Giáo trình chăn nuôi trâu bò chương 9

Chương 9
CHĂN NI BỊ TH T
Chương này ch y u nói v chăn ni bị theo hư ng chun th t, m c dù trâu và các
lo i bò khác (s a, cày kéo) cũng đóng góp m t ph n quan tr ng trong t ng s lư ng th t bị
tiêu th hàng năm. Ph n đ u c a chương trình bày m t s quy lu t phát tri n c a các mô
trong thân th t nh m làm cơ s cho vi c quy t đ nh th i gian ni đ đ t ñư c năng su t, ch t
lư ng th t và hi u qu kinh t t i ưu. Ti p theo là các ch tiêu ñánh giá và các nhân t nh
hư ng t i năng su t và ch t lư ng th t c a bò. Ph n k thu t chăn ni nói v vi c nuôi bê
trư c v béo và các phương pháp v béo bị. Phân cu i c a chương nói v các hình th c t
ch c chăn ni và marketing s n ph m thư ng ñư c áp d ng trong ngành chăn ni bị th t.
I. S

PHÁT TRI N C A CÁC MƠ TRONG THÂN TH T

1.1. Mơ xương
Mơ xương là ph n khơng ăn đư c. T l c a nó trong thân th t cao làm gi m giá tr
c a thân th t. Trâu bò th t có b xương phát tri n quá kém ho c q thơ đ u khơng t t.
Theo tu i thì kh i lư ng tuy t đ i c a b xương tăng lên nhưng t c ñ phát tri n tương
đ i thì gi m xu ng, và t tr ng c a b xương trong thân th t gi m. Trong th i kỳ phát tri n
thì cư ng đ phát tri n c a xương tr c m nh hơn xương ngo i vi làm cho cơ th phát tri n
theo chi u dài nhanh hơn chi u r ng, chi u cao. N u tính theo kh i lư ng cơ th thì khi sơ
sinh b xương chi m 22,73%, 18 tháng là 11,7% và 5 năm là 9,9%. Như v y trong giai ño n
t sơ sinh ñ n 18 tháng tu i, ñ c bi t là trư c 14 tháng tu i thì xương sinh trư ng nhanh.
1.2. Mơ cơ
Giá tr c a thân th t tăng lên khi t l cơ trong đó tăng. Trong cơ th trâu bị s phát
tri n c a h cơ có liên quan đ n s phát tri n c a h xương. Trong th i kỳ thai h cơ t chi
phát tri n m nh, còn cơ xương tr c phát tri n ch m, cịn th i kỳ ngồi thai thì ngư c l i.
Nhìn chung h cơ phát tri n nh t trong 6 tháng đ u, sau đó gi m d n và ñ c bi t là sau 18
tháng thì t c đ phát tri n c a cơ r t ch m.
Thành ph n t ch c h c và hoá h c c a cơ cũng thay ñ i trong quá trình phát tri n.
Chi u dài và đư ng kính s i cơ tăng lên, nư c trong cơ gi m làm th t gi m ñ m m và m n.

1.3. Mô m
Trong cơ th m đư c tích lu
cơ quan n i t ng.

3 v trí: dư i da, trong cơ b p và bao ph m t ngồi các

S tích lu m trong cơ th ph thu c nhi u vào m c ñ dinh dư ng. Lúc ñ u tích lu
m r t kém, sau 6-9 tháng tu i s tích lu m b t ñ u tăng, nhưng cho ñ n 12-14 tháng tu i
cư ng đ tích lu m b t đ u tăng, nhưng v n kém hơn tích lu ñ m. Sau 18 tháng tu i t c
ñ tích lu m tăng rõ r t, đ c bi t là khi v béo.
Tuỳ theo m c ñ phát tri n mà th t tích lu m cũng có th t rõ ràng. Lúc đ u m
tích lu
n i t ng và gi a các l p cơ, sau ñó dư i da và ñ n cu i kỳ v béo và gia súc
già m tích lu
trong cơ.

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

221


Khi dinh dư ng thi u m ñư c huy ñ ng trư c tiên
lo i m trên thì m n i t ng ít có giá tr th c ph m.

dư i da và n i t ng. Trong các

Thành ph n hoá h c c a m thay ñ i: nư c gi m d n và m thu n tăng lên, màu m
chuy n t tr ng sang vàng (do tăng d tr caroten).
1.4. Mô liên k t
Thành ph n cơ b n c a các mô liên k t là các protein có giá tr dinh dư ng th p và làm

cho th t c ng. N u mơ liên k t q ít thì làm cho th t nhão, nhưng n u quá nhi u s làm gi m
giá tr dinh dư ng c a th t.
So v i các mơ khác thì mơ liên k t phát tri n trong th i gian kéo dài nh t. Th t trâu bò
cái gi ng s m thành th c và con lai c a chúng chưa ít mơ liên k t hơn nh ng con cùng tu i
c a các gi ng khác. Gia súc già khơng đư c v béo tho đáng và gia súc ni dư ng kém có
t l mơ liên k t cao làm gi m giá tr th c ph m c a th t.
II. NĂNG SU T VÀ CH T LƯ NG TH T
2.1. Các ch tiêu ñánh giá năng su t và ch t lư ng thân th t
a. Kh i lư ng bò
Bò th t trư c khi gi t m ph i đ nh n đói 12-24 gi . Cân kh i lư ng bò trư c khi gi t
m b ng các lo i cân thích h p. Trong trư ng h p khơng có cân (ho c khó cân) có th xác
đ nh kh i lư ng hơi c a bị thơng qua đo ñ c m t s chi u ño (vòng ng c, dài thân chéo) r i
tính tốn theo m t s cơng th c nh t đ nh tuỳ theo gi ng và th tr ng c a bò. Tuy nhiên, vi c
xác ñ nh kh i lư ng b ng cách ño thư ng kèm theo sai s khá l n.
b. Kh i lư ng và t l th t x
Kh i liư ng th t x là kh i lư ng cơ th bị sau khi đã l c da, b ñ u (t i xương át lát),
ph t ng (cơ quan tiêu hố hơ h p, sinh d c v ti t ni u, tim) và b n vó chân (t g i tr
xu ng).
Kh i lư ng th t x
T l th t x (%) =
x 100
Kh i lư ng s ng c a bò
Nh ng thành ph n chính c a th t x là xương, th t và m . Nh ng nhân t
ñ n thành ph n c a th t x là tính bi t, gi ng và ni dư ng.

nh hư ng

T l th t x r t quan tr ng ñ i v i s n xu t khi bán gia súc s ng vì ngư i mua c n bi t
đ ư c tính kh i lư ng th t x t kh i lư ng s ng c a cơ th v t nuôi.
c. Kh i lư ng và t l th t tinh

Th t tinh là kh i lư ng th t ñư c tách ra t th t x . Kh i lư ng th t tinh là ph n có giá
tr cao nh t trong các thành ph n c a th t x .
T ng kh i lư ng th t tinh x 100
T l th t tinh (%) =
Kh i lư ng s ng c a bò
T ng kh i lư ng th t tinh x 100
T l th t tinh so v i th t x (%) =
Kh i lư ng th t x
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

222


Ngư i ta phân chia th t tinh ra làm nhi u lo i tuỳ theo giá tri hàng hoá c a chúng và tùy
theo phương pháp x th t c a m i nư c.
Vi t Nam thư ng chia th t tinh ra làm ba lo i:
Lo i 1: Bao g m kh i lư ng th t c a hai ñùi sau, thăn lưng và thăn chu t.
Lo i 2: Bao g m kh i lư ng th t c a ñùi trư c, th t c v ph n th t ñ y lên l ng ng c.
Lo i 3: bao g m kh i lư ng th t c a ph n b ng, th t k sư n và các th t ñư c l c ra c a
lo i 1 và lo i 2 (ph n t ).
Kh i lư ng th t lo i 1 x 100
T l th t lo i 1 (%) =
Kh i lư ng th t s ng c a bò
T l th t lo i 1 so v i th t x (%)

Kh i lư ng th t lo i 1 x 100
=
Kh i lư ng th t x
Kh i lư ng th t lo i 1 x 100

T l th t lo i 1 so v i t ng s th t (%) =
Kh i lư ng th t tinh
Kh i lư ng th t lo i 2 x 100
T l th t lo i 2 (%)

=
Kh i lư ng s ng c a bò
Kh i lư ng th t lo i 2 x100

T l th t lo i 2 so v i th t x (%) =
Kh i lư ng th t x
Kh i lư ng th t lo i 2 x 100
T l th t lo i 2 so v i t ng s th t (%) =
Kh i lư ng th t tinh
d. Kh i lư ng và t l xương
Kh i lư ng xương c a bò là kh i lư ng c a xương ñư c tách ra t th t x .
Kh i lư ng xương x 100
T l xương (%)

=
Kh i lư ng s ng c a bò
Kh i lư ng xương x 100

T l xương so v i th t x (%)

=
Kh i lư ng th t x

e. Kh i lư ng và t l m
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

223


M bị đư c chia ra làm 3 ph n: M bao ngoài ph n th t, dư i da, m xen k trong các
cơ và m thành t ng ñám trong ph n b ng và ph n ng c.
Ngư i ta ch có th tách ra đư c m bao ngoài ph n th t và m trong ph n b ng và
ng c. Thu l i ph n m này và cân lên. ðó chính là kh i lư ng m c a bò.
Kh i lư ng m x 100
T l m (%) =
Kh i lư ng s ng c a bò
Kh i lư ng m

x 100

T l m so v i th t x (%) =
Kh i lư ng th t x
g. ð dày m dư i da
ð dày m dư i da ñư c ño xương sư n 12 vng góc v i l p m ngồi tai đi m
3/4 chi u dài cơ thăn lưng (hình 9.1). Khi đ dày m dư i da tăng thì t l th t tinh s gi m.

§o độ d y mỡ

3/4 chiều d i
cơ thăn lng

Hỡnh 9.1: V trí đo đ dày m

Hình 9.2: ðo di n tích m t th t
b ng phương pháp m t lư i

g. Di n tích m t th t
Di n tích m t th t (m t c t cơ thăn lưng) đư c đo v trí xương sư n 12 b ng cách s
d ng ô m t lư i (hình 9.2). Di n tích m t th t là m t ch tiêu ph n ánh lư ng cơ có trong thân
th t. Khi di n tích m t th t tăng thì t l th t tinh tăng.
2.2. Các ch tiêu ñánh giá ch t lư ng th t
a. ð m m c a th t
ð m m là c m giác nh n bi t c a con ngư i khi c n và nhai th t. Th t bị m m có ch t
lư ng t t. ð m m c a th t ch u nh hư ng c a tính bi t, tu i gi t th t, dinh dư ng và b o
qu n. Khi bê gi t th t tu i cịn non, dinh dư ng t t, bê đ c ho c thi n th t có đ m m cao
hơn.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

224


ð m m th t ñư c ño b ng cách ño cơ h c, cách này ph ng theo các ho t ñ ng c a
mi ng và răng. Các ti n b k thu t đ u có th ñư c s d ng ñ th c hi n ñư c vi c ño. ð
xác ñ nh ñ m m ngư i ta có th dùng m t s phương pháp khác nhau. Sau ñây là m t vài ví
d :
- Ki m tra nhanh chóng b ng cách n ngón tay vào th t. Th t ch t lư ng cao khi n tay
có c m giác m m, sau khi b tay ra th t nhanh chóng tr v tr ng thái cũ.
- Ki m tra b ng phương pháp xác ñ nh nư c n i d ch. L y m t gam th t tươi c t kh i
l p phương. ð t m u trên t m kính có gi y hút nư c. Di n tích t m kính 10 cm2, d y 5 mm.
Sau đó đ y lên trên t m kính có cùng kích c trên, đè lên t m kính 1 qu cân có kh i lư ng 1
kg. Sau đó đ m t gi , nư c trong th t s loang ra gi y l c. ðo di n tích c a nư c th t th m
vào gi y l c là ph n nư c n i d ch trong th t. Nư c n i d ch càng cao, th t càng ng t m m.
- Cách ño ñ m m ñư c s d ng r ng rãi nh t hi n nay là thi t b có tên là máy c t l c
Warner-Bratzler. Máy này g m m t ñĩa thép trong ch a m t h c hình vng. ð t mi ng th t
vào trong h c vuông, kéo cái ñĩa thép ra kh i mi ng th t trong khi hai ñ u c a mi ng th t ñư c

gi b ng các m u kim lo i khác. L c kéo ñĩa thép ra kh i mi ng th t ñư c ghi l i thành các
đi m trên đ th (hình 9.3). Lúc đ u l c này tăng lên do thi t b kéo trên mi ng th t, sau đó có
m t đi m g y, ñi m g y này ñư c g i là l c kh i ñ u (IY). L c ti p t c tăng lên cho t i khi
ñ t l c ñ nh (PF). T i ñi m ñ nh này, mi ng th t b ñ t làm ñôi và l c s b t t xu ng.

Lực
Lực đỉnh (PF)

Lực khởi đầu (IY)

Thời gian (giây)

Hỡnh 9.3: Máy ño ñ m m c a th t Warner-Bratzler
Hai l c ño ñư c g m l c kh i ñ u (IY) và PF – IY (l c ñ nh tr l c kh i ñ u) liên quan
t i hai c u trúc đóng góp cho ñ m m c a th t. M t thành ph n c a cơ là các bó dài hình s i
b ng protein là các myofibril, chúng là giá ñ cơ và là các m u t o nên s c làm vi c c a cơ.
Khi cơ co, các bó này ng n l i và khi dãn chúng dài ra. M t thành ph n khác gi ng như m ng
lư i là các mô liên k t đ bó các myofibril l i v i nhau, chúng tương t như gân. Các mô này
tr i d c theo cá s i cơ thành m t c u trúc lư i liên k t chéo. Trong sơ ñ l c WarnerBratzler, ta có th xem ñ m m c a myofibril ng v i lư ng kh i ñ u (IY), l c ñ làm ñ t cơ
là t l c kh i ñ u t i l c đ nh (PF-IY) do các mơ liên k t quy t ñ nh.
b. ð pH c a th t
Sau khi con v t ch t, tuy khơng cịn vi c cung c p oxy nhưng các quá trình khác v n x y ra trong cơ
b p cho t i khi c n ki t h t glycogen. Do đó, đ pH trong th t tươi s gi m xu ng và ñi u này cho phép gi
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

225


th t ñư c lâu hơn. ð pH trong cơ b p c a bò s ng vào kho ng 7 (trung tính gi ng như nư c). Th t t t có
đ pH dư i 5,8, đi u này có nghĩa là th t có nhi u axit hơn cơ b p khi con v t còn s ng.

N u đ pH th p thì th t s m m và cho phép b o qu n ñư c lâu hơn. Do v y, vi c h ñ pH c a th t
r t quan tr ng vì sau ñó th t c n ti p t c ñư c gi thêm m t th i gian. Làm l nh nhanh th t s khơng h
đư c đ pH do ñã làm ng ng trao ñ i ch t. Kích thích đi n đ m b o cho đ pH h xu ng dư i 5,8.
ðôi khi, trư c lúc con v t b gi t, cơ khơng đ đư ng. Khơng có đ đư ng trong cơ, đ
pH không th gi m xu ng dư i 5,8 và th t s b dai, có màu s m, khơ và ch c. ði u này s
x y ra khi bò b tress trư c lúc gi t th t. ðư ng có th b s d ng h t khi con v t b m t stress
c p tính, ch ng h n khi nh t chung các con v t khác ñàn vào v i nhau ho c con v t b d n
ñu i. ðư ng cũng b s d ng h t khi con v t b stres kéo dài, ch ng h n khi v n chuy n
chúng, khi chúng g p th i ti t quá nóng ho c quá l nh, b m t nư c. Kh năng b sung ñư ng
vào cơ b p c a bò r t ch m nên trư c lúc gi t th t n u con v t g p b t c m t stress nào thì
khi gi t m cơ b p c a nó s khơng đ đư ng và do v y mà đ pH khơng h th p xu ng đư c
m c c n thi t.
ð pH c a th t ñư c ño b ng gi y quỳ ho c máy ño pH.
c. Vân th t (marbling)
Vân th t, hay ñ m m d t trong th t n c, là m t y u t ñư c quan tâm nhi u khi ñánh giá
ch t lư ng th t. Vân th t ñư c ñánh giá b ng m t trên m t th t gi a xương sư n th 12 và 13.
M c dù nó ch có nh hư ng chút ít t i đ m m c a th t nhưng có l nó có nh hư ng nhi u
đ n các tính tr ng v ñ ngon mi ng (mùi, v ). Vân th t có th đư c đánh giá theo 10 c p t
R t nhi u cho đ n Khơng như hình 9.4 (Trong hình này c p Khơng khơng đư c th hi n).

R t nhi u

Nhi u

Khá nhi u

Hơi nhi u

Trung bình

Hơi ít

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

226


Ít

R t ít

V t

Hình 9.4: Gi i h n dư i c a các c p vân th t
d. Mùi v c a th t
Phương pháp ki m tra mùi v th t thư ng ñư c th c hi n b ng cách gi i thi u th t cho
ngư i tiêu dùng siêu th ho c ti m ăn và ñ ngh m i ngư i ñi n các câu tr l i vào phi u
ñi u tra. Phương pháp này ch th c hi n ñư c khi có m t s lư ng m u đ l n. Cách gi i
quy t là hu n luy n m t nhóm ngư i sành ăn n m th . Cách gi i quy t khác ñ ñánh giá c m
quan là s d ng m t h i ñ ng ñ ki m tra mùi v th t g m nh ng ngư i bình thư ng. Khi
ki m tra th t, h có th đưa ra các ý ki n phân tán và các k t qu này ñư c x lý th ng kê ñ
ñ m b o m i ý ki n ñ u ñư c tham gia vào vi c ñánh giá. M i m u th t s ñư c m t s ngư i
ki m tra, h ñánh giá mùi v th t cùng v i ñ m m và ñ gi nư c, cu i cùng h xem xét kh
năng ch p nh n.
e. Màu s c c a th t
Th t bị có ch t lư ng t t là th t bị có màu đ h ng ho c h ng nh t tuỳ theo v trí c a
cơ. Th t có màu đ s m là th t bị th i lo i đã già. M bị càng vàng s m bò càng nhi u tu i.
Màu s c c a th t thay ñ i theo ñ axit trong th t. Th t có màu ñ sáng có đ pH th p
hơn 6, th t màu ñ s m có ñ pH = 6,0 ho c l n hơn.
f. Thành ph n hoá h c c a th t

Có 2 ch tiêu quan tr ng đ ñánh giá ch t lư ng th t là:
- Trytophan cao thì ch t lư ng th t t t.
- Oxyproline cao thì ph m ch t th t kém.
2.3. Ch t lư ng th t và th hi u m th c
Ch t lư ng th t bò còn ñư c ñánh giá thông qua th hi u m th c c a ngư i tiêu dùng.
Th hi u này thay ñ i gi a các nư c, các khu v c khác nhau trên th gi i, thay ñ i theo th i
gian và t ng l p giàu nghèo trong xã h i. Chính vì v y mà ngư i chăn ni ph i tìm cách
(thơng qua ch n gi ng, ni dư ng và xác đ nh tu i gi t th t) nh m t o ra ñư c s n ph m phù
h p v i th hi u c a ngư i tiêu dùng c a t ng th trư ng c th . Ngư i châu Âu và Australia
thích th t bị m m, màu đ nh t, ít m , nên ngư i ta thư ng gi t th t bò lúc cịn tương đ i non
(15-18 tháng tu i). Trái l i ngư i tiêu dùng Nh t B n và nhi u nư c châu Á l i ưa chu ng
th t bị có nhi u m d t và d y mùi bị nên bị thư ng đư c gi t th t mu n hơn (3-4 tu i).
Vi t nam có hơn 80 tri u dân, là m t th trư ng tiêu th th t bò nhi u ti m năng. Ngư i
Vi t Nam có kh u v và th hi u riêng c a mình. Do v y khi phát tri n ngành chăn ni bị th t
c n chú ý đ n th trư ng này và khơng nên áp đ t các tiêu chu n ch t lư ng th t bò c a các thì
trư ng khác cho th trư ng trong nư c, tr khi chăn ni bị th t ñ xu t kh u. Không nên l y
tiêu chu n ñánh giá ch t lư ng th t c a m t nư c/th trư ng này áp ñ t cho m t nư c/th
trư ng khác.
III. NH NG NHÂN T

NH HƯ NG ð N S C S N XU T TH T

3.1. Tu i gi t th t
Trong quá trình phát tri n c a cơ th kh i lư ng, thành ph n hình thái h c c a cơ th
thay ñ i theo tu i. Dư i 1 năm tu i s l n lên c a cơ th ch y u là k t qu c a s tích lu
các mơ cơ và xương. ð n 1,5 tu i s tích lu protein, t c là s phát tri n c a t bào cơ v n
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

227

nhanh, cịn t l tương đ i c a mơ xương có xu hư ng gi m th p. Sau 18 tháng tu i t c ñ
tăng trư ng c a t bào cơ gi m, hàm lư ng nư c gi m, s tích lu m tăng lên (giá tr năng
lư ng tăng), cịn mơ liên k t gi m.
Thành ph n hoá h c c a th t cũng thay ñ i theo tu i. Tu i càng cao thì s tích lu m
dư i da và m n i t ng tăng lên. Như v y khi tu i tăng lên thì hàm lư ng tương đ i c a
xương và mô liên k t gi m còn t l th t và m s tăng lên. Khi gi t th t 18 tháng tu i m
tích lu trong cơ b p cao hơn m n i t ng. Sau 18 tháng tu i, do s thay ñ i trao ñ i ch t,
kh năng tích lu nitơ gi m, cịn tích lu mơ tăng:
Sơ sinh

18 tháng

48 tháng

Protein (%)

18,25

17,18

12,5

M (%)

3,64

26,74

44,30

3.2. Gi ng
Gi ng có nh hư ng l n ñ n năng su t và ph m ch t th t. D a vào ph m ch t và s c s n
xu t th t ngu i ta chia ra các nhóm bị như sau:
- Bị th t: có các gi ng n i ti ng như Hereford, Santa gertrudis, Shorhorn v.v. T c ñ sinh
trư ng c a nh ng bò này nhanh (1-1,5 kg/ngày ñêm), t l th t x 65-70%, m tích lu trong
cơ th s m.
- Bò kiêm d ng s a th t: như bò Red Sindhi, Brown Swiss v.v. Nh ng bị này cũng có kh
năng tăng tr ng khá cao (0,6-0,8 kg/ngày ñêm), ph m ch t th t ngon, t l th t x đ t 59-60%.
- Bị s a: như bò Holstein Friesian. Nh ng bò này có s phát tri n cơ b p kém, t l th t
x th p. Các gi ng bò s a và kiêm d ng thư ng thích lu ít m trong thân th t mà m ch
y u tích lu trong khoang b ng. Cơ b p c a nhưng gia súc này phát tri n kém, t l th t x
th p.
- Trâu bò cày kéo: cơ b p phát tri n t t, nhưng m tích lu trong cơ th p, th t c ng và thô.
Tuy gi ng tuy ít nh hư ng tr c ti p t i tính ngon mi ng c a th t nhưng nh hư ng này
l i có ý nghĩa. C n chú ý là y u t gi ng ch gây ñư c 5% m c bi n ñ ng c a đ m m th t bị,
ph n l n m c bi n ñ ng là do các y u t khác. ð m m c a th t có kh năng di truy n đ i v i
bị nhi t đ i, nghĩa là có th ch n l c ñ c i ti n ñ m m c a th t bị nhi t đ i, nhưng đi u này
khơng th c hi n đư c đ i v i bị ơn đ i. Lai gi ng cũng ñã ñư c ch p nh n ñ tăng t c ñ
sinh trư ng và ch t lư ng th t.
3.3. Tính bi t và thi n
Thơng thư ng các cơ s chăn nuôi l y th t ngư i ta gi t th t vào 15-18 tháng tu i. Con
đ c thư ng có ho t ñ ng sinh d c vào 9-12 tháng tu i. Nhi u nghiên c u cho th y r ng bê
đ c khơng thi n đ t t c đ sinh trư ng cao hơn, hi u qu s d ng th c ăn t t hơn nên chi phí
th c ăn/kg tăng tr ng th p hơn so v i đ c thi n. Tuy nhiên s tích lu m trong cơ b p bê
ñ c thi n cao hơn và s m hơn bê đ c khơng thi n. Bê cái ch m l n hơn bê d c cùng tu i.
3.4. Nuôi dư ng
S c s n xu t th t c a bê trư c tiên ph thu c vào m c ñ dinh dư ng. Có th th y m c
đ nh hư ng c a các m c dinh dư ng khác nhau ñ n thành ph n c a các mô trong thân th t
c a bê qua k t qu thí nghi m trong b ng 9.1. M c ñ dinh dư ng cao thì t l m và cơ

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

228


trong thân th t cao, cịn mơ liên k t và xương gi m th p. M c dinh th p làm gi m giá tr năng
lư ng c a th t và tăng t l xương và mô liên k t.

B ng 9.1: nh hư ng c a m c dinh dư ng thành ph n thân th t
M c nuôi
dư ng

T l các mô trong thân th t (%)
Cơ

M

Mơ liên k t

Xương và s n

Cao

56,6

16,1

11,5

15,7

Trung bình

59,7

10,3

12,3

17,5

Th p

60,0

3,6

14,3

21,6

3.5. Stress môi trư ng
Các y u t môi trư ng nh hư ng ñ n s c s n xu t th t bị trong q trình ni và v
béo đư c phân làm 3 lo i: các y u t v th i ti t-khí h u (nhi t đ , m ñ , ánh sáng), các y u
t v lý hoá (ánh sáng, nư c, ch t lư ng th c ăn, s lư ng bò v béo, c u trúc chu ng tr i…),
và các y u t v sinh h c (vi sinh v t gây b nh, ký sinh trùng và côn trùng…). Nh ng y u t
này có liên quan l n nhau và nh hư ng ñ n s c kho và s c s n xu t th t c a bò. Trong các
y u t này thì nh hư ng c a nhi t đ mơi trư ng là y u t ñư c quan tâm nhi u nh t.
IV. NUÔI BÊ TRƯ C V

BÉO

Có nhi u phương pháp khác nhau ni bê trong giai ño n k t sau khi cai s a ñ n trư c
lúc v béo. M i phương pháp có ưu và như c đi m riêng c a nó. Khơng ph i t t c các
phương pháp ñ u áp d ng t t cho m i lo i bị. Có m t s lo i bị thích h p nh t v i vi c v
béo ngay sau khi cai s a, trong khi đó ñ i v i nh ng lo i khác thì t t nh t là v béo sau m t
th i gian bê đã đư c ni sinh trư ng tăng cư ng. Sau ñây là m t s phương pháp thư ng
đư c áp d ng đ ni bê trư c v béo.
4.1. Ni chu n b bê đ v béo s m sau cai s a
Phương pháp nuôi chu n b bê ñ v béo s m sau cai s a (preconditioning) là phương
pháp nuôi hu n luy n bê ngay sau khi cai s a ñ ñưa ñi v béo m t nơi khác. Th i gian
nuôi chu n b này thư ng kéo dài kho ng 30-45 ngày. Chương trình ni hu n luy n thư ng
bao g m nh ng bư c sau ñây:
- Cai s a bê trư c khi chuy n ñi v béo. Bư c này làm gi m ñáng k stress cho bê trong
quá trình cai s a, v n chuy n và tân ñáo t i cơ s v béo. Bê ñư c “cai s a trên xe” r t d b
m t i nơi v béo hơn là bê ñư c cai s a trư c khi chuy n ñi.
- Tiêm phòng khi bê còn theo m và tiêm phòng tăng cư ng trư c khi xu t kh i tr i.
- Chu n b cho bê bư c vào v béo b ng cách giúp chúng làm quen v i vi c l y th c ăn
t máng và u ng nư c t vịi.
Quan tâm chính c a phương pháp này là gi cho bê kho m nh và chu n b cho chúng
bư c vào v béo ñư c t t. Th c ăn h t trong th i kỳ cai s a nên h n ch t i m c t i thi u. ð
t p cho bê quen l y th c ăn t máng (như khi v béo), cho c khô dài vào trong máng trong
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị --------------------------------------------229


4-7 ngày ñ u sau cai s a. Trong th i gian này cung c p th c ăn h t ch t lư ng t t hay th c ăn
b sung đ m dư i c khơ. M u ch t là ch dùng th c ăn ngon mi ng ñ làm cho bê ñ n
v i máng ăn. Không dùng các lo i th c ăn lên men như c
chua trong 4-7 ngày đ u vì h u
h t bê chưa quen v i mùi c a nh ng th c ăn này. Không dùng th c ăn nghi n m n vì như v y

s có nhi u b i và tính ng n mi ng s gi m. Th c ăn b t có th d làm cho bê m c các b nh
hô h p sau khi m i cai s a.
Bê quen v i u ng nư c t ao, h , sông, su i có th khơng bi t u ng nư c t vịi. Trong
trư ng h p này nên đ cho vòi nư c ch y liên t c trong m t th i gian ñ cho bê nghe ti ng
nư c ch y. Âm thanh quen thu c c a ti ng nư c ch y s làm cho bê đ n v i vịi nư c.
Ưu đi m chính c a phương pháp này là h n ch ñư c nguy cơ b nh t t khi bê ñưa vào
v béo nh vi c cai s a c n th n và tiêm phịng đ y đ . Vi c t p cho bê ăn quen trong máng
cũng làm cho bê bư c vào ch ñ v béo ñư c nhanh chóng. Tuy nhiên, m t như c đi m c a
phương pháp này là giá bán bê lo i này có th cũng khơng cao hơn các lo i bê khác m c dù
ñã t n nhi u công s c hu n luy n.
4.2. Nuôi bê qua ñông
ðây là phương pháp s d ng nhi u th c ăn thô (c khô, ph ph m nông nghi p, c t
nhiên…) đ ni bê v i tăng tr ng th p trong v đơng trư c v béo. Thơng thư ng thì
phương pháp này đư c áp d ng ñ chu n b bê trư c khi ñưa ra chăn th v béo trên ñ ng c
vào v hè ti p đó. M c đích c a phương pháp này ch ñơn thu n là gi m thi u chi phí th c ăn
trong v đơng mà v n b o tồn đư c bê kho m nh. Khi cho bê ra chăn th trên ñ ng c
(kho ng 12-15 tháng tu i) vào v c t t bê s có sinh trư ng bù và do v y giá thành tăng
tr ng s th p. Phương pháp này thích h p v i các gi ng bị th t nh (c n th i gian qua đơng
đ tăng trư ng khung xương), nhưng khơng thích h p v i nh ng gi ng bị to (vì ni dài
ngày chúng s quá l n so v i yêu c u c a th trư ng).
4.3. Nuôi bê sinh trư ng v a ph i
Phương pháp này thư ng s d ng k t h p th c ăn thô và b sung m t lư ng th c ăn
tinh nh t đ nh đ ni bê có đư c tăng tr ng vào kho ng 0,7-1,1kg/con/ngày. Phương pháp
này cho phép s d ng ñư c m t s lo i th c ăn ch đ ng, khơng đ t ti n, th m chí c các lo i
ph ph m đ ni bê. ðây là phương pháp ni phù h p v i bị có th vóc trung bình.
4.4. Ni bê sinh trư ng nhanh
ðây là phương pháp nuôi bê sinh trư ng càng nhanh càng t t. Kh u ph n ăn cho bê có
lư ng th c ăn tinh g n v i lư ng th c ăn tinh có trong kh u ph n v béo. Tăng tr ng mong
mu n theo phương pháp này là trên 1,3 kg/con/ngày. ðây là phương pháp phù h p v i các
gi ng bị khung to. Ưu đi m chính c a phương pháp này là khai thác ñư c ti m năng di

truy n c a các gi ng bị th t có t c đ sinh trư ng nhanh. Tuy nhiên, phương pháp này địi h i
ph i có trình đ chăm sóc ni dư ng cao vì bê d g p nguy cơ r i lo n tiêu hố.
V. V

BÉO

V béo là ni dư ng ñ c bi t v i m c ăn d i dào, kh u ph n có giá tr hồn thi n nh m
m c đích thu đư c con v t m t lư ng th t t i ña v i ch t lư ng tho ñáng. Có r t nhi u
phương pháp v béo khác nhau và phương pháp qu n lý bò v béo cũng khác nhau tuỳ theo
phương pháp v béo. Phương pháp qu n lý thư ng khơng c đ nh vì nó ph i thay ñ i tuỳ theo
các y u t như ñ c ñi m c a gi ng bò, ñi u ki n nuôi dư ng và tiêu chu n th t bò mà th
trư ng yêu c u. Th i gian v béo tuỳ thu c vào tu i, ñ béo c a bò trư c khi v béo và yêu
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

230


c u c a th trư ng v kh i lư ng bò, ch t lư ng th t v.v. Thông thư ng th i gian v béo là
60-90 ngày.
5.1. Các ki u v béo
Căn c vào ñ i tư ng đưa vào v béo có th chia ra các ki u v béo như sau:
a. V béo bê l y th t tr ng
ðây là ki u v béo bê s a trư c 3-4 tháng tu i. Thông thư ng ch dùng bê ñ c, ñ c bi t
là bê đ c hư ng s a. Ni bê ch y u b ng s a nguyên và s a thay th . M c s a cung c p
kho ng 12-16 lít/ngày n u yêu c u tăng tr ng không dư i 1000 g/ngày. N u yêu c u tăng
tr ng th p hơn m t ít (khơng dư i 900g/ngày) thì bên c nh s a có th cho ăn thêm c khơ,
th c ăn tinh và c qu .
Hi n nay nư c ta “bê thui” r t ñư c ưa chu ng, nhưng bê thư ng đư c gi t s m mà
khơng qua v béo nên khơng khai thác đư c h t ti m năng cho th t c a bê. Hơn n a, trong
chăn ni bị s a, bê đ c thư ng đư c gi t trong vịng tu n ñ u sau khi cho ăn h t s a ñ u,

trong khi có th v béo thêm trong m t th i gian trư c khi gi t th t. Trong th i gian t i khi
nhu c u và giá th t bê tăng cao thì đây có th là m t hư ng phát tri n quan tr ng trong chăn
ni bị nư c ta.
b. V béo bê s m sau cai s a
Bê ñư c ñưa vào v béo ngay sau khi cai s a hay sau m t th i gian hu n luy n 30-45
ngày. Hình th c này phù h p cho nh ng cơ s v béo thương ph m hơn là các trang tr i chăn
nuôi h n h p. Bê thu c các gi ng bị th t có t m vóc l n hay bê đ c hư ng s a thích h p v i
ki u v béo này (không c n th i kỳ nuôi bê sinh trư ng kéo dài).
c. V béo bò non
ð i tư ng v béo ph bi n nh t hi n nay các nư c là bê (c ñ c và cái) đ tu i t 11,5 tu i (bị non). Th c ăn tinh trong kh u ph n không dư i 30% giá tr năng lư ng và có th
tăng lên giai ño n cu i. Trư c khi ñưa vào v béo ñàn bê ñã tr i qua m t th i kỳ nuôi sinh
trư ng theo m t trong các phương th c đã trình bày trong các m c 4.2-4.4. Bê ñ c hư ng s a
khơng làm gi ng cũng có th v béo trư c khi gi t th t d tu i này.
c. V béo bò trư ng thành
Bò s a, bò sinh s n, các lo i bò khác trư c khi ñào th i ñư c qua m t giai ño n ni v
béo đ t n thu l y th t. ð c bi t trong chăn ni bị th t vi c sinh s n thư ng ñư c ñi u khi n
theo mùa v . Sau m t v ph i gi ng nh ng bị cái khơng th thai s ñư c lo i th i ñ ñưa vào
v béo khai thác th t mà không nuôi ñ ch ñ n v ph i gi ng sau vì như th s khơng kinh
t . Th i gian nuôi béo thông thư ng là 2-3 tháng ph thu c vào ñ béo ban ñ u và ngu n
th c ăn. Không nên kéo dài th i gian võ béo q 3 tháng vì lúc này bị s có tăng tr ng kém,
hi u qu chuy n hoá th c ăn th p và do đó mà hi u qu kinh t s b h n ch .
5.2. Kh u ph n th c ăn ñ v béo
Căn c vào ngu n th c ăn chính dùng trong kh u ph n đ v béo có th chia ra các hình
th c v béo như sau:
a. V béo b ng th c ăn xanh
Hình th c này đư c th c hi n trong mùa v nhi u c xanh. Có 2 cách v béo b ng th c
ăn xanh:
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

231

- V béo trên ñ ng c : Trên cơ s đi u khi n sinh s n s có ñư c nh ng ñàn bê ñ ng
ñ u và ñ n giai ño n ñưa vào v béo thì năng su t đ ng c cao. Lúc đó đàn bê dư c chăn th
luân phiên trên ñ ng c v i th i gian t 12-24 gi /ngày. Trong th i gian chăn th bê s d ng
ñư c m t lư ng l n th c ăn xanh trên ñ ng c . Tuy v y, cũng c n cung c p cho chúng m t
lư ng th c ăn tinh nh t ñ nh: giai ño n ñ u v béo 20-25% và cu i giai ño n v béo 30-35%
giá tr nănng lư ng c a kh u ph n.
- V béo t i chu ng: Áp d ng ñ i v i nh ng nơi khơng có đ ng c chăn th nhưng l i
có ñi u ki n ñ thâm canh ñ ng c thu c t v i năng su t cao. C ñư c thu c t và cho ăn t i
chu ng k t h p cùng v i th c ăn tinh.
b. V béo b ng th c ăn

xanh

ð i v i nh ng cơ s t túc ñư c th c ăn có th v béo b ng th c ăn xanh trong v
thi u cơ xanh. Hi n nay các nư c tiên ti n th c ăn xanh th m chí đư c s d ng quanh
năm vì cho ăn th c ăn này l y t silo r t ti n l i cho vi c ph i tr n v i th c ăn tinh và th c
ăn b sung ñ t o thành kh u ph n hồn ch nh (TMR) có th phân phát d dàng thơng qua
m t hình th c cơ gi i hố hay t đ ng hố.
Th c ăn xanh không cân b ng dinh dư ng nên khi ni bị c n b sung thêm các
ch t dinh dư ng c n thi t. Là th c ăn thơ có năng lư ng tiêu hố th p nên n u ch cho ăn
th c ăn xanh s không ñ m b o ñư c t c ñ sinh trư ng t i ưu cho bò th t. Do v y, m t
lư ng th c ăn tinh nh t ñ nh (25-30% ho c cao hơn) ph i cho ăn cùng ñ cung c p ñ năng
lư ng cho nhu c u s n xu t c a bò. Kh i lư ng th c ăn xanh trong kh u ph n ph thu c
ch t lư ng và hàm lư ng axit h u cơ trong đó. Kh u ph n thích h p ch a 50-65% th c ăn
xanh. N u th c ăn xanh ch a nhi u axit thì ph i trung hồ b t b ng dung d ch nư c vôi
1,5-2%, hay dùng dung d ch ammoniac 25% v i 12-14 lít/t n. Ngồi ra, trong kh u ph n nên
có m t lư ng c khô kho ng 5-15% (0,8-1kg/100kg P).
Th c ăn xanh thư ng nghèo protein và ñư ng, do đó đ nâng cao hi u qu s d ng

th c ăn xanh trong kh u ph n c n b sung thêm các th c ăn ch a nhi u N/protein và ñư ng
d tan. Nhi u nghiên c u cho th y r ng b sung urê trong kh u ph n ñư c cân b ng t t hồn
tồn tho mãn đư c nhu c u protein c a bò. Tuy nhiên, n u k t h p ñư c b s ng NPN v i
m t ngu n protein th c thì bị s cho năng su t t t hơn v i giá thành tho đáng khi v béo bị
b ng th c ăn xanh.
Khi v béo bò b ng th c ăn xanh c n b sung thêm vitamin A vì m c dù trong th c ăn
xanh có khá nhi u caroten nhưng kh năng chuy n hoá caroten thành vitamin A c a bị th t
khơng đư c t t. Ngồi vitamin A không c n b sung thêm các lo i vitamin khác n u như bị
đư c chi u sáng đ y đ (Vitamin D đư c hình thành dư i da).
Khi v béo b ng th c ăn xanh cũng c n ph i b sung các lo i khoáng như canxi,
ph tpho, mu i, lưu huỳnh, coban, s t… Khống có th b sung theo m t t l nh t ñ nh trong
kh u ph n ho c cung c p dư i d ng bò có th ăn tuỳ thích. M t h n h p khống t t đ b
sung cho ngơ xanh ch a 2 ph n là dicanxiph tphát và 1 ph n là h n h p các lo i khoáng vi
lư ng.
c. V béo b ng ph ph m
Hình th c này có th áp d ng

nh ng nơi có công nghi p ch bi n:

- Ch bi n tinh b t: bã bia, bã rư u
- Ch bi n th c ph m: r m t, bã ñ u ph , b t xương, khô d u các lo i, v.v.
- Ch bi n rau qu : các lo i bã d a, v hoa qu .
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

232


V i các th c ăn trên có th ph i h p v i các ph ph m nông nghi p như rơm r , c
khơ đ ni v bò th t. Khi dùng các ph ph m ph i đư c b o qu n t t vì ñây ñ u là nh ng
lo i th c ăn có t l nư c cao, hàm lư ng dinh dư ng cao nên r t d lên men chua và th i.

Thư ng dùng các lo i ph ph m v béo bê v i th trong ban ñ u không dư i 250-270
kg và qua 3 tháng v béo ñ t ñ n 340-360 kg. V béo b ng ph ph m mà kh i lư ng ban đ u
th p s khơng có hi u qu b i vì s khơng cho phép nâng th tr ng c a bị đ n m c mong
mu n, khơng cho ñ béo cao và ch t lư ng th t t t.
d. V béo b ng th c ăn tinh
Hi n nay m t s nơi trên th gi i ngư i ta ti n hành v béo bò b ng kh u ph n d a
trên th c ăn tinh là ch y u. Th c ăn tinh dùng ñ v béo d a trên các lo i h t ngũ c c và h
ñ u, các h n h p th c ăn có thành ph n ñ c bi t, ñ ng th i ñ m b o m t lư ng xơ thích h p
c n cho ho t đ ng tiêu hố đư c bình thư ng. T l th c ăn tinh so v i th c ăn thô trong
kh u ph n có th là 4:1. Khi v béo b ng th c ăn tinh c n ph i cung c p th c ăn thơ v i đ
c t băm nh t ñ nh, cân b ng t t v các ch t khoáng và các ho t ch t sinh h c trong kh u
ph n.
Khó khăn nh t c a hình th c v béo này là kh ng ch khơng đ bị b m c b nh axit d
c . Do v y, ngư i ta thư ng cho các ch t đ m (ví d bicácbơnat) tr n v i th c ăn tinh và cho
ăn r i ñ u ñ n ñ nh pH c a d c . M t khác, kháng sinh cũng thư ng không th thi u trong
kh u phân d ng này ñ ch ng các vi khu n gây b nh (như E. coli) phát tri n trong ñi u ki n
pH d c th p.
5.3. Qu n lý bò v béo
a. Qu n lý bị m i đưa vào v béo
Bò trư c lúc gi t th t thư ng ñư c chuy n (hay mua) v ñ v béo m t nơi t p trung.
Bị m i đưa vào v béo c n kho ng 2 tu n đ thích nghi v i mơi trư ng m i. Có th áp d ng
các bi n pháp sau đây ñ n ñ nh bò m i ñưa vào v béo:
1. Nh t tách riêng nh ng bò m i ñưa vào v béo nh m không cho chúng c nh nh ng
con cũ đã thích ng r i. Khi v béo trong chu ng, đàn bị v béo thư ng đư c chia nhóm g m
10 con cùng gi i tính, cùng tu i và kh i lư ng trong cùng ơ chu ng. Nên tránh thay đ i c u
trúc ñàn v béo ho c di chuy n đàn bị v béo đi ch khác vì m i s thay ñ i này ñ u làm
gi m m c tăng tr ng c a đàn bị.
2. Bị m i ph i ñư c ngh ngơi
quá ch t ch i.

nh ng khu v c khô ráo, s ch s và khơng đư c nh t bị

3. Trong th i gian này c n ñánh d u, thi n (n u chưa thi n trư c đó), ki m tra s c kho
cơ th , t y giun sán, phun ve và tiêm phòng cho bò.
4. Nơi ti p nh n bị nên làm d ng chu ng ch có mái che đ bị có th t do ch n ho c
dư i mái hay ngoài tr i.
5. Cung c p ñ y ñ nư c u ng s ch có tác d ng c c kỳ quan tr ng vì bị có xu hư ng b
m t nư c sau th i gian v n chuy n dài.
6. N u chăn th , nên áp d ng h th ng chăn th theo gi đ i v i bị m i v béo. N u
ni nh t thì thành ph n th c ăn cho bị m i đưa vào v béo ph i thay ñ i t t ñ ñ t t i
thành ph n th c ăn vào th i ñi m b t ñ u v béo. Kh i lư ng th c ăn có th tăng lên t t khi
th tr ng và hình dáng c a bị cho th y bị khơng cịn s t cân n a.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

233


b. Qu n lý bò trong th i gian v béo
- Xác đ nh kh i lư ng bị và lư ng thu nh n th c ăn
Kh i lư ng c a t ng con bị ph i đư c xác ñ nh t i th i ñi m b t ñ u v béo và ghi
chép l i hàng tháng cho đ n khi xu t bị đi. N u th y bò hơi gi m kh i lư ng hay tăng tr ng ít
so v i tháng trư c thì ph i khám ki m tra xem bị có b b nh khơng, có b ký sinh trùng
khơng, nhi t đ và các đi u ki n mơi trư ng có thay đ i khơng? Nh ng y u t này ñ u d n
ñ n nh ng thay ñ i b t thư ng v cơ th bò.
Lư ng th c ăn ăn vào cho c ñàn ph i ñư c ghi chép l i. Kh i lư ng th c ăn tinh và
th c ăn thơ ph i đư c cân trư c khi cho ăn và ghi chép ñ y ñ .
- Qu n lý s c kho hàng ngày
Hàng ngày ph i quan sát đàn bị v béo nh m b o v và can thi p ñ i v i nh ng con có
bi u hi n khơng bình thư ng càng s m càng t t. M t s ñi m then ch t trong vi c quan sát là
lư ng th c ăn ăn vào, hơ h p, dáng đi, vùng b ng, chuy n ñ ng và dáng ñi c a bị, tình tr ng

phân, nư c ti u và các b phân c a cơ th .
Vi c c t móng cho bị c n đư c ti n hành lúc b t ñ u v béo và làm l i tuỳ vào th i
gian v béo. Móng quá dài s làm bò gi m thu nh n th c ăn và d gây tai n n như gãy chân.
Nư c u ng cho bị ph i đư c ki m tra hàng ngày và máng u ng ph i s ch. ð n lót
chu ng ph i ph dày thêm hàng ngày v i 2-3kg/con/ngày. N u lót n n b n ph i thay kho ng
2 l n/tháng.
- Qu n lý ho t ñ ng sinh d c c a bị
N u đàn bị v béo là bị đ c (non) thì hi n tư ng chúng nh y nhau thư ng khá ph
bi n và gây thi t h i ñáng k v m t kinh t . T n th t gây ra ch y u là do gây ch n thương và
stress cho c con nh y và con b nh y. Thi n bê s gi m ñư c hi n tư ng nh y nhau nhưng
khơng lo i tr đư c hoàn toàn. Do v y, c n s m phát hi n và tách riêng nh ng con đó ra.
N u đàn bị v béo là bị cái thì bình thư ng chúng có bi u hi n đ ng d c đ u đ n theo
chu kỳ tính. ði u này gây ra nhi u phi n ph c cho qu n lý và có l là m t nguyên nhân quan
tr ng làm gi m tăng tr ng so v i bị đ c. Bị cái tơ thư ng ñ ng d c trong kho ng 20h và
trong th i gian đó nó có th b con khác nh y lên trên c ch c l n. Hơn n a, trong th i gian
này nó ăn r t ít. Trư c đây ngư i ta ho n bị cái ñ lo i b ñ ng d c trư c khi đưa vào ni
v béo gi t th t, nhưng vi c này thư ng gây s c, m t máu và th m chí b viêm nhi m sau đó,
chưa nói đ n s ph c t p và t n kém. G n ñây ngư i ta s d ng các lo i thu c c ch ñ ng
d c (tác d ng tương t progesteron) cho bị cái tơ ni l y th t có hi u qu t t. Ví d , k t qu
trung bình c a 47 thí nghi m M s d ng ch t MGA (melengesterol acetate) cho bò cái tơ
ăn ñ c ch ñ ng d c ñã làm tăng tr ng tăng thêm 10% và hi u qu s d ng th c ăn tăng 6%
so v i ñ i ch ng.
VI. CÁC MƠ HÌNH T

CH C CHĂN NI BỊ TH T

Các cơ s (trang tr i/nơng h ) chăn ni bị th t có th đư c t ch c theo nhi u mơ hình
khác nhau tuỳ theo các cơng đo n mà cơ s đó tham gia trong dây chuy n chăn ni bị th t
(hình 9.5). Nhìn chung, các cơ s chăn ni bị th t thu c m t trong các nhóm mơ hình t
ch c chính như sau: (1) Chăn ni bị sinh s n, (2) Chăn nuôi bê sinh trư ng, (3) Chăn ni

bị v béo và (4) Chăn ni t ng h p (k t h p ni c bị sinh s n v i ni bị l y th t).

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

234


6.1. Mơ hình chăn ni bị sinh s n (m -con)
ðây là mơ hình t ch c chăn ni mà đó có m t đàn bị sinh s n (thư ng g m c bị
đ c và bị cái) dùng ñ s n xu t bê cai s a bán cho các cơ s nuôi bê sinh trư ng hay bán cho
các cơ s chăn ni bị sinh s n khác (dùng đ thay th đàn bị gi ng).
Vi c xây d ng m t đàn bị sinh s n là c m t chương trình lâu dài. Cơ s chăn ni này
địi h i có nhi u đ t ñai. Ho t ñ ng chăn nuôi c a các cơ s này di n ra quanh năm nên c n
ph i ñ m b o ñ th c ăn, nư c u ng, chu ng tr i cho ñàn bũ trong su t c nm.
Bò cái sinh s n

Bờ cái cai
s a

Bê ñ c
sau cai s a &
sinh trư ng

Bê cái
sau cai sưa &
sinh trư ng

Bò cái tơ lo i th i

Bị cái lo i th i

Bê đ c
cai s a

Bò cái tơ

BN GI NG

V BẫO
(3 thỏng)

Lề M

Hỡnh 9.5: Các cơng đo n trong chăn ni bị th t
Có hai d ng cơ s chăn ni bị sinh s n: nhân gi ng bị thu n (có đăng ký) và nhân
gi ng thương ph m. Thu nh p c a các cơ s nhân gi ng thu n ch y u là t bán con gi ng
thay th ñàn cho các cơ s chăn ni bị sinh s n khác. Thu nh p c a cơ s chăn nuôi bị sinh
s n thương ph m có đư c ch y u t ti n bán bê cai s a (đ ni th t) và bị cái lo i th i hàng
năm. Vi c chăm sóc ni dư ng đàn bị gi ng thu n có đăng ký gi ng ñòi h i ph i ñ u tư
nhi u hơn so v i đàn bị sinh s n thương ph m.
a. Gây t o đàn bị gi ng thu n
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

235


Khi m c tiêu c a cơ s chăn nuôi là ni bị sinh s n có đăng ký gi ng ñ s n xu t bê
gi ng thu n bán cho các cơ s chăn ni bị sinh s n khác thì c n ph i đ u tư v n l n vào đàn
bị gi ng thu n. Gây t o m t đàn bị gi ng thu n có đăng ký nghĩa là c bị cái và bị đ c đ u
ph i thu c m t gi ng bị thu n và đư c đăng ký theo cùng m t h th ng qu n lý gi ng qu c

gia. Ngư i chăn nuôi ph i theo dõi và ghi chép chính xác h sơ c a bê và ñăng ký nh ng con
bê thu n ñáp ng ñư c yêu c u ñ bán cho các cơ s chăn nuôi khác làm gi ng.
N u cơ s mu n chăn ni bê đ c làm gi ng thì ph i có chương trình ch n l c d a
trên nh ng tính tr ng kinh t quan tr ng như kh năng sinh s n, kh năng ni con, tính d đ ,
t c đ sinh trư ng và ch t lư ng thân th t. ð ng th i các cơ s này cũng ph i ch n l c c n
th n bò cái ñ làm m ñ c gi ng.
b. Gây t o đàn bị sinh s n thương ph m
Tiêu chu n ch n l c bò cái sinh s n thương ph m t t d a vào t m vóc, ch t lư ng
gi ng, tu i, th tr ng, giai đo n có ch a và giá bán. C n ch n bò cái thu c m t gi ng nào đó
có th vóc phù h p v i ngu n th c ăn và ñi u ki n t nhiên, th i ti t khí h u t i ch . Lai
gi ng thư ng ñư c áp d ng v i đàn bị cái sinh s n thương ph m (thu n ch ng). ðây là m t
l i th nh khai thác ñư c ưu th lai và ti m năng di truy n b sung t hai hay nhi u gi ng
khác nhau vào trong ñ i con (bê lai thương ph m).
c. Qu n lý đàn bị m -bê con bú s a
M i quan tâm chính c a ngư i chăn ni là l i nhu n. ð i v i chăn ni bị sinh s n
thì l i nhu n có ñư c ph thu c vào t l bê cai s a (s bê cai s a so v i s bò cái ph i
gi ng), kh i lư ng c a bê cai s a, chi phí duy trì ñàn bò gi ng và cu i cùng là giá bán bê. Vì
tồn b dây chuy n này ph thu c vào s c kh e c a đàn bị gi ng cho nên ñi u c t y u là
ph i gi ñư c s c kho t t cho đàn bị này b ng cách khơng đ chúng q béo ho c q g y.
Bị cái s khơng cho s a t t, cũng như có th khó ch a ñ n u chúng quá béo hay quá g y. Bị
đ c khơng có th tr ng t t có th ho t đ ng ph i gi ng kém.
6.2. Mơ hình chăn ni bê sinh trư ng
ðây là mơ hình t ch c cơ s chăn ni mà đó khơng có bị sinh s n, bê đư c mua v
nuôi trong m t th i gian r i bán. Có hai d ng ni bê sinh trư ng chính như sau:
- Ni bê sau cai s a: Bê ñư c mua giai ño n sau cai s a, nuôi trong m t th i gian
ng n, sau đó đem bán cho các cơ s ni bị d b trư c v béo. D ng t ch c chăn nuôi này
cho phép thu h i v n nhanh và đ u tư cho m i bê ít, hơn n a khơng địi h i ph i có nhi u đ t
đai.
- Ni bê d b trư c v béo: Bê có th đư c mua ngay sau khi cai s a hay m t năm
tu i (t các cơ s chăn ni bị sinh s n hay cơ s nuôi bê sau cai s a) v nuôi trong m t th i

gian nh t ñ nh (chăn th trên đ ng c hay ni nh t t i chu ng) cho ñ n khi bán cho các cơ s
ni v béo.
Trong mơ hình chăn ni này, bê sau khi mua v đư c ni trong m t khu v c tân đáo
trong vịng 2 tu n đ theo dõi và phòng ng a lây lan b nh t t. Bê trong giai ño n này ñư c
cung c p ñ y ñ th c ăn, nư c u ng và đư c chăm sóc c n th n.
6.3. Mơ hình chăn ni bị v béo
Trong chăn ni bị th t chun canh thì bị trư c lúc gi t th t ñ u ph i tr i qua m t giai
đo n v béo đ có đư c s n ph m ñáp ng ñư c yêu c u c a th trư ng. Chính vì th có m t
s cơ s thương ph m ñ u tư chuyên v béo bò. Bê/bò t các cơ s chăn ni bị sinh trư ng
Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bò ---------------------------------------------

236


hay t các cơ s chăn ni bị sinh s n ñư c mua v v béo trong m t th i gian ng n (2-3
tháng) r i bán ñ gi t th t.
6.4. Mơ hình chăn ni t ng h p
ðây là mơ hình t ch c chăn ni bị th t mà đó có c đàn bị sinh s n và đàn bị ni
l y th t. H u h t bê sinh ra t nh ng ñàn bị sinh s n thương ph m nh đ u ñư c bán sau khi
cai s a. Tuy nhiên, nh ng cơ s chăn nuôi h n h p này có m t s cách th c khác như sau:
- Cai s a bê và ni ti p cho đ n 1 năm tu i thì bán.
- T p cho bê ăn s m ngay trong th i gian bú s a, sau cai s a ni dư ng đ y ñ và bán
lúc 12-15 tháng tu i cho các cơ s v béo.
- Cai s a bê r i nuôi theo kh u ph n bê sinh trư ng (chăn th ho c ni nh t tuỳ theo
hồn c nh), sau đó đưa vào v béo trư c khi gi t th t vào lúc 18-24 tháng tu i.
VII. CÁC HÌNH TH C MARKETING S N PH M CHĂN NI BỊ TH T
Khi t ch c chăn ni bị th t theo b t kỳ m t mơ hình nào thì ngư i chăn ni cũng
ph i có k ho ch mua bán bò chi ti t nh m thu ñư c l i nhu n cao nh t. Ngư i chăn ni s
ni bị th t đ n m t giai ño n mà chúng ñáp ng ñư c yêu c u c a ngư i mua/th trư ng thì
bán đ thu đư c giá t t nh t. Trên th gi i có nhi u phương th c mua bán bò khác nhau tuỳ

theo truy n th ng, trình đ phát tri n và hồn c nh c th c a m i nư c. Trong m t n n kinh
t ñ nh hư ng th trư ng như nư c ta, có th tham kh o các phương th c marketing sau ñây
ñ áp d ng.
7.1. Mua bán bò tr c ti p
ðây là phương th c mà ngư i bán bò bán tr c ti p cho ngư i mua bị mà khơng qua
m t ñ i lý hay ngư i môi gi i nào c . Vi c mua bán bị s ng có th di n ra ngay trên trang
tr i chăn nuôi, nơi thu gom hay m t ñ a ñi m khơng mang tính ch t c a m t ch mua bán.
Thơng thư ng thì ngư i mua bị đ n tr c ti p t i tr i và tho thu n giá c mua bò. Sau khi
mua bán xong thì bị đư c chuy n th ng t i nhà máy ch bi n th t/lò m , trang tr i khác, nơi
v béo hay ra c ng ñ xu t kh u tuỳ theo t ng trư ng h p c th .
Phương th c mua bán tr c ti p giúp gi m ñư c các chi phí trung gian khi hồn c nh
cho phép. Phương th c mua bán bò này là phương th c chính hi n nay nư c ta. Ngư i mua
bị (ngư i làm th t bị đ bán l , ngư i c a lị m , ngư i bn bị, ngư i chăn ni khác)
thư ng đ n t n nơi chăn ni đ mua bị tr c ti p.
7.2. Bán đ u giá bị
Mua bán bị qua đ u giá là m t phương th c r t ph bi n các nư c chăn ni bị th t
truy n th ng. Bị đư c chuy n t tr i chăn ni đ n ch bán đ u giá. Ch bán ñ u giá gia súc
là khu v c mua bán mà đó gia súc đư c bán theo hình th c đ u giá cơng khai. Ngư i mua
nào tr giá cao nh t tính theo kh i lư ng hay ñ u con s ñư c quy n mua. Ngư i mua ch u
trách nhi m mang bị đi kh i ch . Ch đ u giá có th đư c kinh doanh b i tư nhân, công ty,
h p doanh hay hi p h i. Ngư i bán bò thư ng ph i tr m t s phí như chi phí v n chuy n bị,
hoa h ng cho ngư i đ i lý, thu ch , b o hi m và phí cân bị.
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

237


Vi c bán đ u giá cũng có th đư c th c hi n ngay t i trang tr i c a ngư i chăn nuôi.
Nh ng ngư i mua bị đ n t n trang tr i, ki m tra bị trư c khi cu c đ u giá b t ñ u vào m t
th i gian đã đư c thơng báo trư c..

Các ch trâu bị nư c ta hi n nay là m t hình th c mua bán theo ki u m c c . Khi
ngành chăn ni bị th t phát tri n cũng có th nâng c p các ch trâu bị này lên th c mua bán
“đ u giá” cơng khai và quy cũ hơn.
G n ñây nhi u nư c có m t hình th c mua bán bị m i là đ u giá qua m ng máy
tính. Bị ñư c qu ng cáo dư i hình th c ñi n t và ñư c ñánh giá b ng m t h th ng cho đi m
chu n hố. Ngư i mua s d ng nh ng mô t theo tiêu chu n đó đ tr giá cho nh ng con bị
đ nh mua. Bị khơng c n chuy n kh i trang tr i trư c khi bán. Sau khi tho thu n mua bán
(ñ u giá) xong, ngư i mua s t ch c vi c v n chuy n s bị mua đư c đ n m t nhà máy ch
bi n th t, ñ n nơi v béo hay chuy n ñi xu t kh u.
7.3. Mua bán theo h p ñ ng trư c
ðây là phương th c mua bán bò theo s tho thu n trư c gi a ngư i chăn nuôi và
ngư i mua bò dư i d ng h p ñ ng. Ngư i bán bò ch u trách nhi m cung c p cho ngư i mua
m t s lư ng bò c th v i kh i lư ng và m t s ñi u ki n nh t ñ nh, vào m t th i gian ñư c
n ñ nh s n và theo giá ñư c tho thu n trư c. Phương th c này giúp ngư i chăn ni tránh
đư c r i ro do bi n ñ ng giá c theo th i gian. Tuy nhiên, giá đã tho thu n cũng có th b
chi t kh u n u bò xu t bán khơng đáp ng đư c nh ng u c u như ñã tho thu n trong h p
ñ ng. M t nhóm ngư i chăn ni có th ho t ñ ng cùng nhau như là m t liên minh ñ ký h p
ñ ng v i nh ng ngư i mua đư c ưa thích (xem ph n dư i).
7.4. Bán l s n ph m th t bò
M t s cơ s chăn ni có th xây d ng lò m và thi t b ch bi n/bao gói các s n
ph m th t bị riêng đ bán l tr c ti p cho ngư i tiêu dùng. Ngư i chăn nuôi thư ng ph i t o
ra m t ch ñ a phương hay c a hàng khu v c đ bán đó nh ng ph n th t hay s n ph m th t
bò ñ c s n c a mình. Phương th c này địi h i có th i gian đ t o d ng và có th địi h i ph i
có ngu n cung c p s n ph m n đình hàng năm hay theo mùa v . Ngư i bán ph i tuân th
nh ng yêu c u nh t ñ nh v ki m d ch thú y và ph i xin phép ñ a phương.
ð i v i các s n ph m th t bò ki u này, vi c mua bán theo ki u quan h . Bư c ñ u tiên
trong quan h ñó là xác ñ nh ai là khách hàng c a mình (khơng ph i là b t c ai). Ngu n
khách hàng này bao g m nh ng ngư i mu n có nh ng s n ph m ñ c bi t và nhu c u c a h
ph i là ưu tiên xem xét hàng ñ u trư c khi s n xu t s n ph m. Trư c tiên th nh tho ng ph i
trao ñ i v i nh ng khách hàng ti m năng và tìm hi u xem nh ng đ c tính nào c a s n ph m

th t bị ñư c h ñánh giá cao - ch t lư ng t t, giá th p, t l n c cao, phân ph i t i nhà, m t s
ph n nh t ñ nh c a thân th t, v.v… Xây d ng nhãn hi u/bao gói và phương th c marketing đ
có th bao hàm đư c nh ng y u t này và sau đó gi i thi u v i nh ng khách hàng d ñ nh.
Khi ñã h i t ñ các ñi u ki n trên thì b t đ u xây d ng s n ph m. ðây là cách ti t
ki m ngu n l c, k c ngu n v n có h n. Xây d ng s n ph m trư c r i m i tìm th trư ng
cho nó thì v a r i ro l i v a kém hi u qu . C n nh r ng “s n ph m” ñây ch a ñ ng nhi u
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị --------------------------------------------238


th hơn là b n thân th t bị, nó bao hàm c d ch v , bao gói, tên trang tr i, phương th c s n
xu t, và th m chí c giá c . ð cho m t s n ph m ñ ng v ng ñư c trên th trư ng ñ y c nh
tranh và thu hút ñư c khách hàng mua liên t c thì s n ph m đó ph i đư c thi t k c n th n
cho khác v i các d ng s n ph m và thương hi u th t bị khác.
Trong khi ngư i chăn ni bị th t có th có đư c h th ng “marketing theo quan h ”
trong tay, thì h u h t nh ng ngư i s n xu t/đóng gói th t bị theo dây chuy n l n l i có s c
m nh v quy mơ c a h . Vì có th khơng th c nh tranh v m t giá c v i nh ng ngư i s n
xu t th t bò theo dây chuy n marketing l n nên ngư i chăn nuôi bán s n ph m tr c ti p c n
ph i ch n m t hình th c làm cho s n ph m c a mình tr nên “ñ c s n” ñ h p d n khách
hàng.
Xây d ng giá bán là m t công vi c r t khó khăn. Giá bán ph i trang tr i đư c giá
thành s n xu t, chi phí tái đ u tư s n xu t và có ñư c l i nhu n ch p nh n ñư c. L i nhu n
ph i ñư c d tính trư c ch khơng ph i coi l i nhu n là nh ng gì cịn th a l i. N u đ nh giá
q th p s có nguy cơ thua l , trái l i ñ nh giá q cao s khơng bán đư c s n ph m. Do v y,
c n có nghiên c u th trư ng đ n m đư c quy mơ tiêu th , th ph n và giá c mà khách hàng
s n sàng tr đ mua th t bị ñ c s n. Li u giá ñó có cho phép kinh doanh có lãi khơng?
7.5. Liên minh marketing
ð i v i nh ng th trư ng có nh ng ngư i mua bị v i quy mơ l n thì các nhà s n xu t
n u bán bị/th t bị đ c l p v i nhau s b b t l i. Do v y vi c t o ra các liên minh gi a các
nhà s n xu t có chung m c đích s cho phép tăng quy mơ và đi u ph i vi c bán bị có hi u
qu hơn, nh v y mà tăng ñư c giá tr cho s n ph m và c i thi n địn b y kinh t cho các

thành viên. Các liên minh này có th ñi u ti t th trư ng bò th t c theo chi u ngang (gi a các
nhà chăn nuôi) và theo chi u d c (gi a các nhà chăn nuôi, ngư i s n xu t con gi ng, ngư i v
béo thương ph m, ngư i ch bi n/bao gói s n ph m…).
M t liên minh thư ng ñư c xây d ng trên cơ s nh ng m c tiêu hay quan tâm chung,
nó có th là m t chương trình chăn ni và chăm sóc s c kho , m t gi ng bị c th , m t ñ c
thù ñ a lý, hay m t m i quan tâm chung v t l n c ch ng h n. Các liên minh này cho phép
c ngư i chăn ni bị sinh s n cũng có th chia s m t cách bình ñ ng l i nhu n ti m tàng
thông qua vi c duy trì quy n s h u và c i thi n s n ñ nh c a bị th t qua vi c nhóm nh ng
gia súc cùng lo i v i nhau. Tuy nhiên, các liên minh khơng ch u trách nhi m b o đ m l i
nhu n. Ch nh ng con bị đáp ng ñư c yêu c u chi ti t c a th trư ng s đư c thư ng. Chăm
sóc ni dư ng t t chính là chìa khố. Các liên minh có th cung c p thơng tin ph n h i v
ch t lư ng thân th t cho các nhà s n xu t.
7.6. H p tác xã tiêu th
M t d ng liên minh ph bi n trong ngành hàng bò th t là h p tác xã tiêu th . M t h p
tác xã (HTX) như v y là m t t ch c kinh doanh do ngư i chăn nuôi làm ch , ho t ñ ng theo
quy ch dân ch và tuân th lu t pháp. Các HTX có th ho t ñ ng dư i d ng gom bò bán theo
nh ng nhóm có các đ c đi m riêng nh m ñáp ng ñư c yêu c u c a khách hàng. S lư ng và
s ñ ng ñ u c a bị trong t ng nhóm có nh hư ng l n đ n giá c bán bị. Do v y các HTX
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

239


d ch v tiêu th bị s r t có l i cho nh ng ngư i chăn nuôi quy mơ nh . Tuy nhiên nó địi h i
nh ng ngư i chăn ni ph i có s cam k t nghiêm túc, có s đ u tư thêm v th i gian, công
s c và rõ ràng là ph i s n sàng “h p tác” v i nhau. ð cho các HTX ho t ñ ng ñư c t t thì
các đi u quy ư c ph i ch c ch n, cơng b ng và đư c tuân th nghiêm. Ph i có quy ư c v tiêu
chu n ch t lư ng c a nhóm; nh ng xã viên nào có bị khơng đáp ng đư c tiêu chu n thì
khơng đư c phép bán qua HTX.
CÂU H I ƠN T P:

1. Trình bày quy lu t phát tri n các mô trong thân th t và ng d ng các quy lu t này
trong chăn ni bị th t?
2. Trình bày các ch tiêu đánh giá năng su t th t và ch t lư ng thân th t.
3. Trình bày các ch tiêu đánh giá ch t lư ng th t c a bò.
4. Phân tích các nhân t

nh hư ng đ n năng su t và ch t lư ng th t bò.

5. Trình bày các phương pháp ni bê trong giai đo n trư c v béo.
6. Nêu các ki u v béo căn c vào ñ i tư ng ñưa vào v béo.
7. Nêu các hình th c v béo căn c vào ngu n th c ăn chính dùng đ v béo.
8. Nêu các bi n pháp qu n lý bị v béo.
9. Trình bày các mơ hình t ch c chăn ni bị th t.
10. Các hình th c marketing s n ph m chăn ni bị th t?.

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Chăn ni Trâu Bị ---------------------------------------------

240