Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng anh và tiếng việt

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

ĐỖ THỊ THÚY VÂN

ĐỐI CHIẾU HÀNH VI CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP CẢM ƠN
TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT

Ngành: Ngôn ngữ học so sánh, đối chiếu
Mã số: 9.22.20.24

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tư liệu và
số liệu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa được
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án

Đỗ Thị Thúy Vân


LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Vũ Thị Thanh
Hương, người đã dành thời gian cùng tâm huyết hướng dẫn tôi hoàn thành luận
án trong suốt thời gian qua.
Tôi xin cảm ơn Viện Ngôn ngữ học, Khoa Ngôn ngữ học, Học viện Khoa học

xã hội thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tạo điều kiện để tôi có
được môi trường học tập và nghiên cứu thuận lợi nhất.
Tôi xin cảm ơn tạp chí Ngôn ngữ và đời sống và Tạp chí Nhân lực Khoa học
xã hội đã tạo điều kiện cho tôi công bố những kết quả nghiên cứu trong suốt
quá trình thực hiện luận án.
Tôi xin cảm ơn Thư viện Ngôn ngữ học, Thư viện Quốc gia, Thư viện Đại
học Quốc gia Hà Nội, Thư viện Học viện Khoa học xã hội đã tạo điều kiện cho tôi
tiếp cận với nguồn tư liệu phục vụ cho luận án của tôi.
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Khoa Ngoại ngữ, Học viện Khoa
học xã hội – nơi tôi công tác, đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học
tập và hoàn thành luận án
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và
các học viên của tôi đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.
Tác giả luận án


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN.......................7
1.1.Tổng quan tình hình nghiên cứu.......................................................................... 7
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trên thế giới............................................................... 7
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam.................................................................. 14
1.2.Cơ sở lí luận....................................................................................................... 18
1.2.1. Lý thuyết hành vi ngôn ngữ............................................................................ 18
1.2.2. Hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong lý thuyết hội thoại........................27
1.2.3. Một số vấn đề về ngôn ngữ học đối chiếu và đối chiếu ngôn ngữ.................35
1.2.4. Phân tầng xã hội và phân tầng ngôn ngữ học xã hội...................................... 36
1.2.5. Một số vấn đề ngôn ngữ và văn hóa liên quan đến hành vi cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn.............................................................................................................. 38
1.3. Tiểu kết chương 1............................................................................................. 40

Chương 2: ĐỐI CHIẾU CÁC CHIẾN LƯỢC CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP CẢM ƠN
TRONG TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT.........................................................................42
2.1.Đối chiếu các chiến lược cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt........................42
2.1.1. Chiến lược cảm ơn trực tiếp trong tiếng Anh và tiếng Việt............................ 42
2.1.2. Chiến lược cảm ơn gián tiếp trong tiếng Anh và tiếng Việt............................ 58
2.1.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn trong
tiếng Anh và tiếng Việt............................................................................................. 76
2.2.Đối chiếu các chiến lược hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt...........83
2.2.1. Chiến lược hồi đáp cảm ơn trực tiếp.............................................................. 83
2.2.2. Chiến lược hồi đáp cảm ơn gián tiếp............................................................. 88
2.2.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược hồi đáp cảm ơn
trong tiếng Anh và tiếng Việt................................................................................... 95
2.3. Tiểu kết chương 2............................................................................................. 97
Chương 3: ĐỐI CHIẾU HÀNH VI CẢM ƠN VÀ HỒI ĐÁP CẢM ƠN TRONG
TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT TỪ GÓC ĐỘ GIỚI TÍNH VÀ TUỔI.....................99


3.1. Tư liệu và thông tin nghiệm viên....................................................................... 99
3.2. Phương pháp phân tích................................................................................... 100
3.3.Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt
từ góc độ giới tính.................................................................................................101
3.3.1. Các chiến lược cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới tính......101
3.3.2. Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới
tính 114
3.3.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ giới......................................... 121
3.4. Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt
từ góc độ tuổi........................................................................................................124
3.4.1. Các chiến lược cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi.............125
3.4.2. Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi 130

3.4.3. Những điểm tương đồng và khác biệt về các chiến lược cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt từ góc độ tuổi........................................136
3.4.Tiểu kết chương 3............................................................................................142
KẾT LUẬN............................................................................................................... 144
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.................................... 148
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................149
PHỤ LỤC……………………………………………………………………….


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Viết đầy đủ

BTNN BTNV

Biểu thức ngôn ngữ

CLCOTT

Biểu thức ngữ vi

CLCOGT

Chiến lược cảm ơn trực tiếp

CLGT

Chiến lược cảm ơn gián tiếp

CLHĐCOTT

Chiến lược gián tiếp

CLHĐCOGT

Chiến lược hồi đáp cảm ơn trực tiếp

CLTT

Chiến lược hồi đáp cảm ơn gián tiếp

DCT (Discourse completion Test)

Chiến lược trực tiếp

ĐT

Phiếu "Hoàn thiện diễn

ĐTNV

ngôn" Động từ

H/Sp2

Động từ ngữ vi

HĐCO

Người nghe Hồi

HVCO

đáp cảm ơn

HVNN

Hành vi cảm ơn

HT

Hành vi ngôn ngữ

NGA

Hội thoại

NHA

Người gia ân

PhM

Người hàm ân

PhV

Phim Mĩ

S/Sp1

Phim Việt

TCL

Người nói

TCLCO

Tiểu chiến lược

TCLHĐCO

Tiểu chiến lược cảm ơn

TH

Tiểu chiến lược hồi đáp cảm ơn

TH1

Tình huống

TH2

Tình huống 1


DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Thông tin nghiệm viên người Mĩ và người Việt........................................100
Bảng 2: Các chiến lược cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người Việt khi
được đồng nghiệp lớn tuổi khen mặc bộ trang phục đẹp.....................................110
Bảng 3: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được bạn bè cảm ơn về món quà sinh nhật.............................................114
Bảng 4: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được đồng nghiệp cảm ơn về món quà sinh nhật....................................115
Bảng 5: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được người thân cảm ơn về món quà sinh nhật......................................116
Bảng 6: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được bạn bè cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp.........................118
Bảng 7: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người
Việt khi được đồng nghiệp cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp...............119
Bảng 8: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của nam giới, nữ giới người Mĩ và người Việt
khi được người thân trong gia đình cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp.....120
Bảng 9: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp..............................................................125
Bảng 10: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật người thân.....................................................................126
Bảng 11: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt khi được
đồng nghiệp khen mặc bộ trang phục đẹp............................................................128
Bảng 12: Bảng 11: Các chiến lược cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân khen mặc bộ trang phục đẹp...............................................129
Bảng 13: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được đồng nghiệp cảm ơn về món quà sinh nhật...........................................130
Bảng 14: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân cảm ơn về món quà sinh nhật..............................................131


Bảng 15: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt

khi được đồng nghiệp cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp.......................133
Bảng 16: Các chiến lược hồi đáp cảm ơn của 3 nhóm tuổi người Mĩ và người Việt
khi được người thân cảm ơn về lời khen mặc bộ trang phục đẹp.........................134


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè cùng giới.................................................99
Biểu đồ 2: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè cùng giới...............................................101
Biểu đồ 3: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè khác giới...............................................102
Biểu đồ 4: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ bạn bè khác giới...............................................102
Biểu đồ 5: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp lớn tuổi........................................103
Biểu đồ 6: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp lớn tuổi........................................103
Biểu đồ 7: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp bằng tuổi....................................101
Biểu đồ 8: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp bằng tuổi....................................101
Biểu đồ 9: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp nhỏ tuổi.......................................102
Biểu đồ 10: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ đồng nghiệp nhỏ tuổi..............................102
Biểu đồ 11: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ bố, mẹ..............................................................103
Biểu đồ 12: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ bố, mẹ.....................................................103

Biểu đồ 13: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ anh, chị.............................................................104
Biểu đồ 14: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ anh, chị....................................................104
Biểu đồ 15: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ em....................................................................104


Biểu đồ 16: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ em...........................................................104
Biểu đồ 17: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi nhận
được món quà sinh nhật từ vợ, chồng..........................................................105
Biểu đồ 18: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
nhận được món quà sinh nhật từ vợ, chồng.................................................105
Biểu đồ 19: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được bạn
bè cùng giới khen mặc bộ trang phục đẹp....................................................106
Biểu đồ 20: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bạn bè cùng giới khen mặc bộ trang phục đẹp....................................106
Biểu đồ 21: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được bạn
bè khác giới khen mặc bộ trang phục đẹp....................................................107
Biểu đồ 22: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bạn bè khác giới khen mặc bộ trang phục đẹp....................................107
Biểu đồ 23: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
bố, mẹ khen mặc bộ trang phục đẹp............................................................109
Biểu đồ 24: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được bố, mẹ khen mặc bộ trang phục đẹp...................................................109
Biểu đồ 25: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được anh,
chị khen mặc bộ trang phục đẹp...................................................................110
Biểu đồ 26: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được anh, chị khen mặc bộ trang phục đẹp.................................................110

Biểu đồ 27: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
em khen mặc bộ trang phục đẹp..................................................................111
Biểu đồ 28: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được em khen mặc bộ trang phục đẹp.........................................................111
Biểu đồ 29: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Mĩ khi được
vợ, chồng khen mặc bộ trang phục đẹp........................................................111
Biểu đồ 30: Các chiến lược cảm ơn của nam giới và nữ giới người Việt khi
được vợ, chồng khen mặc bộ trang phục đẹp..............................................111


1. Tính cấp thiết của đề tài

MỞ ĐẦU

1.1. Trong các nghi thức giao tiếp thì cảm ơn và hồi đáp cảm ơn là một nghi
thức giao tiếp có tính phổ quát (universal), theo đó, với tư cách là hành vi ngôn
ngữ, hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn cũng được nghiên cứu trong ngôn ngữ
học, là hành vi thể hiện phép lịch sự (politeness) của mỗi con người trong giao
tiếp khi người nói cảm ơn (thanker) muốn thể hiện để ghi nhận thái độ tốt của
người kia, tức là người nhận lời cảm ơn (thankee). Đến lượt mình, người nhận
lời cảm ơn cảm thấy cần có sự phản hồi nhằm xác nhận lời cảm ơn của người nói
cảm ơn.

1.2. Mỗi nền văn hóa đều có cách nói cảm ơn về sự giúp đỡ, khen,
tặng, động viên, thăm hỏi... và hồi đáp lời cảm ơn trong giao tiếp thường
nhật. Tuy nhiên, mỗi một ngôn ngữ, mỗi một văn hóa lại có những cách thức
thể hiện hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn khác nhau. Việc bày tỏ lòng biết ơn
và hồi đáp lại lời cảm ơn phù hợp có thể giúp cải thiện mối quan hệ giữa
người nói và người nghe. Ngược lại, thiếu hoặc bày tỏ lòng biết ơn và hồi đáp
lại lời cảm ơn không phù hợp có thể khiến người nghe không hài lòng, qua đó

đôi khi làm xấu đi mối quan hệ giữa người nói và người nghe, gây ra những
cú sốc văn hóa (culture shocks) trong giao tiếp liên văn hóa.
1.3. Trong thời kỳ hội nhập, tiếng Anh là ngôn ngữ toàn cầu được sử dụng
trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Theo xu thế đó, người Việt
Nam rất chú trọng đến việc học ngoại ngữ, đặc biệt là học tiếng Anh, người nước
ngoài cũng cần hiểu biết về hóa Việt Nam để hội nhập, giao thương giữa hai nền
văn hóa. Nghiên cứu theo hướng đối chiếu Anh - Việt, trong đó hành vi cảm ơn
và hồi đáp cảm ơn được nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên cho đến
nay chưa có một công trình nào đi sâu vào nghiên cứu về các chiến lược cảm ơn
và hồi đáp cảm ơn để tìm ra những điểm tương đồng và dị biệt trong các chiến
lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt, cũng như các nhân
1


tố tác động đến việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người
Mĩ nói tiếng Anh và người Việt.

2


Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi thực hiện nghiên cứu đề tài
“Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt”
nhằm lấp đầy khoảng trống này.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là thông qua việc nghiên cứu các chiến lược thực hiện
hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt, chỉ ra các điểm
giống và khác nhau giữa chúng để góp phần vào nghiên cứu hành vi ngôn ngữ và
đối chiếu Anh – Việt.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Nhằm đạt được các mục đích đã đề ra, luận án hướng đến việc thực hiện
các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
1) Tổng quan các tình hình nghiên cứu trước đó và chỉ ra hướng nghiên cứu của
luận án.
2) Xây dựng bộ khung lí thuyết liên quan đến đề tài luận án.
3) Khảo sát hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trên cứ liệu tiếng Anh và tiếng Việt
nhằm tìm ra các chiến lược thực hiện hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong
hai ngôn ngữ.
4) Tìm hiểu những điểm tương đồng và dị biệt về chiến lược thực hiện hành vi cảm
ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt.
5) Xem xét sự chi phối giữa nhân tố giới tính và tuổi đến việc thực hiện các chiến
lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người Mĩ nói tiếng Anh và người Việt.
3. Đối tượng, phạm vi và tư liệu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong
tiếng Anh và tiếng Việt.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu này được giới hạn ở hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người
Mĩ nói tiếng Anh và người Việt được biểu hiện bằng ngôn từ và phi ngôn từ.
3.3. Tư liệu nghiên cứu
Tư liệu nghiên cứu được chúng tôi thu thập từ hai nguồn chính là từ phim


và phiếu "Hoàn thiện diễn ngôn" (DCT).


Tư liệu từ phim: Luận án sử dụng ngữ liệu từ những bộ phim nổi tiếng được
sản xuất ở giai đoạn sau những năm 1939 cho đến năm 2017, phát sóng trên
truyền hình Việt Nam và truyền hình Mĩ. Tuy nhiên, có phim Mĩ được chuyển
thể từ truyện xuất bản năm 1811 và phim Việt chuyển thể từ truyện xuất bản

năm 1936. Lý do chúng tôi muốn khảo cứu các chiến lược cảm ơn và hồi đáp
cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt ở giai đoạn khá dài để xem liệu có sự biến
đổi gì trong việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong hai ngôn
ngữ.
Luận án sử dụng nguồn ngữ liệu phim vì hành vi cảm ơn (HVCO) và hồi đáp
cảm ơn (HĐCO) là một cặp thoại không thể tách rời, vì vậy, cặp trao đáp này phải
được đặt trong ngữ cảnh cụ thể. Việc lấy bối cảnh tự nhiên từ phim giúp cho
việc nhận diện HVCO và HĐCO được hiệu quả hơn, đặc biệt dấu hiệu giao tiếp phi
ngôn từ sẽ được thể hiện rõ trong phim.
Từ 15 Phim Mĩ, luận án nhận diện được 240 cặp cảm ơn và hồi đáp, 20 bộ
phim Việt, thống kê được 169 cặp. (Chi tiết xin xem ở Phụ lục 1)
Các ví dụ bằng tiếng Anh và ngữ liệu từ phim Mĩ được dịch ra tiếng Việt,
phần lớn các ví dụ tiếng Anh từ phim Mĩ có thể dịch với cấu trúc và nghĩa tương
đương, nhưng có một số ví dụ khi dịch sang tiếng Việt phải được Việt hóa theo
đúng văn phong của tiếng Việt và đúng bối cảnh trong phim cho nên những lời dịch
đó hơi khác so với văn bản tiếng Anh.
Tư liệu được thực hiện từ phiếu "Hoàn thiện diễn ngôn" (DCT): Luận án sử
dụng phiếu "Hoàn thiện diễn ngôn" để thu thập ngữ liệu về hành vi cảm ơn và
hồi đáp cảm ơn từ học viên người Việt đang học thạc sĩ tiếng Anh không chuyên và
người Mĩ có trình độ học vấn từ đại học trở lên thông qua hai tình huống (TH).
TH1: Khi được tặng quà sinh nhật và nhận được lời cảm ơn về món quà sinh nhật.
TH2: Khi được khen mặc bộ trang phục đẹp và nhận được lời cảm ơn về việc khen
mặc bộ trang phục đẹp.
Chúng tôi lựa chọn hai tình huống trên để khảo sát vì đã có một số công
trình sử dụng hai tình huống này để nghiên cứu trong tiếng Anh, hai tình huống
này cũng được sử dụng phổ biến trong tiếng Việt. Hai tình huống này có nội


dung cảm ơn gần tương đương nhau, nên mọi sự khác biệt trong cách thức
cảm ơn và hồi đáp cảm ơn có thể qui cho sự khác biệt thuộc về yếu tố người nói

hoặc người nghe (mối


quan hệ về quyền hoặc khoảng cách). Những kết quả nghiên cứu của chúng tôi
cũng sẽ dễ dàng được so sánh với các kết quả nghiên cứu của các tác giả nước
ngoài.
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng thêm một số tư liệu từ website và tư liệu
do cá nhân thu thập được một cách không chính thức.
4. Phương pháp và thủ pháp nghiên cứu
Các phương pháp chủ đạo được sử dụng: phương pháp miêu tả, phương
pháp phân tích hội thoại, phương pháp đối chiếu, cụ thể như sau:
a. Phương pháp miêu tả
Ở chương 2, luận án sử dụng phương pháp miêu tả định tính để khảo sát
đặc điểm hình thức và ngữ nghĩa của các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn
trong tiếng Anh và tiếng Việt.
Ở chương 3, phân tích định lượng được sử dụng nhằm tìm hiểu mối tương
liên giữa nhân tố giới tính và nhân tố tuổi đến việc sử dụng các chiến lược cảm
ơn và hồi đáp cảm ơn của người Mĩ và người Việt.
b. Phương pháp phân tích hội thoại
Luận án sử dụng phương pháp này để nhận diện các hành vi cảm ơn và hồi
đáp cảm ơn trong các sự kiện lời nói, trong hội thoại nhằm tìm ra các chiến lược
cảm ơn và chiến lược hồi đáp cảm ơn.
c. Phương pháp đối chiếu
Dựa trên các kết quả đã phân tích, phương pháp đối chiếu được sử dụng để
đối chiếu các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người Mĩ nói tiếng
Anh và người Việt. Để tìm ra các điểm tương đồng và dị biệt chúng tôi đã sử dụng
nguyên tắc đối chiếu hai chiều.
Ngoài ra, luận án còn sử dụng các thủ pháp khác như: thủ pháp mô hình
hóa nhằm mô hình hóa các biểu thức của các chiến lược cảm ơn và hồi đáp
cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt. Thủ pháp thống kê phân loại được thực hiện

và xử lý bằng phần mềm SPSS.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án


Luận án là một công trình đi sâu vào nghiên cứu một cách có hệ thống các
chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt theo cách tiếp


cận của dụng học xã hội (socio- pragmatics), góp phần làm rõ sự tương đồng và
khác biệt của hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng Việt,
đồng thời chỉ ra sự tác động của nhân tố giới tính và tuổi tới việc sử dụng cặp hành
vi này và chỉ ra mối quan hệ có tính đặc thù giữa ngôn ngữ và văn hóa trong hai
ngôn ngữ.
6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Thông qua các tư liệu cụ thể, luận án góp phần minh chứng hành vi cảm ơn và
hồi đáp cảm ơn là phổ quát, luận án nghiên cứu và làm rõ về khái niệm hành vi
cảm ơn, xây dựng khái niệm hồi đáp cảm ơn, chiến lược cảm ơn và chiến lược
hồi đáp cảm ơn. Bên cạnh đó, luận án phân tích và chỉ ra sự tác động của nhân tố
giới tính và tuổi đến việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của
người Mĩ và người Việt.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Việc so sánh đối chiếu các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng
Anh và tiếng Việt góp phần đưa ra những giả định về tính phổ quát và tính đặc thù
của ngôn ngữ trong giao tiếp.
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc
học tập, nghiên cứu hay giảng dạy môn tiếng Anh cho người Việt Nam và tiếng
Việt cho người nước ngoài. Ngoài ra, kết quả của luận án cũng sẽ góp phần
trong việc dịch thuật giữa tiếng Anh và tiếng Việt.
7. Bố cục của luận án

Ngoài phần Mở đầu, Kết Luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính
của luận án được cấu trúc thành ba chương như sau:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lí luận.
Chương này trình bày một cách ngắn gọn tổng quan tình hình nghiên cứu liên
quan đến hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trên thế giới và ở Việt Nam, đồng
thời trình bày cơ sở lí luận liên quan đến đề tài, bao gồm: Khái quát hóa các lý
thuyết về hành vi ngôn ngữ, hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn, lý thuyết hội


thoại, lý thuyết ngôn ngữ học đối chiếu và sự phân tầng trong ngôn ngữ học xã
hội…


Chương 2: Đối chiếu các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng
Anh và tiếng Việt.
Chương này mô tả và phân tích các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn
trong tiếng Anh và tiếng Việt, từ đó so sánh, đối chiếu những điểm tương đồng
và khác biệt trong việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn về cấu
trúc ngữ nghĩa.
Chương 3: Đối chiếu hành vi cảm ơn và hồi đáp cảm ơn trong tiếng Anh và
tiếng Việt từ góc độ giới tính và tuổi.
Chương 3 trình bày và phân tích các kết quả khảo sát phiếu Hoàn thiện
diễn ngôn để tìm ra sự ảnh hưởng của nhân tố giới tính và tuổi đến việc sử
dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm ơn của người Mĩ nói tiếng Anh và
người Việt.


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1.Tổng quan tình hình nghiên cứu

1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở trên thế giới
Trên thế giới đã có một số công trình nghiên cứu hành vi cảm ơn và hồi đáp
cảm ơn. Các nghiên cứu này tập trung vào nghiên cứu hành vi cảm ơn và hồi đáp
cảm ơn của người bản ngữ nói tiếng Anh, hoặc là nghiên cứu hành vi cảm ơn của
người phi bản ngữ nói tiếng Anh, hoặc là nghiên cứu so sánh đối chiếu với một số
ngôn ngữ khác, hay một số nghiên cứu hành vi cảm ơn trong giao tiếp liên văn hóa.
Nhưng dù theo hướng nào thì các nghiên cứu đều tập trung vào hai nội dung lớn
sẽ được chúng tôi điểm luận dưới đây.
i. Nghiên cứu việc sử dụng các chiến lược cảm ơn và hồi đáp cảm cảm ơn
Theo nội dung nghiên cứu này có công trình của Jung (1994) “Speech Acts of
"Thank You" and Responses to It in American English.” Tác giả nghiên cứu hành vi
cảm ơn và hồi đáp lời cảm ơn được sử dụng trong trong tiếng Anh – Mĩ. Để thu
thập dữ liệu, phương pháp chính được tác giả dùng là phương pháp dân tộc học
của Hymes (1972), ngoài ra dữ liệu từ văn bản và từ chương trình truyền hình
cũng được sử dụng trong nghiên cứu.
Kết quả cho thấy, cảm ơn về cơ bản được sử dụng để bày tỏ sự cảm kích
một ân huệ và chức năng cơ bản này cũng được mở rộng thêm như: chức năng
mở đầu cuộc hội thoại, ngắt nghỉ, kết thúc cuộc thoại hay dùng để chào tạm biệt
và trả lời khẳng định, những chức năng này được ngầm ẩn trong lời cảm ơn.
Như vậy, lời cảm ơn có thể mang nhiều hàm ý trong những ngữ cảnh khác nhau.
Jung (1994) đã phân hồi đáp lời cảm ơn thành sáu loại: Chấp nhận
(Acceptance); Khước từ (Denial); Có đi có lại (Reciprocity); Bình phẩm
(Comments); Cử chỉ phi ngôn từ (Non-verbal gestures); Không đáp lại (Noresponse).
Mặc dù nghiên cứu đã đưa ra được một số kết quả, tuy nhiên, tác giả mới


chỉ liệt kê ra được những chức năng của cảm ơn và hồi đáp cảm ơn mà chưa đi sâu
vào

phân tích và không đưa ra các mô hình cảm ơn và hồi đáp cảm ơn. Dù vậy, sự phân
loại hồi đáp lời cảm ơn sẽ là những gợi ý về việc phân loại các chiến lược hồi đáp
trong nghiên cứu của chúng tôi.
Năm 1996, Aijmer tiến hành một nghiên cứu để khảo sát chức năng và các
chiến lược cảm ơn. Nghiên cứu của Aijimer dựa trên Bộ ngữ liệu hội thoại Anh ngữ
London-Lund Corpus. Tác giả đề cập cảm ơn như là một hành vi ngôn ngữ biểu
cảm có “lực ngôn trung" (illocutionary force) [70, tr.34]. Tác giả đã mã hóa được
tám chiến lược cảm ơn và sáu chiến lược hồi đáp cảm ơn. Kết quả của nghiên
cứu chỉ ra rằng, dạng thức biểu đạt cảm ơn được sử dụng thường xuyên
nhất là thanks/thank you.
Cheng (2005) trong công trình “An exploratory cross-sectional study of
interlanguage pragmatic development of expressions of gratitude by Chinese
learners of English” đã khảo sát các chiến lược cảm ơn trong tiếng Anh và tiếng
Trung Quốc. Dữ liệu được thu thập bằng phiếu hoàn thiện diễn ngôn (DCT) thông
qua tám tình huống. Có 152 nghiệm viên tham gia được chia thành 5 nhóm,
trong đó 3 nhóm là những người học tiếng Anh gồm: Nhóm người học tiếng Anh
thứ nhất (G1) bao gồm 14 sinh viên đang theo học kỳ đầu tiên khóa sau đại
học tại một trường đại học của Mĩ. Nhóm người học tiếng Anh thứ hai (G2) gồm
23 sinh viên đã sống tại Mĩ được một năm. Nhóm người học tiếng Anh thứ ba (G3)
gồm 16 sinh viên đã sống tại Hoa Kỳ 4 năm trở lên. Hai nhóm còn lại là người
bản ngữ gồm: Nhóm người bản ngữ nói tiếng Trung (NSC) bao gồm 64 sinh viên
cao học tại một trường Đại học ở Đài Loan. Nhóm người bản ngữ nói tiếng Anh
(NSE) gồm 35 sinh viên cao học tại Đại học Iowa.
Các câu trả lời của các nghiệm viên được mã hóa thành tám chiến lược: Cảm
ơn (Thanking); Sự cảm kích (appreciation); Cảm xúc tích cực (Positive feelings);
Xin lỗi (Apology); Thừa nhận sự áp đặt (Recognition of imposition); Trả ân
(Repayment); Các chiến lược khác (Others); Hô ngữ (Alerters).
Tác giả sử dụng phương pháp mô tả định lượng và phân tích T-test nhằm tìm
ra sự khác biệt về ngữ dụng học, đồng thời phân biệt hành vi cảm ơn giữa ba

nhóm người học tiếng Anh. Kết quả cho thấy, nhóm NSC và NSE có xu hướng sử
dụng