10 phút dừng lại của người thông minh

PHÚTDỪNGLẠICỦANGƯỜITHÔNGMINH
Tácgiả:AtulGawande
Thểloại:Nghệthuậtsống,Kỹnăng
Nhàxuấtbản:NXBTrẻ
Ebook:Cuibap
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com


LỜIGIỚITHIỆU
ôiđangtròchuyệnvớiJohn,anhbạnhọccùngtrườngy,nay
là bác sĩ phẫu thuật tổng quát tại San Francisco. Cũng như
cácbácsĩphẫuthuậtkhác,chúngtôitraođổinhữngchuyện
trong phòng mổ. John bắt đầu bằng câu chuyện về một anh chàng
nhập viện trong đêm Halloween. Anh ta đến dự một buổi tiệc hóa
trang,rồivướngvàomộtcuộcẩuđảvàbịđâm.
Khinhậpviện,tìnhtrạngnạnnhânkháổnđịnh,nhịpthởđều,
không kêu đau, nhưng say mèm và miệng lảm nhảm không ngớt.
Cácbácsĩphảidùngkéocắtbỏquầnáoanhtavàtiếnhànhkiểmtra
toàn diện. Nạn nhân có vóc người trung bình, nặng khoảng 90 kg,
bụng phệ. Vết đâm ở bụng, một vết thương hở còn đỏ máu và dài
khoảnghơnhaiđốtngóntay.Mộtđườngsắcgọnđỏmáu.Từmiệng
vếtthươngđùnramộtthứmỡvàngsậm.Đólàlớpmỡtrongthành
bụngchứkhôngphảithứmỡvàngnhạtdướida.Cácbácsĩđưaanh
ta đến phòng mổ để kiểm tra xem có tổn thương gì trong khoang
bụngkhông,sauđókhâuvếtthươnglại.
-Khôngcógìnghiêmtrọnglắm.-Johnnói.
Nếu đây là vết thương nặng, các bác sĩ sẽ phải lao vào phòng
mổ,xeđẩychạynhưbay,ytásẽnhanhchóngchuẩnbịdụngcụvà
chuyênviêngâymêsẽbỏquacácbướckiểmtrabệnhsửrườmràđể
lậptứctiếnhànhcamổ.Nhưngvếtthươngnàykhôngnặng.Cácbác

sĩcóthờigianđểxemxétmọiviệctrướckhikếtluận.
Ngaylúcđó,ytápháthiệnbệnhnhânkhôngcònmấpmáymôi
nữa, nhịp tim tăng vọt, mắt trợn trừng. Y tá lay gọi nhưng anh ta
khôngcóphảnứnggì.Côvộigọicấpcứuvàcácbácsĩvộiquaylại
phòngmổ.Huyếtápgầnnhưkhôngđođược.Họđặtnộikhíquản,
truyềndịch,truyềnmáukhẩncấpchobệnhnhân,nhưngvẫnkhông
thểgiúphuyếtáptănglên.
Vậy là các bác sĩ phải hành động cấp tốc. Các bác sĩ lao vào
phòngmổ,xeđẩychạynhưbay,ytánhanhchóngchuẩnbịdụngcụ
mổvàchuyênviêngâymêbỏquacácbướckiểmtrabệnhsửrườm


rà. Một bác sĩ thực tập đổ vội cả chai thuốc sát trùng Betadine lên
vùng bụng bệnh nhân. John cầm dao mổ số 10 to tướng, rạch một
đườngsắclẹmlênlớpdabụng,kéodàitừlồngngựcđếntậnxương
mu.
-Daođiện.
Johncầmlưỡidaođiệncắtdọclớpmỡdướida,táchrahaibên,
sau đó cắt qua những sợi màng của mô liên kết dưới cơ bụng. Khi
anhvừamởkhoangbụngthìmáutuônraồạt.
-Chếttiệt!
Máutrànkhắpnơi.Lưỡidaocủakẻthủácđãđâmvàosâuhơn
mộtgangtay,xuyênqualớpda,lớpmỡ,quacảlớpcơ,quaruột,sượt
bêntráicộtsốngvàcắtphảiđộngmạchchủ.
-Thậtlàkinhkhủng,-Johnkể.Mộtbácsĩphẫuthuậtđếnhỗtrợ
kíp mổ đã dùng tay bóp chặt động mạch chủ, ngay trước vết cắt.
Hànhđộngđóđãgiúpngănchặnsựmấtmáuvàhọdầndầnkiểm
soát được tình hình. Đồng nghiệp của John nói rằng anh chưa gặp
tìnhhuốngnàotươngtựkểtừsaukhichiếntranhkếtthúc.
Hóaratìnhtiếtcũnggầngiốngnhưthế.Saunày,Johnđượcbiết

rằng kẻ tấn công ở bữa tiệc hóa trang đã mặc đồng phục của một
quânnhân,lạicònmangtheocảchiếclưỡilêdài.
Bệnhnhânmêmanmấyngày,nhưngcuốicùngcũngquakhỏi
tìnhtrạngnguykịch.Johnvẫncònlắcđầurầurĩkhinhắclạitrường
hợpnày.
Khibạncómộtbệnhnhânbịđâmnhưvậythìsẽcóhàngngànlý
dokhiếnsựviệccóthểtrởnêntồitệ.Vàcảêkípchữatrịđãthựchiện
rất tốt hầu hết mọi công đoạn, từ kiểm tra tổng quát, theo dõi cẩn
thận huyết áp, mạch và hơi thở, giám sát tình trạng tỉnh táo, đến
truyền dịch vào tĩnh mạch, liên hệ ngân hàng máu để sẵn sàng hỗ
trợ,thaythếốngdẫntiểuđểluôngiữvệsinh...tứclàtấtcảmọithứ.
Chỉtrừmộtviệclàkhôngainhớhỏibệnhnhânhayđộicấpcứuvề
hungkhígâythươngtích.
-BạnchẳngbaogiờnghĩđếnmộtlưỡilêởgiữathànhphốSan
Francisconày.-Johnchỉbiếtgiảithíchnhưthế.


Johnlạikểtôinghemộtcâuchuyệnkhác.Mộtbệnhnhânđang
đượcphẫuthuậtcắtkhốiudạdàythìbấtngờtimngừngđập.John
nhớlúcnhìnvàomáyđiệntim,anhđãquaysanghỏibácsĩgâymê:
“Này, có nhịp tim không?”. Trên màn hình hiện lên một đường
thẳng,nhưthểmáyđiệntimkhôngđượckếtnốivớibệnhnhânvậy.
Bácsĩgâymêchorằngcólẽphíchcắmđiệnbịtuột,vìviệcbệnh
nhânnàybịngưngtimlàđiềugầnnhưkhôngthểxảyra.Ôngtamới
khoảng gần 50 tuổi với tình trạng sức khỏe hoàn toàn tốt. Khối u
đượcpháthiệntìnhcờtrongmộtlầnôngtađikhámbệnhvìmộtvấn
đề khác, hình như là bị ho, và ông có nói với bác sĩ khám bệnh là
mìnhthườngbịợhơi.Thỉnhthoảngôngcảmthấynhưănkhôngtiêu,
thứcănhaybịtắcởthựcquảntạocảmgiácbuồnnôn,khóchịu.Bác
sĩyêucầuônguốngmộtlynướcchứachấtcảnquangrồitiếnhành

chụp X- quang. Kết quả cho thấy có một khối u cỡ bằng nắm tay ở
gần cuống dạ dày, thỉnh thoảng lại chặn ở thực quản như một cái
nút. Rất may là khối u được phát hiện sớm và chưa có dấu hiệu di
căn.Trongtrườnghợpnày,biệnphápduynhấtlàphẫuthuậtcắtbỏ
toànbộdạdày.Đâylàmộtdạngphẫuthuậtkhóvàthườngkéodài
khoảngbốngiờ.
Êkípphẫuthuậtđãđiđượcnửachặngđường.Khốiuđượclấy
ramàkhôngcóbấtkỳvấnđềnàophátsinh.Cácbácsĩđangchuẩnbị
khôiphụclạibộmáytiêuhóachobệnhnhânthìđộtnhiênmànhình
báokhôngcónhịptim.Phảimấtnămgiây,mọingườimớipháthiện
ra là phích cắm vẫn nằm trong ổ điện. Chuyên viên gây mê cũng
không thấy mạch đập trong động mạch cảnh. Tim bệnh nhân đã
ngừngđập.
Johnlậptứcgiậttấmvảivôtrùngkhỏingườibệnhnhânđểtiến
hành ép tim ngoài lồng ngực. Phần ruột bệnh nhân cứ phập phồng
trongkhoangbụngcònmởtoangtheotừngđộngtáccủaJohn.Ytá
bấm nút báo động xanh dùng trong trường hợp tim bệnh nhân
ngừngđập.
Dừngcâuchuyện,Johnquaysanghỏinếugặptrườnghợpnhư
thếnày,tôisẽlàmgì.


Tôi cố nghĩ. Tim ngừng đập giữa một ca đại phẫu khiến điều
chúngtanghĩngayđếnviệcbệnhnhânmấtquánhiềumáu.Nếulà
tôi,tôisẽtìmxemmáuchảyởđâuvàlậptứcchotruyềnmáu.
Bácsĩgâymêcũngnhậnđịnhnhưtôi.Nhưngởđâylạikhôngcó
hiệntượngchảymáuvìkhoangbụngbệnhnhânvẫnđangmở.
Anh ta không tin nổi và cứ luôn miệng nói: “Chắc chắn đang
chảymáuồạt!Chắcchắnlàvậy!”.Nhưngthựctếlạikhôngnhưvậy.
Thiếuoxycũnglàmộtkhảnăng.Tôisẽvặnnútđiềuchỉnhoxy

lên tối đa và kiểm tra đường hô hấp. Ngay sau đó sẽ khẩn cấp lấy
máubệnhnhânđểkiểmtraxemcóđiềugìbấtổnkhông.
John nói rằng các bác sĩ trong ê kíp cũng đã nghĩ đến điều đó.
Nhưngđườnghôhấpvẫnbìnhthường.Cònvềphầnkiểmtramáu,
chắchẳntínhmạngbệnhnhânsẽbịđedọanếuphảiđợi20phútđể
cókếtquảxétnghiệm.
Cũngcóthểlàtràndịchphổi.Nhưngkhôngcódấuhiệugìcủa
việc đó. Các bác sĩ đã dùng ống nghe để kiểm tra nhịp thở, nhưng
khôngtìmthấydấuhiệunàobấtthường.
Nguyên nhân tiếp theo có thể là tắc mạch phổi. Rất có thể một
cụcmáuđôngđãdichuyểnvàotimvàcảntrởquátrìnhtuầnhoàn
máu. Khả năng này rất hiếm, nhưng với những bệnh nhân phẫu
thuậtchữatrịungthưvẫncóthểxảyrarủironày,vàkhiđósẽrất
khó cứu chữa. Trong trường hợp này, bác sĩ sẽ dùng một liều
epinephrine (còn được gọi là adrenalin) cực mạnh để cố gắng kích
thíchtim,nhưngcóvẻtìnhhìnhkhôngmấykhảquan.
Johnnóirằngcảêkípđãđưaranhữngkếtluậntươngtự.Sau15
phútcấpcứubằngphươngphápéptim,điệntâmđồvẫncứhiệnlên
mộtđườngthẳngbăng,tuyệtvọng.
Tuynhiên,trongsốnhữngngườiđếnhỗtrợcacấpcứuhômấy
cómộtbácsĩgâymênhiềukinhnghiệm-ngườicómặttrongphòng
mổkhibệnhnhânbắtđầungủthiếpđi.Khiôngrangoài,mọiviệc
vẫn ở trong tầm kiểm soát. Ông nghĩ rằng có thể đã có một sai sót
nàođó.Ônghỏimọingườicólàmđiềugìkhácthườngtrongvòng15
phúttrướckhisựcốxảyrakhông.


Câu trả lời là không. Nhưng khoan đã, hình như là có. Như
thườnglệ,bệnhnhânđượckiểmtratổngquátvàkhônggặpvấnđề
gì,ngoạitrừlượngpotassiumthấp.Bácsĩgâymêđãtiêmthêmcho

bệnhnhânmộtliềupotassiumnữađểcânbằnglại.
Tôigiậtmìnhvìquênmấtkhảnăngnày.Mộtlượngpotassium
bất thường là nguyên nhân kinh điển gây ra hiện tượng tim ngừng
đập. Điều này được ghi lại trong tất cả mọi cuốn sách y khoa. Tôi
không thể tin là mình đã bỏ qua chi tiết đó. Lượng potassium thấp
hơnmứcbìnhthườngcóthểlàmtimngừngđậpvàchỉcóthểkhắc
phục bằng cách bù đắp một lượng thích hợp. Nhưng lượng
potassiumquácaocũnggâyrakếtquảtươngtự,vàđâychínhlàcách
ngườitadùngđểhànhquyếttửtù.
Vị bác sĩ gây mê giàu kinh nghiệm yêu cầu xem lại hộp
potassium đã được sử dụng cho bệnh nhân. Họ tìm thấy chiếc hộp
trongthùngrácvàmọichuyệnđãsángtỏ:bácsĩgâymêđãsửdụng
liều potassium có nồng độ cao gấp 100 lần mức cần thiết. Nói cách
khác,anhtađãchobệnhnhânquáliềupotassium–liềuđủđểgây
chếtngười.
Saukhimấtquánhiềuthờigianđểtìmnguyênnhân,khôngai
dámchắcvềkhảnăngsốngsótcủabệnhnhân.Sựviệcdườngnhưđã
quámuộn.Nhưngtừkhitìmranguyênnhân,cảêkípđãcốgắnghết
sức có thể. Họ nhanh chóng tiêm insulin và glucose để trung hòa
potassiumtrongcơthể.Cảêkípđềubiếtrằnghọphảimấtkhoảng15
phútđểthuốccótácdụng-quãngthờigianquádàiđốivớimộttình
huốngcấpbách.Họliềnkếthợptruyềnthêmcalciumvàotĩnhmạch
vàchobệnhnhânhítalbuterol(thườngdùnglàmthuốctrịsuyễn),là
nhữngphươngphápcótácdụngtứcthời,đểđẩynhanhtácdụngcấp
cứu.Quảnhiên,lượngpotassiumcủabệnhnhângiảmnhanhchóng
vàđiềukỳdiệucuốicùngđãđến:timbệnhnhânbắtđầuđậptrởlại.
Ê kíp phẫu thuật đã gần như mất bình tĩnh, đến độ họ không
chắc có thể kết thúc được ca mổ. Họ không chỉ suýt hại chết bệnh
nhân,màcònkhôngbiếtnguyênnhângâyracáichếtđó.Nhưngcuối
cùng,họđãthànhcông.Johnrakhỏiphòngmổvàvuimừngthông

báo tin tốt lành cho gia đình bệnh nhân. Anh cảm thấy cả mình và
ngườibệnhđềuđãrấtmaymắn.Sauđó,bệnhnhânđãphụchồi,sức
khỏetrởlạibìnhthườngnhưchưatừngcóchuyệngìxảyra.
Những câu chuyện nghề mà các bác sĩ phẫu thuật chia sẻ với
nhau thường là những tình huống bất ngờ như chiếc lưỡi lê ở San
Francisco, hay tim bệnh nhân ngừng đập đúng lúc mọi thứ tưởng
nhưđangdiễnratốtđẹp.Vàđôikhilàsựhốitiếcvìđãbỏlỡnhững
cơ hội mang lại sự sống cho bệnh nhân. Chúng tôi kể về những ca
cứu người thành công, và cả những lần thất bại. Tất cả đều là một
phần công việc mà chúng tôi đang làm. Chúng tôi luôn cho rằng
mìnhcóthểkiểmsoátmọiviệc,nhưngnhữngcâuchuyệnJohnchia
sẻđãkhiếntôiphảisuynghĩvềnhữnggìchúngtathựcsựkiểmsoát
được,vàđiềugìkhông.
Vào những năm 70 của thế kỷ 20, hai nhà triết học Samuel
Gorovitz và Alasdair MacIntyre đã công bố một bài viết ngắn liên
quanđếnkhảnăngmắcsailầmmộtcáchtựnhiêncủaconngười.Tôi
đượcđọcbàibáoấytrongđợttậphuấnvềphẫuthuậtvàđếngiờtôi
vẫnluônnghĩvềnó.Câuhỏimàhaitriếtgiađặtralàtạisaochúngta
khôngthểthựchiệnnhữngcôngviệcmàchúngtađịnhsẵn.Theohọ
giảithíchthìnguyênnhânlàvì“nhữnglỗitấtyếuphảixảyra”.Đơn
giảnlàcónhữngđiềuvượtquánănglựccủachúngta.Dùđãđược
khoahọccôngnghệgiúpsức,nhưngkhảnăngcủaconngườicònrất
hạn chế. Thế giới chúng ta đang sống vẫn tồn tại nhiều điều nằm
ngoàiphạmvihiểubiếtvàkhảnăngkiểmsoátcủaconngười.
Tuynhiên,chúngtavẫncóthểkiểmsoátởmộtvàilĩnhvựcnhư:
xâydựngnhữngtòanhàchọctrời,dựđoáncáccơnbãotuyết,điều
trịbệnhtimvàchữalànhcácvếtthương.Ởnhữnglĩnhvựcnày,theo
GorovitzvàMacIntyre,chỉcóhailýdokhiếnchúngtathấtbại.

Thứnhấtlàsựthiếuhiểubiết,nghĩalàchúngtacóthểphạmsai
lầmvìkhoahọcchỉgiúpgiảithíchđượcmộtphầnhữuhạnvềsựtồn
tạivàvậnhànhcủathếgiới.Vẫncònđónhữngcôngtrìnhchúngta
chưa biết làm thế nào để xây dựng, những cơn bão nằm ngoài dự
báo,vànhiềungườichếtvìbệnhtimmàchúngtachưabiếtcáchnào


ngănchặnđược.
Lýdothứhailàkhôngcókhảnăng,vìcónhữngtrườnghợp,dù
đã được trang bị đầy đủ kiến thức, nhưng chúng ta không thể áp
dụngchínhxác.Đólànhữngcaoốcđượcxâykhôngđúngquycách
và bị sụt lún, là cơn bão tuyết mà các nhà khí tượng đã bỏ qua tín
hiệucảnhbáo,haylàvếtthươngmàbácsĩquênhỏivềhungkhígây
ra.
NhữngcâuchuyệncủaJohnchỉlàvídụnhỏgiữamuônvànkhó
khănmànềnyhọcđầuthếkỷcủachúngtađangphảiđốimặt.Càng
suynghĩvềchuyệnnày,tôicàngkhôngkhỏingạcnhiênkhinhậnra
hiện nay hai nguyên nhân trên lại đổi chỗ cho nhau. Nghĩa là, gần
nhưtrongsuốtlịchsửloàingười,sựthiếuhiểubiếtđãchiphốiđến
đời sống con người. Bằng chứng là khi dịch bệnh xảy ra, chúng ta
hầunhưkhôngthểtìmranguyênnhânhoặctìmraphươngthứcđể
chữatrịhiệuquả,kịpthời.Đếnnay,mặcdùkhoahọcđãtrangbịcho
conngườinhiềukiếnthứchơn,nhưngchúngtavẫnthấtbạivìkhả
nănghạnchế.Màđiềuđókhôngkhácgìsựthiếuhiểubiết.
Bệnh tim là một ví dụ. Vào những năm 50, chúng ta hầu như
khôngcócách nàođể ngănchặnhay chữatrị. Nếuaiđó bịlên cơn
đautim,chúngtachỉbiếttiêmmorphineđểgiảmđau,cóthểchothở
oxy, rồi để bệnh nhân nằm nghỉ hoàn toàn trên giường vài tuần,
nghĩa là bệnh nhân không được phép ngồi dậy và đi vào phòng vệ
sinh vì lo ngại điều đó sẽ làm bệnh tình nặng thêm. Ngoài ra, mọi

người chỉ biết chắp tay cầu nguyện với hy vọng bệnh nhân sớm ra
khỏibệnhviệnvàsốngnốtphầnđờicònlạiởnhànhưmộtngườitàn
phế.
Chúng ta không biết sự nguy hiểm của bệnh huyết áp cao, mà
nếu có thì chúng ta cũng không biết phải làm gì. Mãi cho đến thập
niên60,lầnđầutiênngườitasángchếramộtloạithuốccóthểđiều
trị chứng tăng huyết áp. Chúng ta cũng không hiểu rõ tác hại của
cholesterol,ditruyền,hútthuốchaybệnhtiểuđường.
Ngàynay,chúngtađãcórấtnhiềucáchlàmgiảmkhảnănglên
cơn đau tim như kiểm soát huyết áp, kê đơn statin để làm giảm


lượng cholesterol và chứng sưng viêm, giảm lượng đường trong
máu, khuyến khích tập thể dục đều đặn, bỏ hút thuốc, và đến gặp
bác sĩ chuyên khoa để được hướng dẫn thêm. Chúng ta đã có một
bảngđầyđủcácliệuphápđểkhôngchỉcứusống,màcòngiảmthiểu
mốinguyhạichotim,chẳnghạnnhưdùngthuốclàmtanmáuđông
giúp động mạch vành khỏi tắc nghẽn, sử dụng kỹ thuật mổ tim hở
chophépbắccầucácmạchbịtắc.Vàtrongmộtsốtrườnghợp,tấtcả
những gì chúng ta cần làm là cho người bệnh nằm trên giường thở
oxy, uống aspirin hay statin, và một vài loại thuốc kiểm soát huyết
áp.Chỉvàingàysau,bệnhnhânsẽđượcvềnhàvàdầntrởlạicuộc
sốngbìnhthường.
Nhưng vấn đề giờ đây lại là không có khả năng, hoặc cũng có
thểlà“cókhảnăng”-phảiđảmbảorằngchúngtaápdụngđúngvà
nhấtquánnhữngkiếnthứcđãcó.Ngaycảvớicácbácsĩlâmsàngthì
việclựachọnliệuphápphùhợptrongsốcácphươngthứcsẵncóđể
ápdụngchobệnhnhânđautimcũngrấtkhókhăn.Thậmchí,khiđã
chọnraliệuphápđúngđắnthìvẫncònnhiềuvấnđềphứctạpkèm
theo.Vídụ,cácnghiêncứuđãchỉrõ,nhữngbệnhnhânđautimđiều

trị theo kỹ thuật thông mạch máu bằng bong bóng cần được tiến
hànhtrongvòng90phútkểtừkhinhậpviện.Bởisauthờigianđó,
khả năng cứu sống sẽ giảm đi đáng kể. Trên thực tế, điều này có
nghĩa là trong vòng 90 phút, đội ngũ y tế phải hoàn tất mọi xét
nghiệm cần thiết cho bất kỳ bệnh nhân đau tim nào được đưa vào
phòngcấpcứu,tiếnhànhchẩnđoánchínhxácvàlênkếhoạchmổ,
traođổivớibệnhnhânvàđượcsựđồngýcủahọ,đảmbảokhôngcó
vấnđềgìkhácvềsứckhỏehaydịứng,chuẩnbịêkípmổ,dichuyển
bệnhnhânvàchuẩnbịphẫuthuật.
Đến đây, câu hỏi đặt ra là khả năng để các bước trên sẽ được
thựchiệnđầyđủtrongvòng90phútởmộtbệnhviệnbìnhthườnglà
baonhiêuphầntrăm?Theothốngkêvàonăm2006làdưới50%.
Nhưng đây không phải là chuyện lạ. Những thất bại tương tự
vẫndiễnrathườngxuyêntrongngànhytế.Cácbáocáochothấycó
ítnhất30%bệnhnhânđộtquỵkhôngđượccácbácsĩchămsócmột


cáchđầyđủvàphùhợp;tươngtựcó45%bệnhnhânhensuyễnvà
60%bệnhnhânviêmphổi.Việcthựchiệnđầyđủvàđúngcácbướclà
cựckỳkhókhăn,ngaycảkhibạnbiếtrõnhữngviệccầnlàm.
Tôiđãtừngcốgắngtìmhiểunguồngốccủanhữngkhókhănvà
áplựcnặngnềtronglĩnhvựcytế.Vàtôinhậnthấyđâykhôngphải
là áp lực tài chính, áp lực từ cấp trên, mối đe dọa của các vụ kiện
tụngdotắctráchhaynhữngtranhcãivớicáccôngtybảohiểm,mặc
dù tất cả những điều đó đều giữ vai trò nhất định. Nguyên nhân
chínhlàdosựphứctạpcủakhoahọcđangđènặnglênđôivaicác
nhânviênytếvàsựcăngthẳngkhihọcốgắngthựchiệntốtnhững
hứahẹncủakhoahọc.Vấnđề
này không chỉ là của riêng nước Mỹ, mà tôi nhận thấy nó còn
hiện diện ở những nơi khác, kéo dài từ châu Âu đến châu Á, ở cả

nướcnghèolẫnnướcgiàu.Hơnthếnữa,tôirấtngạcnhiênkhinhận
rarằngtháchthứcấykhôngchỉcótronglĩnhvựcytế.
Nhữnglĩnhvựcchúngtađangnỗlựcnghiêncứungàycàngcó
nhiềuphátminh,sángkiến,nhưngđồngthờicũngtrởnênphứctạp
hơn.Vàchúngtacũnggặpthêmnhiềukhókhănhơnđểđạtđượckết
quảmongđợi.Bạncóthểkiểmchứngđiềunàyquanhữnglỗimàcác
nhà chức trách gặp phải khi đối phó với bão lũ, lốc xoáy hay các
thảmhọakhác.Đócũngchínhlàlýdotạisaosốlượngcácvụthân
chủkiệnlạiluậtsưcủamìnhtăng36%chỉtrongkhoảngthờigiantừ
năm2004đếnnăm2007,mànguyênnhânchỉlànhữnglỗikháđơn
giản như quên lịch hẹn, xử lý tình huống kém cỏi hay áp dụng sai
luật.Ngoàira,cóthểkểthêmnhữngvídụkhác,chẳnghạnnhưlỗi
trongcácthiếtkếphầnmềmhaytronghệthốngngânhàngyếukém.
Thựctếchothấydùhoạtđộngtrongbấtkỳlĩnhvựcnào,bạncũng
cầnamhiểunhiềukiếnthứcliênquan.
Mỗi khi gặp những tình huống như trên, chúng ta cảm thấy
hoangmang,lolắngbởisựthấtbạivìthiếuhiểubiếtcóthểthathứ
được, hoặc trong tình huống không tìm được giải pháp tối ưu thì
chúng ta cũng cảm thấy an lòng vì mọi người đã nỗ lực hết mình.
Nhưngchúngtasẽthựcsựbứcxúcnếuvẫncòncógiảipháptốthơn,


màvìmộtlýdonàođólạikhôngđượcápdụng.Bạnsẽnghĩgìkhi
biếtcóđếnmộtnửasốbệnhnhânđautimkhôngđượcchữachạykịp
thời?Bạnnghĩgìnếubiếthaiphầnbasốcabệnhphảitrảgiábằngcái
chết chỉ vì các sai sót của nhân viên y tế? Hai triết gia Gorovitz và
MacIntyređãcólýkhigọinhữngthấtbạiấybằngmộtcáitênnghe
thật tàn nhẫn – không có khả năng. Những người khác thì lại sử
dụngnhữngtừnhưbấtcẩn,haythậmchílànhẫntâm.
Tuy nhiên, đối với những người trực tiếp làm việc - những

người chăm sóc bệnh nhân, thực thi luật pháp hay cứu hộ, tức là
những người được đòi hỏi phải hành động nhanh - thì dường như
phán xét trên chưa phù hợp khi bỏ qua một thực tế rằng đây là
những công việc rất khó khăn. Trong khi đó, do công việc đặc thù
nên mỗi ngày chúng ta lại càng có thêm nhiều việc phải thực hiện,
phảilàmđúngvàphảihọchỏi.Chưakể,khirơivàohoàncảnhkhắc
nghiệt,conngườithườngdễgặpthấtbại,mặcdùđãcốgắnghơnrất
nhiều.Chínhvìthếmàtronghầuhếtcácngànhnghề,ngườitavẫn
thườngkhuyếnkhíchtraudồikinhnghiệm,thựchànhvàrènluyện,
thayvìtrừngphạtkhicóaiđógặpthấtbại.
Khôngcógìđểbàncãivềtầmquantrọngcủakinhnghiệm.Tuy
nhiên,điềuđóchưathểgiúpmộtbácsĩphẫuthuậtcóđủkhảnăng
điềutrịbệnhnhânđangbịchấnthương-họcònphảinắmvữngkỹ
thuậtxửlývếtthương,hiểurõmốinguyhạimàcácvếtthươnggây
ra,vàcònphảibiếtcáchướngtiếpcậnkhácnhauđốivớimỗichẩn
đoán và biện pháp điều trị, trong khi phải hành động thật nhanh
chóng. Bên cạnh đó, trong suốt quá trình điều trị, họ còn phải nắm
bắt được tình trạng lâm sàng và quan sát diễn biến của các sự kiện
liênquan.Muốnnângcaotrìnhđộchuyênmôn,cácbácsĩphảiluôn
luônrènluyệnđểđạtđếnmứcthànhthạovàlĩnhhộithậtnhiềukinh
nghiệm.Vànếuthấtbạivìthiếukỹnăngcánhân,thìđiềuđơngiản
nhấtlàchúngtacầnphảihọctậpvàrènluyệnthêmnữa.
NhưngđiềutôiquantâmnhấtvớinhữngcâuchuyệncủaJohn
nằmởchỗanhlàmộttrongnhữngbácsĩgiảiphẫuđượcđàotạobài
bảnnhấtmàtôitừngbiết,vớihơnmườinămkinhnghiệmnơichiến


trường.Vàanhđượcxemlàhìnhmẫucủamộtbácsĩcóđầyđủkiến
thức cũng như kinh nghiệm thực tế. Điều đó cho thấy năng lực cá
nhânkhôngphảilàràocảnhàngđầu,dùtronglĩnhvựcytếhaybất

kỳngànhnghềnàokhác.Việcđàotạotronglĩnhvựcnàocũngmất
nhiều thời gian và gặp nhiều khó khăn. Trước khi trở thành bác sĩ,
giáo viên, luật sư hay kỹ sư… chúng ta đã phải dành ra 60, 70 hay
thậmchí80giờmỗituầnđểtíchlũykiếnthứcvàkinhnghiệmtrên
giảngđường.Chúngtaphảiluôntìmcáchhoànthiệnbảnthânđểcó
thểtạorachoxãhộinhiềuchuyêngiahơn.Nhưngchúngtavẫncứ
thấtbại,dùcóvôsốnhântài.
Và giờ đây, chúng ta đang ở những thập kỷ đầu tiên của thiên
niên kỷ mới. Qua thời gian, nhân loại đã tích lũy được những bí
quyếtkỳdiệuvàtraolạichonhữngngườilàmviệcchămchỉnhất,có
nănglựcnhất,đượcđàotàobàibảnnhất.Bằngcáchnày,họđãđạt
được một số thành tựu xuất sắc. Tuy nhiên, chúng ta vẫn thường
khônglàmchủđượcnhữngbíquyếtấy.Nhiềuthấtbạimàchúngta
tinrằngcóthểtránhđượcvẫncứxảyra,đólàchưanóiđếnnhững
thấtbạilàmchúngtađaulòng,thậmchícămphẫn,từlĩnhvựcytế
chođếntàichính,ngânhàng,từkinhtếchođếnxãhội.Bởimộtđiều
rõrànglàkhốilượngvàtínhphứctạpcủakiếnthứcđãvượtquákhả
năng của mỗi cá nhân nếu muốn sử dụng lợi ích của nó theo cách
đúngđắn,antoànvàđángtincậy.Kiếnthứcđãgiúpchúngta,đồng
thờicũnglàgánhnặngđốivớichúngta.
Vậythìmỗingườicầnxâydựngmộtkếhoạchriêngnhằmvượt
quanhữngthấtbạitrongcôngviệc.Đâychínhlàkếhoạchđượcxây
dựngtrêncơsởkinhnghiệmcánhânvàtậndụngkhốikiếnthứccủa
nhân loại nhằm hoàn thiện những mặt còn thiếu sót mà chúng ta
thườngmắcphải.Kếhoạchnàynghecóvẻđơngiảnđếnmứcbuồn
cười,vànhữngaiđãdànhnhiềuthờigianđểpháttriểncáckỹnăng
vàcôngnghệcaocóthểchonólàđiênrồ.
ĐólàDanhmụckiểmtra.

CHƯƠNG1
TÌNHHUỐNGĐẶCBIỆTNGHIÊMTRỌNG
ần đây, tôi đọc một báo cáo trong cuốn Lịch sử ngành giải
phẫulồngngực.Domangđặctrưngthườngthấycủacáctập
sanyhọcnênnhữngbàiviếttrongđókhákhôkhan.Báocáo
kể lại câu chuyện kinh hoàng xảy ra tại một thị trấn nhỏ nước Áo,
trêndãynúiAlps.Cặpvợchồngnọcùngcôcongáibatuổixinhxắn
đang dạo bước trong khu rừng, bỗng nhiên họ mất dấu đứa bé và
mọichuyệnbắtđầutừđây.Côbéđãtrượtchânrơixuốngmộthồcá
đang đóng băng. Hai vợ chồng vội nhảy xuống tìm kiếm. Phải mất
hơn30phút,họmớipháthiệncongáimìnhđãchìmdướiđáyhồ.Họ
lậptứcđưabélênbờvàgọicấpcứu.Tronglúcchờđợi,họthựchiện
cácthaotáchồisứctheohướngdẫnquađiệnthoạidiđộngcủađội
cấpcứu.
Támphútsau,nhânviêncấpcứucómặtvànhanhchóngkiểm
tra tình trạng của cô bé. Bé đã mất phản ứng, huyết áp và mạch
khôngđođược,hơithởcũngkhôngcòn.Nhiệtđộcơthểbéhạxuống
19°C.Đồngtửgiãnvàkhôngphảnứngvớiánhsáng-dấuhiệucho
thấynãođãngừnghoạtđộng.Côbéđãchết.
Nhưngcácnhânviêncấpcứuvẫncốhồisứctimphổi.Mộtchiếc
trực thăng được gọi tới để đưa bé đến bệnh viện gần nhất, nơi bé
đượcđưathẳngvàophòngmổ,trongkhinhânviêncứuthươngvẫn
khôngngừngthựchiệnéptimngoàilồngngực.Êkípphẫuthuậttức
tốc gắn máy tim phổi nhân tạo vào người cô bé. Bác sĩ phẫu thuật
phảicắtlớpdaởđùiphảivàkhâumộtốngcaosuvớiđộngmạchđùi
để lấy máu ra ngoài, rồi nối một ống khác với tĩnh mạch đùi để
truyền máu trở lại. Người phụ trách truyền dịch ấn nút khởi động,
sau đó điều chỉnh nhiệt độ và lượng oxy lưu thông giữa máy với
ngườibệnh.Chỉđếnlúcnàyhọmớingưngphươngphápéptim.
Côbéđãxemnhưkhôngcósựsốngtrongvòngmộttiếngrưỡi

đồnghồ,kểtừkhichiếctrựcthăngđưabétớibệnhviệnchođếnlúc
chiếcmáytimphổinhântạonàyhoạtđộng.Tuynhiên,sauhaigiờ
theodõi,nhiệtđộcơthểtăngthêmgần4°Cvàtimbắtđầuđập.Đólà
cơquanđầutiênhoạtđộngtrởlại.
Tình hình cô bé dần tốt hơn sau sáu giờ và thân nhiệt đã đạt
37°C - là mức nhiệt độ bình thường của cơ thể. Toàn bộ ê kíp thử
chuyểncôbésangthởmáy,nhưngnướchồvàcácmảnhbăngvỡđã
làmtổnthươngphổinghiêmtrọng,đếnmứckhôngthểbơmoxyqua
ốngthởđểvàomáu.Vìthế,họquyếtđịnhchuyểnsangsửdụnghệ
thống hô hấp nhân tạo ECMO, một loại máy trao đổi oxy ngoài cơ
thể.Cácbác sĩphải dùngcưamáy đểmở lồngngực,sau đónối hệ
thốngdâytừmáyECMOvớiđộngmạchchủvàtimcủabệnhnhân.
Rồicácbácsĩgỡhệthốngốngcủamáytimphổinhântạorakhỏi
ngườibệnhnhân,hồiphụccácmạchmáu,maylạivếtrạchtrênđùi
vàđưabévàokhusănsócđặcbiệtvớilồngngựcđangmởtoang,chỉ
đượcđậybằngmộtmiếngnhựavôtrùng.Suốtcảngàylẫnđêmhôm
đó,cácnhânviênytếliêntụcdùngốngnộisoiphếquảnhútnướctừ
hailáphổicủabé.Ngàyhômsau,phổibệnhnhânđãđượcphụchồi
đáng kể, đủ để chuyển bé sang thở máy thay cho hệ thống ECMO.
Thế là các bác sĩ đưa bé trở lại phòng mổ để tháo các loại dây ống,
maycácvếtmổvàđónglồngngựclại.
Haingàysau,tấtcảcáccơquanchứcnăngnhưgan,thận,ruột
củabéđãphụchồi,chỉtrừbộnão.KếtquảchụpCTchothấynãobị
sưng, dấu hiệu bệnh nhân bị tổn thương nghiêm trọng trên diện
rộng.Nhưngthậtmaymắnkhikhôngvùngnãonàođãthựcsựchết.
Cảêkípbắttaythựchiệncácbướctiếptheo.Họkhoanhộpsọ,luồn
ốngdòvào trongnão đểtheodõi ápsuất vàkiểmsoát ápsuất não
thậtchặtchẽbằngcáchkhôngngừngđiềuchỉnhlượngthuốcvàdịch

truyềnchocôbé.Hơnmộttuầnsau,dùvẫntrongtìnhtrạnghônmê
nhưngcôbéđangcónhữngdấuhiệuhồiphục.
Nhữngdấuhiệukhảquanđầutiênlàđồngtửđãcóphảnứng
vớiánhsáng.Rồibébắtđầutựthở.Mộtngàysau,côbémởmắt.Hai
tuầnkểtừlúcbịtainạn,côbéđượcvềnhàtuymộtphầnchânphải


vàtaytráivẫnchưacửđộngđược.Giọngnóinghevẫncònsềnsệt.
Côbétiếptụcđượcđiềutrịngoạitrú.Khilênnămtuổi,tấtcảcáccơ
quanchứcnăngcủabéđãhoàntoànphụchồi.Cácđợtkiểmtravật
lýtrịliệuvàthầnkinhđềuchokếtquảbìnhthường.Côbélạigiống
nhưbaobạnbècùngtranglứakhác.
Câu chuyện trong báo cáo khiến người đọc không khỏi kinh
ngạc.Họkhôngngạcnhiênvìkhảnăngcứungườithoátkhỏitrạng
tháitưởngnhưđãchếtsauhaigiờđồnghồ,màvìtoànbộêkípbácsĩ
đãhoànthànhnhữngcôngviệccựckỳkhókhănchỉtrongchừngấy
thời gian. Việc cứu sống một nạn nhân chết đuối không giống như
nhữnggìmàtathườngthấytrêntruyềnhình.Khôngphảichỉvớivài
độngtácéptimngoàilồngngực,hàhơithổingạtlàcóthểgiúpnạn
nhânđangngưngthởvìbịnướctrànvàophổipháthosùsụ,miệng
phun nước phì phì và sống trở lại. Trên thực tế, để cứu sống cô bé
này,toànbộêkípđãthựchiệnhàngngànthaotácmộtcáchchuẩn
xác, như nối hệ thống máy trợ tim vào người cô bé mà không để
bong bóng khí lọt vào đường ống; đảm bảo các vết mổ, lồng ngực
đang mở toang và dịch não được vô trùng tuyệt đối; trong khi vẫn
phải giữ cho hệ thống máy móc hoạt động liên tục. Thực hiện một
thaotácđãkhó,phốihợpchúngvớinhautheomộttrìnhtựhợplý
màkhôngbỏsótchitiếtnàocònkhóhơnbộiphần.Đólàchưakểhọ
luônphảidựphòngnhữngsựcốcóthểxảyra.
Cũngcókhinạnnhânnàođórơivàotìnhhuốngtrênsẽkhông

được cứu sống chỉ vì những lý do như máy móc trục trặc, đội cứu
thươngkhôngđếnkịp,haycóaiquênrửataygâynhiễmtrùngcho
bệnh nhân... Những trường hợp như thế vẫn thường xảy ra, dù
khôngđượcnhắcđếntrongcuốnLịchsửngànhgiảiphẫulồngngực.
Cánhântôiluônchorằngchúngtathậtngâythơkhiquámong
chờ vào điều kỳ diệu của thuốc, như penicillin chẳng hạn. Khi
AlexanderFlemingphátminhraloạikhángsinhnàyvàonăm1928,
conngườiđãcómộtcáinhìnđầylạcquanđốivớicôngviệcchămsóc
ytếvàphươngthứcđiềutrịbệnh.Chúngtaluônnghĩchỉcầnuống
mộtviênhoặctiêmmộtliềuthuốclàsẽthoátkhỏikhôngchỉmột,mà


làrấtnhiềuloạibệnhtậttrongcơthể.Kểtừđó,penicillindườngnhư
rấthiệuquảtrongviệcchữatrịnhữngcănbệnhlâynhiễmmàtrước
đó y học đã đầu hàng. Nếu thế tại sao không có loại thuốc nào để
chữatrịcácloạibệnhungthư,hoặckhiếnchocácvếtbỏngbiếnmất,
hayđẩylùibệnhtimvàchứngđộtquỵ?
Thật ra thuốc không kỳ diệu như mọi người vẫn nghĩ, bởi sau
hơnmộtthếkỷtìmtòi,conngườiđãnhậnrarằnghầuhếtcácbệnh
tậtđềucóđặcthùriêngvàrấtkhóchữatrị.Nhưngcómộtthựctếlà
ngay cả các bác sĩ khoa truyền nhiễm thường sử dụng penicillin
trong việc điều trị cũng phải thừa nhận rằng không phải tất cả các
loại vi khuẩn đều dễ dàng bị tiêu diệt, và quan trọng hơn là chúng
kháng thuốc rất nhanh. Trong y học hiện đại, việc điều trị bệnh
truyềnnhiễmđòihỏiphảicócácbiệnphápđặcbiệt,đôikhiphảikết
hợp nhiều liệu pháp khác nhau. Các bác sĩ luôn phải dựa vào đặc
tínhkhángthuốccủamỗiloạivikhuẩn,tìnhtrạngsứckhỏecủabệnh
nhân, bộ phận cơ thể bị viêm nhiễm để quyết định cách điều trị.
Dườngnhưphươngthứcđiềutrịtrongyhọchiệnđạikhônggiống
nhưcáchngườitađãtừngsửdụngpenicillin,màgiốngcáchcứucô

bé sắp chết đuối hơn. Y học ngày nay trở thành nghệ thuật xử lý
nhữngtìnhhuốngphứctạp,đúnghơnlàcuộcthửnghiệmliệucon
người có khả năng làm chủ những tình thế khó khăn, phức tạp ấy
haykhông.
Trongấnbảnsố9,cácloạibệnhtật,hộichứngvàtổnthươngmà
TổchứcYtếThếgiới(WHO)phânloạiđãlênđếnconsố13.000.Tức
làconngườicóthểmắcngầnấythứbệnh.Trongđó,hầuhếtcácloại
bệnh đều đã được khoa học tìm ra những phương thức chữa trị đa
dạngvàhiệuquả.Hoặcnếuchưacócáchchữatrịdứtđiểmthìchúng
tacũngcóthểlàmgiảmnhữngtáchạivàsựđauđớndobệnhtậtgây
ra.Tuynhiên,mỗitrườnghợplạicócácbướcđiềutrịkhácnhauvà
không hề đơn giản. Mặc dù ngày nay các bác sĩ được sử dụng
khoảng6.000loạithuốcđểkêtoavàkhoảng4.000quytrìnhđiềutrị
nộikhoalẫnngoạikhoa,nhưnghọluônphảitínhđếnsựnguyhiểm
vàcânnhắcthậtkỹtrướckhiquyếtđịnhsửdụngmộtloạithuốchay


một phương thức nào. Nói chung, các nhà khoa học còn rất nhiều
việcphảilàm.
Một trung tâm y tế cộng đồng ở Quảng trường Kenmore tại
Bostonđãliênkếtvớibệnhviệnnơitôiđanglàmviệc.Từ“trungtâm
ytế”nghecóvẻnhỏbé,nhưngthựctếlạihoàntoànkhác.Trungtâm
có tên là Harvard Vanguard, được thành lập từ năm 1969 với mục
tiêucungcấpđầyđủcácloạihìnhdịchvụđiềutrịngoạitrúchobất
kỳbệnhnhânnàocónhucầu.Nhữngngườithànhlậptrungtâmđã
cốgắnglàmviệctheotônchỉđó,tuynhiênviệcthựchiệnlạikhông
đơngiản.Trướcsựtiếnbộkhôngngừngcủayhọcvànhucầucủaxã
hội,HarvardVanguardđãxâythêmhơn20cơsởvàtuyểnthêm600
bácsĩ,1.000chuyêngiaytếđểđảmnhiệm59lĩnhvựcchuyênmôn,
trongđócónhiềulĩnhvựcchỉmớiđượcthànhlậpsaunày.

Khối lượng công việc đồ sộ khiến chúng tôi phải phân chia
nhiệmvụtheotừngmảngchuyênmônđểdễxửlý.Nhưngchúngtôi
vẫnluônquátải.Lấyvídụtừmộtcatrựccủatôiởphòngphẫuthuật
tổngquát.Đầutiên,khoasảnyêucầutôiđếnkhámchomộtphụnữ
25tuổiđangbịđaudữdộiởbụngdướibênphải,cókèmdấuhiệu
sốtvàbuồnnôn.Đâylànhữngtriệuchứngđiểnhìnhcủaviêmruột
thừa,nhưngcôtađangmangthaivàviệcchụpCTđểkiểmtrasẽgây
nguyhiểmchothainhi.Rồimộtbácsĩchuyênvềungthưphụkhoa
gọi tôi đến phòng mổ. Có một bệnh nhân vừa mới cắt bỏ khối ung
thư buồng trứng, nhưng bác sĩ phát hiện ra khối ung thư này là di
căn từ ung thư tuyến tụy, và họ muốn tôi kiểm tra tuyến tụy của
bệnhnhânđểquyếtđịnhxemcónênlàmsinhthiếthaykhông.
Mộtbácsĩởbệnhviệngầnđógọiđiệnthoạiyêucầuchúngtôi
tiếpnhậnmộtbệnhnhânungthưvàđưavàokhusănsócđặcbiệtvì
khốiuđãpháttriểnlàmnghẽnthận,ruộtvàgâychảymáuồạt.Ca
bệnh tiếp theo là một người đàn ông 61 tuổi bị viêm ruột kết, mà
bệnhtìnhngàycàngxấuđidùđãđượcchỉđịnhdùngkhángsinhba
ngàyliền.Mặcdùtrướcđó,bácsĩđãtừchốiphẫuthuậtchoôngvì
đang mắc bệnh viêm phổi nặng, nhưng với tình hình này thì phẫu
thuật có lẽ là biện pháp duy nhất. Lại thêm một trường hợp khác.


Mộtông52tuổimắcbệnhtiểuđường,bệnhđộngmạchvành,huyết
ápcao,suythậnmãntính,béophì,độtquỵvàgiờlạibịthoátvịbẹn.
Tiếp đến là ca bệnh của một phụ nữ trẻ bị áp xe trực tràng và cần
đượctiếnhànhgiảiphẫungay.
Các bạn thấy không, chỉ trong một ca trực mà tôi có đến sáu
bệnhnhânvớinhữngloạibệnhkhônggiốngnhauvàkèmtheođólà
26chẩnđoánkhácnữa.Khiđươngđầuvớinhữngtìnhhuốngphức
tạpnhưvậy,bấtkỳaicũngsẽtinrằngkhôngmộtcôngviệcnàocó

thểphứctạphơnthế.Nhưngkhôngchỉmìnhtôimàgầnnhưaitrong
ngànhnàycũngvậycả.Tôiđãhỏinhữngngườilàmởbộphậnlưu
trữ hồ sơ bệnh án tại Harvard Vanguard xem trung bình một năm,
mỗibácsĩphảixửlýbaonhiêuloạibệnhtậtkhácnhau.Vàcâutrảlời
khiếntôithậtsựkinhngạc:khoảng250.Đólàchưakểbệnhnhâncòn
gặpthêmkhoảng900vấnđềsứckhỏekháccũngcầnđượcquantâm.
Vàtrungbìnhmỗibácsĩkêtoakhoảng300loạithuốc,yêucầuhơn
100 loại xét nghiệm khác nhau, đồng thời thực hiện khoảng 40 quy
trìnhkhámchữabệnh,từtiêmngừachođếnphẫuthuậtchỉnhhình.
Trênthựctế,cácsốliệughilạicôngviệchàngngàytạibệnhviện
cũng chưa thể thống kê hết mọi căn bệnh. Một trong những chẩn
đoánmàcácbácsĩthườngghichúlà“Bệnhkhác”.Khibạnquábận
rộn,cònbệnhnhânđangsốtruộtngồiđợiđếnlượtkhám,bạncóthể
không đủ thời gian để nhập dữ liệu nhằm có kết quả chẩn đoán
chính xác. Nhưng ngay cả lúc bạn có thời gian thì đôi khi bạn vẫn
không tìm thấy dữ liệu nào trong hệ thống máy tính liên quan đến
cănbệnhmàbệnhnhâncủabạnđangmắcphải.
Trongnhữngnămgầnđây,phầnmềmlưutrữtạicácbệnhviện
ởMỹđãkhôngthểghilạitấtcảcácloạibệnhđượcpháthiệnvàphân
loại. Có lần tôi khám cho một bệnh nhân bị u thần kinh
ganglioneuroblastoma(mộtloạiuởtuyếnthượngthậnhiếmgặp)và
một người khác mắc bệnh di truyền (hội chứng Li-Fraumeni) khiến
chotấtcảcácbộphậntrongcơthểđềuhìnhthànhkhốiuáctính.Cả
hailoạibệnhnàyđềukhôngcótrongphầnmềmlưutrữ.Vàlúcấy
tôichỉbiếtghichúlà“Bệnhkhác”.Hầunhưmỗituần,cácnhàkhoa


học đều cập nhật những phát hiện mới về bệnh di truyền, các kiểu
biếnchứngcủabệnhungthưvàcáchchẩnđoán,chưakểđếnnhiều
phươngphápđiềutrịmới.Nhữngdẫnchứngtrênchothấytínhchất

côngviệccủangànhyngàycàngphứctạp,đếnmứcmáytínhkhông
theokịp.
Tuynhiên,khôngchỉcókhốilượngvàquymôkiếnthứckhiến
choyhọctrởnênphứctạp,màngaycảviệcápdụngchúngvàothực
tếcũngkhárắcrối.Thựctếchothấynhiệmvụcủacácnhânviênytế
tạibệnhviệnlàhếtsứckhókhăn.Côngviệctạikhusănsócđặcbiệt,
nơicôbésắpchếtđuốiđãtrảiquahầuhếtthờikỳphụchồi,làmộtví
dụđiểnhình.
Thuậtngữsănsócđặcbiệtnghecóvẻkhóhiểu.Nhiềuchuyên
gia trong ngành thích sử dụng cụm từ cấp cứu, nhưng cách gọi đó
vẫn chưa chính xác. Thuật ngữ hỗ trợ sự sống nghe gần gũi hơn,
nhưng lại không mấy liên quan đến lĩnh vực y tế. Trong cuộc sống
hàngngày,conngườicóthểgặpphảinhữngmốinguyhiểmđángsợ
nhưtainạn,bỏng,đứtđộngmạchchủ,vỡruộtkết,đautimdồndập,
bệnh truyền nhiễm hoành hành... Nếu trước đây những ai mắc các
bệnh này đều không qua khỏi thì giờ đây, việc cứu sống họ đã dễ
dànghơn.Đólànhờvàosựhỗtrợđắclựccủanhữngtrangthiếtbịy
tếhiệnđạiởcáckhusănsócđặcbiệt.Điểnhìnhlàsựpháttriểncác
côngnghệtiêntiếnnhưmáyhôhấphayốngmởkhíquảnkhiphổibị
suy,máythôngđộngmạchchủbằngphươngphápbơmbongbóng
khi tim ngừng đập, máy thấm tách máu trong trường hợp thận
ngưnghoạtđộng...Nếubạnbấttỉnhvàkhôngthểăn,bácsĩsẽdùng
một ống thông bằng silicon để đưa thực phẩm được pha chế theo
côngthứcvàothẳngdạdàyhayruộtcủabạn.Vànếuruộtcủabạn
cũng bị tổn thương nặng, các loại dung dịch axit amin, axit béo và
đườngglucosesẽđượctiêmthẳngvàomạchmáu.
SốliệubáocáochothấychỉtrongmộtngàytrêntoànnướcMỹ
đã có đến 90.000 người được đưa vào các khu săn sóc đặc biệt
(IntensiveCareUnit-ICU).Trongmộtnăm,consốnàyướctínhlên
đếnnămtriệuvàphầnlớntrongchúngtacũngđãhoặcsẽmộtlầnở

trongđó.Hàngloạtthànhquảcủayhọchiệnđạiphụthuộcvàohệ
thốngdịchvụmàcáckhuICUcungcấp,chẳnghạnnhưchămsóctrẻ
sinhnon;chămsócnạnnhânbịthương,độtquỵ,vàđautim;chăm
sóc bệnh nhân phẫu thuật não, tim, phổi hay các mạch máu chính.
NămmươinămtrướccórấtítcáckhuICU,nhưngbâygiờ,bấtcứkhi
nào ghé thăm bệnh viện nơi tôi làm việc, bạn sẽ nhận ra luôn có
khoảng 155 trong tổng số 700 bệnh nhân của bệnh viện đang được
điềutrịtạikhusănsócđặcbiệt.Tínhtrungbình,mỗibệnhnhânởđó
bốnngàyvàkhảnăngsốngsótkhoảng86%.Nếubạnđanggặpnguy
hiểmđếntínhmạng,nhưngđượctiếpnhậnvàokhuICUvàsauđó
được các nhân viên y tế gắn máy hô hấp vào người với nhiều ống
xung quanh, thì bạn có thể hy vọng. Nhưng đó cũng sẽ là những
ngàymàcuộcsốngcủabạnmongmanhnhất.
Gần đây, nhóm nhà khoa học người Israel công bố một nghiên
cứuvềhoạtđộngchămsócbệnhnhântạicáckhuICUtrongvòng24
giờliêntục.Họnhậnthấymộtbệnhnhântrungbìnhcầnđượcthực
hiện178thaotácriênglẻ,từcấpphátthuốcchođếnhútdịchphổi,và
mỗi thao tác như vậy đều ẩn chứa những nguy cơ cho chính bệnh
nhân.Đánglưuýlàcácnhânviênytếchỉmắclỗikhoảng1%trong
tổngsốcácthaotácthựchiện,tứclàkhoảng2lỗitrongmộtngàyđối
vớimộtbệnhnhân.Trongkhiđó,việcđiềutrịtạikhuICUchỉthành
công khi số người làm đúng nhiều hơn hẳn số người mắc lỗi. Điều
nàyquảlàrấtkhó,bởingaycảkhibệnhnhânchỉnằmbấtđộngtrên
giườngvàingàythìnguyhiểmvẫncóthểxảyra.Chuyệngìvậy?Các
cơbắpteolại,xươngnhũnra,cácvếtloéthìnhthànhvàmáubắtđầu
vón cục. Thế thì bạn phải duỗi thẳng và xoa bóp các chi của bệnh
nhânmỗingàyđểtránhbịcocứng;bạnphảitiêmchấtchốngđông
máu ít nhất hai lần mỗi ngày; trở mình bệnh nhân sau vài giờ; tắm

rửachohọvàthaykhăntrảigiườngmàkhônglàmtuộtcácốnghay
dâydẫn;chảirăngchohọhailầnmộtngàyđểphòngngừaviêmphổi
dovikhuẩntíchtụtrongmiệng...Rồibạncònphảisửdụngmáyhô
hấp, máy thấm tách máu và chăm sóc các vết thương đang để hở.
Khókhănchồngchấtkhókhăn.


CâuchuyệnvềAnthonyDeFilippo,bệnhnhâncủatôi,làmộtví
dụ. Anh ta 48 tuổi, làm nghề lái xe tại thành phố Everett,
Massachusetts,bịxuấthuyếttrongcaphẫuthuậtsỏimật.Cácbácsĩ
đãcầmmáu,nhưnggancủaDeFilippobịtổnthươngnghiêmtrọng.
Vàingàysau,anhtacứyếudầnđimàcácthiếtbịtạiđókhôngthểhỗ
trợgìthêm.Anhtađượcchuyểnđếnbệnhviệnnơitôiđanglàmviệc.
1giờ30phútsángChủnhật,bệnhnhânđượcđưađếnkhuICUvới
mái tóc bờm xờm, trán đẫm mồ hôi, toàn thân run rẩy và nhịp tim
114lần/phút.DeFilipponóilảmnhảmvìsốtcao,cogiậtvàkhóthở.
-Đểtôiđi!Đểtôiđi!-Anhtavừalahétvừakhóclóc,trongkhi
luôn cào xé tấm áo choàng, mặt nạ dưỡng khí và tấm vải phủ trên
vùngbụngbịthương.
-Tony,mọichuyệnsẽổnthôimà.Anhđangởtrongbệnhviện
vàchúngtôisẽgiúpanh.-Ytánói.
Nhưnggãtàixếtoconxôngãcôytávàcốvùngrakhỏigiường.
Chúng tôi giữ chặt tay anh ta, cho thở oxy và tiếp tục trấn an. Rốt
cuộc, DeFilippo cũng kiệt sức và để cho chúng tôi lấy máu đi xét
nghiệm,rồitiêmmộtliềukhángsinh.
KếtquảxétnghiệmchothấyDeFilippobịsuyganvàbạchcầu
tăng đột biến. Đây là các dấu hiệu cho thấy bệnh nhân bị nhiễm
trùng.Bàngquangrỗngchứngtỏbệnhnhânđãbịsuythận.Sauđó
vài giờ, anh ta có những triệu chứng nguy hiểm như tụt huyết áp,
khóthởvàcóchiềuhướngchuyểntừlơmơsangtrạngtháimêman.

Tấtcảcác bộphận trêncơthể DeFilippo,kể cảbộnão, bắtđầu lịm
dần.
Tôi gọi điện báo tình hình cho chị gái DeFilippo, là người thân
gầngũinhấtcủabệnhnhân,vànhậnđượclờiđềnghịkhẩnthiết:
-Bácsĩhãylàmtấtcảnhữnggìcóthểđểcứusốngcậuấy.
Chúngtôilậptứcbắttayvàoviệc.Đầutiên,chúngtôitiêmthuốc
mê.Mộtbácsĩthựctậpđưaốngthởvàocổhọngbệnhnhân,trong
khibácsĩ thựctập khácbắtđầu gắncác loạidâyvào ngườianh ta.
Bácsĩluồncâykimmỏngdàikhoảng5cmvàốngthôngquacổtay
phảiđanglậtngửarồichíchthẳngvàođộngmạchquay,sauđónhẹ


nhàng khâu đường dây vào da. Tiếp đến, cô luồn một sợi dây nhỏ
dài hơn một gang tay vào tĩnh mạch cảnh phía bên trái cổ. Sau khi
khâuđườngdâythứhaivàođúngvịtrí,vàtiaXđịnhvịđiểmtiếp
theo-phíabêntrongtĩnhmạchchủngaycổngtim-côtiếptụcđưa
cáidâythứba,dàihơnmộtchút,dùngđểthấmtáchmáu,quangực
trênbênphảivàothẳngtĩnhmạchdướixươngđòn.
Tiếp theo, bệnh nhân được nối ống thở với máy hô hấp và cài
đặtnhịpthởvớitầnsố14lần/phútvàoxytốiđa.Sauđó,bácsĩđiều
chỉnh lực thở và khí, thao tác hệt như các kỹ sư làm việc với bảng
điềukhiển,chođếnkhiđạtđượcnồngđộoxyvàcacbonictrongmáu
như mong muốn. Chúng tôi theo dõi các số đo huyết áp biến động
liêntụcđểđiềuchỉnhlượngthuốctiêmvàongườibệnhnhânnhằm
giữmứchuyếtápcầnthiết.Cònlượngdịchtruyềnvàotĩnhmạchthì
được điều chỉnh theo số đo áp suất từ dòng tĩnh mạch cảnh. Cuối
cùng là dòng tĩnh mạch dưới xương đòn nối bệnh nhân với máy
thấmtáchmáu,vàcứvàiphúttoànbộmáucủabệnhnhânđượclọc
quamáychạythậnnhântạorồiquaylạicơthể.Bằngcáchđiềuchỉnh
chỉsốthôngquacácmáyđượcgắnvàongườibệnhnhân,chúngtôi

cóthểthayđổinồngđộpotassium,bicarbonatevàmuốitrongngười
anhta.Vànhưvậy,chúngtôicóthểxửlýcáctìnhhuốngmộtcáchdễ
dàng.
Nhưng thực tế lại hoàn toàn khác. Thật ra, cấp cứu bệnh nhân
khôngđơngiảnnhưviệcngồivàoxe,vặnvôlăngrồicứthếchạy,mà
giống như bạn trèo lên chiếc xe 18 bánh đang lảo đảo như sắp lao
xuốngvực.VớitrườnghợpcủaDeFilippo,đểgiữchohuyếtápcủa
anh ta ở mức bình thường, chúng tôi phải liên tục truyền đạm vào
tĩnhmạchvàsửdụngnhiềuloạithuốc.Bệnhnhânđượcthởmáygần
nhưtốiđa.Nhiệtđộcơthểđãlênđến40°C.Theosốliệuthốngkê,
chưađến5%sốbệnhnhânởvàotìnhtrạngcủaDeFilippocóthểqua
khỏi.Vàchỉmộtsơsuấtnhỏcủaêkípthìcóthểlàmtanbiếnmọicơ
hộivốnđãhếtsứcmỏngmanh.
Tuynhiên,saumườingàyđiềutrị,tìnhhìnhcủaDeFilippođãcó
nhữngtiếntriểnkhảquan.Vấnđềchủyếucủaanhtalàganbịtổn


thươngtừđợtphẫuthuậttrướcđó.Ốngdẫnchínhtừganbịđứtlàm
mậtchảyragâytìnhtrạngănmòn–mậtlàmtiêumỡtrongthứcăn
củangườibệnhkhiếnbệnhnhânbịsuynhượctừbêntrong.Hiệntại,
DeFilippocònquáyếunêncácbácsĩkhôngthểtiếnhànhphẫuthuật
ngay. Vì vậy, sau khi giúp anh ta ổn định trở lại, chúng tôi quyết
địnhthựchiệnmộtphươngántạmthờilàvớisựtrợgiúpcủathiếtbị
chụpCT,cácbácsĩsẽđặtốngdẫnlưuxuyênquathànhbụngđivào
ống mật bị đứt để rút chỗ mật bị chảy ra ngoài. Nhưng chúng tôi
pháthiệnlượngmậtchảyraquánhiều,đếnmứcphảisửdụngthêm
baốngdẫnlưunữa:mộtcáiđặttrongốngmật,haicáixungquanh
đó.Khimậtđượcrúthếtrangoài,bệnhnhânbắtđầuhạsốt.Nhucầu
oxy và đạm cũng giảm, huyết áp đã trở về mức bình thường.
DeFilippo từng bước hồi phục. Tuy nhiên, đến ngày thứ 11, khi

chuẩn bị dừng thở máy, bệnh nhân bỗng nhiên sốt cao, huyết áp
giảmvànồngđộoxytrongmáulạitụt.Chântayanhtalạnhngắtvà
thỉnhthoảngxuấthiệnnhữngcơnrùngmìnhớnlạnh.
Chúng tôi không hiểu chuyện gì xảy ra. Có lẽ anh ta bị nhiễm
trùng. Nhưng kết quả chụp X- quang và CT lại không thể cho biết
bệnh nhân bị nhiễm trùng ở đâu. Mặc dù được tiêm thêm bốn liều
kháng sinh, nhưng bệnh nhân vẫn tiếp tục sốt. Mỗi lúc lên cơn sốt,
nhịptimanhtalạirốiloạn.Ytánhấnnútbáođộngxanh.Ngaytức
thì,cácbácsĩ,ytálaođếnvànhanhtaythựchiệnhôhấpnhântạo
bằng phương pháp kích điện. Tim bệnh nhân đập bình thường trở
lại.Phảihơnhaingàysau,chúngtôimớibiếtnguyênnhânsựviệc.
Saukhinghĩđếnkhảnănglàmộttrongcácđườngdâynốivàongười
bệnhnhânđãbịnhiễmtrùng,chúngtôithaybộdâymớivàđưadây
cũđicấyvisinh.48tiếngsau,chúngtôicócâutrảlờichínhxác.Và
đúngnhưnhậnđịnh-tấtcảcácđườngdâyđềuđãbịnhiễmtrùng.
Nguyênnhâncóthểbắtnguồntừmộtdâynàođóbịnhiễmkhuẩnrồi
lanracácdâykháctheođườngmáutrongquátrìnhchúngđượcgắn
vàongườibệnh.Kếtquảlàbệnhnhânbịnhiễmtrùng,sốtvàsuyyếu
nhanh.
Ví dụ trên đây phản ánh thực tế công việc tại khu săn sóc đặc


biệt: bất kỳ lúc nào, chúng ta cũng có thể bị sai sót. Nhiễm trùng
đườngdâyphổbiếnđếnmứcngườitaxemđóchỉlàrắcrốithường
ngày.ThốngkêtrêntoànnướcMỹchothấymỗinăm,cáckhuICU
gắn khoảng năm triệu các loại dây vào người bệnh nhân và trung
bình khoảng 4% trong số đó bị nhiễm trùng sau mười ngày, tức là
mộtnămcókhoảng8.000ngườibịnhiễmtrùngđườngdây.Thốngkê
cũng cho thấy có khoảng từ 5 đến 28% trong số đó sẽ không qua
khỏi, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe ban đầu của họ. Và những

người qua khỏi cũng phải mất trung bình hơn một tuần nằm trong
khusănsócđặcbiệt.Tuynhiên,đâychỉlàmộttrongnhiềurủiromà
họ gặp phải. Cũng tại Mỹ, một số liệu thống kê khác cho thấy có
khoảng4%bệnhnhânbịnhiễmtrùngbàngquangsaumườingàysử
dụngốngthôngtiếtniệutạikhuICU;haykhoảng6%bịviêmphổi
donhiễmkhuẩnsaumườingàythởmáy,vànhiễmtrùnglànguyên
nhângâyracáichếtchokhoảng40đến45%ngườitrongsốđó.Nói
chung,khoảngmộtnửasốbệnhnhânđiềutrịởkhuICUsẽgặpphải
mộtrắcrốinghiêmtrọngnàođókhiếncơhộisốngsótcủahọgiảmđi
đángkể.
TrởlạicâuchuyệncủabệnhnhânDeFilippo.Quatuầnsau,anh
tađãphụchồiđủđểngưngthởmáyvàxuấtviệnhaithángsauđó.
Nhưngdosứckhỏekhôngđượcnhưtrướcnênanhtakhôngthểtiếp
tụccôngviệcláixe.DeFilippochuyểnđếnsốngcùngchịgái.Cáiống
rút mật vẫn còn lòng thòng bên bụng. Tôi dự định khi DeFilippo
khỏehơnsẽphẫuthuậtlàmlạiốngmậtchínhchogan.Nhưngquan
trọnglàanhtađãsống.Hầuhếtnhữngngườirơivàotìnhtrạngđó
đềukhôngquakhỏi.
Vàgiờđây,bàitoánđặtrachocôngtácchămsócytếhiệnđạilà:
nếubạncómộtbệnhnhânđanggặpnguyhiểmvàđểcócơhộicứu
anh ta, bạn vừa phải nắm vững kiến thức đồng thời vừa phải đảm
bảothựchiệnđúng178thaotácmàmỗibệnhnhâncầnđến,dùmàn
hìnhcảnhbáokhônghoạtđộng,bệnhnhânởgiườngbêncạnhđang
kêulaầmĩ,cònytáđanggọicuốngquítnhờtrợgiúp.Giữamuôn
vàn khó khăn ấy, ngay cả khi công việc đã được chia nhỏ, bạn vẫn