Giải toán bằng cách lập hệ phương trình đầy đủ

ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung

GIẢI BÀI TOÁN BẰNG CÁCH LẬP PHƯƠNG TRÌNH
HỆ PHƯƠNG TRÌNH
A. Các bước giải bài toán bằng cách lập hệ phương trình:
Bước 1 : Lập hệ phương trình(phương trình)
1) Chọn ẩn và tìm điều kiện của ẩn (thông thường ẩn là đại lượng mà bài toán
yêu cầu tìm).
2) Biểu thị các đại lượng chưa biết theo ẩn và các đại lượng đã biết.
3) Lập hệ phương trình, (phương trình)biểu thị mối quan hệ giữa các lượng.
Bước 2 : Giải hệ phương trình, (phương trình)
Bước 3 : Kết luận bài toán.

B. Các dạng toán
Dạng 1: Toán chuyển động
Phương pháp : Toán chuyển động có ba đại lượng:

Quãng đường  Vận tốc �Thời gian

Vận tốc  Quãng đường : Thời gian

Thời gian  Quãng đường : Vận tốc.

Các đơn vị của ba đại lượng phải phù hợp với nhau. Nếu quãng đường tính
bằng ki-lô-mét, vận tốc tính bằng ki-lô-mét/giờ thì thời gian phải tính bằng giờ.
Chú ý:
 Nếu hai xe đi ngược chiều nhau khi gặp nhau lần đầu: Thời gian hai xe đi được
là như nhau, Tổng quãng đường 2 xe đi được bằng đúng quãng đường cần đi của
2 xe.
 Nếu hai phương tiện chuyển động cùng chiều từ hai địa điểm khác nhau là A

và B, xe từ A chuyển động nhanh hơn xe từ B thì khi xe từ A đuổi kịp xe từ B ta
luôn có hiệu quãng đường đi được của xe từ A với quãng đường đi được của xe từ
B bằng quãng đường AB
 Đối với (Ca nô, tàu xuồng) chuyển động trên dòng nước: Ta cần chú ý:
- Khi đi xuôi dòng: Vận tốc ca nô= Vận tốc riêng + Vận tốc dòng nước.
- Khi đi ngược dòng: Vận tốc ca nô= Vận tốc riêng - Vận tốc dòng nước.
- Vận tốc của dòng nước là vận tốc của một vật trôi tự nhiên theo dòng nước
(Vận tốc riêng của vật đó bằng 0)
Ví dụ 1: Hai ôtô cùng khởi hành 1 lúc từ 2 tỉnh A và B cách nhau 400 km đi
ngược chiều và gặp nhau sau 5h .nếu vận tốc của mỗi xe vẫn không thay

đổi

nhưng xe đi chậm xuất phát trước xe kia 40 phút thì 2xe gặp nhau sau 5h 22phút
kể từ lúc xe chậm khởi hành Tính vận tốc của mỗi xe
Ví dụ 2: Một ô tô dự định đi từ A đến B trong một thời gian nhất định. Nếu xe
chạy mỗi giờ nhanh hơn 10km thì đến sớm hơn dự định 3 giờ, cũn xe chạy chậm
Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 1


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung
lại mỗi giờ 10km thì đến nơi chậm mất 5 giờ. Tính vận tốc của xe lúc đầu, thời
gian dự định và chiều dài Quãng đường AB.
Ví dụ 3 : Một chiếc thuyền xuôi ngược dong trên một khúc sông dài 40km hết 4h
30 phút . Biết thời gian thuyền xuôi dòng 5km bằng thời gian thuyền ngược dòng
4 km Tính vận tốc dòng nước ?
Ví dụ 4: Một xe tải và một xe con cùng khởi hành từ A đi đến B xe tải đi với vận

tốc 40km/h xe con đi với vận tốc 60km/h . Sau khi mỗi xe đi được nửa quãng
đường xe con nghỉ 40 phút rồi chạy tiếp đển B Xe tải trên quãng đường còn lại đã
tăng vận tốc thêm 10km/h nữa nhưng vẫn đến B chậm chậm hơn xe con nửa giờ .
Hãy tính quãng đường AB
Ví dụ 5: Một ô tô đi từ A đến B với một vận tốc xác định và trong một thời gian đã
định. Nếu vận tốc của ô tô giảm 10 km/h thì thời gian tăng 45 phút. Nếu vận tốc
của ô tô tăng 10 km/h thì thời gian giảm 30 phút. Tính vận tốc và thời gian dự
định đi của ôtô?
Ví dụ 6 : Một ô tô và một xe đạp chuyển động đi từ hai đầu một quãng đường,
sau 3 giờ thì hai xe gặp nhau. Nếu đi cùng chiều và xuất phát tại một địa điểm,
sau 1 giờ hai xe cách nhau 28 km. Tính vận tốc xe
Ví dụ 7 : Hai ca nô cùng khởi hành từ A đến B cách nhau 85 km và đi ngược
chiều nhau. Sau 1 giờ 40 phút thì gặp nhau. Tính vận tốc thật của mỗi ca nô, biết
rằng vận tốc ca nô đi xuôi dòng lớn hơn vận tốc ca nô đi ngược dòng là 9 km/h và
vận tốc dòng nước là 3km/h.
Ví dụ 8 : Hai Ô tô cùng khởi hành một lúc từ A và B và đi ngược chiều nhau .
Tính quãng đường AB và vận tốc của mỗi xe biết rằng sau 2 giờ hai xe gặp nhau
tại một điểm cách chính giữa quãng đường AB là 10km . Nếu xe đi chậm tăng gấp
đôi vận tốc thì sau 1 giờ 24 phút thì hai xe gặp nhau ?
Ví dụ 9 :Một chiếc thuyền xuôi dòng , ngược dòng trên khúc sông dài 40km hết
4h30 phút .Biết thời gian xuôi dòng 5km bằng thời gian thuyền ngược dòng 4km
.Tính vận tốc của dòng nước
Dạng 2 : Bài toán về năng suất
Phương pháp: Loại toán này có ba đại lượng:
1. Khối lượng công việc = Năng suất �Thời gian.
2. Năng suất = Khối lượng công việc : Thời gian.
3. Thời gian = Khối lượng công việc : Năng suất.
Ví dụ 1 : Hai tổ SX cùng may một loại áo .Nếu tổ thứ 1 may trong 3 ngàytổ thứ 2
may trong 5 ngày thì 2 tổ may được 1310 chiếc áo .Biết rằng trong một ngày tổ
Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 2


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung
may được nhiều hơn tổ thứ 2 là 10 chiếc áo.Hỏi mỗi tổ trong 1 ngày may được
bao nhiêu chiếc áo ?
Ví dụ 2 : Theo kế hoạch, một xưởng may phải may xong 280 bộ quần áo trong
một thời gian quy định. Đến khi thực hiện, mỗi ngày xưởng đó may được nhiều
hơn 5 bộ quần áo so với số bộ quần áo phải may trong một ngày theo kế hoạch.
Vì thế, xưởng đó hoàn thành kế hoạch trước 1 ngày. Hỏi theo kế hoạch, mỗi ngày
xưởng phải may xong bao nhiêu bộ quần áo?
Ví dụ 3 : Một máy bơm theo kế hoạch bơm đầy nước vào một bể chứa 50 m
trong một thời gian nhất định .Do người công nhân đã cho máy bơm hoạt động
với công suất tăng thêm 5m /h .Nên đã bơm đầy bể sớm hơ dự định là 1h 40
phút .Hãy tính công suất của máy bơm theo kế hoạch ?
Ví dụ 4 : Một nhóm thợ đặt kế hoạch SX 1200 sản phẩm .Trong 12 ngày đầu họ
làm đúng theo kế hoạch đề ra những ngày còn lại họ đã làm vượt mức 20 sản
phẩm ,nên hoàn thành kế hoạch sớm 2 ngày.Theo kế hoạch mỗi ngày cần SX bao
nhiêu sản phẩm ?
Ví dụ 5 : Một đội công nhân dự định làm 120 SP trong 1 thời gian nhất định .Sau
khi làm được 2 h với năng suất dự kiến ,người đó đã thao tác cải tiến hợp lý nên
đã tăng năng suất lên được 3 SP mỗi h và vì vậy người đó đã hoàn thành kế
hoạch sớm hơn dự định là 1h 36 phút .Hãy tính năng suất dự kiến ?
Ví dụ 6: Một tổ có kế hoạch sản suất 350 sản phẩm theo năng suất dự kiến .Nếu
tăng năng suất 10 SP một ngày thì tổ đó hoàn thành sớm 2 ngày so với giảm
năng suất 10 SP mỗi ngày .Tính năng suất dự kiến
Dạng 3 : Bài toán này là một bài toán về công việc đồng thời ( bể nướclàm chung làm riêng)
Phương pháp: Để giải loại toán này, ta thường coi toàn bộ công việc là 1 đơn vị.

Suy ra năng suất = .
Lập phương trình theo mẫu :
Tổng các năng suất riêng = Năng suất chung.
Ví dụ 1: Hai người cùng làm một công việc trong 7h 12 phút thì xong công việc
nếu người thứ 1 làm trong 4h ngừơì thứ 2 làm trong 3h thì đựơc 50% công việc
Hỏi mỗi ngừơi làm 1 mình trong mấy giờ thì xong
Ví dụ 2 : Hai vòi nước cùng chảy vào 1 cái bể cạn sau 4 h48 phút giờ thì đầy bể
nếu mở vòi thứ 1 trong 9h sau đó mở vòi thứ 2 6/5h nữa thì đầy bể .Hỏi nếu mỗi
vòi chảy một mình trong bao nhiêu lâu thì đầy bể

Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 3


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung
Ví dụ 3 : Ở một nông trường ,có 2 máy cày cùng cày chung 1 thửa ruộng sau 2h
thì xong .Nếu mỗi máy cày riêng thửa ruộng đó thì máy thứ 1 cày xong trước máy
2 là 3h Tính thời gian mỗi máy cày
Ví dụ 4 : Hai vòi nước cùng chảy vào 1 cái bể trong 3h 45 phút thì đầy bể
Hỏi nếu mỗi vòi chảy 1 mình trong bao nhiêu lâu thì đầy bể ? Biết rằng vòi thứ hai
chảy lâu hơn vòi thứ 1 4h
Ví dụ 5 : Hai người cùng làm chung 1 công việc hết 6h Nếu là riêng mỗi người
làm nửa công việc thì tổng số giờ làm là 12 h 30 phút. Hỏi nếu mỗi người làm 1
mình xong cả công việc thì mất bao nhiêu giờ?
Dạng 4: Bài toán này là một bài toán về số và chữ số.
Phương pháp :
 Biểu diễn số có hai chữ số xy được biểu diễn thành tổng 10 x  y, trong đó x ��;

0  x �9 và y ��; 0 �y �9. Số viết theo thứ tự ngược lại là yx  10 y  x.
 Biểu diễn số có ba chữ số: abc  100a  10b  c trong đó a là chữ số hàng trăm và
0  a �9 , a ��, b là chữ số hàng chục và 0 �b �9, b ��, c là chữ số hàng đơn vị và
0 �c �9, c ��.
Ví dụ 1 : Tìm 2 số biết tổng của chúng bằng 1006 nếu lấy số lớn chia cho số bé
được thương là 2và số dư 124.
Ví dụ 2 : Tìm một số có hai chữ số nếu chia số đó cho tổng hai chữ số
được thương là 6 nếu cộng tích hai chữ số với 25 thì được số nghịch đảo
Ví dụ 3: Cho một số có hai chữ số. Nếu đổi chỗ hai chữ số của nó thì được một số
lớn hơn số đã cho là 63. Tổng của số đã cho và số mới tạo thành bằng 99. Tìm số
đã cho.
Ví dụ 4: Tìm số có hai chữ số biết rằng phân số có tử số là số đó, mẫu số là tích

của hai chữ số của nó có phân số tối giản là

và hiệu của số cần tìm với số có

cùng các chữ số với nó nhưng viết theo thứ tự ngược lại bằng 27.
Ví dụ 5 : Tìm tất cả các số tự nhiên có hai chữ số, biết rằng chữ số hàng đơn vị
nhỏ hơn chữ số hàng chục là 2 và tích của hai chữ số đó của nó luôn lớn hơn tổng
hai chữ số của nó là 34.
Dạng 5 : Toán phần trăm
Phương pháp: Nếu gọi số sản phẩm là x thì số sản phẩm đội đó khi tăng a% là

(1  a%) x , số sản phẩm đội đó khi giảm a % là (1  a %) x .
Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 4

ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung
Ví dụ 1 : Trong tháng đầu hai tổ SX được 800 chi tiết máy sang tháng thứ 2 tổ 1
vượt mức 15% tổ 2vượt mức 20%do đó cuối tháng hai tổ SX được 945 chi tiết
máy. Hỏi trong tháng đầu mỗi tổ SX được bao nhiêu chi tiết máy
Ví dụ 2 : Một người mua hai loại mặt hàng A và B .Nếu tăng giá mặt hàng Athêm
10% và mặt hàng B thêm 20% thì người đó phải trả 232 nghìn đồng .Nhưng nếu
giảm giá cả hai mặt hàng là 10% thì người đó phải trả tất cả 180 nghìn đồng .
Tính giá tiền mỗi loại lúc đầu ?
Ví dụ 3 : Trong tháng 1 hai tổ làm được 900 SP sang tháng 2 tổ 1 làm vượt mức
15% tổ 2 vượt mức 10% vì vậy 2 tổ làm được 1010 SP Hỏi trong tháng 1 mỗi tổ
làm được bao nhiêu SP.
Dạng 6: Toán có nội dung hình học
Phương pháp :
-Với hình chữ nhật:

Diện tích = Chiều dài x Chiều rộng
Chu vi = (Chiều dài + Chiều rộng) x 2

-Với tam giác:

Diện tích = (Đường cao x Cạnh đáy) : 2
Chu vi = Tổng độ dài ba cạnh

-Với hình vuông :

Diện tích = bình phương 1 cạnh
Chu vi = (Chiều dài cạnh ) x 4

-Với hình thang :

1
Diện tích = 2 (Độ dài đáy lớn+độ dài đáy nhỏ): chiều cao
Chu vi = tổng 4 cạnh

Ví dụ 1 : Một thửa ruộng hình chữ nhật có chiều rộng ngắn hơn chiều dài là 45m
Tính diện tích thửa ruộng.biết rằng nếu giảm chiều dài đi 2lần và chiều rộng tăng
lên 3lần thì chu vi thửa ruộng không thay đổi.
Ví dụ 2 : Tính ba cạnh của một tam giác vuông ABC vuông tại A biết chu vi tam
giác là 12 m và tổng bình phương của ba cạnh bằng 50 m.
Ví dụ 3 : Vườn trường hình chữ nhật có diện tích 600m , tính kích thước của hình
chữ nhật. Biết rằng nếu giảm bớt mỗi cạnh 4m thì diện tích còn 416m
Ví dụ 4 : Một hình chữ nhật có chu vi là 70 m ,nếu giảm chiều rộng đi 3m và tăng
chiều dài 5m thì diện tích như cũ .Hãy tìm chiều rộng và chiều dài ?
Ví dụ 5: Một khu đất hình chữ nhật có chu vi là 280 mngười ta làm đường đi xung
quanh rộng 2m nên diện tớch phần cũn lại để trồng vườn là 4256m2
Tính kích thước ban đầu của khu vườn ;
Dạng 7: Tăng giảm các đại lượng
Phương pháp :
Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 5


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung




Số chỗ 1 dẫy x số dãy= tổng số chỗ ngồi
Số cây 1 hàng x số hàng =tổng số cây
Số xe x số hàng 1 xe trở = tổng số hàng

Ví dụ 1 : Trong một buổi lao động trồng cây ,một tổ học sinh được trao nhiệm vụ
trồng 56 cây .Vì có 1 bạn trong tổ được phân công làm việc khác nên để trồng đủ
số cây được giao ,mỗi bạn còn lại trong tổ đều trồng tăng thêm 1 cây với dự định
lúc đầu. Hỏi tổ học có bao nhiêu bạn biết số cây được phân cho mỗi bạn đều bằng
nhau.
Ví dụ 2 : Một rạp hát có 300 chỗ ngồi .Nếu mỗi dãy ghế thêm 2 chỗ ngồi và bớt
đi 3 dãy ghế thì rạp hát sẽ giảm đi 11 chỗ ngồi .Hãy tính xem trước khi có dự kiến
sắo xếp trong rạp hát có mấy dẫy ghế ?
Ví dụ 3 : Một đội xe cần chở 480 tấn hàng khi sắp khởi hành đội được điều thêm
3xe nữa nên mỗi xe chở ít hơn dự định 8 tấn .Hỏi lúc đầu đọi có bao nhiêu chiếc
xe ?biết rằng các xe chỏ như nhau .
Ví dụ 4 : Một đội xe theo kế hoạch chở hết 140 tấn hàng trong một số ngày qui
định .Do mỗi ngày đội đó chở vượt mức 5 tấn nên đội đó hoàn thành kế hoạch
sớm hơn thời gian qui định 1 ngày và chở thêm được 10 tấn . Hỏi theo kế hoạch
đội xe chở hàng hết bao nhiêu ngày ?
Ví dụ 5 : Một công ty vận tải điều một số xe tải để chở 90 tấn hàng. Khi đến kho
hàng thì có 2 xe bị hỏng nên để chở hết lượng hàng thì mỗi xe cũn lại phải chở
thêm 0,5 tấn so với dự định ban đầu. Hỏi số xe được điều đến chở hàng là bao
nhiêu ? Biết rằng khối lượng hàng chở ở mỗi xe là như nhau.
Dang 8: Các dạng khác
Ví dụ 1: Một dung dịch chứa 30% a xítnitơ ríc ( tính theo thể tích ) vào một dung
dịch khác chứa 55% a xít ni tơ ríc .Cần phải trộn thêm bao nhiêu lít dung dịch loại
1 vào loại 2 để được 100 lít dung dịch 50% a xít nitơ ríc.
Ví dụ 2 : Có 45 người gồm bác sĩ và luật sư tuổi trung bình của họ là 40 . Tính
số bác sĩ và luật sư biết rằng tuổi trung bình của bác sĩ là 35 tuổi trưng bình của
luật sư là 50 .

Ví dụ 3 : Hai trường A và B của một thị trấn có 210 học sinh thi đỗ hết lớp 9, đạt
tỷ lệ trúng tuyển 84%. Tính riêng thì trường A đỗ 80%, trường B đỗ 90%. Tính xem
mỗi trường có bao nhiêu học sinh lớp 9 dự thi?
Ví dụ 4 : Một dung dịch chứa 30% a xít ni tơ ríc (tính theo thể tích ) và một
dung dịch khác chứa 55% a xít ni tơ ríc . Cần phải trộn thêm bao nhiêu lít dung
dịch loại 1 và loại 2 để được 100 lít dung dịch chưa 50% a xit ni tơ ríc
Ví dụ 5:

Trăm trâu trăm cỏ

Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 6


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung
Trâu đứng ăn năm
Trâu nằm ăn ba
Lụ khụ trâu già
Ba con một bó
Hỏi có bao nhiêu con trâu đứng , con trâu nằm , con trâu già
Ví dụ 6 : Tuổi của ông An hơn An 56 tuổi , cách đây 5 năm tuổi của ông An gấp 8
lần tuổi An . Hỏi tuổi của An hiện nay bao nhiêu tuổi ?

C. Bài tập tự luyện
1). Một ô tô tải đi từ A đến B với vận tốc 45km/h. sau 1 giờ 30 phút thì một xe con
cũng xuất phát đi từ A đến B với vận tốc 60km/h và đến B cùng lúc với xe tải. Tính
quãng đường AB.
2). Hai người đi xe đạp xuất phát cùng một lúc đi từ A đến B. vận tốc của họ hơn

kém nhau 3km/h nên đến B sớm muộn hơn nhau 30 phút. Tính vận tốc của mỗi
người, biết quãng đường AB dài 30km/h.
3). Hai tỉnh A,B cách nhau 180km/h. Cùng một lúc, ô tô đi từ A đến B và một xe
máy đi từ B về A. Hai xe gặp nhau ở thị trấn C. Từ C đến B ô tô đi hết 2 giờ, còn từ
C về A xe máy đi hết 4 giờ 30 phút. Tính vận tốc của ô tô và xe máy biết rằng trên
đường AB hai xe đều chạy với vận tốc không đổi.
4). Trong một cuộc đua, ba tay đua mô tô đã khởi hành cùng một lúc. Mỗi giờ
người thứ hai chạy chậm hơn người thứ nhất 15km và nhanh hơn người thứ ba 3
km. người thứ ba đến đích chậm hơn người thứ nhất 12 phút và sớm hơn người
thứ ba 3 phút. Tính thời gian chạy hết quãng đường đua của các tay đua.
5). Một xe máy đi từ A đến B trong thời gian dự định. Nếu vận tốc tằng 20km/h thì
đến sớm 1 giờ, nếu vận tốc giảm đi 10km/h thì đến muộn 1 giờ. Tính quãng đường
AB.
6). Một ô tô đi từ A đến B. Cùng một lúc, một ô tô khác đi từ B đến A với vận tốc

2
bằng 3 vận tốc ô tô thứ nhất. Sau 5 giờ chúng gặp nhau. Hỏi mỗi ô tô đi cả quãng
đường AB mất bao lâu?
7). Hai bến sông A và B cách nhau 40km. cùng một lúc với ca nô xuôi từ bến A có
một chiếc bè trôi từ bến A với vận tốc 3km/h. Sauk hi đến bến B, ca nô quay trở
về bến A ngay và gặp bè, khi đó bè đã trôi được 8km. tính vận tốc riêng của ca
nô.

Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 7


ĐHSPHN
Ths . Lê Hải Trung

8) Hai bạn A và B cùng làm chung một công việc thì hoàn thành sau 6 ngày. Hỏi
nếu A làm một mình 3 ngày rồi nghỉ thì B hoàn thành nốt công việc trong thời
gian bao lâu? Biết rằng nếu làm một mình xong công việc thì B làm lâu hơn A là 9
ngày.
9) Trong một kỳ thi, hai trường A,B có tổng cộng 350 học sinh dự thi. Kết quả là
hai trường có tổng cộng 338 học sinh trúng tuyển. Tính ra thì trường A có 97% và
trường B có 96% học sinh dự thi trúng tuyển. Hỏi mỗi trường có bao nhiêu thí sinh
dự thi?
10) Có hai loại quặng sắt. quặng loại A chứa 60% sắt, quặng loại B chứa 50% sắt.
người ta trộn một lượng quặng loại A với một lượng quặng loại B thì được hỗn hợp

8
chứa 15 sắt. Nếu lấy tăng hơn lúc đầu là 10 tấn quặng loại A và lấy giảm hơn lúc
17
đầu là 10 tấn quặng loại B thì được hỗn hợp quặng chứa 30 sắt. Tính khối lượng
quặng mỗi loại đem trộn lúc đầu.

Giải toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình

Page 8