thể tạo ra
tối đa 8 loại giao tử; khi có xảy ra trao đổi chéo cơ thể có thể tạo ra tối đa 32 loại giao tử
Dạng 5. Tính số NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo giao tử
- Với a tế bào sinh tinh trùng (mỗi tế bào chứa 2n NST) từ vùng sinh trưởng chuyển sang vùng chín thực hiện 2
lần phân chia tạo 4.a tinh trùng đơn bội (n)
- Với a số tế bào sinh trứng (mỗi tế bào chứa 2n NST) từ vùng sinh trưởng chuyển sang vùng chín thực hiện 2
lần phân chia tạo a trứng và 3a thể cực đều đơn bội (n)
Vậy:
+ Số NST chứa trong a tế bào sinh tinh trùng hoặc a tế bào sinh trứng ở giai đoạn sinh trưởng = a.2n
+ Số NST chứa trong tất cả tinh trùng hoặc trong các trứng và các thể cực được tạo ra = 4a.n= 2a.2n
+ Số NST môi trường cung cấp cho a tế bào sinh giao tử giảm phân tạo giao tử = 2a.2n - a.2n = a.2n
Ví dụ: Tại vùng sinh sản của ống dẫn sinh dục của ruồi giấm đực có 6 tế bào sinh dục sơ khai nguyên phân 3
lần liên tiếp. Các tế bào con sinh ra đều chuyển sang vùng chín trở thành các tế bào sinh giao tử.
- Tính số NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo giao tử từ 6 tế bào sinh dục sơ khai nói trên
- Tính số NST mà các tế bào sinh giao tử đã sử dụng để tạo giao tử? cho biết bộ NST của ruồi giấm 2n=8.
(Đáp án: 720 NST và 384 NST)
Hướng dẫn giải:
Với 2n=8; số NST trong 6 tế bào sinh dục sơ khai = 6.8 = 48NST
Đề cho a = 6; x=3
 Số tế bào con tạo thành = 6.23 = 48 tế bào
Số NST trong các tế bào sinh giao tử = 48.8NST = 384NST
Với 48 tế bào sau khi giảm phân sẽ tạo thành 48.4 = 192 giao tử
Số NST trong các giao tử = 192.4NST = 768NST
Vậy,
Số NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo giao tử từ 6 tế bào sinh dục sơ khai = 768 – 48 = 720 NST
Số NST mà các tế bào sinh giao tử đã sử dụng để tạo giao tử = 768-384 = 384 NST
D. HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬN DỤNG
I. BÀI TẬP CÓ LỜI GIẢI
1. NGUYÊN PHÂN

Bài 1.
Cải củ có bộ nhiễm sắc thể 2n = 18. Một tế bào sinh dưỡng của cải nguyên phân sáu đợt liên tiếp. Xác
định:
1. Số nhiễm sắc thể mới hoàn toàn trong các tế bào con và số nhiễm sắc thể môi trường cung cấp cho đợt
nguyên phân cuối cùng.
2. Số tế bào con lần lượt xuất hiện và số thoi vô sắc hình thành trong quá trình nguyên phân nói trên.
Bài 2.
Có ba hợp tử thuộc cùng một loài nguyên phân với số lần không bằng nhau:
- Hợp tử I đã nhận của môi trường 280 crômatic.
- Hợp tử II đã tạo ra các tế bào con chứa 640 nhiễm sắc thể ở trạng thái chưa nhân đôi.
- Hợp tử III tạo ra các tế bào con chứa 1200 nhiễm sắc thể đơn mới hoàn toàn.
Tổng số nhiễm sắc thể trong các tế bào con tạo ra từ ba hợp tử nói trên là 2240.
Xác định:
1. Bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài;
2. Số tế bào con và số lần nguyên phân của mỗi hợp tử;
Bài 3. Có một số hợp tử cùng loài cùng tiến hành nguyên phân 3 lần và đã tạo ra tổng số 56 tế bào con. Trong
các tế bào con có chứa tổng số 448 nhiễm sắc thể ở trạng thái chưa nhân đôi. Xác định:
a. Số hợp tử ban đầu
b. Tên của loài nói trên
c. Nếu các tế bào con nói trên bước vào chu kì nguyên phân tiếp theo và trải qua nhân đôi nhiễm sắc thể
thì số lượng cromatit trong các tế bào bằng bao nhiêu?
2. GIẢM PHÂN
Bài 4.
Trong vùng sinh sản của của một cá thể cái có một số tế bào sinh dục sơ khai nguyên phân bốn lần
liên tiếp. Có 75% số tế bào con được chuyển sang vùng chín và sau đó đã có tất cả 5400 nhiễm sắc thể bị tiêu
biến cùng với các thể định hướng.
1. Xác định số tế bào sinh dục sơ khai ban đầu.
2. Các trứng tạo ra tham gia thụ tinh với hiệu suất 25%. Các hợp tử nguyên phân với số lần bằng nhau và đã
nhận của môi trường nguyên liệu tương đương 6300 nhiễm sắc thể đơn. Xác định số nhiễm sắc thể, số crômatic
trong các tế bào con ở kì trước của lần nguyên phân cuối cùng

14

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Cho biết 2n = 60.
Bài 5. Chuột có bộ nhiễm sắc thể 2n = 40. Quan sát hai nhóm tế bào đang ở vùng chín của ống dẫn sinh dục
của một con chuột đực, người ta nhận thấy:
- Nhóm I có 1100 nhiễm sắc thể kép xếp trên mặt phẳng xích đạo của các thoi vô sắc, trong đó số nhiễm sắc thể
kép xếp hai hàng nhiều hơn số nhiễm sắc thể kép xếp một hàng là 500.
- Nhóm II có 1200 nhiễm sắc thể đang phân li về các cực của tế bào; trong đó số nhiễm sắc thể kép đang phân li
ít hơn số nhiễm sắc thể đơn đang phân li là 240.
1. Xác định các tế bào của mỗi nhóm đang ở kỳ phân bào nào.
2. Tính số tế bào ở mỗi kỳ đã xác định trên.
3. Xác định số lượng giao tử được tạo ra khi hai nhóm tế bào trên kết thúc quá trình phân bào.
Bài 6. Có một số trứng và một số tinh trùng tham gia thụ tinh, biết hiệu suất thụ tinh của tinh trùng là 6,25%.
Hiệu suất thụ tinh của trứng là 50%. Có 20 hợp tử được tạo thành. Hãy tính:
a. Số trứng, số tinh trùng được thụ tinh
b. Số tế bào sinh tinh
c. Số tế bào sinh trứng và số thể định hướng đã bị tiêu biến
Bài 7. Ở lợn 2n = 38. Một nhóm tế bào sinh tinh trùng và sinh trứng ở lợn khi giảm phân đã lấy nguyên liệu
của môi trường tế bào tạo ra 1140 NST đơn. Số NST trong các tinh trùng nhiều hơn các trứng 760. Xác định số
tinh trùng và số trứng được tạo thành từ nhóm tế bào sinh dục chín nói trên
Bài 8. Ở một trại gà giống, trong một đợt ấp trứng, người ta thu được 3800 con gà con. Kiểm tra tất cả các gà
mẹ, biết được tỉ lệ thụ tinh của trứng là 100%, tỉ lệ nở so với trứng thụ tinh là 95%.
a. Cho biết số lượng tế bào sinh trứng đã tham gia tạo đàn gà con.
b. Biết rằng ở gà 2n=78, hãy tính số lượng NST bị tiêu biến trong đợt hình thành tế bào trứng nói trên.
Bài 9. Tại vùng sinh sản của ống sinh dục cái có 5 tế bào sinh dục nguyên phân liên tiếp 4 lần. Các tế bào con
tạo ra đều trở thành tế bào sinh trứng. Các tế bào này chuyển sang vùng chín và đã lấy của môi trường nguyên

liệu tương đương 6240 NST đơn.
a. Xác định bộ NST lưỡng bội của loài
b. Tính số NST môi trường cung cấp cho toàn bộ quá trình tạo trứng từ 5 tế bào sinh dục sơ khai nói trên
c. Đã có bao nhiêu NST tiêu biến trong các thể định hướng?
Bài 10. Tại một lò ấp trứng người ta thu được 4000 gà con. Hãy xác định:
a. Số lượng tế bào sinh dục đực và cái sơ khai tham gia vào quá trình tạo đàn gà con nói trên
b. Số lượng trứng mang NST X và Y?
Biết trong đàn gà tỉ lệ gà mái chiếm 60%, hiệu suất thụ tinh 100%, các trứng được thụ tinh đều có khả năng nở
bình thường.
II. HƯỚNG DẪN GIẢI
Bài 1. HƯỚNG DẪN GIẢI:
1. Số nhiễm sắc thể mới hoàn toàn trong các tế bào con: (2 x - 2). 2n = (26 - 2). 18 = 1116 (NST)
- Số nhiễm sắc thể môi trường cung cấp cho đợt nguyên phân cuối cùng: 2 6 - 1. 18 = 576 (NST)
2. Trong quá trình nguyên phân:
- Số tế bào con lần lượt xuất hiện: 2x + 1 - 2 = 26 + 1 - 2 = 126 tế bào
- Số thoi vô sắc hình thành: 2x - 1 = 26 - 1 = 63 thoi vô sắc
Bài 2. HƯỚNG DẪN GIẢI:
1. Bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài:
Gọi x1, x2, x3 lần lượt là số lần nguyên phân của mỗi hợp tử I, II, III.
Ta có:
- Ở hợp tử I:
Số crômatic môi trường cung cấp:
(2x1 - 1 ). 2n = 280
Số nhiễm sắc thể trong các tế bào con:
2x1. 2n = 280 + 2n
- Ở hợp tử II:
Số nhiễm sắc thể trong các tế bào con:
2x2. 2n = 640
- Ở hợp tử III:
Số nhiễm sắc thể mới hoàn toàn trong các tế bào con:

(2x3 - 2). 2n = 1200
Số nhiễm sắc thể chứa trong các tế bào con:
15

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
2x3.2n = 1200 + 2. 2n
Tổng số nhiễm sắc thể chứa trong toàn bộ các tế bào con tạo ra từ cả ba hợp tử:
280 + 2n + 640 + 1200 + 2.2n = 2240
3.2n = 120 => 2n = 40
2. Số tế bào con và số lần nguyên phân của mỗi hợp tử
- Hợp tử I:
(2x1 - 1). 2n = 280
=> Số tế bào con tạo ra:
2x1 = 280/40 + 1 = 8 tế bào
2x1 = 8 = 23 => x1 = 3
- Hợp tử II:
2x2. 2n = 640
=> Số tế bào con tạo ra:
2x2 = 640/40 = 16 tế bào
2x2 = 16 = 24 => x2 = 4
- Hợp tử III:
(2x3 - 2). 2n = 1200
=> Số tế bào con được tạo ra:
2x3 = 1200/40 + 2 = 32 tế bào
2x3 = 32 = 25 => x3 = 5.
Bài 3. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Gọi a là số hợp tử ban đầu, mỗi hợp tử đều NP 3 lần => a*23 = 56 tế bào con => a = 7 hợp tử

b. Gọi 2n là bộ NST của loài => 2n*56 = 448 => 2n = 8; loài này là ruồi giấm
c. Tất cả 56 tế bào đều bước vào NP và nhân đôi bộ NST [ở pha S kì trung gian]
Số lượng crômatic = 56*8*2 = 896 crômatic
Bài 4. HƯỚNG DẪN GIẢI:
1. Số tế bào sinh dục sơ khai ban đầu:
Gọi a là số tế bào sinh dục sơ khai ban đầu. Suy ra số tế bào con sau nguyên phân: a.2 4 = 16a
Số tế bào sinh trứng: 75% x 16a = 12a
Số nhiễm sắc thể bị tiêu biến trong các thể định hướng:
3 x 12a x n = 5400 NST
=>
36a x 60/2 = 5400 NST
=>
a = 5400/ (36 x 30) = 5 tế bào
2. Số nhiễm sắc thể, số crômatic trong các tế bào:
Số hợp tử được tạo ra: 25%. 12a = 15 hợp tử
Gọi x là số lần nguyên phân của mỗi hợp tử, ta có:
(2x - 1). 15. 60 = 6300
=>
2x = 6300/15.60 + 1 = 8 = 23
=>
x=3
Số tế bào tiến hành đợt nguyên phân cuối cùng: 15. 2x-1 = 15. 23-1 = 60
Vào kỳ trước của lần nguyên phân cuối cùng:
Số nhiễm sắc thể trong các tế bào:
60 x 60 = 3600 NST kép
Số crômatic trong các tế bào:
60 x 2 x 60 = 7200 crômatic
Bài 5. HƯỚNG DẪN GIẢI:
1. Kỳ phân bào:
• Nhóm tế bào I:

- Các tế bào có nhiễm sắc thể kép xếp hai hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi vô sắc thuộc kỳ giữa I của
giảm phân.
- Các tế bào có nhiễm sắc thể kép xếp thành một hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi vô sắc thuộc kỳ giữa II
của giảm phân.
• Nhóm tế bào II:
- Các tế bào có nhiễm sắc thể kép phân li về các cực tế bào thuộc kỳ sau I của giảm phân.
- Các tế bào có nhiễm sắc thể đơn phân li về các cực tế bào thuộc kỳ sau II của giảm phân.
2. Số tế bào ở mỗi kỳ:
• Nhóm tế bào I:
16

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
- Số nhiễm sắc thể đang thuộc kỳ giữa I:
(1100 + 500)/ 2 = 800 (NST)
- Số nhiễm sắc thể đang thuộc kỳ giữa II:
800 - 500 = 300 (NST)
- Số tế bào đang ở kỳ giữa I:
800/ 2n = 800/40 = 20 tế bào
- Số tế bào đang ở kỳ giữa II:
300/ n = 300: 40/2 = 15 tế bào
• Nhóm tế bào II:
- Số nhiễm sắc thể đang ở kỳ sau I:
(1200 - 240)/ 2 = 480 (NST)
- Số nhiễm sắc thể đang ở kỳ sau II:
1200 - 480 = 720 (NST)
- Số tế bào đang ở kỳ sau I:
480/2n = 480/40 = 12 tế bào

- Số tế bào đang ở kỳ sau II:
720/2n = 720/40 = 18 tế bào
3. Số giao tử (tinh trùng) được tạo ra:
- Kết thúc phân bào (giảm phân), mỗi tế bào ở lần phân bào I tạo bốn tế bào con và mỗi tế bào ở lần phân bào II
tạo hai tế bào con
- Tổng số giao tử bằng tổng số tế bào con sau giảm phân:
(20 + 12). 4 + (15 + 18). 2 = 194 giao tử
Bài 6. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. 20 hợp tử được tạo thành có nghĩa là có 20 tinh trùng và 20 trứng đã thụ tinh thành công.
Số tinh trùng ban đầu là: 20/6,25% = 320.
Số trứng tham gia thụ tinh: 20/50% = 40
b. Số tế bào sinh tinh (2n): 1tế bào sinh tinh  qua giảm phân tạo thành 4 tinh trùng.
 Số tế bào sinh tinh = 320/4 = 80 tế bào.
c. Số tế bào sinh trứng là: 40 tế bào [mỗi tế bào sinh trứng giảm phân  1 trứng]
 Số thể định hướng bị tiêu biến là: 40*3 = 120 thể định hướng.
Bài 7. HƯỚNG DẪN GIẢI:
Gọi x là số tế bào sinh tinh; y là số tế bào sinh trứng.
Số tinh trùng được tạo ra là: 4x; số trứng được tạo ra là y.
Có số NST môi trường cung cấp: x.38 + y.38 = 1140
Số NST trong tinh trùng nhiều hơn trứng: 4x.19 – 19y = 760 76x – 19y = 760
 x = 14; y = 16
số tinh trùng là: 4*14 = 56 tinh trùng
số trứng được tạo thành: 16 trứng.
Bài 8. HƯỚNG DẪN GIẢI:
Số trứng đã được thụ tinh: 3800/95% = 4000 trứng
Do tỉ lệ thụ tinh là 100%, nên số trứng = số tế bào sinh trứng = số hợp tử = 4000
Số NST đã bị tiêu biến cùng các thể định hướng = 4000*3*39 = 468.000 NST
Bài 9. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Số tế bào sinh trứng là: 5*24 = 80 tế bào
Số NST cung cấp cho quá trình giảm phân: 2n*80 = 6240 => 2n = 78 [con gà]

b. Đầu tiên có 5 tế bào; số NST ban đầu = 5*78 = 390 NST
Số NST cung cấp cho quá trình NP: 80*78 – 390 = 5850 NST
Số NST cung cấp cho quá trình GP: 80*78 = 6240 NST
Vậy, tổng cung cấp là: 6240 + 5850 = 12090NST
c. Số NST bị tiêu biến: 80*3*39 = 9360NST
Bài 10. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Để tạo được 4000gà con = 4000 trùng x 4000 trứng
Số tế bào sinh dục đực sơ khai = 4000: 4 = 1000 tế bào
Số tế bào sinh dục cái sơ khai = 4000: 1 = 4000 tế bào
b. Trong đàn gà tỉ lệ gà mái là 60% có nghĩa là 60%XY
Gà trống XX chỉ tạo được 1 loại tinh trùng là X
Gà mái XY tạo được 2 loại trứng: X hoặc Y
17

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Vậy tỉ lệ đực cái phụ thuộc vào tỉ lệ trứng X hoặc Y => tỉ lệ 2 loại trứng là: 60%Y: 40%X
Số lượng 2 loại trứng là: 1600 trứng X và 2400 trứng Y
III. BÀI TẬP TỰ GIẢI
Bài 1. Có 5 hợp tử cùng loài cùng tiến hành nguyên phân một số lần và đã tạo ra tổng số 80 tế bào con. Trong
các tế bào con có chứa tổng số 1120 nhiễm sắc thể ở trạng thái chưa nhân đôi. Xác định:
a. Số lần nguyên phân của các hợp tử
b. Tên của loài nói trên
c. Nếu các tế bào con nói trên bước vào chu kì nguyên phân tiếp theo và trải qua nhân đôi nhiễm sắc thể
thì số lượng cromatit trong các tế bào bằng bao nhiêu ?
d. Xác định số thoi vô sắc đã được hình thành trong quá trình nguyên phân các hợp tử nói trên
Bài 2. Có 50 tế bào 2n của một loài chưa biết tên trải qua 1số đợt nguyên phân liên tiếp thu được 6400 tế bào
con.

a. Tìm số đợt nguyên phân.
b. Nếu trong lần nguyên phân cuối cùng, người ta đếm trong tất cả các tế bào có 499200 crômatic thì bộ
NST của loài là bao nhiêu?
c. Quá trình nguyên phân nói trên được cung cấp nguyên liệu tương đương bao nhiêu NST đơn?
Bài 3. Vịt nhà có bộ NST 2n=80 Có một tế bào sinh dục đực sơ khai và một tế bào sinh dục cái sơ khai đều có
số lần nguyên phân bằng nhau ở vùng sinh sản tất cả tế bào con tạo ra đều được chuyển sang vùng chín giảm
phân tạo ra 160 giao tử cái và giao tử đực. Xác định:
a. Số lần nguyên phân của mỗi tế bào sinh dục sơ khai đã cho
b. Số NST trong các tinh trùng nhiều hơn số NST có trong trứng
c. Số NST bị tiêu biến trong các thể định hướng
d. Số NST môi trường cung cấp cho mỗi tế bào sinh dục sơ khai đã cho phát sinh giao tử
Bài 4. Một tế bào sinh dục sơ khai của thỏ cái (2n=44). Sau một số đợt nguyên phân liên tiếp môi trường tế
bào đã cung cấp 11176 nhiễm sắc thể đơn mới hoàn toàn. Các tế bào con tạo ra đều trở thành tế bào sinh trứng,
giảm phân cho trứng. Hiệu suất thụ tinh của trứng là 50%, của tinh trùng là 6,25%. Mỗi trứng thụ tinh với tinh
trùng tạo ra một hợp tử.
a) Tìm số hợp tử được hình thành
b) Số lượng tế bào sinh trứng và sinh tinh trùng cần thiết để hoàn tất quá trình thụ tinh
c) Số đợt nguyên phân của tế bào sinh dục đực sơ khai ?
d) Để hoàn tất quá trình thụ thai môi trường tế bào cung cấp cho mỗi loại tế bào sinh dục sơ khai bao
nhiêu nhiễm sắc thể đơn mới tương đương để tạo trứng và tạo tinh trùng ? Nếu các tế bào sinh tinh
trùng được tạo ra từ một tế bào sinh dục đực.
Bài 5. Cho biết bộ NST của chuột là 2n = 40. Có một số trứng và một số tinh trùng tham gia thụ tinh, biết hiệu
suất thụ tinh của tinh trùng là 6,25%. Hiệu suất thụ tinh của trứng là 50%. Có 16 hợp tử được tạo thành. Hãy
tính:
a/ Số trứng và số tinh trùng đã tham gia thụ tinh
b/ Số tế bào sinh tinh và số lần nguyên phân từ một tế bào sinh dục đực sơ khai.
c/ Số tế bào sinh trứng, số NST trong các thể định hướng và trong các trứng không thụ tinh đã bị tiêu biến
Bài 1. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Gọi x là số lần NP => 5*2x = 80 =>2x = 16 => x = 4
b. Gọi 2n là bộ NST của loài: => 2n*80 = 1120 => 2n = 14; đây là bộ NST của đậu hà lan

c. Số lượng crômatic khi tất cả các tế bào trên bước vào nhân đôi: 80*2*14 = 2240 crômatic
d. Số thoi vô sắc đã hình thành:
Số tế bào đã từng thực hiện nguyên phân: 5 (24 – 1) = 75 tế bào
Số thoi vô sắc đã hình thành cũng chính bằng số tế bào đã thực hiện nguyên phân, vì mỗi tế bào nguyên phân
hình thành 1 thoi vô sắc
Bài 2. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Gọi x là số lần nguyên phân: 50*2x = 6400 => 2x = 128 => x = 7
b. Số tế bào tham gia lần nguyên phân cuối cùng là: 50*(2x-1) = 3200 tế bào
Số crômatic trong các tế bào khi thực hiện nguyên phân là: 3200*2n*2 = 499200
=> 2n = 78NST
c. Số tế bào trước NP là 50; số tế bào sau nguyên phân là 6400. Vậy, số nguyên liệu tế bào cần cung cấp thêm
là: 6350
Số lượng nguyên liệu NST cần cung cấp thêm là: 6350*78 = 495.300NST
18

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Bài 3. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Với x là số lần nguyên phân.
Tổng số tế bào sinh trứng và sinh tinh sau nguyên phân là: 2x + 2x
Tổng số giao tử tạo thành sau giảm phân: 4*2x + 1*2x = 160 => x = 5
b. Số NST trong tinh trùng nhiều hơn = 4*25*40 – 1*25*40 = 5120 – 1280 = 3840NST
c. Số NST bị tiêu biến trong các thể định hướng = 3*25*40 = 3840NST
d. Số NST môi trường cung cấp cho mỗi tế bào sơ khai để phát sinh giao tử đều bằng nhau:
1 tế bào nguyên phân 5 lần => số NST cung cấp là: 31*80 = 2480NST
32 tế bào giảm phân thì cần cung cấp = 32*80 = 2560NST
Vậy, cung cấp cho toàn bộ quá trình của mỗi tế bào là: 5040NST
Bài 4. HƯỚNG DẪN GIẢI:

a. Tính số hợp tử được hình thành.
Gọi x là số lần nguyên phân của tế bào sinh dục sơ khai.
(2x – 2)*44 = 11176 => x = 8
Số trứng được tạo thành sau giảm phân = số tế bào sinh trứng = 2 8 = 256 trứng
Số hợp tử = Số trứng thụ tinh thành công = 256*50% = 128 hợp tử
b. Số tế bào sinh trứng là: 256 tế bào
Số tế bào sinh tinh cần thiết:
Số tinh trùng tham gia thụ tinh = 128/6,25% =2048 tinh trùng
Số tế bào sinh tinh = 2048: 4 = 512 tế bào
c. Số đợt nguyên phân của tế bào sinh dục đực sơ khai: 2x = 512 => x = 9
d. Số NST cần cung cấp cho tế bào sinh dục cái sơ khai hoàn tất thụ tinh
- Cung cấp cho nguyên phân: 255*44 = 11.220 NST
- Cung cấp cho giảm phân: 256*44 = 11.264 NST
- Vậy, cung cấp toàn bộ là: 22.484 NST
Số NST cần cung cấp cho tế bào sinh dục đực sơ khai hoàn tất thụ tinh
- Cung cấp cho nguyên phân: 511*44 = 22.484 NST
- Cung cấp cho giảm phân: 512*44 = 22.528 NST
- Vậy, cung cấp toàn bộ là: 45.012 NST
Bài 5. HƯỚNG DẪN GIẢI:
a. Số trứng tham gia thụ tinh = 16: 50% = 32 trứng
Số tinh trùng tham gia thụ tinh = 16: 6,25% = 256 tinh trùng.
b. Số tế bào sinh tinh = 256: 4 = 64 tế bào => số lần nguyên phân = 6
c. Số tế bào sinh trứng = 32*1 = 32 tế bào
Số NST bị tiêu biến:
Số NST trong trứng không thụ tinh = 16*20 = 320NST
Số NST trong các thể định hướng = 32*3*20 = 1.920NST
Tổng số bị tiêu biến = 2.240NST

19

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
PHẦN 5: DI TRUYỀN HỌC
CHƯƠNG I: CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ
A-LÝ THUYẾT TỔNG HỢP PHẦN CƠ CHẾ DI TRUYỀN
BÀI 1: GEN, MÃ DI TRUYỀN VÀ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI CỦA ADN
I. ADN - GEN:
1. Khái niệm gen
Gen là một đoạn ADN mang thông tin mã hóa cho một sản phẩm xác định - có thể là ARN hay chuỗi
polipeptit
2. Cấu trúc chung và chức năng của ADN - gen:
a) Cấu tạo hóa học của ADN (Axit Deoxyribonucleic)
- ADN luôn tồn tại trong nhân tế bào và có mặt ở cả ti thể, lạp thể. ADN chứa các nguyên tố hóa học chủ
yếu C, H, O, N và P.
- ADN là đại phân tử, có khối lượng phân tử lớn, chiều dài có thể đạt tới hàng trăm micromet (µm) khối
lượng phân tử có từ 4 đến 8 triệu, một số có thể đạt tới 16 triệu đvC.
- ADN cấu tạo theo nguyên tắc đa phân, mỗi nuclêôtít có ba thành phần, trong đó thành phần cơ bản là
bazơnitric. Có 4 loại nuleotit mang tên gọi của các bazơnitric, trong đó A và G có kích thước lớn (Bazơ purin),
T và X có kích thước bé (Bazơ pyrimidin).
- Trên mạch đơn của phân tử ADN các đơn phân liên kết với nhau bằng liên kết hoá trị là liên kết được
hình thành giữa đường C5H10O4 của nuclêôtít này với phân tử H3PO4 của nuclêôtít kế tiếp. Liên kết hoá trị là
liên kết rất bền đảm bảo cho thông tin di truyền trên mỗi mạch đơn ổn định kể cả khi ADN tái bản và phiên mã.
- Từ 4 loại nuclêôtít có thể tạo nên tính đa dạng và đặc thù của ADN ở các loài sinh vật bởi số lượng, thành
phần, trình tự phân bố của nuclêôtít.
b) Cấu trúc không gian của ADN (Mô hình Oatxơn và Crick)
+ ADN là một chuỗi xoắn kép gồm 2 mạch đơn (mạch polinuclêôtít) quấn song song quanh một trục tưởng
tượng trong không gian theo chiều từ trái sang phải (xoắn phải) như một thang dây xoắn: tay thang là phân tử
đường (C5H10O4) và axit photphoric sắp xếp xen kẽ nhau, mỗi bậc thang là một cặp bazơnitric đứng đối diện và

liên kết với nhau bằng liên kết hiđro theo nguyên tắc bổ sung (NTBS). Đó là nguyên tắc A của mạch đơn này
có kích thước lớn bổ sung với T của mạch đơn kia có kích thước bé và nối với nhau bằng 2 liên kết hiđro. G
của mạch đơn này có kích thước lớn bổ sung với X của mạch đơn kia có kích thước bé và nối với nhau bằng 3
liên kết hiđro và ngược lại.
+ Trong phân tử ADN, do các cặp nuclêôtít liên kết với nhau theo NTBS đã đảm bảo cho chiều rộng của
chuỗi xoắn kép bằng 20 Ăngstrong (Ǻ), khoảng cách giữa các bậc thang trên các chuỗi xoắn bằng 3,4 Ǻ, phân
tử ADN xoắn theo chu kì xoắn, mỗi chu kì xoắn có 10 cặp nuclêôtít, có chiều cao 34 Ǻ.
- ADN của một số virut chỉ gồm một mạch polinuclêôtít. ADN của vi khuẩn và ADN của lạp thể, ti thể lại
có dạng vòng khép kín.
c) Tính đặc trưng của phân tử ADN
+ ADN (gen) đặc trưng bởi số lượng, thành phần trình tự phân bố các nuclêôtít, vì vậy từ 4 loại nuclêôtít đã
tạo nên nhiều loại phân tử ADN (gen) đặc trưng cho mỗi loài.
+ ADN đặc trưng bởi tỉ lệ
+ ADN đặc trưng bởi số lượng, thành phần trình tự phân bố các gen trong từng nhóm gen liên kết.
d) Chức năng của ADN
+ Chứa thông tin di truyền, thông tin đặc trưng cho mỗi loại bởi trình tự phân bố các nuclêôtít trên phân tử
ADN
+ Có khả năng nhân đôi chính xác để truyền thông tin di truyền qua các thể hệ.
+ Chứa các gen khác nhau, giữ chức năng khác nhau.
+ Có khả năng đột biến tạo nên thông tin di truyền mới.
Trắc nghiệm vận dụng
Câu 1: Trong các phát biểu sau về gen của tế bào sinh vật, phát biểu nào là chưa chính xác?
A. Gen là một đoạn ADN mang thông tin mã hóa cho một sản phẩm xác định
B. Gen chỉ có thể tồn tại trong nhân tế bào
C. Sản phẩm do gen mã hóa có thể là ARN hoặc chuỗi polipeptit
D. Gen qui định tính trạng của cơ thể sinh vật
Câu 2: Giữa các đơn phân trong phân tử ADN có các loại liên kết hoá học nào sau đây?
A. Liên kết hiđrô và liên kết hoá trị
B. Liên kết peptit và liên kết hiđrô
C. Liên kết hoá trị

D. Liên kết hiđrô
20

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
Câu 3: Vi khuẩn thuộc nhóm tế bào nhân sơ, hệ gen chính của vi khuẩn nằm trong cấu trúc nào dưới đây
A. ADN dạng thẳng mạch kép
B. ARN trong tế bào chất
C. Plasmit
D. ADN dạng vòng
Câu 4: Ở trong suối nước nóng có 1 số loài vi khuẩn ưa nhiệt sinh sống.Tỉ lệ A+T/G+X trong ADN của
các loài này rất thấp. Điều này được giải thích
A. Suối nước nóng có nhiểu H2S nên làm giảm tỉ lệ này
B. Suối nước nóng nghèo chất dinh dưỡng nên A và T ít được tổng hợp
C. Tỉ lệ này làm tăng số liên kết hiđrô nên ADN chịu nhiệt tốt hơn
D. Do các loài này kém tiến hóa nên chỉ số tỉ lệ thấp
Câu 5: Một trong những đặc điểm của các gen ngoài nhân ở sinh vật nhân thực là
A. không bị đột biến dưới tác động của các tác nhân gây đột biến.
B. không được phân phối đều cho các tế bào con.
C. luôn tồn tại thành từng cặp alen.
D. chỉ mã hóa cho các prôtêin tham gia cấu trúc nhiễm sắc thể.
Câu 6: Trong quá trình quy định đặc điểm của cơ thể gen đã mã hoá cho những sản phẩm nào?
A. ARN hoặc polipeptit
B. ADN hoặc ARN
C. ADN hoặc prôtêin
D. ARN hoặc prôtêin
[1.B
2.A

3.D
4.C
5.B
6.A]
II. MÃ DI TRUYỀN:
1. Khái niệm:
- Mã di truyền là trình tự sắp xếp các nuclêôtít trong gen (trong mạch khuôn) quy định trình tự sắp xếp
các axit amin trong prôtêin
- Trong ADN chỉ có 4 loại nu (A, T, G, X) nhưng trong prôtêin có khoảng 20 loại axit amin. Do đó mã di
truyền phải là mã bộ ba (còn gọi là codon).
- Mã di truyền gồm: bộ 3 mã gốc trên ADN, bộ 3 mã sao trên mARN và bộ 3 đối mã trên tARN. Ví dụ:
mã gốc là 3’-TAX…-5’ --> mã sao là: 5’-AUG…-3’ --> mã đối mã là: UAX --> axit amin được qui định là Met
2. Đặc điểm chung:
- Mã di truyền là mã bộ ba có tính đặc hiệu: cứ 3 Nu đứng kế tiếp nhau quy định 1 axit. Amin. Từ 4 loại
nu A, T, G, X (trên gen - ADN) hoặc A, U, G, X (trên ARN) ta có thể tạo ra 4 3 = 64 bộ 3 khác nhau.
- Mã di truyền có tính liên tục: được đọc theo một chiều từ một điểm xác định trên mARN và liên tục
từng bộ 3 Nu (không chồng lên nhau)
- Mã di truyền có tính thoái hóa (dư thừa): có nhiều bộ ba khác nhau cùng mã hóa cho một axit amin
- Mã di truyền có tính phổ biến: tất cả các loài đều dùng chung bộ mã di truyền như nhau
- Bộ ba mở đầu AUG: quy định axit amin Metionin ở sinh vật nhân thực và formin metionin ở sinh vật
nhân sơ
- Bộ ba UAA, UAG,UGA: 3 mã kết thúc (không quy định axit amin nào)
- Vậy trong 64 bộ 3 chỉ có 61 bộ 3 qui định axit amin
Trắc nghiệm vận dụng
Câu 1: Đặc điểm có nhiều bộ 3 cùng mã hóa cho một axit amin là đặc tính nào của mã di truyền
A. Tính liên tục
B. Tính đặc hiệu
C. Tính thoái hóa
D. Tính phổ biến
Câu 2: Điều nào sau đây không đúng khi nói đến các đặc điểm của mã di truyền ở sinh vật?

A. Các loài sinh vật khác nhau thường có bộ mã di truyền khác nhau
B. Mã di truyền được đọc một chiều và liên tục
C. Một axit amin có thể được mã hoá bởi nhiều bộ ba khác nhau
D. Có 61 bộ 3 mã hoá cho khoảng 20 loại axit amin
Câu 3: Trong 64 bộ ba mã di truyền, có 3 bộ ba không mã hoá cho axit amin nào. Các bộ ba đó là:
A. UGU, UAA, UAG
B. UUG, UGA, UAG
C. UAG, UAA, UGA
21

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
D. UUG, UAA, UGA
Câu 4: Bản chất của mã di truyền là
A. các axit amin đựơc mã hoá trong gen.
B. trình tự sắp xếp các nulêôtit trong gen quy định trình tự sắp xếp các axit amin trong prôtêin.
C. ba nuclêôtit liền kề cùng loại hay khác loại đều mã hoá cho một axit amin.
D. một bộ ba mã hoá cho một axit amin.
Câu 5: Các mã di truyền nào sau đây chỉ mã hoá 1 loại axit amin: (1) UAA; (2) AUG; (3) GUU; (4) XGA; (5)
UGG; (6) UUU.
A. 2,5.
B. 2, 4.
C. 2,3,4,5,6
D. 4,5.
Câu 6: Ta có thể căn cứ và dấu hiệu nào để nhận ra mạch mã gốc trên gen cấu trúc?
A. Có codon mở đầu là 5' XAT 3'
B. Mạch ở phía trên, chiều 5' - 3
C. Mạch bên trái, chiều 3' - 5‘

D. Có codon mở đầu là 3' XAT 5’
[1.C 2.A
3.C
4.B
5.C
6.A]
III. QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI CỦA ADN (tự sao chép, tái bản)
1. Nguyên tắc
- ADN có khả năng nhân đôi để tạo thành 2 ADN con giống hệt nhau và giống ADN mẹ. Sự tự nhân đôi
ADN là cơ sở cho sự nhân đôi của NST làm tiền đề cho quá trình phân chia nhân và phân chia tế bào.
- Quá trình nhân đôi ADN ở tế bào nhân sơ, nhân thực và ADN virut đều theo NTBS và bán bảo toàn
- Nguyên tắc bán bảo toàn (giữ lại một nữa) có nghĩa là mỗi ADN con được tạo ra có một mạch có nguồn
gốc từ mẹ, mạch còn lại được tổng hợp từ môi trường nội bào
2. Quá trình nhân đôi
- Dưới tác dụng của enzim tháo xoắn làm đứt các liên kết hiđrô giữa 2 mạch, ADN tháo xoắn, 2 mạch
đơn tách dần nhau ra.
- Dưới tác dụng của enzim ADN – polimeraza, mỗi Nu trong mạch đơn liên kết với một Nu tự do của
môi trường nội bào theo nguyên tắc bổ sung (A = T, G = X) để tạo nên 2 mạch đơn mới.
- Vì enzim ADN – polimeraza chỉ tổng hợp mạch mới theo chiều 5’3’ nên trên mạch khuôn 3’ 5’ mạch
bổ sung được tổng hợp liên tục
- Còn trên mạch khuôn 5’3’ mạch bổ sung được tổng hợp theo chiều ngược lại tạo thành những đoạn
ngắn gọi là đoạn Okazaki. Sau đó các đoạn Okazaki được nối lại với nhau nhờ enzim nối ADN – ligaza
- Quá trình kết thúc 2 phân tử ADN con xoắn lại. (nhờ đó từ mỗi NST đơn cũng tạo thành cặp NST kép
gồm 2 crômatic dính với nhau ở tâm động)
* Kết quả: từ một ADN mẹ qua quá trình tự nhân đôi tạo thành 2 ADN con giống hệt nhau và giống mẹ.
Trong mỗi ADN con có một mạch có nguồn gốc từ mẹ, mạch còn lại được tổng hợp từ môi trường nội bào
* Vd: từ một ADN sau 3 lần tự sao số ADN con được tạo thành là: 23 = 16 ADN con
=> số ADN con sau x lần tự sao = 2x ADN con
Trắc nghiệm vận dụng
Câu 1: Trong quá trình tự nhân đôi ADN, chuỗi pôlinuclêôtit mới được tổng hợp theo chiều nào?

A. Chiều từ 3’ đến 5’
B. Chiều từ 4’ đến 2’
C. Chiều từ 2’ đến 4’
D. Chiều từ 5’ đến 3’
Câu 2: Nguyên nhân chính dẫn đến sự xuất hiện các đoạn Okazaki trong quá trình tự nhân đôi ADN là gì?
A. Nguyên tắc bán bảo toàn chi phối ADN tự sao
B. ARN-pôlimeraza chỉ trược theo chiều 5' - 3'
C. Nguyên tắc bổ sung chi phối sự lắp ráp nuclêotit
D. Pôlinuclêotit mới chỉ tạo thành theo chiều 5' - 3'
Câu 3: Số lượng các loại nucleotit trên ADN luôn tuân theo nguyên tắc bổ sung, kết luận nào sau đây là đúng
theo NTBS?
A. A + G có số lượng bằng T + X
B. A + G có số lượng nhiều hơn T + X
C. A + T có số lượng ít hơn G + X
22

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học
D. A = T = G = X
Câu 4: Một vi khuẩn E.coli mang phân tử ADN chỉ chứa N15 được chuyển sang nuôi cấy trong môi trường chỉ
có N14. Sau 3 lần sao chép, có bao nhiêu phân tử ADN còn chứa N15?
A. 8 phân tử
B. 1 phân tử
C. 2 phân tử
D. Không có phân tử nào mang N15.
Câu 5: Quá trình nhân đôi ADN được thực hiện theo nguyên tắc gì?
A. Hai mạch được tổng hợp theo nguyên tắc bổ sung song song liên tục.
B. Một mạch được tổng hợp gián đoạn, một mạch được tổng hợp liên tục.

C. Nguyên tắc bổ sung và nguyên tắc bán bảo toàn.
D. Mạch liên tục hướng vào, mạch gián đoạn hướng ra chạc ba tái bản.
Câu 6: Vai trò của enzim ADN pôlimeraza trong quá trình nhân đôi ADN là:
A. tháo xoắn phân tử ADN.
B. lắp ráp các nuclêôtit tự do theo nguyên tắc bổ sung với mỗi mạch khuôn của ADN.
C. bẻ gãy các liên kết hiđrô giữa hai mạch của ADN.
D. nối các đoạn Okazaki với nhau.
[1.D 2.D
3.A
4.C
5.C
6.B]
Trắc nghiệm củng cô
Câu 1: Giả sử một gen được cấu tạo từ 3 loại nuclêôtit: A, T, G thì trên mạch gốc của gen này có thể có tối đa
bao nhiêu loại mã bộ ba?
A. 6 loại mã bộ ba.
B. 3 loại mã bộ ba.
C. 27 loại mã bộ ba.
D. 9 loại mã bộ ba.
Câu 2: Trong quá trình nhân đôi ADN, vì sao trên mỗi đơn vị tái bản có một mạch được tổng hợp liên tục còn
mạch kia được tổng hợp gián đoạn?
A. Vì enzim ADN polimeraza chỉ tổng hợp mạch mới theo chiều 5’→3’.
B. Vì enzim ADN polimeraza chỉ tác dụng lên một mạch.
C. Vì enzim ADN polimeraza chỉ tác dụng lên mạch khuôn 3’→5’.
D. Vì enzim ADN polimeraza chỉ tác dụng lên mạch khuôn 5’→3’.
Câu 3: Mã di truyền có tính đặc hiệu, tức là
A. tất cả các loài đều dùng chung một bộ mã di truyền.
B. mã mở đầu là AUG, mã kết thúc là UAA, UAG, UGA.
C. nhiều bộ ba cùng xác định một axit amin.
D. một bộ ba mã hoá chỉ mã hoá cho một loại axit amin.

Câu 4: Bản chất của mã di truyền là
A. trình tự sắp xếp các nulêôtit trong gen quy định trình tự sắp xếp các axit amin trong prôtêin.
B. các axit amin đựơc mã hoá trong gen.
C. ba nuclêôtit liền kề cùng loại hay khác loại đều mã hoá cho một axit amin.
D. một bộ ba mã hoá cho một axit amin.
Câu 5: Khi nói quá trình tự nhân đôi ADN tuân theo nguyên tắc bán bảo toàn có nghĩa là
A. Phân tử ADN con được tạo thành có một nửa giống phân tử ADN mẹ
B. ADN con được tạo ra gồm 1 mạch có nguồn gốc từ ADN mẹ mạch còn lại được tổng hợp từ môi trường
C. 1 nửa số phân tử ADN con được tạo ra có trình tự giống ADN mẹ
D. Phân tử ADN được tạo thành có 1 nửa đoạn có trình tự giống ADN mẹ
Câu 6: Trong quá trình nhân đôi ADN, enzim ligaza có vai trò
A. tổng hợp và kéo dài mạch mới.
B. tháo xoắn phân tử ADN.
C. nối các đoạn Okazaki với nhau.
D. tách hai mạch đơn của phân tử ADN.
[1.C 2.A
3.D
4.A
5.B
6.C]
BÀI 2: PHIÊN MÃ VÀ DỊCH MÃ
I. PHIÊN MÃ (sao mã)
1. Khái niệm
- Phiên mã là quá trình truyền thông tin di truyền từ ADN mạch kép sang ARN mạch đơn
23

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072


Lý thuyết và Bài tập Sinh học 12 - Kiến thức chi tiết và phương pháp tự học

- Trong nhân tế bào gen mang mật mã di truyền nhưng lại nằm cố định trên NST không thể di chuyển
được. Để giúp gen làm nhiệm vụ truyền thông tin và điều khiển quá trình dịch mã phải nhờ đến một cấu trúc
khác đó là mARN – bản sao của gen.
- Sau khi mARN được tổng hợp xong sẽ di chuyển ra ngoài tế bào chất với vai trò là bản sao của gen để
điều khiển quá trình dịch mã tổng hợp chuỗi pôlipeptit
2. Cấu trúc và chức năng của các loại ARN
a. Cấu trúc ARN
- ARN là một đa phân tử được cấu tạo từ nhiều đơn phân.
- Có 4 loại ribonuclêôtít tạo nên các phân tử ARN: Ađênin, Uraxin, Xitozin, Guanin, mỗi đơn phân gồm 3
thành phần: bazơnitric, đường ribozơ (C5H10O5) và H3PO4.
- Trên phân tử ARN các ribonuclêôtít liên kết với nhau bằng liên kết hoá trị giữa đường C 5H10O5 của
ribonuclêôtít này với phân tử H3PO4 của ribonuclêôtít kế tiếp.
- Có 3 loại ARN: rARN chiếm 70-80%, tARN chiếm 10-20%, mARN chiếm 5-10%.
- Mỗi phân tử mARN có khoảng 600 đến 1500 đơn phân liên kết với nhau bằng các liên kết hóa trị theo
dạng mạch thẳng.
- tARN gồm 80 đến 100 đơn phân, trong tARN ngoài 4 loại ribonuclêôtít kể trên còn có một số biến dạng
của các bazơnitric (trên tARN có những đoạn xoắn giống cấu trúc ADN, tại đó các ribonuclêôtít liên kết với
nhau theo NTBS (A-U, G-X). Có những đoạn không liên kết được với nhau theo NTBS vì chứa những biến
dạng của các bazơnitric, những đoạn này tạo thành những thuỳ tròn. Nhờ cách cấu tạo như vậy nên mỗi tARN
có hai bộ phận quan trọng: bộ ba đối mã và đoạn mang axit amin có tận cùng là ađênin.
- Phân tử rARN có dạng mạch đơn, hoặc quấn lại tương tự tARN trong đó có tới 70% số ribonuclêôtít
liên kết với nhau theo nguyên tắc bổ sung. Trong tế bào nhân sơ có 3 loại rARN (23S, 5S và 16S); ở sinh vật
nhân thật có tới 6 loại rARN (28S, 23S, 18S, 16S, 5,8S, 5S) với số ribo nuclêôtít từ 120 đến 5000 đơn phân.
- Ngoài ba loại ARN tồn tại trong các loài sinh vật mà vật chất di truyền là ADN thì ở những loài virut
vật chất di truyền là ARN thì ARN của chúng có dạng mạch đơn, một vài loại có ARN 2 mạch.
b. Chức năng các loại ARN:
- ARN thông tin (mARN): là phiên bản của gen, mang các bộ 3 mã sao, làm nhiệm vụ khuôn mẫu cho
dịch mã ở ribôxôm
- ARN vận chuyển (tARN): có chức năng vận chuyển axit. amin và mang bộ 3 đối mã tới ribôxôm để
dịch mã. Trong tế bào có nhiều loại tARN khác nhau, mỗi loại tARN vận chuyển một loại axit amin tương ứng

- ARN ribôxôm (rARN): liên kết với các phân tử prôtêin tạo trên các ribôxôm tiếp xúc với mARN và
chuyển dịch từng bước trên mARN, mỗi bước là một bộ ba nhờ đó mà lắp ráp chính xác các axit amin vào
chuỗi polipeptit theo đúng thông tin di truyền được quy định từ gen cấu trúc.
3. Diễn biến của cơ chế phiên mã
- Quá trình phiên mã được bắt đầu khi enzim ARN-polimeraza bám vào vùng khởi đầu của gengen tháo
xoắn và tách 2 mạch đơn, ARN-polimeraza di chuyển dọc theo mạch khuôn giúp cho các ribonuclêôtít tự do
trong môi trường nội bào liên kết với các nu trên mạch khuôn theo nguyên tắc bổ sung (A- U, G - X) tạo nên
phân tử mARN theo chiều 5’ 3’
- Đối với sinh vật nhân thực khi toàn bộ gen được phiên mã thì mARN sơ khai được cắt bỏ intron và nối
các exon với nhau thành mARN trưởng thành
Trắc nghiệm vận dụng
Câu 1: Đặc điểm nào dưới đây thuộc về cấu trúc của mARN?
A. mARN có cấu trúc mạch kép, dạng vòng, gồm 4 loại đơn phân A, T, G, X.
B. mARN có cấu trúc mạch kép, gồm 4 loại đơn phân A, T, G, X.
C. mARN có cấu trúc mạch đơn, gồm 4 loại đơn phân A, U, G, X.
D. mARN có cấu trúc mạch đơn, dạng thẳng, gồm 4 loại đơn phân A, U, G, X.
Câu 2: Enzim chính làm nhiệm vụ gắn kết các nu tự do trong quá trình phiên mã là
A. ADN-polimeraza.
B. restrictaza.
C. ADN-ligaza.
D. ARN-polimeraza
Câu 3: Để nhận ra codon tương ứng trên mARN trên mỗi tARN có mang cấu trúc gọi là
A. 1 bộ 3 đối mã
B. 1 bộ 3 mã hóa
C. 1 axit amin tương ứng
D. Các liên kết đặc biệt
24

Ths. Nguyễn Lâm Quang Thoại – 0989.626.072