Sang kien kinh nghiem mon hoa học

Sáng kiến kinh nghiệm

I. PhÇn chung
1 - Tªn ®Ị tµi:

PH¦¥NG PH¸P CHUNG §Ĩ GI¶I BµI TO¸N
HãA HäC hỮU c¬

2 - Lý do chän ®Ị tµi
ViƯc d¹y häc ë trêng phỉ th«ng lµ lµm cho häc sinh n¾m
v÷ng tri thøc phỉ th«ng c¬ b¶n, hiƯn ®ại phï h¬p víi thùc tÕ
ViƯt Nam.
N¾m v÷ng tri thøc lµ hiĨu s©u nhí l©u vËn dơng tèt nh÷ng
tri thøc ®· häc "Nhu cÇu vËn dơng tri thøc v« cïng quan träng vì
nhu cÇu vận dơng tri thøc vừa lµ kÕt qu¶ cđa viªc n¾m vững
tri thøc võa là mét u tè kh«ng thĨ thiÕu được cđa viªc n¾m
v÷ng tri thøc".
N¾m vững tri thøc ph¶i ®ång thêi biÕn tri thøc thµnh kü
n¨ng, kü x¶o, thãi quen. Ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i biÕt d¹y häc sinh
vËn dơng kiÕn thøc ®Ĩ häc sinh "tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc ®¹t tíi
mơc ®Ých"
Nh vËy bµi tËp lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p quan träng
nhÊt ®Ĩ n©ng cao chất lỵng dạy học bé m«n. mỈt kh¸c gi¶i
bµi t©p lµ mét ph¬ng ph¸p häc t©p tÝch cùc cã hiƯu qu¶ gióp
häc sinh n¾m v÷ng tri thøc.
II . NhiƯm vơ - yªu cÇu cđa ®Ị tµi
1. NhiƯm vơ
N©ng cao nhËn thøc, rÌn lun kü n¨ng h×nh thµnh c¸ch
gi¶i mét bµi to¸n hãa häc theo c¸c bíc mét c¸ch thµnh th¹o.
2. Yªu cÇu
- Gióp häc sinh n¾m ®ỵc c¸ch gi¶i bµi tËp hãa häc mét c¸ch

thµnh th¹o.
Trang 1


Sáng kiến kinh nghiệm
- Häc sinh ph¶i n¾m ch¾c lý thut ®Ĩ vËn dơng vµo bµi
tËp.
III. Ph¹m vi giíi h¹n cđa ®Ị tµi
1. §èi tỵng nghiªn cøu
Häc sinh Trung tâm GDTX TP. BMT.
2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
- Nghiªn cøu SGK
- Nghiªn cøu tµi liƯu
- Trao ®ỉi kinh nghiƯm, häc hái c¸c ®ång nghiƯp
3. Thêi gian nghiªn cøu
Trong st qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ë Trung tâm GDTX TP. th¸ng
9/2010 ®Õn th¸ng 2/2011.
IV. Néi dung vµ ®¸nh gi¸
1. Dµn ý chÝnh
I - Lý thut
+ §¹i c¬ng vỊ ho¸ hữu c¬
+ Hi®rocacbon no
+ C¸c dÉn xt cđa hi®rocacbon
II - Bµi TËp
2. Néi dung ®Ị tµi
A. Ph¬ng ph¸p chung ®Ĩ gi¶i mét bµi to¸n hãa häc hu
c¬
Bíc 1: T×m hiĨu kü ®Ị bµi, khai th¸c c¸c d÷ kiƯn ®· cho, x¸c
®Þnh nhiệm vơ cđa bµi to¸n
M· hãa c¸c dữ kiện bằng ngôn ngữ hóa học, t×m c¸c

c«ng thøc cã liªn quan chun ®ỉi c¸c ®¬n vò cho phï hỵp.
Bíc 2: Gi¶i qut b¶n chÊt cđa bµi to¸n.
- T×m hiĨu kÜ dỊ bµi c¸c hiƯn tỵng hãa häc.
- Hoµn thµnh vµ c©n b»ng c¸c ph¬ng tr×nh ph¶n øng hãa
häc.
- X¸c lËp mèi quan hƯ gi÷a c¸c sù kiƯn hãa häc theo ®Þnh
tính ®Þnh lỵng.
Bíc 3: Gi¶i qut nhiƯm vơ cđa bµi to¸n.
- ThiÕt lËp mèi quan hƯ to¸n häc gi÷a c¸c sù kiƯn ®· cho vµ
c¸i cÇn t×m.
Trang 2


Saựng kieỏn kinh nghieọm
- Qua các định luật hoá học và vật lí, mối quan hệ toán học
để giải quyết nhiệm vụ của bài toán.
Bớc 4: Kiểm nghiệm kết quả biện luận.
- Kiểm tra lại kết quả so với các dữ kiện đã cho và với thực
tế.
- Biện luận kết quả.
- Đề ra cách giải khác và cách giải tối u.
B. Một số phơng pháp giải bài toán hoá học:

Đại CƯƠNG Về hoá học HệếU CƠ
I- KIến THC C BN
1- Khái niệm về hợp chất hữu cơ
- Hợp chất hữu cơ là hợp chất của cacbon (trừ CO, CO 2, muối
cacbonat, xianua, cacbua...).
- Trong thành phần của chất hữu cơ nhất thiết phải có
cacbon, hay gặp hiđro, oxi, nitơ, sau đoự đến halogen, lu

huỳnh...
2 - Phân loại hợp chất hữu cơ

Hợp chất hữu cơ

Hợp chất hữu cơ

Hiđr
o
cacb
on
no

Hiđ
ro
cac
bon
khô

Hiđr
o
cacb
on
thơ

Dẫn xuất của hiđrocacbon

Dẫn
xuất
halo

gen

Anco
l,
phe
nol,
ete

Trang 3

Anđe
hit,
xeton

Axit
Cacb
o

Ami
n
amin

Hợp
chấ
t
tạp
thơ


Saựng kieỏn kinh nghieọm

3 - Đặc điểm chung của hợp chất hữu cơ
Trong phân tử, liên kết hoá học chủ yếu là liên kết cộng
hoá trị.
ít tan hoặc không tan trong nớc, tan nhiều trong các dung
môi hữu cơ.
Nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi thấp, dễ bay hơi.
Thờng kém bền với nhiệt và dễ cháy.
Phản ứng thờng xảy ra chậm và theo nhiều hớng khác
nhau.
4 - Đồng đẳng và đồng phân
- Đồng đẳng: Những hợp chất có thành phần phân tử hơn
kém nhau một hay nhiều nhóm CH2 nhng có tính chất hoá học tơng tự nhau là những chất đồng đẳng, chúng hợp thành dãy
đồng đẳng.
Thí dụ: CH4 ; CH3 CH3 ; CH3 CH2 CH3 ; CH3 CH2 CH2
CH3
- Đồng phân: Những hợp chất khác nhau có cùng công thức
phân tử đợc gọi là các chất đồng phân của nhau.
Thí dụ: Cùng công thức phân tử C2H6O có thể là etanol
CH3 CH2 OH hoặc đimetyl ete CH3 O CH3.
Phân loại: có 2 loại đồng phân chính
Đồng phân cấu tạo: Khác nhau về trình tự sắp xếp các
nguyên tử hoặc nhóm nguyên tử gồm:
- Đồng phân vị trí:
Trang 4


Sáng kiến kinh nghiệm
VÝ dơ: CH2  CH CH2 CH3 ; CH3  CH  CH  CH3
- §ång ph©n m¹ch cacbon:
VÝ dơ: CH3 – CH2 – CH2 – CH3 ; CH3 – CH – CH3


CH3
- §ång ph©n vỊ chøc ho¸ häc:
VÝ dơ: CH3COOH ; HCOOCH3
 §ång ph©n h×nh häc (cßn gäi lµ ®ång ph©n cis-trans):
Kh¸c nhau vỊ sù ph©n bè c¸c nguyªn tư vµ nhãm nguyªn tư
trong kh«ng gian cđa c¸c nhãm thÕ ®èi víi liªn kÕt ®«i hc ®èi
víi mỈt ph¼ng cđa vßng. Gäi lµ ®ång ph©n h×nh häc bëi v× sù
ph©n bè kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c nhãm sÏ
kh¸c nhau.
5-C«ng thøc hỵp chÊt h÷u c¬
-C«ng thøc ®¬n gi¶n nhÊt lµ c«ng thøc biĨu thÞ tỉ lệ tối
giản về số nguyên tử của các nguyên tố trong phân
tử.
- Công thức phân tử là công thức biểu thò số
lượng nguyên tử của mỗi nguyên tố trong phân tử.
- Công thức cấu tạo biểu diễn thứ tự và cách
thức liên kết của các nguyên tử trong phân tử.
6 -Thut cÊu t¹o ho¸ häc
a)Trong ph©n tư chÊt h÷u c¬, c¸c nguyªn tư liªn kÕt víi nhau
theo ®óng ho¸ trÞ vµ theo mét thø tù nhÊt ®Þnh. Thø tù liªn kÕt
®ã ®ỵc gäi lµ cÊu t¹o ho¸ häc. Sù thay ®ỉi thø tù liªn kÕt ®ã sÏ
t¹o ra chÊt míi.

Trang 5


Sáng kiến kinh nghiệm
b)Trong ph©n tư chÊt h÷u c¬, cacbon cã ho¸ trÞ 4. Nh÷ng
nguyªn tư cacbon cã thĨ kÕt hỵp kh«ng nh÷ng víi nh÷ng nguyªn

tư cđa c¸c nguyªn tè kh¸c mµ cßn kÕt hỵp trùc tiÕp víi nhau thµnh
nh÷ng m¹ch cacbon kh¸c nhau (m¹ch kh«ng nh¸nh, cã nh¸nh vµ
m¹ch vßng).
c)TÝnh chÊt cđa c¸c chÊt phơ thc vµo thµnh phÇn ph©n tư
(b¶n chÊt vµ sè lỵng c¸c nguyªn tư) vµ cÊu t¹o ho¸ häc (thø tù liªn
kÕt c¸c nguyªn tư).
7 - Ph©n lo¹i ph¶n øng h÷u c¬
- Ph¶n øng thÕ: Lµ ph¶n øng trong ®ã mét nguyªn tư hay
nhãm nguyªn tư trong ph©n tư hỵp chÊt h÷u c¬ bÞ thay thÕ bëi
mét nguyªn tư hc nhãm nguyªn tư kh¸c.
- Ph¶n øng céng: Lµ ph¶n øng trong ®ã ph©n tư hỵp chÊt
h÷u c¬ kÕt hỵp víi ph©n tư kh¸c t¹o thµnh ph©n tư hỵp chÊt míi.
- Ph¶n øng t¸ch: Lµ ph¶n øng trong ®ã hai hay nhiỊu nguyªn
tư bÞ t¸ch ra khái ph©n tư hỵp chÊt h÷u c¬.
II- BÀI TẬP
1. Hỗn hợp X gồm một hiđrocacbon trong điều kiện thường ở thể khí và
hiđro. Tỷ khối của X so với hiđro bằng 6,7. Cho hỗn hợp đi qua Ni nung nóng, sau
khi hiđrocacbon phản ứng hết thu được hỗn hợp Y có tỷ khối với hiđro bằng 16,75.
Cơng thức phân tử của hiđrocacbon là:
Gi¶i:
Sơ đồ phản ứng: CnH2n +2 - 2m + mH2  CnH2n + 2 điều kiện
1 5.
a
ma
a mol
Gọi a, b là số mol của hiđrocacbon và của hiđro trong hỗn hợp X.
Khối lượng hỗn hợp là: MX = (a + b) M = (a + b - ma) M
1

Trang 6

2


Sáng kiến kinh nghiệm
d1
6, 7
M
a  b  ma
= 1= d =
= 0,4.
16, 75
M2
ab
2

Mét hỗn hợp cã tổng số mol bằng 1, ta cã a + b = 1, thay vào
phương trình trên được:
ma = 1 - 0,4 = 0,6 (I)  a =

0, 6
m

Ma + 2(1 - a) = 13,4
(II) thay (I) vào (II) ta có:
M = 19m + 2, kết hợp điều kiện hiđrocacbon ở thể khí có M<
58, giá trò phù hợp khi m = 2 và công thức hiđrocacbon
C3H4.
2- C¸c chÊt nµo sau ®©y lµ ®ång ®¼ng cđa nhau:

CH2
H2C

H2C

CH2

CH2 H2C

CH2

(I)

H2C

CH2

CH2

CH2

CH2

H2C

CH3

(III)

CH3

CH

CH

(II)

CH2

(IV)

CH2

CH2

C2H5

H2C

C

CH3
CH3

(V)
(VI)
Gi¶i:
Nh¾c l¹i kh¸i niƯm ®ång ®¼ng:
§ång ®¼ng: Nh÷ng hỵp chÊt cã thµnh phÇn ph©n tư h¬n
kÐm nhau mét hay nhiỊu nhãm CH2 nhng cã tÝnh chÊt ho¸ häc t¬ng tù nhau lµ nh÷ng chÊt ®ång ®¼ng, chóng hỵp thµnh d·y
®ång ®¼ng.

ThÝ dơ: CH4 ; CH3 – CH3 ; CH3 – CH2 – CH3 ; CH3 – CH2 – CH2 – CH3
Sau ®ã chän ®¸p ¸n ®óng

A. I,II,III .

C. I,IV,VI.
Trang 7


Sáng kiến kinh nghiệm

B. I,IV,V.

*D. TÊt c¶

3- C¸c chÊt nµo sau ®©y lµ ®ång ph©n cđa nhau:
CH3
CH2=CHCH=CH2 ;
(I)
CH2=CHCH2CH=CH2 ;
CH2=CHCH=CHCH3 ;
(III)

CH 2=CCH=CH2
(II)

(IV)
Gi¶i:

Nh¾c l¹i kh¸i niƯm ®ång ph©n :

- §ång ph©n: Nh÷ng hỵp chÊt kh¸c nhau cã cïng c«ng thøc
ph©n tư ®ỵc gäi lµ c¸c chÊt ®ång ph©n cđa nhau.
Sau ®ã chän ph¬ng ¸n ®óng
3. Kết luận
- Việc ¸p dụng một số phương pháp chung vào giải các
bài toán hữu cơ phổ thông giúp cho học sinh có được kó
năng giải bài tập phổ thông một cách thành thạo.
- Các phương pháp chung để giúp cho học sinh đònh
hướng được các bài tập và rèn luyện cho học sinh phân
tích bài một cách chính xác không đi lạc đề.
- Học sinh nắm vững các khái niệm đã học thông
qua việc giải các bài tập.
- Bài tập hóa học có tác dụng củng cố kiến thức
một cách thường xuyên và hệ thống hóa các kiến
thức đã học.
- Bài tập hóa học tạo điều kiện phát triển tư duy
logic của học sinh.
- Vì vậy giáo viên cần phải biết dạy học sinh vận
dụng kiến thức để học sinh “tự giác, tích cực, tự lực đạt
tới mục đích dạy học”.

Trang 8


Sáng kiến kinh nghiệm

Tài liệu tham khảo .
1. Apkin - Phương ph¸p giải bài to¸n ho¸ học tập 1,2 NXB
.Gi¸o dục Hà Nội.
2. Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cường, Dương Xuân Trinh. Lý

luận dạy học
3. Nguyễn Xu©n Trường. Bài tập ho¸ học ở trường phổ th«ng.
Nhà xuất bản ĐHQGHN.
4. Sách giáo khoa, sách bài tập, sách tham khảo
môn hóa học chương trình THPT do nhà xuất bản
Giáo dục phát hành.

Trang 9


Sáng kiến kinh nghiệm

MỤC LỤC
I. Phần chung.
1
II. Nhiệm vụ và yªu cầu của đề tài.
1
III. Phạm vi giới hạn của đề tài.
1
IV. Nội dung và đánh giá
2
1. Dàn ý chính
2
2. Nội dung đề tài
2
A. Ph¬ng ph¸p chung ®Ĩ gi¶i bµi to¸n ho¸ häc hữu
c¬

2

B. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i to¸n ho¸ häc hữu c¬
2 + §¹i c¬ng vỊ ho¸ häc hữu c¬
2
+ Bµi tËp
5
3. Kết luận.
7
Trang 10


Saựng kieỏn kinh nghieọm
* Taứi liu tham kho
8

Nhận xét
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................

.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
....................................................................................

Trang 11