Thành ngữ: ÁO GẤM ĐI ĐÊM

Áo gấm đi đêm
Gấm là thứ hàng dệt bằng tơ nhiều màu có hình hoa lá sặc sở. Thời trước, gấm là
một trong những thứ vải quý hiếm, thường dùng để may áo. Vì vậy, áo gấm (áo
may bằng vải gấm) được coi là biểu tượng của sự giàu sang, phú quý trong sự đối
lập với áo rách biểu tượng của sự nghèo hèn. So sánh:

“Chồng em áo rách em thương
chồng người áo gấm xông hương mặc người”
(ca dao)

Hơn thế nữa, áo gấm còn biểu trưng cho sự thành đạt trong học hành , thì cử.
những người học trò sau các kỳ thi hương, thi hội trở về quê (vinh quy bái tổ) đều
mặc áo gấm để tỏ rõ sự thành đạt, công thành doanh toại của mình trước họ hàng
làng nước. Nhân dân ta hay nói: áo gấm mặc về chính là nói về sự đỗ đạt trong thi
cử, một mong ước chính đáng của những người lều chõng đi thi.
“Cũng đừng áy náy lòng quê
Bao giờ áo gấm mặc về mới thôi”
(Phan Trần)

Áo gấm chỉ mặc ban ngày mới được mọi người nhận thấy sự rực rỡ của nó. Đối với
người giàu có, sự rực rỡ của áo gấm phô bày cho thiên hạ biết anh ta thuộc hạng
người lắm tiền, nhiều của. Đối với các chàng học trò sau khi thi trở về, áo gấm,
mách bảo cho mọi người về sự đỗ đạt của anh ta. Ấy thế mà mặc áo gấm ban đêm,
đi trên đường làng thuở trứơc với khung cảnh tối tăm mù mịt như thế thì ai hay
biết, ai phân biệt gấm vóc với các thứ vải khác được.
Thành ngữ này được dùng trong tiếng Việt với hai nghĩa:
(1) Của quý mà không dùng đúng lúc, đúng chỗ thì cũng hoài phí (giống
như mặc chiếc áo gấm - loại áo may bằng vải gấm, biểu tượng cho sự giàu
sang trứơc đây mà đi trong đêm thì ai nhìn thấy được, nên nó cũng giống
như mọi áo may bằng vải thường khác mà thôi).
(2) Lối khoe khoang phô trương sự giàu có một cách kịch cỡm, không phải

lối, không tương hơp với hoàn cảnh hay chính con người đó.