Giáo trình chăn nuôi trâu bò - chương 4

Chương 4
CHU NG TR I TRÂU BÒ
Chương này nh m trang b cho sinh viên nh ng yêu c u và nguyên t c chung ñ i v i
chu ng tr i trâu bò. M t ph n tr ng tâm quan tr ng c a chương nói v nh ng nguyên t c xây
d ng ñ i v i các chi ti t c a chu ng tr i ñ ñ m b o ñư c yêu c u k thu t v m t chăn nuôi
và thú y.Ph n cu i c a chương nói v các bi n pháp v sinh chu ng tr i trâu bò và các
phương th c qu n lý trâu bò liên quan ñ n vi c s d ng chu ng tr i. Tuy ñ thi t k ñư c
chu ng tr i c n có thêm ki n th c và k năng v thi t k xây d ng, nhưng k c nh ng ngư i
thi t k xây d ng cũng ph i n m ñư c nh ng yêu c u t i thi u v khía c nh chăn nuôi-thú y
c a chu ng tr i và ngư c l i nh ng ngư i chăn ni cũng ph i n m đư c nh ng yêu c u và
nguyên t c t i thi u v chu ng tr i vì khơng ph i lúc nào cũng có s n chu ng tr i đư c thi t
k m t cách khoa h c.
I. NH NG YÊU C U VÀ NGUYÊN T C CƠ B N V CHU NG TR I
1.1. Yêu c u chung c a chu ng tr i
Khi thi t k và xây d ng chu ng tr i trâu bò ph i ñ m b o ñư c nh ng yêu c u sau:
- T o cho trâu bị đư c an toàn, tho i mái, d ch u khi ăn u ng, ngh ngơi, di chuy n và
xu t nh p.
- T o s an toàn và thu n ti n cho ngư i chăn nuôi trong vi c qu n lý, chăm sóc và
ni dư ng.
- T o ra ñư c ti u khí h u t t, h n ch t i ña nh ng tác ñ ng x u c a th i ti t khí h u
lên cơ th gia súc.
- ð m b o thu n l i cho công tác thú y và v sinh môi trư ng.
- ð m b o liên thông h p lý gi a các b ph n trong tồn tr i đ gi m thi u chi phí v n
hành s n xu t.
- Càng ñơn gi n càng t t nh m ti t ki m chi phí xây d ng, nhưng ph i s d ng ñư c
lâu dài và n ñ nh.
1.2. Các b ph n c n có c a khu chu ng tr i
Vi c thi t k m t khu chu ng tr i chăn ni trâu bị ph i ph i h p ñư c các b ph n
c u thành sau ñây thành m t h th ng ho t ñ ng hoàn ch nh:
- H th ng ñ ng c : M i khu tr i chăn nuôi ph i có h th ng đ ng c thu c t và/ho c
ñ ng c chăn th ñ cung c p đ th c ăn thơ xanh hàng ngày cho trâu bị. Trong trư ng h p

di n tích đ t tr ng c c a tr i khơng đ cung c p cho đàn bị thì ph i có h p ñ ng ngu n c
tr ng t nơi khác ñ m b o cung c p ñ y ñ và ñ u ñ n c cho ñàn bò.
- H th ng cung c p th c ăn: Kho ch a và d ng c ch bi n th c ăn tinh và th c ăn
thô, máy ph i tr n và phân ph i th c ăn, l i ñi c p phát th c ăn và máng ăn.
- H th ng c p nư c: Ngu n nư c, bơm, b ch a, ñư ng ng c p nư c và máng u ng.
- H th ng chăm sóc qu n lý bị: Các ơ chu ng nh t bị, sân v n đ ng, đư ng ñi, thi t
b thú y, các thi t b nh p và xu t bán bò.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

105


- H th ng x lý nư c th i: Rãnh thoát, h th ng ao l ng, ao lưu và khu v c s d ng
nư c th i.
- H th ng x lý phân: Thi t b thu d n và v n chuy n phân, thi t b
d ng phân.

và khu v c s

- Khu v c qu n lý/kinh doanh: Văn phòng làm vi c, c u cân, nơi ñ xe và nơi vui chơi
gi i lao.
1.3. V trí xây d ng chu ng tr i
Khi ch n v trí xây d ng chu ng tr i c n xem xét c n th n nh ng y u t sau đây:
1. Có đ ngu n nư c ch t lư ng t t cho bò u ng và v sinh chu ng tr i.
2. N n ñ t ph i cao ráo, ch c ch n, m c nư c ng m ph i th p hơn ch th p nh t c a
n n chu ng.
3. C n bi t hư ng gió t nhiên ñ ñ nh hư ng chu ng và b trí chu ng ni sao cho
thơng thống t nhiên và h p v sinh chung.
4. C n bi t th ñ t và hư ng m t tr i ñ làm mái che và tr ng cây bóng mát thích h p.
5. V trí chu ng tr i ph i ñ m b o kh năng ti p c n giao thơng và th trư ng đư c t t,

nhưng ñ ng th i ph i ñ m b o ñư c an ninh.
6. Ph i l i d ng đ a hình đư c khơng đ xây d ng chu ng trai mà khơng làm ngư c l i
vì vi c ñào ñ p san l p r t t n kém. Ph i l i d ng ñ d c làm đư ng rãnh thốt nư c.
7. Ph i có đ di n tích đ t tr ng c ni bị.
8. Ph i có đ di n tích ñ t ñ m r ng quy mô chăn nuôi n u c n.
9. V trí xây d ng ph i thu n l i cho v sinh môi trư ng liên quan ñ n qu n lý ch t
th i.
10. V trí xây d ng chu ng tr i ni bị ph i phù h p v i quy ho ch t ng th và nh ng
quy ñ nh c a đ a phương.
1.4. B trí m t b ng chu ng tr i
Trư c khi thi t k chu ng tr i chi ti t c n có giai ño n phác th o nh m xem xét vi c
s p ñ t t t c các b ph n c u thành l i v i nhau trên m t sơ ñ m t b ng h p lý. Có th thi t
k nhi u phương án khác nhau đ sau đó l a ch n phương án thích h p nh t. Khi phác th o b
trí chu ng tr i nên áp d ng nh ng nguyên t c sau ñây:
- Các khu v c ti p nh n, tân đáo, xu t bán, phịng tr thú y, khu v c ch a phân và khu
v c d tr th c ăn chua nên b trí trong m t khu v c thốt nư c ch đ ng. Nư c thốt t
khu v c này ph i ñư c x lý và thu v m t h th ng ao l ng và ao lưu. Di n tích khu v c
thốt nư c ch đ ng nên gi m t i m c t i thi u b ng cách đi u ch nh khơng cho các ngu n
nư c t nh ng nơi không b nhi m phân ch y vào khu v c ñó. Làm ñư c như v y s gi m nơi
s d ng nư c th i.
- Chu ng nuôi ph i ñư c xây d ng cu i hư ng gió so v i các khu dân cư và nhà làm
vi c, nhưng ph i trư c nhà ch a phân và nhà cách ly.
- Không nên cho nư c ch y t ô chu ng này sang ô chu ng khác b ng cách ñi u ch nh
ñ nghiêng t ô chu ng này sang ô chu ng kia nh hơn ñ d c c a n n chu ng v phái rãnh
thốt phía dư i.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

106

- Các kho ng cách di chuy n bò n i b và ho t ñ ng phân ph i th c ăn ph i gi m
thi u.
- T t nh t là khơng đ đư ng đi, rãnh thốt, l i ra vào c a bò c t ngang nhau.
- Khơng nên làm c ng ngăn hay góc h p trên ñư ng v n chuy n và phân phát th c ăn.
- Dành di n tích đ phát tri n và m r ng quy mô chu ng tr i theo t ng giai ño n v
sau.
- Văn phịng và c u cân c n b trí vào nơi thu n ti n ñ sao cho t t c xe c ra vào ñ u
ph i qua ch này.
- Các gi i pháp b o v c n ñư c thiét k c n th n, phù h p v i tình hình an ninh c a
t ng ñ a phương.
1.5. M t s yêu c u k thu t chu ng ni
- Thơng gió
Các chu ng như chu ng bị đ , chu ng bê, chu ng v béo đ u địi h i ph i đ m thơng
gió. M t h thơng thơng gió t t s :
•

Lo i tr b i, khí đ c và mùi hơi th i kh i chu ng.

•

Cung c p đ khơng khí s ch trong chu ng.

•

ði u hồ đư c nhi t đ và đ

m khơng khí chu ng ni.

N u thi t k t t thì chu ng m t t ng thư ng ch c n thơng gió t nhiên là đ . Tuy
nhiên, nh ng chu ng xây kín và có tr n th p thì thư ng ph i có h th ng qu t thơng gió.

- Ánh sáng
K t c u tư ng và mái k t h p v i hư ng chu ng ph i ñ m b o ñư c s thơng thống
khí và có đ ánh sáng t nhiên trong chu ng. Ch ñ ánh sáng trong chu ng phù h p s nh
hư ng t t t i mơi trư ng v sinh thú y và trao đ i ch t c a gia súc. N u trong chu ng thi u
ánh sáng là không t t, nhưng ñ ánh n ng gay g t mùa hè chi u th ng vào chu ng tr c ti p lên
cơ th gia súc cũng khơng có l i. Ngồi ra, ñ ñ m b o ñ ánh sáng trong chu ng c n chú ý
ñ n kho ng ñ t tr ng trư c chu ng và các cây bóng mát quanh chu ng. Kho ng cách gi a
chu ng v i dãy chu ng (nhà) bên ph i b ng 1,5-2 l n chi u cao c a chu ng. Nh ng chu ng
quay ra hư ng đơng-nam, trư c m t chu ng khơng có nhà c a hay cây c i cao r m che khu t
s nh n đư c nhi u ánh sáng có l i nh t.
- M t đ ni
M t đ ni thư ng đư c tính b ng di n tích chu ng bình qn cho m i con. Nó có
nh hư ng đ n s c s n xu t và s c kho c a gia súc cũng như hi u qu chăn ni nói chung.
M t đ ni có nh hư ng l n đ n ti u khí h u chu ng ni vì nó nh hư ng ñ n ñ m, mùi
và b i trong chu ng. Khi thi t k m t đ ni ph i căn c vào đi u ki n khí h u, ñ l n c a
gia súc. Theo tiêu chu n c a nư c ngồi di n tích chu ng ni cho 1 đơn v bị (500kg) dao
đ ng trong ph m vi 9-25m2.
II. CÁC KI U B

TRÍ CHU NG NI

Có th b trí chu ng ni theo m t trong ba ki u cơ b n dư i ñây. M i ki u chu ng
phù h p v i m t d ng đ a hình c th , nhưng ñ u ñ m b o ñư c u c u v đ d c thốt nư c
và n n chu ng, không cho phép nư c ch y t ô chu ng này sang ô chu ng bên c nh. Cũng có
th có m t s thay ñ i trong 3 ki u thi t k này mà v n cho k t qu t t.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị --------------------------------------------107


2.1. Ki u chu ng vịng quanh đ i
ðây là ki u chu ng phù h p cho chăn nuôi bị th t quy mơ l n vùng đ t ñ i có ñ

d c t nhiên 2-4%. ð c trưng c a ki u chu ng này là các dãy ơ chu ng song song đư c s p
x p cu n vịng theo đư ng bình đ c a sư n ñ i. L i cung c p th c ăn đi vào m t phía (trư c)
c a dãy ơ chu ng, cịn rãnh thốt và đư ng đi c a bị thốt ra kh i phía kia c a hãy ơ chu ng
(phía th p hơn).
2.2. Ki u chu ng hình răng cưa
ðây là ki u chu ng g n gi ng ki u chu ng trên, ch khác là các dãy ơ chu ng đư c
x p th ng hàng. Xây d ng ki u chu ng này d dàng hơn và vi c phân phát th c ăn cũng thu n
ti n hơn so v i ki u chu ng trên. Ki u chu ng này phù h p v i chăn nuôi quy mơ l n
nh ng nơi có n n đ t ñ ng ñ u v i ñ d c t nhiên 2-4%.
2.3. Ki u chu ng ñ i ñ u/ñ i đi
Ki u chu ng này thư ng đư c áp d ng v i quy mô chăn nuôi khá l n. Các dãy ô
chu ng x p th ng hàng và c hai dãy thì có m t l i ñi gi a ñ cung c p th c ăn, máng ăn và
máng u ng b trí d c theo hai bên l i đi. N u có nhi u dãy, phía sau hai dãy đ i đi có l i
vào thu d n phân và rãnh thoát gi a. Hình 4-1 là ví d v cách b trí chu ng hai dãy ñ i
ñ u. Ki u chu ng này phù h p v i nh ng nơi b ng ph ng (ñ d c t nhiên dư i 1%).

Hình 4.1: M t c t ngang c a chu ng bị hai dãy đ i đ u
2.4. Các ki u chu ng chăn nuôi nông h quy mô nh
Trong đi u ki n chăn ni bị nơng h quy mơ nh , ki u chu ng ni có th thay đ i
tuỳ theo hồn c nh (s lư ng bị, di n tích đ t, đi u ki n th i ti t-khí h u, v n đ u tư…).
Chu ng có th làm r t đơn gi n (hình 4-2). Tuy nhiên, c n đ m b o ñư c nh ng nguyên t c
cơ b n v xây d ng và v sinh chu ng nuôi.
Ki u chu ng m t dãy là ki u chu ng thích h p cho chăn ni nơng h quy mơ nh . ưu
đi m c a nó là có th t n d ng, ti t ki m ñư c nguyên v t li u, d ñ t v trí.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

108


Hình 4-2: Chu ng bị đơn gi n quy mơ nh

III. NGUYÊN T C XÂY D NG CÁC CHI TI T CHU NG TR I
3.1. Hư ng chu ng
M c tiêu chính c a chu ng tr i là b o v cho gia súc khơng b tác đ ng x u c a ñi u
ki n th i ti t khí h u. Do v y, c n b trí hư ng chu ng phù h p đ tránh mưa t t, gió lùa, đ m
b o che n ng, thoáng mát và thoát nư c t t. Ph i tuỳ theo ñi u ki n ñ t ñai, ñ a th mà ch n
hư ng chu ng sao cho h ng đư c gió mát và che đư c gió l nh mùa đơng (đ c bi t ñ i v i
chu ng bê con). Thông thư ng nên đ chu ng m (khơng tư ng) v phía nam ho c đơng nam
đ đ m b o có ánh sáng và thơng thống t t.
3.2. M t b ng và n n chu ng
N n chu ng ph i cao hơn m t đ t bên ngồi kho ng 40-50cm đ nư c mưa khơng th
tràn vào chu ng. Trong chu ng có th b trí khu đi l i t do và ngh ngơi chung. Tuy nhiên,
trong trư ng h p này bò thư ng hay tranh giành và húc nhau. Vì th , ngư i ta thư ng chia
thành ơ cá th có róng ngăn và c đ nh cho bị n m ngh trong đó. Trong đi u ki n ch t h p có
th thi t k cho m i bị m t ơ riêng ñ chúng ñ ng ăn và n m ngh t i ch . Trong trư ng h p
này rãnh thốt ch y d c phía sau qua các ngăn chu ng và chu ng ñư c v sinh thư ng xun.
Kích thư c ch n m cho trâu bị ph i tuỳ theo chi u dài c a cơ th sao cho khi con v t ñ ng
d y thì chân sau sát rãnh phân và nư c đái rơi th ng xu ng rãnh không làm b n ch n m.
Kích thư c ch n m có th như sau:
Chi u dài (cm)

Chi u r ng (cm)

Trâu bò cái sinh s n

160-170

105-115

Bê nghé > 6 tháng tu i

140-150

80-100

Trâu bị đ c, bị thi n

170-190

110-125

N n chu ng có th ñư c lát b ng g ch ho c láng bê tông. M t n n chu ng không g
gh (khó v sinh), nhưng cũng khơng trơn trư t, có đ d c h p lý (2-3%), xi v phía rãnh
thốt nư c đ b o đ m thốt nư c d dàng khi d i r a. Trên n n chu ng nơi cho bị ngh có
th s d ng cát ho c rơm r băm nh , m t cưa, lõi ngô băm v n làm v t li u lót n n giúp cho
bị tho i mái. Hi n nay chu ng nuôi nư c ta, ñ c bi t là các nông h chăn nuôi bị s a có
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị --------------------------------------------109


hi n tư ng láng n n chu ng b ng xi-măng r t trơn (càng ngày càng mòn nên càng trơn) làm
cho bò lúc nào cũng s b trư t ngã, do đó b stress r t l n và thư ng b các b nh v chân
móng, nh t là bò nh p n i. T t nh t là tr i n n ch bị đ ng ăn và ch ngh ngơi b ng các t m
lót cao su r t ti n l i cho v sinh và bị đư c tho i mái.
3.3. Tư ng chu ng
Tư ng chu ng bao quanh có th c n ph i có đ tránh mưa h t và ngăn trâu bị. Tư ng
có nh hư ng l n đ n ti u khí h u chu ng ni. Bình thư ng tư ng nên m hư ng đơng-nam
đ h ng gió mát và che tây-b c đ ch n gió l nh (đ c bi t nơi bị ñ và nuôi bê). ð i v i ñi u
ki n khí h u c a mi n Nam, có th không c n xây tư ng xung quanh chu ng. Tư ng có th
xây b ng g ch, đá, b ng t m bê-tơng (có c t tr ), b ng g hay m t s v t li u khác tuỳ theo
ñi u ki n c th . B m t tư ng ph i ñ m b o d dàng quét r a tiêu ñ c khi c n thi t. M t
trong c a tư ng nên qt vơi tr ng, v a đ m b o v sinh v a t o ra b m t ph n chi u ánh

sáng trong chu ng t t.
3.4. Mái chu ng
Mái chu ng khơng nh ng có tác d ng che mưa n ng mà có t m quan tr ng r t l n
trong vi c đi u hồ ti u khí h u xung quanh cơ th gia súc. ð cao c a mái c n ph i tính tốn
sao cho khơng b mưa h t và gió l nh th i vào. Tuy nhiên, khơng nên làm mái q th p vì s
khơng thống khí, ít ánh sáng và làm cho khơng khí trong chu ng nóng và m vào mùa hè.
Mái chu ng c n có đ d c v a ph i đ d thốt nư c, thơng thống và tránh nư c mưa h t vào
chu ng. Trong ñi u ki n ni bị chăn th (ít trong chu ng) mái chu ng có th đ h nóc t o
đi u ki n cho vi c thốt khí và thốt nhi t ñư c d dàng. Tuy nhiên, n u ñ h nóc nư c mưa
s rơi vào trong chu ng, nên trong phương th c nuôi nh t nên làm mái hai t ng có kho ng
cách h kho ng 0,4-0,6 m cũng giúp thống khí và thốt nhi t ñư c t t.
V t li u làm mái có nh hư ng r t l n ñ n nhi t ñ trong chu ng. Mái chu ng l p ngói
hay tranh, tre, n a, lá s gi mát đư c t t. Trong trư ng h p chu ng quy mô nh không nên
l p mái tôn hay fibroximăng vì s r t nóng. Tuy nhiên, đ i v i nh ng chu ng l n, kh u ñ
mái r ng thì có th ph i dùng mái tơn, nhưng c n làm mái cao và thoáng.
3.5. Máng ăn
Trong ñi u ki n chăn nuôi nông h quy mô nh c n ph i có máng ăn trong chu ng cho
trâu bị đ đ m b o v sinh. Máng ăn nên xây b ng g ch láng xi măng. Không xây máng ăn
quá sâu, d gây t n ñ ng th c ăn và khó v sinh. Các góc c a máng ăn ph i lư n trịn và trơn
nh n, ñáy máng ph i d c và có l thốt nư c cu i đ thu n ti n cho vi c r a máng. Thành
máng phía trong (phía bị ăn) ph i th p hơn thành máng ngồi đ th c ăn khơng rơi vãi ra l i
đi (hình 4-3).

2-3%

Hình 4-3: Máng ăn cho trâu bị
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

110

Trong đi u ki n chăn ni quy mơ l n có cơ gi i hố vi c phân phát th c ăn thì có th
khơng c n làm máng ăn như trên. Th c ăn ñư c cung c p d c theo l i đi phía trư c m i dãy
chu ng trên d i n n cao hơn m t n n chu ng (thư ng r i băng th m nh a) và có g cao phía
trong đ ngăn th c ăn rơi vào trong ch ñ ng c a con v t (hình 4-4). Cũng có th làm máng
ăn sâu hơn l i đi đ ti n cho vi c phân ph i th c ăn và v sinh b ng nư c. Tuy nhiên, khơng
đư c làm máng ăn q sâu gây khó khăn cho trâu bò khi l y th c ăn. Trong ñi u ki n chăn
nuôi nông h quy mô nh , phân phát th c ăn th cơng thì t t nh t là làm máng ăn cao thành
như hình 4-3 là t t nh t.

Khu v c ngh ngơi (n n cát)

L ic p
th c ăn

Hình 4-4: V trí l i c p phát th c ăn
Chi u dài c a ch ăn cho m i bò b ng chi u r ng c a ch n m c a nó, tr c a ra vào.
Chi u r ng ch ăn cho các lo i bò bê khi phân phát th c ăn th cơng có th như sau:
Lo i gia súc

Chi u r ng ch ăn (cm)

Bò bê <250 kg

48-55

Bị bê 250kg đ n gi t th t

55-66

Bị cái trư ng thành

66-76

3.6. Máng u ng và h th ng c p nư c
Trư c h ph i có ngu n ñư c ñ m b o ñư c các yêu c u ch t lư ng s ch, lành và
ngon. T t nh t là dùng máng u ng t ñ ng ñ cung c p ñ nư c theo nhu c u c a bị. N u
khơng có máng u ng t đ ng thì có th làm máng u ng bán t ñ ng như sau: nư c t tháp
ch a ñư c d n t i m t b nh xây ñ u chu ng ni, đ u ng d n có l p m t phao t đóng
m nư c. T b này có h th ng ng d n t i các máng u ng các ơ chu ng. Khi bị u ng
nư c, m c nư c trong máng h xu ng nên phao m ra, nư c t tháp ch y vào b cho đ n khi
đ y thì phao t ñóng l i. Máng u ng nên c ñ nh ñ cao 0,8m t m t ñ t và gi cho chúng
có cùng m c nư c v i b ch a nư c (theo ki u bình thơng nhau).
3.7. Róng ngăn và c a ra vào
Trong chu ng c n có h th ng róng đ phân chia v trí và gi i h n ph m vi đi l i c a
m i con bị (hình 4-5). Róng có th làm b ng s t, g hay tre. Chi u cao c a róng ngăn gi a 2 ô
thư ng kho ng 80-100cm, chi u dài b ng 2/3 ch n m. Ngồi róng ngăn ơ c n có róng ngăn
phía trư c ngang t m vai đ bị khơng bư c vào máng ăn hay máng u ng. Các róng chu ng
ph i hơi trịn c nh ñ tránh cho con v t b xây xát.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

111


Hình 4-5: Róng ngăn bị trong chu ng
C a ra vào ph i ñ m b o ñ cho t ng con hay c ñàn ñi qua ñư c t do, đ ng th i
khơng tr ng i đ n ngư i ñi l i cho ăn và quét d n v sinh. Khung c a ra vào ph i có góc
trịn, then c a ph i n p vào cánh c a, trên c a khơng có đinh hay móc đ tránh cho ngư i và
gia súc khơng b xây xát khi qua l i. C a ra vào nên có 2 cánh và m ra phía ngồi. Thư ng
chu ng bị c 25 con c n có 1 c a l n r ng 2-2,2m, cao 2-2,2m.

3.8. H th ng làm mát
Trong ñi u ki n mùa hè nư c ta, khi nhi t d và m ñ cao, vi c áp d ng các gi i
pháp ch ng nóng là c n thi t đ duy trì s c kho và s c s n xu t cho trâu bị. Ngồi vi c thi t
k chu ng nuôi h p lý v i h th ng mái cho phép cách và thoát nhi t t t như ñã ñ c p trên,
v nguyên t c có các gi i pháp ch ng nóng b sung như sau:
- Ngăn b c x m t tr i tr c ti p lên cơ th bị thơng qua vi c làm các mái hay lán che
mát ngoài khu v c chu ng ni. Mái che mát nên b trí khu v c cho bò ăn u ng hay ngh
ngơi xung quanh sân chơi và trên ñ ng c (ñ i v i bò chăn th ). M t khác, c n tr ng cây bóng
mát d c theo các l i ñi, xung quanh chu ng, trên ñ ng c và sân chơi.
- Làm mát tr c ti p cho cơ th gia súc b ng h th ng qu t thơng gió và/hay h th ng
phun nư c. Qu t làm tăng lưu thơng khơng khí xung quanh cơ th (tăng ñ i lưu nhi t). Phun
nu c làm tăng b c hơi nư c t b m t cơ th . T t nh t là có h th ng phun nư c d ng sương
mù k t h p v i qu t thơng gió đ t d c theo l i c p th c ăn vào mùa hè. H th ng làm mát này
có hi u qu cao trong c đi u ki n khí h u khô cũng như m. T i thi u cũng ph i có h th ng
vịi phun nư c áp su t cao ñ t m d i tr c ti p lên cơ th con v t vào nh ng ngày n ng nóng.
- Làm mát gián ti p môi trư ng chu ng nuôi b ng phun nư c áp su t cao cách t o sương
mù trong chu ng. Trong trư ng h p c n thi t (thư ng ñ i v i ñ c gi ng q) có th dùng máy
đi u hồ nhi t đ khơng khí chu ng ni.
3.9. Sân chơi và ñư ng ñi
C n có sân chơi có hàng rào đ trâu bị có th v n đ ng t do trong đó. Sân có th lát
b ng g ch ho c đ bê tơng v i di n tích kho ng 15-20m2/con. Trong sân chơi cũng b trí
máng ăn, máng u ng và cây bóng mát.
ðư ng đi cho ăn trong chu ng đư c b trí tuỳ thu c vào ñi u ki n chu ng tr i (v trí,
ki u chu ng...), phương th c chăn ni, phương ti n v n chuy n th c ăn. Phía ngồi chu ng
cũng ph i có h th ng ñư ng ñi ch c ch n ñ v n chuy n th c ăn, ch t th i và ñi l i theo dõi
qu n lý chung. D c hai bên đư ng đi ngồi chu ng c n có cây bóng mát.
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

112

3.10. H th ng ch bi n th c ăn và kho ch a
N u quy mô chăn nuôi khá l n c n ph i xây d ng khu v c ch bi n và ph i tr n th c
ăn kèm theo các kho ch a th c ăn tinh, kho ch a c khô, b
th c ăn xanh... Kho ph i
thống mát, tránh ánh n ng, ln ñ phòng s phát tri n c a các lo i vi khu n, n m m c, tránh
ru i nh ng, các lo i côn trùng và chu t gây h i. Các v t ch a th c ăn c n ph i có n p đ y kín.
3.11. H th ng can thi p thú y
Trong khu v c m t tr i c n có chu ng cách ly và phòng thú y. Chu ng thú y thư ng ñ t
khu ñ t riêng bi t, th p hơn chu ng nuôi, xa khu v c chăn ni (kho ng 200m) và cu i
hư ng gió. Trong chu ng thú y ph i có ch làm kho thu c và d ng c thú y, có các ơ chu ng
đ ni cách lý gia súc m v i ñ y
ñ các phương ti n cung c p th c ăn,
nư c u ng, v sinh và làm mát.
Trong phịng thú y c n có đ y ñ h
th ng thoát nư c và x lý tiêu ñ c
nư c b n. M t h th ng róng can
thi p thú y là r t c n thi t cho vi c
qu n lý gia súc khi c n ph i gi ng,
thi n, c t móng, ñi u tr b nh t t và
can thi p s n khoa (hình 4-6). H
th ng này thư ng ñư c làm k t h p
thành m t ph n c a h th ng bãi
Hình 4-6: Róng tiêm phịng cho bị
qy đ d n và c đ nh bị (hình 37).
M t róng đi u tr (róng c ñ nh
bò) lưu ñ ng cũng r t c n thi t đ can thi p bị trên bãi chăn ho c đ i v i nh ng con bị khơng
th đi l i đư c.
3.12. H th ng bãi quây d n và c
ñ nh gia súc

Trong m i tr i bị ph i có h
th ng bãi qy ñ d n bò khi c n cân,
can thi p thú y và xu t nh p bị. Hình 47 phác th o sơ ñ c a m t h th ng như
v y. Bãi quây và ñư ng d n ph i có
hàng rào kho , ch c ch n vì m t đ lùa
vào là r t đơng. Trong h th ng này
ph i có đư ng d n đ đưa bị vào róng
c đ nh (khi c n can thi p thú y) và đưa
bị lên ơtơ khi c n xu t bán. M t h
th ng cân bị cũng có th k t h p l p
đ t trên đư ng d n bị trong h th ng
ny.

Cầu xuất nhập bò

Đờng dẫn
Ô dồn bò
Róng cố
định bò

Khu bß chê

Hình 4-7: Sơ đ h th ng bãi qy d n bị
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

113


3.13. H th ng v sinh và x lý ch t th i
H th ng x lý ch t th i ph i ñư c thi t k c n th n ngay t đ u đ tránh ơ nhi m mơi

trư ng vì lư ng phân, nư c ti u, nư c r a chu ng hàng ngày th i ra r t l n. Trư c h t c n có
h th ng c ng rãnh thốt nư c đ cho nư c b n ch y thốt kh i n n chu ng. Rãnh thoát nư c
b n làm d c theo chu ng và t p trung vào h ch a. T h ch a phân ñư c t p trung thành
t ng ñ t vào nhà ch a và phân trư c khi chuy n ñi bón ru ng. H ch a phân ph i cách
chu ng ít nh t là 5m và cách gi ng nư c u ng ít nh t là 100m. H ch a phân và nư c th i
ph i trát kín đ phân và ch t th i khơng th m ra ngồi đ t, cũng như m ch nư c ng m, đ ng
th i khơng cho nư c trên m t ñ t (nư c mưa) ch y vào h phân.
Trong đi u ki n chăn ni nơng h quy mơ nh c n b trí h
phân phù h p đ t n
d ng tồn b phân và c ăn th a cũng như ch t ñ n ñưa vào h
phân nh m tăng kh i lư ng
phân bón ru ng, tăng thu nh p cho ngư i chăn ni, nhưng v n đ m b o v sinh. N u có đi u
ki n, t t nh t là xây b biogas ñ s n xu t khí cho đun n u, k t h p ti t trùng, nâng cao ch t
lư ng phân và v sinh môi trư ng.
IV. V SINH CHU NG TR I
4.1. V sinh chu ng nuôi
V sinh chu ng nuôi có vai trị r t quan tr ng trong chăn nuôi. M t môi trư ng s ch s
h n ch t i ña s phát tri n c a các m m b nh và t o ñư c ti u khí h u t t cho s c kho c a
gia súc. Vì v y, c n có n i quy v sinh chu ng ni, trong đó c n chú ý nh ng ñi m sau ñây:
- Hàng ngày quét d n s ch s n n chu ng, l i đi, khơi thơng rãnh thốt phân và nư c
th i.
- Luy n cho trâu bò a ñái vào ch quy ñ nh, t t nh t là ngoài chu ng.
- Hàng tu n lau r a c a, vách, mái và ki m tra n n chu ng ñ s a ch a k p th i.
- N u có đ n chu ng, khơng nên ñ phân lâu quá trong chu ng: mùa hè ph i d n m i
tuân m t l n, mùa đơng có th kéo dài hơn, nhưng hàng ngày ph i đ n thêm đ chu ng ln
ln khơ ráo.
- Khơng đ đ đ c trên đư ng đi trong chu ng ñ ngư i và gia súc qua l i ñ dàng.
- Th c ăn ph i ñ trong nhà kho,
theo t ng b a.

chu ng ch d th c ăn ñ dùng trong ngày hay l y

- Ph i có thi t b phịng ho và t p hu n cho ngư i chăn nuôi bi t cách s d ng nh ng
thi t b đó khi c n thi t.
- Có bi n pháp thư ng xuyên di t ru i, mu i, chu t trong chu ng. Chu ng có th làm h
th ng màn che mu i.
- Hàng năm đ nh kỳ qt vơi, t y u , ki m tra toàn b chu ng ñ tu s a nh ng nơi b hư
h ng.
- Cung c p ñ y ñ nư c s ch k t h p v i các lo i hoá ch t t y r a và sát trùng và s
d ng các lo i bàn ch i thích h p khi làm v sinh.
4.2. V sinh môi trư ng xung quanh chu ng ni
Tuỳ theo hồn c nh mà áp d ng các bi n pháp thích h p nh m làm cho m i khu chăn
nuôi thành m t khu an toàn d ch b nh. Ngoài các bi n pháp thú y như tiêm phòng, cho u ng
thu c phịng, t y trùng chu ng ni, c n chú ý nh ng ñi m sau ñây:
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

114


- ð m b o cho đ t và khơng khí trong khu v c chu ng tr i khơng b nhi m b n,
khơng b gió lùa m nh, không b ng p nư c, không b n ào, không b chư ng ng i v t c n tr
thống khí và làm thi u ánh sáng.
- Ph i có đi u ki n x lý phân và nư c th i.
- Trong khu v c chu ng tr i nên tr ng cây bóng mát đ đi u ti t ti u khí h u đư c t t,
gi cho mùa đơng m hơn, mùa hè mát hơn, khơng khí khơng b q m th p, gi m ñư c s c
gió bão, gi m b i b n và gi thống khơng khí.
- H n ch đ n m c th p nh t m i kh năng lây nhi m ngu n b nh t bên ngồi vào
khu v c chăn ni.
V. CÁC PHƯƠNG TH C QU N LÝ TRÂU BỊ
5.1. Phương th c ni nh t

Phương th c này áp d ng trong ñi u ki n khơng có đ ng c chăn th . ðây là phương
th c ñư c áp d ng ch y u trong chăn ni bị s a nư c ta hi n nay. Th c ăn ñư c mang
ñ n chu ng, bị ln đư c nh t trong chu ng, th nh tho ng ñư c ñưa ra sân chơi t m n ng,
v n ñ ng thay vì bị đư c chăn th và ăn trên đ ng c . Thu n l i c a phương th c này là năng
su t c a ñ t nơng nghi p có th t n d ng t i đa (khơng có s hao h t do gi m ñ p và rơi vãi),
thu phân d dàng, qu n lý, chăm sóc bê t t hơn và gia súc ít b nhi m ký sinh trùng. Tuy
nhiên, đi u b t l i là t n thêm nhân công cho vi c c t c , v n chuy n, cho ăn, d n phân, v.v...
Có hai hình th c ni nh t thư ng đư c áp d ng như sau:
- C t bu c t i chu ng
Theo hình th c này, m i con đư c c t (thư ng b ng dây xích khố vịng c ) vào róng
chu ng nên khơng th đi l i t do trong chu ng. Thu n l i ch y u c a phương th c này là
c n di n tích chu ng ít hơn so v i phương th c t do trong chu ng. Tuy nhiên, c n có v t li u
lót chu ng t t (ñ m cao su, rơm ch ng h n) cho bị n m m i có th gi bị th tr ng t t.
ð m lót chu ng c n ph i khô s ch nh m gi m các y u t gây viêm nhi m b u vú (bò s a).
Máng nư c u ng c n đư c đ t g n nơi bị (1 máng nư c u ng có th dùng chung cho 2 bò
c nh nhau). B t l i c a phương th c này là khó phát hi n đ ng d c, bị khơng tho i mái, c n
v t li u lót chu ng, r i ro khi v t s a gi a 2 bị đ ng sát nhau, bò d b b nh v chân móng,
b nh truy n nhi m, các b nh s n khoa.
- T do trong chu ng
Theo hình th c này, bị đư c đi l i trong chu ng ni (tr khi v t s a). Hình th c này
t o s tho i mái nh t cho bò. Trong m t di n tích gi i h n bị có th đi l i t do. Vùng gi i
h n này thư ng n m gi a máng ăn và các ơ cho bị n m ngh . Trong các ơ bị n m ngh cát
thư ng đư c s d ng làm v t li u ñ m lót. Tuy nhiên, rơm r băm nh , m t cưa ho c lõi ngơ
băm v n cũng có th dùng làm lót chu ng.
5.2. Phương th c chăn th
Phương th c này d a vào s chăn th cho g m c ngồi bãi chăn là chính. ði u ki n
tiên quy t là ph i có đ di n tích đ ng c có ch t lư ng. ð ng c thư ng ñư c thi t k theo lơ
và các nhóm bị đư c chăn th ln phiên trên đó. Trong phương th c này vai trị c a chu ng
khơng l n và có th thi t k chu ng ñơn gi n hơn. Tuy nhiên, cũng như phương th c nuôi
nh t trong chu ng c n có máng ăn và máng u ng ñ b sung th c ăn và nư c u ng cho bò vào

nh ng th i gian bò v chu ng (th i gian v t s a ch ng h n).
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

115


5.3. Phương th c k t h p chăn th và nuôi nh t
Phương th c này áp d ng nh ng nơi có c đ ng c chăn th và ñ ng c thu c t.
Phương th c này ñư c áp d ng khá r ng rãi trong chăn ni nơng h nh hi n nay. Hàng
ngày bị ñư c g m c (k t h p v n đ ng và t m n ng) ngồi đ ng trong m t kho ng th i gian
nh t ñ nh và khi v chu ng m i con ñư c nh t c ñ nh m t ch nào đó. Trong th i gian nh t
trong chu ng bị đư c cho ăn c tươi, th c ăn xanh ho c c khô, rơm khô và th c ăn tinh.
Phương th c ni cũng có th thay đ i theo mùa. Vào mùa hè-thu ñ ng c chăn th có
năng su t cao nên có th ni bị theo phương th c chăn th trên các lô c . Vào mùa đơngxn năng su t đ ng c chăn th gi m th p, bị đư c chuy n vào nuôi nh t và cho ăn t i
chu ng.
CÂU H I ƠN T P
1. Phân tích nh ng yêu c u cơ b n ñ i v i chu ng tr i trâu bò.
2. Trong m t khu chu ng tr i chăn nuoi trâu bò c n có nh ng b ph n chính nào?
3. Phân tích nh ng nhân t cơ b n c n xem xét khi ch n v trí đ xây d ng chu ng tr i.
4. Nh ng nguyên t c cơ b n khi b trí m t b ng chu ng tr i là gì?
5. Phân tích nh ng u c u k thu t cơ b n c a chu ng ni (thơng thống, ánh sáng,
m t đ ni).
6. Nêu các ki u b trí chu ng ni liên quan đ n đ a hình và m t b ng.
7. T i sao khi làm chu ng ph i ch n hư ng?
8. N n chu ng trâu bò c n ñáp ng ñư c nh ng yêu c u nào?
9. Vai trò và nguyên t c làm mái chu ng và tư ng chu ng?
10. Nh ng nguyên t c cơ b n c a máng ăn và máng u ng là gì?
11. Tác d ng và thi t k h th ng róng ngăn trong chu ng bò?
12. H th ng bãi quây d n bò và róng can thi p thú y nên b trí như th nào?
13. Các h th ng làm mát cho bò?

14. Nh ng yêu c u chính khi thi t k h th ng v sinh và x lý ch t th i cho chu ng bò?
15. Nêu các bi n pháp v sinh chu ng tr i trâu bò.
16. Phân tích ưu như c đi m c a các phương th c qu n lý trâu bò.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

116