PHÂN LOẠI NGHĨA vụ TRONG tư PHÁP LA mã và SO SÁNH với các LOẠI NGHĨA vụ TRONG PHÁP LUẬT dân sự VIỆT NAM

PHÂN LOẠI NGHĨA VỤ TRONG TƯ
PHÁP LA MÃ VÀ SO SÁNH VỚI CÁC
LOẠI NGHĨA VỤ TRONG PHÁP LUẬT
DÂN SỰ VIỆT NAM
MỞ BÀI
Trong quan hệ pháp luật dân sự hay bất cứ một quan hệ pháp lu ật nào đều tồn t ại hai bên quan h ệ pháp lý, ràng
buộc giữa quyền và nghĩa vụ của nhau, không tách rời nhau. T ừ xa x ưa, các lu ật gia đã quy định rõ ràng quyền cũng như
nghĩa vụ của các bên khi tham gia vào quan hệ pháp lu ật nhằm đảm bảo lợi ích chính đáng c ủa các ch ủ th ể khi tham gia
vào quan hệ pháp luật dân sự; góp phần nâng cao hiệu quả pháp lý khi các ch ủ th ể ti ến hành các ho ạt động liên quan đến
giao dịch dân sự. Nhằm tìm hiểu sâu xa hơn nguồn gốc cũng như chế định nghĩa vụ từ thời La Mã cố đại và so sánh nó với
pháp luật dân sự Việt Nam hiện nay như thế nào em xin chọn đề tài số 09 : “ Phân loại nghĩa vụ trong tư pháp La
Mã và so sánh với các loại nghĩa vụ trong pháp luật dân sự Việt Nam “ để làm bài tập học kỳ lần này của
mình.
NỘI DUNG
I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NGHĨA VỤ DÂN SỰ TRONG TƯ PHÁP LA MÃ
1.

Khái niệm nghĩa vụ
Nếu như quyền sở hữu biểu hiện một tài sản thuộc về một chủ thể nhất định thì ngh ĩa v ụ là m ối quan h ệ gi ữa các
chủ thể trong việc chuyển dịch tài sản. Nghĩa vụ được phát sinh sau khi các chủ thể đã có những thỏa thu ận về việc chuyển
giao tài sản đó.
Theo các tài liệu cổ của La Mã thì nghĩa vụ được định nghĩa như sau : “ Nghĩa vụ là sự ràng buộc của
các chủ thể, trong đó người ta phải thực hiện một số hành vi theo pháp luật quy định .”
Bản chất của nghĩa vụ không phải là làm một việc nào đó, làm ra m ột tài s ản hay th ực hi ện m ột địa d ịch mà là
mối quan hệ giữa chúng ta và theo đó họ phải cho ta một vật, phải thực hiện hoặc kiềm chế không được làm một vi ệc.
2.

Đặc điểm của nghĩa vụ

Từ quy định trên có thể thấy nghĩa vụ là một loại quan hệ, trong đó phải có it nh ất là hai bên là bên có quy ền và
bên có nghĩa vụ mỗi bên có thể có một hoặc nhiều chủ thể tham gia. Bên có ngh ĩa v ụ ph ải th ực hi ện yêu c ầu c ủa bên có

quyền, nếu không thực hiện, thực hiện không đúng yêu cầu thì phải gánh chịu hậu quả pháp lý nh ất định. NVDS là m ột
loại quan hệ pháp luật dân sự, do vậy cũng mang những đặc điểm chung của lo ại quan hệ này. Bên c ạnh đó, NVDS v ẫn có
những nét đặc thù, riêng biệt cụ thể.


Thứ nhất nghĩa vụ là một quan hệ tài sản: quan hệ tài sản được hiểu là mỗi quan hệ gi ữa các bên thông qua m ột
lợi ích vật chất cụ thể mà các bên cùng hướng tới. Hành vi thực hiện nghĩa vụ có thể là sự chuyển dịch tài s ản giữa các bên
hoặc là một loại quan hệ mà trong đó có ít nhất một bên được hưởng lợi.
Thứ hai nghĩa vụ là mối quan hệ pháp lý ràng buộc giữa các con nợ và chủ nợ: ngh ĩa v ụ t ự nhiên v ẫn có hi ệu l ực
pháp luật với tư cách là căn cứ phát sinh quyền của chủ nợ nhưng không bắt buộc thi hành. Tuy nhiên ngh ĩa v ụ là m ối
quan hệ pháp lý, bởi vậy việc thực hiện nghĩa vụ không chỉ còn là phạm trù thu ộc ch ủ n ợ và con n ợ mà còn b ị ràng bu ộc
và được nhà nước bảo đảm thực hiện
Thứ ba hành vi thực hiện nghĩa vụ của con nợ luôn mang lại lợi ích cho ch ủ n ợ. Xu ất phát t ừ m ục đích c ủa các
bên khi tham gia quan hệ NVDS là hướng tới một lợi ích nh ất định ( th ường là tài s ản) thì con n ợ s ẽ có ngh ĩa v ụ ph ải làm
cho chủ nợ một công việc thông qua đó chủ nợ sẽ dành được quyền lợi nhất định.
Thứ tư, nghĩa vụ dân sự là một quan hệ đối nhân: Quan hệ đối nhân là quan hệ mà trong đó một bên ch ủ th ể có
quyền đối với một bên xác định , hoặc cả hai bên đều có những quyền và nghĩa vụ nh ất định đối với nhau. Quyền và nghĩa
vụ của các bên chủ thể trong quan hệ NVDS vừa đối lập lại vừa có mối quan biện chứng với nhau.
II.

PHÂN LOẠI NGHĨA VỤ TRONG TƯ PHÁP LA MÃ.
Như vậy, nghĩa vụ là sự ràng buộc của các chủ thể, trong đó người ta phải th ực hi ện m ột s ố hành vi theo quy
định của pháp luật. Nghĩa vụ được phát sinh trên những sự kiện khác nhau mà pháp lu ật th ừa nh ận. Theo căn cứ làm
phát sinh nghĩa vụ thì các Luật gia La Mã chia nghĩa vụ tư pháp La Mã thành hai loại chủ yếu là
nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng ( ex contractu ) và nghĩa vụ từ hành vi vi phạm pháp luật. Ngoài
ra còn một số loại nghĩa vụ khác.
1.

Nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng.

Nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng là nghĩa vụ bắt nguồn từ sự thỏa thuận, hợp đồng hay khế ước. Ở đây hai hay
nhiều chủ thể thỏa thuận với nhau và làm phát sinh một quan hệ nghĩa vụ.
Theo quan niệm của Luật Lamã, “Nghĩa vụ phát sinh từ các hợp đồng là do các bên tự nguyện
thỏa thuận và các nghĩa vụ này trong chừng mực có thể thỏa thuận và những nghĩa vụ này trong
chừng mực có thể dịch chuyển được và dịch chuyển cho những người thừa kế”.
Theo Geoffrey Samuel, khái niệm hợp đồng trong hệ thống Civil law bị chi phối bởi ba nguyên tắc.
“ Thứ nhất, hợp đồng được xem là kết quả chung của sự gặp gỡ ý chí của các bên. Thứ hai, đó là pháp luật do các
bên lập ra để ràng buộc chính các bên trong hợp đồng. Vì sự ràng buộc của hợp đồng không ch ỉ là hi ệu l ực pháp lý được
dự liệu bởi các bên, mà đó còn là hiệu lực được đảm bảo bởi pháp luật, bởi tập quán hoặc bởi yêu cầu của nguyên tắc thiện
chí, nhằm xác lập trách nhiệm thực thi hợp đồng phù hợp với bản chất của hợp đồng. Nguyên tắc thứ ba là tự do h ợp đồng:
các bên được tự do, trong phạm vi giới hạn của lu ật công và tr ật tự công cộng, để t ạo ra lo ại h ợp đồng mà h ọ mu ốn, th ậm
chí điều đó có thể là vô lý theo cách nhìn nhận của người khác”.


Như vậy, nghĩa vụ trong hợp đồng của người La Mã tuy còn đơn gi ản nhưng cũng th ể hi ện hai trong ba nguyên
tắc trên mà chưa có sự đảm bảo của pháp luật nhà nước.. Tuy nhiên, nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng là cơ sở quan trọng
quyền và nghia vụ của các bên khi tham gia vào quan hệ pháp luật dân sự.
2.

Nghĩa vụ từ các hành vi vi phạm pháp luật.

Nghĩa vụ phát sinh từ các hành vi vi phạm pháp luật là nghĩa vụ phát sinh t ừ vi ệc do gây ra thi ệt h ại n ếu m ột
người có hành vi gây thiệt hại cho người khác về tài sản, tính m ạng, s ức kh ỏe, danh d ự, nhân ph ẩm c ủa ng ười khác thì có
nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại và khắc phục hậu quả do mình gây ra.
Việc phân biệt nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng với nghĩa vụ phát sinh từ các hành vi vi có ý ngh ĩa r ất l ớn v ề vi ệc
thực hiện nghĩa vụ. Nghĩa vụ từ các hành vi vi phạm pháp luật thì bản ch ất không th ể d ịch chuy ển cho nh ững ng ười th ừa
kế. Việc dịch chuyển cho những người thừa kế đối với nghĩa vụ do hành vi vi ph ạm pháp lu ật ch ỉ được th ực hi ện khi
người thừa kế được lợi do chính hành vi vi phạm pháp luật của người vi phạm..
Cho đến nay vấn đề bồi thường thiệt hại về nhân thân trong pháp luật La mã v ẫn ch ưa có quan đi ểm th ống nh ất.
Nhưng vấn đề bồi thường thiệt hại về tài sản chiếm vị trí quan trọng hàng đầu. Việc tính toán thi ệt h ại ph ải b ồi th ường

được xác định phải là thiệt hại trực tiếp mà không được suy đoán tùy tiện.
3.

Các loại nghĩa vụ khác.

Tuy hai căn cứ nêu trên được coi là chủ yếu và quan tr ọng nh ất lam phát sinh ngh ĩa v ụ. Nh ưng do s ự ph ức t ạp
của quan hệ xã hội, các nhà Luật gia La Mã nhận thấy còn có nh ững ngh ĩa v ụ phát sinh t ừ nh ững c ăn c ứ mà không được
liệt vào hợp đồng cũng như là hành vi vi phạm .
Nghĩa vụ như từ hợp đồng, là trường hợp nếu một người không ủy quyền cho một người
khác thực hiện công việc nhưng vì quyền lợi của chính người có công việc đó mà họ tự nguyện
thực hiện công việc cho họ. Trong trường hợp này giữa người có công việc và người thực hiện
công việc phát sinh nghĩa vụ tương tự như người có công việc ủy quyền cho người thực hiện công
việc đó, như là giữa họ có hợp đồng và được lợi từ tài sản không có căn cứ pháp luật.
Nếu các hành vi vi phạm được xác định bởi luật pháp thì người thực hiện những hành vi đó phải chịu trách
nhiệm do hành vi của mình. Nếu một người có hành vi hoặc tài sản đe dọa gây ảnh hưởng đến lợi ích của người khác thì
phải chịu nghĩa vụ từ việc này. Do vậy, nghĩa vụ này được gọi là nghĩa vụ như từ vi phạm.