Các biện pháp tạo hứng thú cho học sinh khi học hát dân ca ở trường THCS

MỤC LỤC
Trang
A. PHẦN MỞ ĐẦU: ……………………………………………………2
1. Lý do chọn đề tài ……………………………………………………………2
2. Mục đích nghiên cứu của SKKN: ………………………………………….. 2
3. Đối tượng nghiên cứu: ……………………………………………………… 3
4. Phương pháp nghiên cứu: …………………………………………………… 3
B. NỘI DUNG: ……………………………………………………………… 3
I. Cơ sở lý luận: ………………………………………………………………. 3
II. Thực trạng vấn đề ……………………………………………………… 6
1. Thuận lợi: …………………………………………………………………….6
2. Khó khăn: …………………………………………………………………….6
III. Các giải pháp, biện pháp thực hiện ………………………………………7
1. Giới thiệu bài dân ca theo hình thức tích hợp liên môn ……………………...7
2. Sử dụng trực quan và minh họa bài hát dân ca ………………………………8
3. Khởi động giọng theo thang âm của bài hát dân ca, hướng dẫn xử lý các từ
luyến, lấy hơi khi hát dân ca ..............................................................................
10
4. Hướng dẫn học sinh đặt lời mới, hướng dẫn học sinh hát theo nền nhạc remix
để nhanh thuộc bài và có hứng thú học hát ....................................................... 10
5. Giới thiệu thêm các loại hình dân ca đặc sắc của địa phương nơi học sinh
đang sinh sống tạo hứng thú cho tiết học …………………………………….. 13
6. Tổ chức trò chơi tìm hiểu về bài hát dân ca qua trò chơi ô chữ thông minh, trò
chơi tập làm ca sĩ …………………….………………………………………. 13
IV. Kết quả .………………………………………………………………..… 14
C. KẾT LUẬN…..…………………………………………………………….15

1


A. PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
- Âm nhạc là ngôn ngữ nghệ thuật âm thanh, mang đặc trưng của nghệ
thuật biểu hiện, là ngôn ngữ biểu cảm, tình cảm. Do đó âm nhạc cũng là một
trong những môn học quan trọng giúp cho học sinh hình thành nhân cách, có lối
sống lành mạnh, tư tưởng đạo đức đúng đắn. Trong âm nhạc các bài hát dân ca
có khả năng tác động mạnh mẽ vào tâm tư, tình cảm của học sinh giúp cho các
em phát triển các phẩm chất tư duy, trí tuệ, thể chất, những tình cảm đạo đức tốt
đẹp và quan trọng hơn là hình thành ở học sinh ý thức dân tộc và tình yêu với
nền âm nhạc truyền thống. Từ đó học sinh sẽ có ý thức giữ gìn và trân trọng
bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam.
- Sau hơn 30 năm đổi mới, bộ mặt đất nước ta có nhiều thay đổi đáng kể
về kinh tế văn hoá, xã hội … bên cạnh những giá trị tích cực thì những hạn chế
tiêu cực cũng tồn tại và len lỏi vào mọi ngóc nghách của đời sống. Tình trạng
xuống cấp về mặt đạo đức ở một số bộ phận thanh thiếu niên đang là vấn đề bức
xúc của toàn xã hội. Bên cạnh đó hầu hết con trẻ hiện nay gần như quên hẳn các
trò chơi dân gian, quên hẳn các làn điệu dân ca rất phong phú và đa dạng mà
ông cha ta đã để lại. Lớp trẻ nói chung, các em học sinh nói riêng thích nghe và
hát những bài hát trẻ trung, sôi động, nhạc ngoại ... hơn là thưởng thức những
làn điệu dân ca mượt mà đậm tình quê hương. Thậm chí có nhiều học sinh
không mấy mặn mà với các bài hát dân ca mà còn có quan niệm lệch lạc nghe
dân ca là không sành điệu là lỗi thời là “không đúng mốt thời thượng” …
- Xuất phát từ thực tế trên và vai trò không kém phần quan trọng của dân
ca Việt Nam, là một giáo viên giảng dạy bộ môn Âm nhạc trường THCS Nguyệt
Ấn huyện Ngọc Lặc tôi luôn trăn trở, tìm tòi các giải pháp cùng với nhà trường
để thực hiện có hiệu quả việc đưa dân ca vào các hoạt động giáo dục học sinh.
Qua kiểm nghiệm hiệu quả thực tế, tôi mạnh dạn chia sẻ kinh nghiệm của bản
thân: “Các biện pháp tạo hứng thú cho học sinh khi học hát dân ca ở trường
THCS Nguyệt Ấn huyện Ngọc Lặc”
2. Mục đích nghiên cứu của SKKN
- Mục tiêu nhằm góp phần bảo tồn và phát huy dân ca Việt Nam nói

chung, giúp cho học sinh biết hát các làn điệu dân ca tiêu biểu, tìm hiểu và tiếp
cận các hình thức biểu diễn dân ca và có những hiểu biết nhất định về dân ca các
vùng miền của đất nước, hình thành và phát triển khả năng âm nhạc cho học
sinh, giáo dục tình cảm đọa đức trong sáng lành mạnh; hướng cho các em biết
cảm thụ và có thị hiếu âm nhạc tốt để các em biết yêu quê hương, đất nước, yêu
âm nhạc; tạo cho các em có trình độ văn hóa âm nhạc nhất định góp phần phát
2


triển toàn diện, hài hòa nhân cách của học sinh; hỗ trợ và tăng cường hiệu quả
việc giảng dạy môn Âm nhạc.
3. Đối tượng nghiên cứu
- Hoạt động dạy học hát dân ca cho học sinh tại trường THCS Nguyệt Ấn nơi
đang giảng dạy.
- Giáo viên và học sinh khối 6,7,8,9.
4. Phương pháp nghiên cứu
* Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu qua nội dung tài liệu bồi dưỡng
giáo viên THCS môn Âm nhạc.
*. Phương pháp nghiên cứu thực tế:
- Nghiên cứu qua việc giảng dạy thực tế tại trường THCS.
- Nghiên cứu qua các tiết dự giờ của các giáo viên dạy âm nhạc THCS.
- Qua việc đánh giá kết quả học tập của học sinh.
*. Phương pháp nghiên cứu hỗ trợ:
- Xem đĩa dạy mẫu của Bộ Giáo dục.
- Tập huấn hát dân ca trong các câu lạc bộ dịp hè.
B. NỘI DUNG
I. Cơ sở lý luận
- Dân ca Việt Nam là kho tàng văn hóa, tri thức dân gian, phản ánh những
phong tục tập quán, tâm tư nguyện vọng của con người Việt Nam, tạo thành một
hệ thống hình ảnh thiên nhiên, con người và lao động cùng hòa quyện vào nhau,

hình thành nên cách nghĩ, cách cảm nhận về cuộc sống, thiên nhiên, con người
rất Việt Nam. Dân ca là những bài hát do nhân dân sáng tác ra, không rõ tác giả.
Đầu tiên bài hát có thể do một người nghĩ ra rồi được truyền miệng qua nhiều
người, từ đời này qua đời khác và được phổ biến ở từng vùng miền, từng dân tộc
… Khi nói đến dân ca, chúng ta không thể quên những lời ru con thiết tha trìu
mến, qua tiếng ầu ơ mẹ ru con, những hình ảnh của miền quê yêu dấu của biển
rộng non cao, những người mẹ năm tháng tảo tần một nắng hai sương nuôi con
khôn lớn. những lời hát ru của mẹ đã hòa vào tâm hồn trẻ, vừa đằm thắm dịu
dàng nhưng không kém phần trầm tư sâu lắng; hay những bài dân ca nói lên tinh
thần đoàn kết trong lao động, sinh hoạt hoặc phòng chống thiên tai, tiếp thêm
tình yêu quê hương đất nước, chắp cánh cho các em thêm vững bước vào đời
như những lão thành lúc sinh thời đã viết: “Dân ca là nguồn nuôi dưỡng tâm
hồn, tình cảm con người Việt Nam thế hệ tiếp theo thế hệ”.
- Theo sơ kết của Hội văn nghệ dân gian Việt Nam, đến năm 2000 chúng
ta đã sưu tầm lại được trên 3.000 làn điệu dân ca của 54 dân tộc anh em trong đó
trên 70% là của người Kinh. Ngày nay trong khi các nhà giáo dục, các bậc cha
3


mẹ vất vả, băn khoăn, lo lắng đi tìm các cách giáo dục trẻ em hiệu quả mà lãng
quên một trong những phương pháp giáo dục hiệu quả nhất mà cha ông ta để lại
đó là kho tàng làn điệu dân ca.
- Đất nước Việt Nam với hơn bốn ngàn năm lịch sử đã hình thành nên một
nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Âm nhạc dân gian nói chung, dân ca nói
riêng là tinh hoa văn hóa đặc sắc, là linh hồn của dân tộc. Trải qua bao biến cố
thăng trầm của lịch sử, dân ca vẫn có sức sống bền chặt trong lòng mỗi người
dân Việt Nam, là nhịp cầu thời gian để ta trở về với cội nguồn của cha ông, dân
tộc. Điều đó đặt ra một yêu cầu cấp thiết là đưa dân ca đến gần với thanh, thiếu
niên trong đó biện pháp hữu hiệu và phổ biến nhất là đưa dân ca trở thành một
trong những nội dung giáo dục trong nhà trường. Điều đó sẽ giúp cho lớp trẻ

hôm nay nhận ra được những giá trị tinh thần vô cùng to lớn kết tinh trong các
làn điệu dân ca, từ chỗ hiểu được các giá trị, các em biết trân trọng, yêu quý các
giá trị những làn điệu dân ca, có ý thức, trách nhiệm giữ gìn và bảo tồn những di
sản tinh thần to lớn đó.
- Trong chương trình Âm nhạc của bậc THCS việc học hát dân ca được
thể hiện cụ thể như sau:
Phần

Nội dung

Hình thức

1

- Giới thiệu vài nét về dân ca
- Những làn điệu chính: Lý, hò,… cho ví - Nghe, xem và tìm hiểu.
dụ dân ca các vùng miền.

2

Giới thiệu và học hát các làn điệu dân ca:
- Lớp 6 có bài Lí con sáo Gò Công; Đi cấy
dân ca Thanh Hóa
- Lớp 7 có bài Lí cây đa dân ca Quan họ
Bắc Ninh, Đi cắt lúa dân ca Hrê
- Lớp 8 có bài Lí dĩa bánh bò dân ca Nam
bộ; Hò ba lí dân ca Quảng Nam.
- Lớp 9 có bài Lí kéo chài dân ca Nam bộ.

3

- Dạy bài hát giúp học sinh nắm được giai
- Nghe, thực hiện theo yêu
điệu, cao độ, trường độ, lời ca. hướng dẫn
cầu
cách luyến láy, lấy hơi,…

4
5

- Đặt lời mới dựa trên làn điệu dân ca

- Nghe giới thiệu, tìm hiểu
và học hát.

- Nghe, tìm hiểu, cảm
nhận và thực hiện

Tập biểu diễn dân ca: tập một vài động tác
- Tập luyện.
minh họa
4


* Những mục tiêu trên chỉ đạt được khi học sinh trải qua quá trình học tập
lâu dài và đúng hướng, nếu chỉ học 1-2 bài hát thì không thể đạt được những
điều đó. Vì vậy khi dạy một bài hát cụ thể, giáo viên phải lựa chọn cách diễn đạt
mục tiêu ngắn gọn và rõ ràng hơn trong kế hoạch bài học.
* Quy trình dạy học:
- Bước 1: Giới thiệu bài hát

- Bước 2: Nghe hát mẫu
- Bước 3: Tìm hiểu bài hát, giải thích từ khó
- Bước 4: Khởi động giọng
- Bước 5: Tập hát từng câu
- Bước 6: Hoàn chỉnh cả bài
- Bước 7: Củng cố và kiểm tra
- Trong những năm qua, sự nghiệp giáo dục đào tạo âm nhạc có điều kiện
phát triển ở những bước cao hơn. Việc đưa âm nhạc vào học đường đã được chú
trọng vì những lợi ích quan trọng của nó trong việc giáo dục học sinh thành
người toàn diện. Dạy âm nhạc ở trường THCS không nhằm đào tạo các em
thành những con người hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp mà chủ yếu là giáo
dục văn hoá âm nhạc, làm cho các em yêu thích nghệ thuật âm nhạc, hình thành
ở học sinh một tâm hồn trong sáng, cách tư duy sắc sảo, lòng khát khao sáng
tạo, giàu tình cảm, nhanh nhẹn, hoạt bát và sống vui tươi. Âm nhạc phát triển tối
đa những tố chất sinh lý, những phẩm chất tâm lý của lứa tuổi học sinh, tạo điều
để các em hoàn chỉnh và cân đối về tâm hồn, trí tuệ và thể chất, làm phong phú
tình cảm của lứa tuổi học trò. Mặt khác, qua đó phát triển bồi dưỡng những
mầm non nghệ thuật cho tương lai đất nước. Đây là một môn học có đặc thù rất
riêng không giống những môn học khác, môn học mang tính nghệ thuật cao, học
sinh học theo phương châm học vui - vui học. Vì vậy tạo cho các em say mê
hứng thú học tập là rất cần thiết.
- Trong chương trình Âm nhạc được Bộ GD và ĐT đưa vào giảng dạy ở
trường THSC gồm có các phân môn:
+ Học hát
+ Tập đọc nhạc
+ Âm nhạc thường thức.
- Trong phân môn học hát, các em học sinh được học rất nhiều bài hát với
nhiều thể loại âm nhạc, tuy nhiên những bài hát dân ca trong chương trình là
những bài hát giúp các em yêu môn học, thêm yêu quê hương đất nước, yêu văn
hóa dân tộc, giúp các em rèn kĩ năng luyến láy, lấy hơi và đặc biệt là hiểu thêm

về dân ca các vùng miền. Qua thực tế giảng dạy trong những năm qua, tôi mạnh
5


dạn sáng tạo và dạy thử nghiệm tại trường THCS Nguyệt Ấn đã thu được một
vài kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh học hát các bài hát dân ca. Bài
viết này, tôi không có tham vọng đi sâu nghiên cứu, khảo sát mà chỉ là những
kinh nghiệm chủ quan của bản thân tích lũy được trong quá trình thực nghiệm
và giảng dạy.
II. Thực trạng vấn đề
1. Thuận lợi
- Tiến sĩ Gi. Sunde (Đức) đã nói: “Âm nhạc có khả năng xây dựng ý chí,
tính tình và nhân cách của con người. Đứng về mặt giáo dục, âm nhạc có khả
năng thoả mãn những nhu cầu tinh thần của con người về các mặt: trí tuệ, óc
tưởng tượng, tình cảm, trực cảm, tính tích cực, tính tập thể và sự hào hứng” cho
nên việc giảng dạy âm nhạc trong nhà trường có rất nhiều thuận lợi.
- Trước hết, âm nhạc là một môn học trong trường THCS được các em
học sinh rất yêu thích. Là môn học xếp loại do đó không tạo áp lực cho các em
vì vậy các em học rất hào hứng với tâm thế rất thoải mái.
- Trường THCS Nguyệt Ấn nằm trong cái nôi của dân ca Thanh Hóa, nhà
trường, các thầy cô giáo và nhân dân địa phương rất quan tâm đến môn âm nhạc.
- Giáo viên nắm vững chuyên môn, tích cực tìm tòi, nghiên cứu nhiều
biện pháp vận dụng trong quá trình giảng dạy.
- Đa số học sinh yêu thích môn học Âm nhạc, luôn có ý thức học tập tốt,
tích cực, linh hoạt trong giờ học.
2. Khó khăn
- Thực tế cho thấy, một số học sinh thích nghe và thích hát những bài hát
trẻ trung, sôi động, nhạc ngoại… hơn là thưởng thức những làn điệu dân ca,
thậm chí không hứng thú mỗi khi nghe những bài hát dân ca, một số em quan
niệm hát dân ca là lỗi thời, không sành điệu…

- Quá trình tìm hiểu về dân ca và đưa dân ca vào trường học cũng còn
nhiều khó khăn như: tìm hiểu về nguồn gốc xuất xứ, giai điệu có sự thay đổi…,
việc tổ chức hát dân ca chưa được thường xuyên.
- Trường THCS Nguyệt Ấn nằm trên địa bàn xã Nguyệt Ấn, đa phần
người dân sống bằng nghề nông cha mẹ ít quan tâm tới việc học tập của các em,
một số học sinh có hoàn cảnh khó khăn, học sinh cá biệt chưa thực hiện tốt nội
quy học tập, ít tập trung vào môn học.
- Trường chỉ có 01 giáo viên giảng dạy Âm nhạc nên việc trao đổi kinh
nghiệm gặp nhiều khó khăn. Việc trao đổi kinh nghiệm chỉ được thực hiện khi
sinh hoạt cụm chuyên môn.

6


- Đầu năm học 2017-2018 bản thân tôi đã tiến hành khảo sát việc yêu
thích hát dân ca ở đơn vị tôi công tác, kết quả thu được theo bảng sau:
Bảng 1:
Số học
Yêu thích dân
Thích nhạc
STT Khối lớp
Chưa thích
sinh
ca
trẻ
1
6
147
5 HS
53 HS

89 HS
139
2
7
7 HS
53 HS
79 HS
142
3
8
8 HS
54 HS
80 HS
132
4
9
6 HS
28 HS
98 HS
Qua bảng số liệu thu thập trên tôi thấy các em hầu hết rất thích bài hát trẻ
trung đặc biệt là các học sinh ở các lớp 9 cuối cấp, một số học sinh khối 6 không
biết hát dân ca, khái niệm hát dân ca đối với các em còn rất mơ hồ.
III. Các giải pháp, biện pháp thực hiện
1. Giới thiệu bài dân ca theo hình thức tích hợp liên môn
- Giáo viên có nhiều hình thức giới thiệu về bài hát, tuy nhiên khi dạy bài
hát dân ca tôi đã kết hợp liên môn sử dụng phương pháp trực quan để giới thiệu
cho học sinh nguồn gốc xuất xứ của từng bài hát dân ca. Tôi dùng bản đồ để giới
thiệu vị trí địa lí, dùng tranh ảnh để giới thiệu về sinh hoạt văn hoá, sinh hoạt
cộng đồng, về phong cảnh các vùng miền. Tôi giới thiệu về xuất xứ và nét đặc
trưng của bài dân ca (thang âm, các từ đệm, trang phục, động tác múa…) sao

cho phù hợp với sự tiếp thu của học sinh, cũng có thể giới thiệu sơ lược về nhạc
cụ dân tộc của vùng miền dân ca đó. Phương pháp này giúp cho học sinh nhìn
những màu sắc, hình thức thể hiện và nghe được giai điệu một cách rõ ràng, dễ
cảm nhận. Tất cả những hình ảnh trên gợi lên nét đẹp truyền thống của dân tộc.
Ví dụ: Tiết 04 Học hát bài: Lý Cây Đa - Dân ca quan họ Bắc Ninh. Giáo
viên giới thiệu:
- Một trong những niềm tự hào của người kinh Bắc là hội Lim. Trong hội
Lim thứ "đặc sản" tuyệt vời nhất là những làn điệu quan họ, những làn điệu dân
ca quan họ trữ tình, mượt mà da diết, ngọt ngào ấy được trình tấu bởi những liền
anh, liền chị lịch lãm mà không kém phần duyên dáng. Cứ thế dân ca quan họ đi
vào lòng người và trở thành phần hồn, thành món ăn tinh thần của con người,
thành nét văn hóa rất riêng của vùng đất kinh Bắc xưa.
..... và hôm nay chúng ta cùng nhau đi tìm hiểu thêm về dân ca quan họ Bắc
Ninh để được trải mình trong những giai điệu ngọt ngào và sâu lắng ấy qua bài
hát: Lý Cây Đa
* Bắc Ninh: là 1 tỉnh ở phía Bắc giáp với thủ đô Hà Nội. Vùng Kinh Bắc xưa có
truyền thống hát quan họ từ lâu đời.
7


* Bắc Ninh có diện tích: 803,87 km 2. Thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, nằm
trong vùng kinh tế trọng điểm của phía Bắc.

2. Sử dụng trực quan và minh họa bài hát dân ca.
- Để khắc sâu hơn hiểu biết cho các em, chúng ta còn cho học sinh xem
hình ảnh và trang phục của các vùng miền, các điệu múa, uyển chuyển mượt mà
của các dân tộc trên đất nước Việt – với màu sắc sặc sỡ, trang phục kín đáo sẽ
gợi cho các em nền văn hoá truyền thống mà lâu nay các em không nhìn thấy
hoặc không để ý. Cho học sinh xem những hình ảnh của các cô gái ngồi đàn
bằng các nhạc cụ dân tộc hoặc cho các em nghe một đoạn nhạc không lời sôi

động với nhạc khí phương tây và cho các em nghe lại một đoạn nhạc được thể
hiện bằng nhạc cụ dân tộc. Tôi dùng lời để giới thiệu vài nét ngắn gọn về bài
hát, nội dung, xuất xứ hay là tác giả soạn lời cho làn điệu mà các em đang học
… Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho các em nhiều kiến thức bổ
ích. Giáo dục lòng yêu thích âm nhạc dân tộc qua tranh ảnh, băng đĩa những yêu
cầu cơ bản của bài học đó.
- Trong quá trình giới thiệu giáo viên kết hợp cho học sinh quan sát bản
đồ, xem một số hình ảnh sinh hoạt qua tranh ảnh hoặc đĩa hình của người dân
Nam Bộ như:

8


- Ngoài ra, tôi còn khuyến khích học sinh hát tập thể, cá nhân những bài
hát dân ca quen thuộc các em đã được học hoặc yêu cầu học sinh sưu tầm các
bài hát dân ca ở các vùng miền.
- Hoặc ở bước này, giáo viên giới thiệu về nguồn gốc, xuất xứ bài hát, bài
dân ca được phổ trên những câu thơ lục bát nào
Ví dụ: Tiết 12: Học hát: Bài Đi cấy – Dân ca Thanh Hóa – Âm nhạc lớp 6
Giáo viên giới thiệu bài về quê hương Thanh Hóa có sông Mã, nơi sản
sinh ra những điệu Hò và đặc biệt là Tổ khúc múa đèn. Múa đèn là một hình
thức diễn Hát và Múa. Khi biểu diễn, mỗi diễn viên đội trên đầu một dĩa đèn
dầu. Tổ khúc Múa đèn gồm có 10 bài hát kết hợp với múa thể hiện các công việc
lao động của nhân dân như: gieo mạ, đi cấy, dệt vải… Giáo viên cho học sinh
nghe hoặc xem một đến 2 bài trong Tổ khúc Múa đèn. Sau đó giới thiệu bài hát
Đi cấy được trích trong Tổ khúc Múa đèn và được phổ trên những câu thơ lục
bát:
Lên chùa bẻ một cành sen
Ăn cơm bằng đèn đi cấy sáng trăng
Ba cô có hẹn cùng chăng

Thắp đèn ta sẽ chơi trăng ngoài thềm
Cầu cho trong ấm ngoài êm!
- Giáo viên có thể thực hiện với các hình thức như sau:
+ Giáo viên trình bày bài hát, làn điệu dân ca: Nếu làm được điều này
thì chắc chắn sẽ gây được ấn tượng mạnh với các em về làn điệu, bài hát mà các
em sắp được học. tôi thường dùng cách này nhiều vì các em rất thích nghe giáo
viên hát.
+ Lồng ghép cách giới thiệu nghệ thuật hát Xường của dân tộc Mường
gây hứng thú cho học sinh.
- Trong bước nghe hát mẫu, tôi sưu tầm băng đĩa hình để cho học sinh
xem bài hát trên băng đĩa hình, để các em biết về trang phục và động tác múa
9


hát đặc trưng của từng vùng miền. Bước này giáo viên phải tạo cho các em hứng
thú, say mê bài hát mà các em chuẩn bị học.
3. Khởi động giọng theo thang âm của bài hát dân ca. Hướng dẫn xử lý các
từ luyến, lấy hơi khi hát dân ca
- Trước khi học hát dân ca chúng ta nên cho học sinh khởi động bằng cách
đọc thang âm để các em biết được sơ lược về âm hưởng bài dân ca, các em
luyện hơi thở với các nguyên âm.
Ví dụ: Ở các bài hát dân ca Nam bộ giáo viên cho học sinh đọc thang 5 âm.
- Với nhiều đối tượng khác nhau có thể hát đúng cao độ, trường độ đã
khó, để các em biết thể hiện tình cảm và các một số chỗ luyến, ngân dài … lại
càng khó hơn. Điều này yêu cầu người dạy cho các em phải là người hát được
dân ca.
- Khi tập hát từng câu, tôi đã hạn chế dùng đàn mà cần phải hát mẫu nhiều
hơn để giúp học sinh hát đúng những chỗ khó, tiếng luyến láy, ngân nghỉ, cũng
như thể hiện sắc thái đặc trưng của bài dân ca.
Để dạy hát dân ca cho học sinh tôi tiến hành theo các bước như sau:

- Phân chia bài hát ra thành từng câu ngắn để các em có đủ hơi và không
mệt khi tập. Sau khi hát mẫu xong kết hợp với phần đệm đàn giáo viên cho các
em nhắc lại câu hát. Dạy hát từng câu nối tiếp nhau sau đó ghép lại từng đoạn và
cả bài.
- Ở một số câu hát cần sự luyến, ngân … thì dành nhiều thời gian tập
luyện hơn. Sau khi tôi hát mẫu xong, tôi gọi một số em hát tốt hát lại, nếu có
chỗ chưa đúng thì sửa luôn để cả lớp cùng nghe và nhận biết.
- Khi dạy hát, để nghe các em hát như thế nào và sửa sai, tôi không hát
cùng với học sinh. Lúc các em tái hiện lại câu hát thì tôi đệm đàn và lắng nghe
để sửa sai và nhắc nhở các em.
- Nếu dạy hát để học sinh hát thuộc và đúng làn điệu, bài hát dân ca thì
chưa đủ. Trong quá trình tập giáo tôi luôn nhắc nhở các em thể hiện sắc thái,
tình cảm của bài hát, làn điệu dân ca.
4. Hướng dẫn học sinh đặt lời mới, hướng dẫn học sinh hát theo nền nhạc
remix để nhanh thuộc bài và có hứng thú học hát
a. Trong khi dạy học hát cho học sinh cần kết hợp nhạc và thể hiện cách hát lĩnh
xướng, hát xô ... vv...
Ví dụ: Tiết 12: Học hát: Bài Hò ba lí – Dân ca Quảng Nam- Âm nhạc lớp 8.
Bài có cấu trúc 2 mảng “Xô” và “Xướng” như sau:
Xô: Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí tình tang ba lí tình tang.
Xướng: Trèo lên trên rẫy khoai lang.
10


Xô: Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí tình tang ba lí tình tang.
Xướng: Chẽ tre mà đan sịa
Xô: là hố
Xướng: Cho nàng phơi khoai
Xô: khoan hố khoan la hố hò khoan.
Tôi mời một học sinh hát phần “Xướng”, cả lớp hát phần “Xô”

b. Hướng dẫn học sinh đặt lời mới:
+ Tôi phân tích cấu trúc của bài: Bài hát được xây dựng trên câu lục bát:
Trèo lên trên rẫy khoai lang
Chẻ tre đan sịa cho nàng phơi khoai
+ Đây là phần “Xướng” kèm theo là phần hò ba lí: ba lí tang tình mà
nghe, ta hò ba lí tình tang, ba lí tình tang là phần “Xô”. Ta giữ nguyên phần
“Xô”, chỉ thay phần “Xướng” tức thay câu lục bát có luật bằng trắc tương
đương.
+ Treo bảng phụ hướng dẫn thay thế (với điều kiện học sinh đã học xong
bài Hò ba lí). Bảng phụ hướng dẫn có ghi bài nguyên gốc và đánh dấu chừa chỗ
cho lời ca mới sẽ được thay thế. Tôi giới thiệu một câu lục bát để so sánh luật
bằng trắc với câu gốc trong bài.
Mùa xuân đang đến nơi nơi
Tiếng hò câu hát tưng bừng khắp nơi
+ Tiếp tục viết lần lượt các từ trong câu mới vào vị trí song song với câu
gốc ở bảng phụ đã chuẩn bị sẵn.
* Bảng phụ ghi nội dung phiếu học tập: Đặt lời mới cho bài Hò ba lí - Dân ca
Quảng Nam
Hò ba lí - Dân ca Quảng Nam
Lời mới
Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí
tình tang ba lí tình tang.
tình tang ba lí tình tang.
Trèo lên trên rẫy khoai lang
………………………………………..
Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí
tình tang ba lí tình tang.
tình tang ba lí tình tang.
Chẽ tre mà đan sịa
………………………………………..

là hố
là hố
Cho nàng phơi khoai
………………………………………..
khoan hố khoan la hố hò khoan.
khoan hố khoan la hố hò khoan.
Sau khi đã hoàn thành bước này, tôi hát mẫu cho học sinh nghe lại bài gốc
rồi tiếp tục hát bài mới vừa thay thế. Với trình tự như trên, tôi có thể đặt tiếp câu
thứ hai, thứ ba và yêu cầu học sinh cả lớp cùng hát với tôi bài mới
11


* Kết quả nội dung bảng phụ: Đặt lời mới cho bài Hò ba lí - Dân ca Quảng
Nam
Hò ba lí - Dân ca Quảng Nam
Lời mới
Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí
tình tang ba lí tình tang.
tình tang ba lí tình tang.
Trèo lên trên rẫy khoai lang
Mùa xuân đang đến nơi nơi
Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí Ba lí tang tình mà nghe, ta hò ba lí
tình tang ba lí tình tang.
tình tang ba lí tình tang.
Chẽ tre mà đan sịa
Tiếng hò mà câu hát
là hố
là hố
Cho nàng phơi khoai
Tưng bừng khắp nơi

khoan hố khoan la hố hò khoan.
khoan hố khoan la hố hò khoan.
+ Khuyến khích nhóm hoặc cá nhân giới thiệu một vài câu ca dao hoặc
câu lục bát mới đặt, có ý nghĩa để thay thế lời cho bài dân ca vừa hướng dẫn
(phụ thuộc vào thời lượng và mức độ tiếp thu của học sinh mà tôi cho thực
nghiệm tại lớp hoặc cho các em về nhà tự làm để lần sau kiểm tra và hướng dẫn
điều chỉnh). Tôi kiểm tra lại luật bằng trắc của câu mới để so sánh với luật bằng
trắc với câu nguyên gốc. Tiếp đến cho học sinh lên bảng điền vào bài đúng vị trí
cần thay thế. Tôi cùng cả lớp hát lời ca mới mà học sinh vừa ghi, sau đó nhận
xét đúng sai, chỗ nào còn chưa phù hợp cần sửa chữa hoặc thay thế từ đồng
nghĩa để hoàn chỉnh bài. Sau khi đã sửa chữa, tôi thể hiện lần nữa cho cả lớp
nghe và cảm nhận. Để phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh, tôi hướng
dẫn và cho các em tự làm bài ở nhà với chủ đề mở rộng (nhà trường, gia đình,
quê hương, phong cảnh hoặc hài hước …), để tiết học kế tiếp mang đến trình
bày, tôi đánh giá, nhận xét và ghi điểm tốt cho các em. Song trong dân ca không
hoàn toàn cứng nhắc như bài gốc, mà có thể thay đổi một số âm trong bài để
thích ứng với từ ngữ, hoặc các âm khi hát lên nghe nghịch dấu nhưng không
được làm thay đổi tính chất của làn điệu dân ca đó. Sự thay đổi này gọi là dị bản
trong dân ca
c. Thay thế các từ đệm bằng lời ca mới: Việc thay thế các từ đệm bằng lời
ca mới thường chỉ áp dụng cho người thành thạo hoặc cho học sinh có năng
khiếu tốt nhằm để nâng cao. Phương pháp này cũng tương tự như phương pháp
thứ nhất nhưng đòi hỏi phải sáng tạo lời ca nhiều hơn và phải chuẩn xác theo
giai điệu vài tiết tấu của bài gốc.

12


+ Có nhiều cách đặt lời mới, tuy nhiên tùy từng bài và thời gian tiết học
mà giáo viên hướng dẫn các em sao cho phù hợp. Thường thì tôi hướng dẫn

khoảng 5 phút và cho học sinh về nhà làm, tôi kiểm tra ở tiết sau.
+ Giới thiệu tranh ảnh thêm về các hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian ở
Việt Nam giúp các em thêm yêu và tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc:

Hát Quan họ ở Bắc Ninh
Hát Chèo ở Hà Tây
- Tổ chức các hoạt động bổ trợ trong việc dạy hát dân ca trong trường học.
- Nghe kể chuyện về dân ca qua các tiết âm nhạc thường thức về dân ca.
- Xem biểu diễn qua băng đĩa nhạc, tập vận động phụ họa cho bài hát thi đua
giữa các nhóm.
- Luyện tập biểu diễn văn nghệ ngoại khóa các bài hát dân ca, mở rộng hơn là
những ca khúc mang âm hưởng dân ca.
- Tổ chức hội thi hát dân ca trong lớp, trường.
5. Giới thiệu thêm các loại hình dân ca đặc sắc của địa phương nơi học sinh
đang sinh sống tạo hứng thú cho tiết học.
Ngoài những bài hát dân ca trong chương trình, ở các tiết ôn tập, luyện
tập của những bài có hát dân ca tôi còn giới thiệu thêm một số làn điệu dân ca
tại địa phương. ví dụ bài hát đi cấy dân ca Thanh Hóa … qua các bài hát gốc,
giáo viên đặt các lời mới nhằm phát triển thêm về khả năng cảm thụ âm nhạc,
giúp các em thêm yêu quê hương, nơi mình sinh ra cũng có những bài hát dân ca
đặc sắc, giáo dục các em yêu đất nước, mái trường, thầy cô, bạn bè … Cho học
sinh nghe và tập hát Xường dân ca Mường của Thanh Hóa...
6. Tổ chức trò chơi tìm hiểu về bài hát dân ca qua trò chơi ô chữ thông
minh, trò chơi tập làm ca sĩ ...
* Để tạo sinh động cho tiết học hát dân ca tôi còn tổ chức các trò chơi như
Nghe nhạc bài hát dân ca đoán tên vùng miền, tôi chú ý cho học sinh cách phân
biệt giữa các vùng miền qua các phát âm, luyến láy…; hoặc tổ chức thi viết tên
13

bài hát dân ca bất kì vùng miền nào, thi trò chơi xem tranh đoán dân ca vùng
miền nào, đặt các câu hỏi
* Trò chơi: "Tập làm ca sĩ"
+ Mục đích:
- Giúp HS rèn luyện khả năng mạnh dạn, tự tin khi đứng trước tập thể.
- Khắc sâu hơn giai điệu, lời ca bài hát.

IV. Kết quả
* Kết quả áp dụng của năm học 2017 – 2018:
- Qua 1 năm thực hiện đề tài ở các khối lớp 6, 7, 8, 9 tại trường THCS Nguyệt
Ấn, tôi đã lập phiếu điều tra và thu được kết quả theo bảng sau:
Bảng 2:
Yêu thích dân
STT Khối lớp Số học sinh
Chưa thích
Thích nhạc trẻ
ca
1
6
147
80 HS
17 HS
50 HS
2
7
139
90 HS
8 HS
41 HS
3

8
142
90 HS
9 HS
43 HS
4
9
132
100 HS
7 HS
25HS
- Sau khi áp dụng một số biện pháp trên, so sánh kết quả thu được từ
bảng 2 so với bảng 1 tôi thấy kết quả số học sinh yêu thích dân ca đã tăng lên rõ
rệt ở tất cả các khối lớp. Vẫn thích dòng nhạc trẻ trung nhưng đa số các em đã
yêu thích dòng nhạc dân ca đậm đà tình quê hương hơn so với trước khi thực
nghiệm. Trong đó có một số học sinh hát tốt, biểu diễn tốt, là những hạt nhân
nòng cốt cho phong trào văn nghệ của nhà trường, cho câu lạc bộ âm nhạc.

C. KẾT LUẬN
14


- Công nghệ thông tin ngày nay phát triển như vũ bão, đất nước đang trên
đường hội nhập, để học sinh ở lứa tuổi thanh thiếu niên và các em học sinh
THCS hiểu được những giá trị của nền Âm nhạc dân gian để từ đó các em có ý
thức bảo vệ, xây dựng phát huy và nền âm nhạc dân gian nước nhà nhằm đóng
góp vào việc bảo tồn và lưu giữ văn hoá phi vật thể của đất nước thì chúng ta
cần phải có những việc làm thiết thực ngay từ khi các em đang ngồi trên ghế nhà
trường. Do vậy, việc dạy học nói chung và việc dạy Âm nhạc nói riêng cần phải
trang bị những kiến thức cơ bản. Bên cạnh đó, chúng ta phải giáo dục cho học

sinh biết yêu quý và phát triển những giá trị văn hoá mà cha ông ta đã để lại qua
việc dạy hát dân ca, những bài Âm nhạc thường thức, bài đọc thêm, một số tài
liệu tham khảo khác ... Dạy học là một nghệ thuật, giáo viên là một nghệ sỹ, với
sự trợ giúp đắc lực của công nghệ thông tin, giáo viên có thể thay đổi, đổi mới
phương pháp trong từng giờ học, tiết học. Mỗi một tiết học hát, học âm nhạc
thường thức có thể minh họa bằng hình ảnh để cho học sinh nắm vững và hiểu
rõ hơn về dân ca của vùng, miền mà các em đang được học, làm được như vậy
chúng ta sẽ giảm bớt được sự nhàm chán, sự thụ động của học sinh.
- Bản thân là một giáo viên giảng dạy môn Âm nhạc, với sự khám phá và
ham học hỏi về Âm nhạc dân gian và áp dụng nhiều phương pháp vào việc
giảng dạy Âm nhạc dân gian trong trường THCS. Tạo sự hứng thú cho các em
khi học hát dân ca, thực tế đã chứng minh là chất lượng các giờ học Âm nhạc
dân gian nhất là giờ học hát các bài thuộc dân ca đem lại hiệu quả rất cao, các
bài dân ca do các em tự đặt lời mới ngày càng nhiều. Sự hứng thú trong học tập
của học sinh thể hiện rất rõ nét, người giáo viên có nhiều cơ hội để nâng cao và
mở rộng lượng kiến thức cần cung cấp cho học sinh. Các dẫn chứng, minh họa
chính xác và hiệu quả hơn, cuối tiết học bên cạnh việc dạy và học môn Âm nhạc
thì một việc quan trọng hơn đó là học sinh cũng đã một phần nào được giáo dục
về thẩm mỹ, thái độ cảm thụ và thưởng thức âm nhạc; các em phần nào đã hình
thành ý thức, thái độ biết yêu, gìn giữ nền Âm nhạc truyền thống của quê hương
đất nước.
- Tuy nhiên, giáo viên giảng dạy bộ môn Âm nhạc cần làm cho giới trẻ và
học sinh ngày nay “yêu” và “quý” Âm nhạc dân gian qua học hát dân ca, từ đó
có ý thức gìn giữ, phát huy và bảo tồn nền Âm nhạc dân gian nói riêng và bảo
tồn phát huy nền văn hoá của dân tộc Việt Nam trong thời kỳ hội nhập quốc tế
của đất nước. Vì vậy, giảng dạy Âm nhạc nói chung cũng như giảng dạy Âm
nhạc dân gian, cần chịu khó đầu tư thời gian tìm hiểu về kiến thức, phương pháp
truyền đạt, phương pháp dạy học hát, dạy đặt lời mới thì các giáo viên sẽ giảng
15

dạy tốt bộ môn Âm nhạc ở nhà trường THCS. Như đã nói trên, thời lượng dành
cho học hát dân ca và đặt lời mới cho bài dân ca không nhiều vì vậy người giáo
viên cần phải nghiên cứu tận dụng thời gian hợp lí; tham mưu cấp lãnh đạo tạo
điều kiện để hoạt động như thành lập câu lạc bộ “Em yêu làn điệu dân ca” hoặc
lồng ghép vào các hoạt động ngoại khóa, các câu lạc bộ khác có liên quan, hoặc
tổ chức hội thi “Tiếng hát dân ca”, làm đĩa CD hát mẫu các làn điệu dân ca để
các em thích dần ... Tạo phong trào ca hát dân ca sôi nổi sẽ giáo dục các em biết
yêu âm nhạc nói chung, dân ca nói riêng. Qua đó, các em biết yêu quê hương đất
nước, biết giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc như lời Bác Hồ của chúng ta
trước lúc đi xa đã dạy: “Rằng đã yêu Tổ quốc mình, càng yêu tha thiết những
khúc hát dân ca”.
Trên đây là toàn bộ những biện pháp, các bước tiến hành dạy học hát dân
ca mà tôi đã áp dụng trong quá trình giảng dạy. Chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu
sót, rất mong được sự đóng góp ý kiến của quí thầy cô để cùng hoàn thiện hơn
trong công tác giảng dạy.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 08 tháng 4 năm 2018
CAM KẾT KHÔNG COPPY
Người viết

Phạm Thị An

TÀI LIỆU THAM KHẢO:
16

1.
2.
3.
4.
5.

Sgk Âm nhạc và Mỹ Thuật 6.
Chuẩn kiến thức kỉ năng Âm nhạc THCS.
Phương pháp dạy học Âm nhạc ( BGD& ĐT - NXB Đại học sư phạm)
Chương trình giảm tải của BGD& ĐT. PPCT môn Âm nhạc THCS./.
Hình ảnh và vi deo minh họa chương trình hát dân ca Việt Nam.

17