Hướng dẫn cách lập sơ đồ tư duy

Hướng dẫn cách lập sơ đồ tư duy

GD&TĐ - Sơ đồ tư duy (SĐTD) được gọi là công cụ ghi chú tối ưu, hiệu quả trong học tập.
Nhưng đa số học sinh chưa nắm chắc được cách xây dựng một bản đồ tư duy đúng với
nguyên tắc của nó.
Vậy, các bước tổ chức dạy học với bản đồ tư duy mà giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh gồm
những gì? Dưới đây là chia sẻ của cô Tạ Thu Hương – giáo viên Trường THCS Giảng Võ (Hà Nội).
Bước 1 : Xác định từ khóa
Sơ đồ tư duy được tạo thành bởi hầu hết các từ khóa (key word) nên tiết kiệm được rất nhiều thời
gian và tạo hứng thú cho học sinh. Chỉ với những từ khóa là học sinh đã có thể nắm bắt được hết
nội dung muốn ghi nhớ.
Vậy từ khóa là gì? Làm sao xác định được từ khóa trong một nội dung văn bản? cô Tạ Thu Hương
đưa ví dụ sau đây:
“Đã từ lâu, người ta biết rằng bộ não của con người có thể được chia ra làm hai phần. Phần não trái
và phần não phải.Người ta cũng biết rằng não trái điều khiển phần bên phải của cơ thể, trong khi đó
ngược lại, não phải điều khiển phần bên trái cơ thể.Bên cạnh đó, người ta cũng phát hiện rằng việc
não trái bị hư tổn sẽ gây ra nửa phần cơ thể bên phải bị tê liệt. Tương tự, nếu như não phải bị hư
tổn sẽ khiến nửa phần cơ thể bên trái bị tê liệt”


Theo cách học truyền thống, học sinh sẽ học thuộc lòng đoạn văn trên, kể cả những từ không cần
thiết. Nếu loại bỏ những từ đó đi và chỉ đọc từ khóa, học sinh dễ dàng nắm được ý chính mà tiết
kiệm được thời gian hơn nhiều. Ví dụ như đoạn văn sau:
“… não người chia hai phần … não trái não phải … não trái điều khiển bên phải cơ thể … não phải
điều khiển bên trái cơ thể … não trái hư tổn, cơ thể bên phải tê liệt … não phải hư tổn, cơ thể bên
trái tê liệt …”
Bước 2 : Vẽ chủ đề ở trung tâm
Sử dụng một tờ giấy trắng (không kẻ ô) đặt nằm ngang và vẽ chủ đề ở chính giữa tờ giấy. Giấy
trắng không kẻ ô sẽ giúp cho học sinh sáng tạo hơn. Vẽ trên giấy nằm ngang sẽ có được không
gian rộng lớn hơn để triển khai các ý.
Học sinh cần vẽ chủ đề ở chính giữa tờ giấy, từ đó mới phát triển ra các ý khác ở xung quanh.

Học sinh có thể tự do sử dụng tất cả các màu sắc yêu thích, chủ đề trung tâm có thể là chữ hoặc là
hình, nếu kết hợp cả 2 thì càng tốt. Chủ đề trung tâm cần gây sự chú ý để dễ nhìn nhận vấn đề.
Bước 3 :Vẽ thêm các tiêu đề phụ (nhánh cấp 1)
Tiêu đề phụ nên được viết bằng chữ in hoa, nằm trên các nhánh dày để làm nổi bật. Tiêu đề phụ
nên gắn liền với trung tâm.
Tiêu đề phụ nên được vẽ theo hướng chéo góc chứ không nằm ngang, như vậy nhiều nhánh phụ
khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng hơn.
Bước 4 : Vẽ các nhánh cấp 2, cấp 3, …
Ở bước này, vẽ nối tiếp nhánh cấp 2 vào nhánh cấp 1, nhánh cấp 3 vào nhánh cấp 2,… để tạo ra
sự liên kết.
Nên vẽ nhiều nhánh cong hơn đường thẳng, như thế sẽ làm cho bản đồ tư duy mềm mại, uyển
chuyển và dễ nhớ hơn.
Chỉ nên tận dụng từ khóa và hình ảnh, mỗi nhánh chỉ sử dụng 1 từ khóa. Việc này giúp cho nhiều từ
khóa mới và những ý khác được nối thêm vào các từ khóa sẵn có một cách dễ dàng.
Hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt để tiết kiệm không gian và thời gian bất cứ lúc nào có thể.
Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một điểm và có cùng 1 màu.
Một cách điển hình, SĐTD có cấu trúc như sau:


Cô Hương lưu ý, SĐTD được vẽ, viết và đọc theo hướng bắt nguồn từ trung tâm di chuyển ra phía
ngoài và sau đó là theo chiều kim đồng hồ. Do đó, các từ ngữ nằm bên trái SĐTD nên được đọc từ
phải sang trái (bắt đầu từ phía trong di chuyển ra ngoài). Các mũi tên xung quanh SĐTD bên dưới
chỉ ra cách đọc thông tin trong sơ đồ. Các số thứ tự cũng là một cách hướng dẫn khác.

Bốn kết cấu chính I, II, III, IV trong SĐTD phía trên được gọi nhánh chính. SĐTD này có bốn nhánh
chính vì nó có bốn tiêu đề phụ. Số tiêu đề phụ là số nhánh chính. Đồng thời, các nhánh chính của
SĐTD được đọc theo chiều kim đồng hồ, bắt nguồn từ nhánh I tới nhánh II, rồi nhánh III, và cuối
cùng là nhánh IV(các mũi tên màu đen trong hình vẽ).
Tuy nhiên, các từ khóa được viết và đọc theo hướng từ trên xuống dưới trong cùng một nhánh
chính (các mũi tên màu xanh trong hình vẽ).

Bước 5: Thêm các hình ảnh minh họa
Ở bước này, học sinh nên để trí tưởng tượng của mình bay bổng hơn bằng cách thêm nhiều hình
ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng như lưu chúng vào trí nhớ mình tốt hơn.


Đừng ngại mình vẽ xấu, cứ vẽ theo những gì mà mình nghĩ, những gì mình liên tưởng, đôi khi càng
hài hước càng giúp nhớ lâu hơn.
Các quy tắc vẽ SĐTD
Cô Tạ Thu Hương cho rằng, khi vẽ sơ đồ tư duy, đừng suy nghĩ quá lâu mà hãy viết liên tục. Việc
học sinh dừng lại để suy nghĩ một vấn đề nào đó quá lâu sẽ khiến cho những suy nghĩ tiếp theo của
các em bị ngăn lại, mải lo cho vấn đề đó mà sẽ quên mất những vấn đề tiếp theo. Do đó, các ý nên
được triển khai một cách liên tục để duy trì sự liên kết
Thêm đó, không cần tẩy xóa, sửa chữa. Viết tất cả những gì mình nghĩ cho dù nó có ngớ ngẩn, ngu
ngốc đến đâu đi chăng nữa, đừng bỏ lỡ những ý tưởng đó. Đôi khi những ý nghĩ tưởng như điên rồ
lại là một ý tưởng cực kỳ độc đáo và sáng tạo không ngờ.
Sau khi cung cấp cho học sinh kiến thức cơ bản về việc xây dựng một bản đồ tư duy thì giáo viên
yêu cầu học sinh lập bản đồ tư duy theo cá nhân hoặc theo nhóm (từ 3 – 5 học sinh) và thời gian
hoàn thành khoảng 5 -7 ngày.