Giá trị nhân văn cao cả trong vở kịch hồn trương ba da hàng thịt

Giá trị nhân văn cao cả trong vở kịch Hồn trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang
Vũ
09/09/2018 Dương Lê Nghị luận văn học 12 0

gia-tri-nhan-van-trong-vo-kich-hon-truong-ba-da-hang-thit-cua-luu-quang-vu
Mở bài:
Với hàng loạt vở kịch gây chấn động mạnh mẽ trong dư luận như: Lời nói dối cuối
cùng, Nàng Xi – ta, Chết cho điều chưa có, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ
chín, Khoảnh khắc và vô tận, Bệnh sĩ, Tôi và chúng ta… Lưu Quang Vũ không chỉ
trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm 80 của thế
kỉ XX mà còn là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học
nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Hồn Trương Ba, da hàng thịt (viết năm 1981) là một
trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã công diễn nhiều lần trên
sân khấu trong nước và ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã
xây dựng thành một vở kịch hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư
tưởng triết lí và nhân văn sâu sắc. Kịch của Lưu Quang Vũ nói chung và Hồn
Trương Ba, da hàng thịt nói riêng rất giàu giá trị nhân văn. Đoạn trích cảnh VII
trong sách giáo khoa thể hiện rõ điều đó.

Thân bài:
Giá trị nhân văn là một nội dung lớn, xuyên suốt nền văn học Việt Nam. Chủ nghĩa
nhân văn trong văn học rất phong phú, đa dạng biểu hiện ở lòng thương người, lên
án, tố cáo những thế lực chà đạp lên con người, khẳng định, đề cao con người về
các mặt phẩm chất, tài năng, những khát vọng chân chính như khát vọng về quyền
sống, quyền hạnh phúc, quyền tự do, khát vọng về công lí, chính nghĩa, đề cao
những quan hệ đạo đức, đạo lí tốt đẹp giữa người và người.


Lưu Quang Vũ đã đặt nhân vật của mình vào hoàn cảnh trớ trêu: Hồn Trương Ba
phải sống nhờ thân xác anh hàng thịt. Trương Ba giỏi đánh cờ bị Nam Tào bắt chết
nhầm. Vì muốn sửa sai, nên Nam Tào và Đế Thích cho hồn Trương Ba sống lại,

nhập vào xác anh hàng thịt vừa mới chết. Trú nhờ linh hồn trong thể xác anh hàng
thịt, Trương Ba gặp rất nhiều phiển toái. Hết lí trưởng sách nhiễu lại đến chị hàng
thịt đòi chồng.

Đặc biệt, thân xác hàng thì làm Trương Ba nhiễm một số thói xấu và một số nhu
cầu không phải của chính bản thân ông. Trước nguy cơ tha hóa về nhân cách và sự
phiền toái do mượn thân xác của kẻ khác, Trương Ba quyết định trả lại xác cho anh
hàng thịt và chấp nhận cái chết. Cảnh VII diễn ra ở nhà Trương Ba. Trưởng Hoạt
sang phê phán Trương Ba đã bắt đầu đổi tính: uống rượu, thích ăn ngon nước cờ đi
cũng khác. Lí tưởng lại đến gây khó dễ. Anh con trai của Trương Ba hư hỏng, chỉ
nghĩ đến tiền và trục lợi “quyết định dứt khoát sẽ bán khu vườn để có tiền mở thêm
vốn liếng cửa hàng thịt”.

Gia đình Trương Ba cũng cảm thấy xa lạ với ông. Khi phải sống với người chồng
mang hình dáng của kẻ khác, vợ Trương Ba buồn khổ định bỏ đi. Cô cháu gái vốn
yêu quý ông nội nhưng bây giờ quyết định không nhận ông: “Ông xấu lắm, ác lắm!
Cút đi! Lão đồ tể, cút đi”. Con dâu xót xa vì bố chồng không còn như ngày xưa
nữa: “Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên trong. Nhưng
thầy ơi, con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy… mỗi ngày thầy một đỗi khác
dần, mất mát dần, tất cả như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nỗi có lúc chính con
cũng không nhận ra thầy nữa… Con càng thương thầy, nhưng thầy ơi, làm sao, làm
sao giữa được thầy ở lại, hiền hậu, vui vẻ, tốt lành như thầy của chúng con xưa
kia? Làm thế nào, thầy ơi?”.

Bản thân Trương Ba vừa đau khổ vì phải sống trái tự nhiên, giả tạo vừa thấy bất
lực với chính mình. Một cuộc đối thoại với giữa xác hàng thịt diễn ra. Trong đó
khẳng định sức mạnh và thế lấn tới đối với hồn Trương Ba. Hồn Trương Ba thắp
hương gọi Đế Thích xuống giải thoát cho mình. Cùng lúc, cu Tị, con một người

hàng xóm, bạn thân của cháu nội Trương Ba ốm nặng, sắp chết. Đế Thích định cho
hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị nhưng Trương Ba kiên quyết từ chối xin cho cu
Tị được sống đồng thời trả xác cho anh hàng thịt đồng thời chấp nhận cái chết.

Khi không được là mình, hồn Trương Ba ở trong một tâm trạng đau đớn, day dứt.
Lời của người dẫn kịch “ngồi ôm đầu một hồi lâu”. Sau sự suy nghĩ căng thẳng đó
Trương Ba đi đến quyết định; không thể sống nhờ thân xác của anh hàng thịt được
nữa. Trước lí lẽ của xác hàng thịt “nực cười thật ! Khi ông phải tồn tại nhờ tôi,
chiểu theo những đòi hỏi của tôi, mà còn nhận là nguyên vẹn, trong sạch, thẳng
thắn”. Trương Ba không muốn nghe và bịt tai lại.

Cuộc đối thoại với xác anh hàng thịt đã khẳng định sức mạnh và thế lấn tới cảu hắn
đối với hồn Trương Ba. Không thể nào khác Trương Ba gần như “tuyệt vọng”. Sau
đó bần thần nhập vào xác anh hàng thịt. Những hành động thể hiện tâm trạng dằn
vặt, ngày càng bế tắc. Trương Ba như lâm vào cảnh cùng đường, không lối thoát.
Những lời thoại: “Ta,…ta đã bảo là mày im đi”, “trời” và lời thoại độc tâm: “Mày
đã thắng thế cái thân xác không phải là của tao ạ…không cần đời sống do mày
mang lại” để diễn tả một tâm trạng giằng xé của hồn Trương Ba trong thân xác anh
hàng thịt. Hồn Trương Ba muốn giải thoát khỏi lối sống giả, sống vô nghĩa trong
thân xác của người khác.

Ý nghĩa nhân văn cao cả của vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt là ở chỗ Lưu
Quang Vũ đã khẳng định, tôn trọng cái cá thể, khẳng định vị trí, vai trò cá nhân
trong xã hội. Qua lời thoại đầy triết lí nhà văn gửi thông điệp kêu gọi con người
phải sống như chính mình. “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”, câu nói đơn giản của
nhân vật hồn Trương Ba chính là chìa khóa mở ra giá trị nhân văn của tác phẩm.
Tác phẩm cho ta thấy bi kịch cảu con người khi bị đặt vào nghịch cảnh phải sống
nhờ, sống tại và trái tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và
tha hóa trước sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục. Hạnh phúc của con người phải
có sự hòa hợp giữa hồn và xác, tâm hồn trong sạch một thân thể khỏe mạnh.

Ý nghĩa nhân văn của vở kịch còn là ở chỗ nhà văn đã đấu tranh cho sự hoàn thiện
vẻ đẹp nhân cách con người. Để cho nhân vật Trương Ba khước từ cuộc sống vay
mượn thân xác người khác, Lưu Quang Vũ đã mở hướng để nhân vật vươn tới một
lễ sống đích thực, dẫu thân xác có trở về hư vô. Thể xác và linh hồn là hai phần
gắn bó hữu cơ làm nên một con người. Thể xác là nơi trụ ngụ của linh hồn, linh
hồn tạo nên sự sống, sự hoạt động của thể xác và điều khiển thể xác. Tuy nhiên, thể
xác cũng có tính độc lập tương đối của nó. Nếu linh hồn không giữ vững ý chí, thì
những nhu cầu, những đòi hỏi của thể xác có thể tác động tới linh hồn, làm thay
đổi bản chất của linh hồn.

Cuộc đấu tranh giữa linh hồn với thể xác là để đạt tới sự hòa hợp, thống nhất, để
con người làm chủ bản thân và hoàn thiện nhân cách. Hồn Trương Ba vẫn biết
sống là quý thật nhưng sống như thế nào mới là vấn đề đáng suy nghĩ. Trương Ba
trân trọng cuộc sống, như “không sống với bất cứ giá nào. Có những giá quá đắt,
không thể trả được”. Hiểu được như vậy, hồn Trương Ba tự nguyện rời xa cõi trần,
mặc dù Đế Thích định lại sửa sai một lần nữa bằng cho hồn Trương Ba nhập vào
xác cu Tị.

Trương Ba không muốn vay mượn thân xác người nào để phải làm những việc trái
với bản chất con người mình. Ông chọn cái chết thực sự để cho mình được sống
mãi trong hoài nhớ của mọi người, để một ông Trương Ba, người làm vườn, người
vun trồng sự sống tươi đẹp, vẫn sống trong tâm tưởng của mọi người. Để con
người được sống thực là mình, để con người thực sự là con người. Chỉ có kết cục
trong kịch của Lưu Quang Vũ là duy nhất đúng.

Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong
sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những
người thân yêu của mình. Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.

Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bị kịch lạc
quan đồng thời truyền đi thông điệp và sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và
của sự sống đích thực. Đoạn trích là vẻ đẹp tâm hồn của người lao động trong cuộc


đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực và
khát vọng hoàn thiện nhân cách.

Qua đoạn trích, ta thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên phương diện: sự hấp
dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu, sự kết hợp giữa tính hiện đại với
các giá trị truyền thống, sự phê phán mạnh mẽ quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm,
bay bổng.

Kết bài:
Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới
người đọc thông điệp: được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là
mình, sống trọn vẹn những giá trịn mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự
sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên và sự hài hào giữa
thể xác và tâm hồn. Con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch
cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn
tới những giá trị tinh thần cao quý.