Hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.14 MB, 262 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
PHẠM QUANG HUY
HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ
TOÁN THU, CHI NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
Phạm Quang Huy
HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KẾ
TOÁN THU, CHI NGÂN SÁCH
NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số:
62.34.03.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN VIỆT
Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN
Đề tài nghiên cứu này do chính tác giả thực hiện, các kết quả nghiên cứu chính trong
luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu
nào khác.
Tất cả những phần kế thừa, tham khảo cũng như tham chiếu đều được trích dẫn đầy
đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục các tài liệu tham khảo.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2014
Tác giả
Phạm Quang Huy
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, tác giả đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, động viên vô cùng
lớn lao từ nhiều bên. Trước tiên, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc
đến PGS.TS. Nguyễn Việt, người hướng dẫn khoa học, đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ
bảo, động viên và hỗ trợ tác giả trong suốt thời gian và quá trình thực hiện luận án với
đề tài nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách này.
Bên cạnh đó, tác giả cũng bày tỏ tấm lòng tri ân với tất cả Quý Thầy Cô trong Khoa
Kế toán – Kiểm toán thuộc Trường Đại học Kinh Tế Thành phố Hồ Chí Minh đã có sự
ủng hộ, giúp đỡ trong quá trình tác giả thực hiện Luận án. Và không thể không thể đến
là sự giúp đỡ cả về chuyên môn và về thời gian, những ý kiến đóng góp quý báu, chia
sẻ kinh nghiệm cũng như ủng hộ về mặt tinh thần của Ban Chủ nhiệm Khoa Kế toán –
Kiểm toán, trong đó Thầy Trưởng Khoa là PGS.TS. Võ Văn Nhị.
Cùng với sự hỗ trợ nhiệt tình của các bạn, các anh chị tại những tổ chức công đã giúp
đỡ tác giả trong quá trình khảo sát, thu thập số liệu; đồng thời sự động viên của toàn
thể đồng nghiệp trong cũng như ngoài trường. Bên cạnh đó, gia đình là môi trường
thật hiền hòa để tác giả có đủ sức khỏe, nghị lực, thời gian và không gian tập trung
cho quá trình làm luận án của mình.
Một lần nữa, tác giả xin gửi lời chúc nhiều sức khỏe, thành công và hạnh phúc đến
Quý thầy cô, tất cả thành viên trong gia đình, quý đồng nghiệp và tất cả bạn bè đã
đồng hành với tác giả để tác giả có thể hoàn thành luận án này.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2014
Tác giả
Phạm Quang Huy
[a]
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng biểu
Danh mục các đồ thị
Danh mục các hình vẽ
Lời mở đầu
Chương 1: Tổng quan các vấn đề nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước
.................................................................................................................................................................................
1
1.1.
Các nghiên cứu công bố ở ngoài nước............................................................................................. 1
1.1.1. Về bài báo khoa học................................................................................................................ 2
1.1.2. Các luận án tiến sĩ và đề tài nghiên cứu khoa học............................................................ 5
1.2.
Các nghiên cứu công bố ở trong nước.............................................................................................. 7
1.2.1. Về bài báo khoa học................................................................................................................ 7
1.2.2. Các luận án tiến sĩ và các đề tài nghiên cứu khoa học.................................................... 9
1.3.
Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu................................................................................................ 12
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước và chuẩn mực kế toán
công quốc tế .................................................................................................................................. 16
2.1. Một số vấn đề lý luận chung về khu vực công và quản trị tài chính công ........................ 16
2.1.1. Khu vực công ........................................................................................................16
2.1.2. Quản trị tài chính trong khu vực công ................................................................... 18
2.1.3. Mối quan hệ giữa quản trị tài chính công với kế toán thu, chi ngân sách ............. 25
2.2. Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước ................................................... 26
2.2.1. Khái niệm .............................................................................................................26
[ii]
2.2.2. Vai trò và mục tiêu................................................................................................................. 27
2.2.2.1.Vai trò 27
2.2.2.2.Mục tiêu
27
2.2.3. Nội dung và các đối tượng sử dụng thông tin................................................................. 28
2.2.3.1.Nội dung cơ bản của kế toán thu, chi ngân sách
28
2.2.3.2.Đối tượng sử dụng thông tin kế toán thu, chi ngân sách
29
2.2.4. Các vấn đề cơ bản trong hệ thống kế toán thu, chi ngân sách..................................... 30
2.2.4.1.Về vấn đề ghi nhận
30
2.2.4.2.Về vấn đề đánh giá
30
2.2.4.3.Về vấn đề trình bày và công bố
31
2.2.5. Các nội dung khác liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách...................................... 31
2.2.5.1.Kiểm soát thông tin
31
2.2.5.2.Kiểm soát nội bộ
32
2.2.5.3.Kiểm toán nhà nước 32
2.2.6. Cơ sở kinh tế và pháp lý xây dựng hệ thống kế toán thu, chi ngân sách.................. 34
2.3.
Chuẩn mực kế toán công quốc tế.................................................................................................... 36
2.3.1. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển....................................................................... 36
2.3.2. Nhiệm vụ và mục tiêu của chuẩn mực kế toán công quốc tế....................................... 38
2.3.3. Vai trò và đặc điểm của chuẩn mực kế toán công quốc tế............................................ 39
2.3.4. Nội dung cơ bản của chuẩn mực kế toán công quốc tế................................................. 40
2.3.5. Cơ sở kế toán áp dụng trong kế toán công quốc tế........................................................ 41
2.3.5.1.Kế toán trên cơ sở tiền trong khu vực công 41
2.3.5.2.Kế toán dồn tích trong khu vực công 44
2.3.5.3.So sánh kế toán trên cơ sở tiền và kế toán trên cơ sở dồn tích
46
2.3.6. Các chuẩn mực có liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách nhà nước.................... 47
2.3.6.1.Phần mở đầu của IPSAS
48
2.3.6.2.Hệ thống báo cáo tài chính
48
[iii]
2.3.6.3.Chuẩn mực số 01 về việc trình bày báo cáo tài chính
48
2.3.6.4.Chuẩn mực số 22 về công bố thông tin tài chính đơn vị công
49
2.3.6.5.Chuẩn mực số 24 về việc trình bày thông tin ngân sách trên BCTC 49
2.4.
Nghiên cứu mô hình tổ chức hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại một số
quốc gia trên thế giới – Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.......................................................... 50
2.4.1. Hệ thống kế toán thu, chi ngân sách tại các quốc gia.................................................... 50
2.4.1.1.Ấn Độ 51
2.4.1.2.Cộng đồng Châu Âu 55
2.4.1.3.Nhật Bản
2.4.1.4.Úc
2.4.1.5.Trung Quốc
59
61
63
2.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam................................................................................... 65
2.4.2.1.Lộ trình chuyển đổi
66
2.4.2.2.Sự hợp nhất giữa kế toán và quản trị tài chính công 66
2.4.2.3.Mô hình kế toán nhà nước phù hợp với thực tế từng quốc gia
67
2.4.2.4.Đào tạo nguồn nhân lực
67
2.4.2.5.Kiểm toán, kiểm tra và kiểm soát thông tin thu, chi ngân sách
67
2.4.2.6.Ứng dụng công nghệ thông tin vào hệ thống kế toán 68
2.4.2.7.Các nhân tố tác động đến kế toán thu, chi ngân sách 68
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và khung nghiên cứu chung luận án
...............................................................................................................................................................................
71
3.1.
Đối tượng và phạm vi của nghiên cứu........................................................................................... 71
3.1.1. Đối tượng nghiên cứu........................................................................................................... 71
3.1.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................................... 72
3.2.
Các phương pháp nghiên cứu sử dụng........................................................................................... 73
3.2.1. Phương pháp chung............................................................................................................... 74
3.2.2. Các phương pháp cụ thể....................................................................................................... 74
3.2.2.1.Phương pháp khái quát hóa
74
[iv]
3.2.2.2.Phương pháp khái niệm hóa 75
3.2.2.3.Phương pháp điều tra hay phương pháp trưng cầu ý kiến
75
3.2.2.4.Phương pháp phân tích
76
3.2.2.5.Phương pháp tổng hợp
76
3.2.2.6.Phương pháp tư duy 76
3.2.2.7.Phương pháp thống kê
77
3.2.2.8.Phương pháp so sánh, đối chiếu
77
3.2.2.9.Phương pháp lý luận khách quan
77
3.2.3. Ứng dụng các phương pháp cho từng phần luận án....................................................... 77
3.2.4. Dữ liệu sử dụng nghiên cứu................................................................................................. 78
3.2.4.1.Dữ liệu thứ cấp
79
3.2.4.2.Dữ liệu sơ cấp 79
3.3.
Khung nghiên cứu áp dụng và thu thập dữ liệu nghiên cứu..................................................... 79
3.3.1. Khung nghiên cứu sử dụng.................................................................................................. 79
3.3.2. Thu thập dữ liệu nghiên cứu................................................................................................ 81
3.3.3. Chất lượng của thông tin nghiên cứu thu thập................................................................ 81
Chương 4: Thực trạng về hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại Việt Nam
...............................................................................................................................................................................
83
4.1.
Thực trạng về hệ thống tài chính công và quản lý ngân sách nhà nước................................. 83
4.1.1. Thực trạng về hệ thống tài chính công.............................................................................. 84
4.1.2. Thực trạng về phân cấp quản lý NSNN............................................................................ 84
4.1.2.1.Thực trạng về tổng quát tình hình thu, chi ngân sách 84
4.1.2.2.Thực trạng về việc thu và phân cấp thu ngân sách
86
4.1.2.3.Thực trạng về việc chi và phân cấp chi ngân sách
88
4.1.2.4.Thực trạng về quá trình phân cấp ngân sách 91
4.1.2.5.Một số tồn tại trong việc phân cấp quản lý thu, chi ngân sách
4.2.
92
Thực trạng về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước.................................................................... 95
4.2.1. Thực trạng về văn bản pháp lý kế toán thu, chi ngân sách........................................... 95
[v]
4.2.1.1.Giới thiệu chung
4.2.1.2.Hệ thống văn bản pháp lý
4.2.1.3.Quy định về kế toán thu, chi ngân sách trong Luật NSNN
95
97
99
4.2.2. Nhiệm vụ và mục tiêu của kế toán thu, chi ngân sách Việt Nam............................. 100
4.2.3. Vai trò của kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam.................................................... 100
4.2.4. Các nội dung trong kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam.................................... 101
4.2.4.1.Vấn đề về quản lý
101
4.2.4.2.Vấn đề về ghi nhận
102
4.2.4.3.Vấn đề về đánh giá
103
4.2.4.4.Vấn đề về trình bày và công bố
103
4.2.5. Thực trạng về cơ sở kế toán trong hạch toán kế toán thu, chi ngân sách...............104
4.2.6. Thực trạng về chứng từ, sổ sách và báo cáo trong kế toán thu, chi ngân sách.....106
4.2.6.1.Chứng từ
106
4.2.6.2.Sổ sách
107
4.2.6.3.Báo cáo
108
4.2.7. Thực trạng về kiểm soát thông tin do kế toán thu, chi ngân sách cung cấp...........111
4.2.7.1.Kiểm soát thông tin
111
4.2.7.2.Kiểm soát nội bộ
112
4.2.7.3.Kiểm toán nhà nước với quá trình thanh tra và giám sát
112
4.2.8. Đánh giá chung kế toán thu chi ngân sách với chuẩn mực KTC quốc tế...............114
4.2.8.1.Đánh giá chung
114
4.2.8.2.Các điểm tương đồng 115
4.2.8.3.Các điểm khác biệt
4.3.
116
Khảo sát thực tế về kế toán thu, chi ngân sách tại Việt Nam................................................. 118
4.3.1. Đối tượng và phạm vi khảo sát......................................................................................... 118
4.3.2. Nội dung của khảo sát........................................................................................................ 119
4.3.2.1.Giới thiệu chung về bảng câu hỏi
119
[vi]
4.3.2.2.Về nội dung chi tiết khảo sát 119
4.3.3. Phương pháp khảo sát......................................................................................................... 120
4.3.3.1.Về phương cách khảo sát
120
4.3.3.2.Về công cụ xử lý kết quả
120
4.3.4. Kết quả khảo sát................................................................................................................... 121
4.3.4.1.Về độ tin cậy của mẫu khảo sát
4.3.4.2.Về kết quả nghiên cứu
4.4.
121
122
Nhận diện hạn chế và nguyên nhân chế độ kế toán thu, chi ngân sách hiện hành............133
Chương 5: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại VN
............................................................................................................................................................................
138
5.1.
Quan điểm hoàn thiện và mục tiêu hoàn thiện........................................................................... 138
5.1.1. Quan điểm hoàn thiện......................................................................................................... 138
5.1.1.1.Phù hợp đặc điểm về quản lý thu chi NSNN tại Việt Nam
5.1.1.2.Từng bước phù hợp và tương thích với IPSAS
5.1.1.3.Tăng cường khả năng ứng dụng CNTT trong QLNSNN
139
140
141
5.1.2. Mục tiêu hoàn thiện............................................................................................................. 142
5.2.
Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước.................................... 144
5.2.1. Nhóm giải pháp chung........................................................................................................ 144
5.2.1.1.Giải pháp về môi trường pháp lý
144
5.2.1.2.Giải pháp về môi trường hoạt động 150
5.2.1.3.Giải pháp về việc đáp ứng yêu cầu quản lý NSNN 161
5.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể........................................................................................................ 166
5.2.2.1.Xây dựng mô hình Tổng kế toán nhà nước
166
5.2.2.2.Điều chỉnh và thay đổi cơ sở kế toán trong ghi nhận và trình bày thông tin
kế toán thu, chi ngân sách
168
5.2.2.3.Xác lập lộ trình chuyển kế toán thu, chi ngân sách theo hướng tiếp cận
IPSAS song song xây dựng hệ thống chuẩn mực KTC quốc gia
5.2.2.4.Tổ chức hệ thống thông tin kế toán thích ứng
169
171
[vii]
5.3.
Nhóm giải pháp hỗ trợ cho hệ thống kế toán thu, chi ngân sách........................................... 174
5.3.1. Kiểm soát chất lượng thông tin của kế toán thu, chi ngân sách................................ 174
5.3.1.1.Về đánh giá chất lượng thông tin kế toán
174
5.3.1.2.Về chế độ thanh tra, kiểm tra và giám sát
175
5.3.2. Kiểm soát rủi ro trong kế toán thu, chi ngân sách........................................................ 175
5.3.2.1.Kiểm soát trong
175
5.3.2.2.Kiểm soát ngoài
177
5.3.2.3.Kiểm soát rủi ro thông tin kế toán
178
5.3.3. Về cơ sở hạ tầng và thông tin............................................................................................ 179
5.4.
Một số kiến nghị............................................................................................................................... 179
5.4.1. Đối với Quốc hội................................................................................................................. 179
5.4.2. Đối với các cơ quan quản lý nhà nước........................................................................... 180
5.4.2.1.Đối với Chính phủ
180
5.4.2.2.Đối với Bộ tài chính 181
5.4.3. Đối với cơ quan Kiểm toán nhà nước............................................................................. 183
5.4.4. Đối với các cơ quan chức năng khác.............................................................................. 185
5.4.5. Đối với các cơ quan thực hiện kế toán thu, chi ngân sách......................................... 186
Kết luận Chung và kiến nghị
Danh mục các công trình của tác giả
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
[i]
LI M U
033>?@AB
GHIJKL
QRSTUV
[\]^_`
fghij
pqrst
z{|}~
ĂÂÊÔƠ
ôơđ
àảãáạ
ẫấậè
ểễếệì
ĩíịò
ỏ
ỗốộờở
ủũúụừ
ỳỷỹýỵ
T VN - í NGHA NGHIấN CU
Trong bt k giai on lch s hay ti bt k quc gia no, nh nc mun vn
hnh quc gia ca mỡnh i theo ỳng nhng k hoch, chin lc ó ra thỡ u
cn n nhng ngun lc khỏc nhau, v mt trong nhng ngun lc ú chớnh l
ngõn sỏch nh nc. Tht vy, ngõn sỏch nh nc l ni tp trung qu tin t ln
nht ca mt nc v c xem l cụng c iu chnh mang tớnh v mụ i vi nn
kinh t xó hi, nh hng phỏt trin sn xut, iu tit th trng v giỳp bỡnh n
giỏ c. Vi vai trũ quan trng nh trờn, Vit Nam cng khụng nm ngoi xu hng
chung so vi th gii, ú chớnh l chớnh ph cng cn cú nhng bin phỏp hu
hiu trong quỏ trỡnh thu v chi cỏc khon t ngun ngõn sỏch nh nc. thc
hin c iu ny, nh nc ó s dng mt cụng c dựng phn ỏnh, ghi chộp
cỏc nghip v phỏt sinh, ú l h thng k toỏn thu, chi ngõn sỏch nh nc.
Thụng qua ch k toỏn ny, nh nc cú th nhỡn li nhng hot ng ó phỏt
sinh trong quá khứ để từ đó đưa ra các quyết định kinh tế trong tương lai.
Trong những năm qua, Việt Nam đã có những kết quả khá khả quan trong việc thu,
chi ngân sách, giúp đảm bảo tạo nguồn thu đầy đủ và thực hiện chi các khoản theo
đúng các kế hoạch vĩ mô đã được phê duyệt. Bên cạnh những điểm đã đạt được,
việc thu, chi ngân sách nhà nước ở Việt Nam cũng đang gặp phải một số khó khăn,
thách thức cũng như tồn tại. Có thể lấy ví dụ như việc thu ngân sách hiện còn thất
thu ở một số khâu, ở một số lĩnh vực, trên một vài sắc thuế, thêm vào đó có các
khoản chi trong đơn vị còn bị lãng phí, thất thoát. Nguyên nhân của hiện tượng này
có thể một phần lớn là do việc quản lý ngân sách của chính phủ còn nhiều hạn chế,
chưa có đầy đủ thông tin để quản trị tài chính khu vực công, đặc biệt là việc áp
dụng chế độ kế toán thu, chi ngân sách chưa thật sự hữu hiệu vì hiện nay việc ghi
nhận thu, chi từ ngân sách còn do nhiều cơ quan thực hiện cùng lúc. Hơn nữa, mỗi
cơ quan có mục đích, phương pháp, đối tượng và nội dung hạch toán, chỉ tiêu báo
cáo ngân sách khác nhau. Hệ quả là các số liệu thu, chi ngân sách hạch toán tại các
[ii]
cơ quan thường có sự khác biệt nhất định và điều này chưa đáp ứng được yêu cầu
phân tích số liệu phục vụ cho quản lý, điều hành ngân sách nhà nước.
Nhận thức được một số hạn chế này nên trong những năm gần đây, Việt Nam đã có
những bước tiến đáng kể trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật nói chung và hệ
thống pháp luật về kế toán, kiểm toán nói riêng. Trong đó, đã đưa ra các quy định
pháp lý để đảm bảo việc quản lý chi tiêu trong lĩnh vực công hiệu quả hơn và tạo
dựng một môi trường thuận lợi hơn cho các hoạt động trong lĩnh vực công. Tuy
nhiên, các thông tin tài chính, kế toán hiện hành trong lĩnh vực này cho thấy chưa
có sự nhất quán giữa các hệ thống kế toán hiện nay, trong đó kế toán thu, chi ngân
sách vẫn chưa có sự đồng bộ giữa các cơ quan. Mặt khác, hệ thống thông tin cũng
như nội dung về kế toán trong các đơn vị thuộc khu vực công nói chung chỉ mới là
một bộ phận cấu thành để tổng hợp và báo cáo quyết toán ngân sách năm, nhằm
phục vụ điều hành ngân sách của Quốc Hội, nó vẫn chưa phải là báo cáo tài chính
của một đơn vị trong nền kinh tế, chưa thể hợp nhất với báo cáo của Chính phủ để
công khai đầy đủ hơn nhằm cung cấp thông tin giúp tất cả công dân có thể kiểm
tra, giám sát và đánh giá năng lực tài chính cũng như kết quả hoạt động của quốc
gia trong từng năm tài chính mà họ điều hành và quản lý
Không dừng lại ở đây, thông tin từ thu, chi ngân sách nhà nước không chỉ sử dụng
trong nội bộ của quốc gia Việt Nam mà còn được các tổ chức, các đối tượng khác
xem xét sử dụng để đưa ra các quyết định về hỗ trợ, tài trợ hay viện trợ các khoản
vốn cho quốc gia. Đồng thời, xét về phương diện và phạm vi toàn cầu thì Việt
Nam cũng thuộc nền kinh tế thế giới và đã hình thành các mối quan hệ quốc tế.
Việc gia nhập các tổ chức kinh tế thế giới và khu vực như Tổ chức thương mại thế
giới, Hiệp định thương mại Việt – Mỹ, cam kết với các tổ chức tài chính như ADB,
WB, IMF… đã đòi hỏi Việt Nam phải cung cấp thông tin có tính chuẩn mực, có
khả năng so sánh và phải được quốc tế thừa nhận. Trong công tác quản lý điều
hành tài chính Nhà nước, một mặt cần phải thực hiện công khai hóa, dân chủ hóa
và các thông tin tài chính, kế toán phải chính xác, minh bạch đối với các hoạt động
chi tiêu và đầu tư của nhà nước, mặt khác phải có những nét đặc thù của hệ thống
tài chính ngân sách Việt Nam. Do đó, việc vận dụng chuẩn mực kế toán
[iii]
quốc tế sẽ mang lại nhiều lợi ích như nâng cao tính toàn diện, công khai và minh
bạch của báo cáo tài chính; nâng cao chất lượng và tính so sánh giữa các doanh
nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công cũng như tính nhất quán trong việc lập và
báo cáo các thông tin tài chính, góp phần cơ bản trong việc hạn chế những tiêu cực
trong quá trình quản lý ngân sách. Hơn thế nữa, việc nhận thức sự khác biệt giữa
hai hệ thống chuẩn mực, hiểu rõ thực trạng cũng như các vấn đề đặc thù tại Việt
Nam và việc tiếp cận theo hướng quốc tế sẽ giúp Việt Nam hài hòa hơn với thông
lệ phổ biến của quốc tế.
Với ý nghĩa và tầm quan trọng trong việc cải cách hệ thống kế toán thu, chi ngân
sách nhà nước một phần giúp tạo ra nguồn thông tin đầy đủ, hiệu quả, một phần cầ
phải hài hòa dần theo định hướng chung của thế giới nên việc điểu chỉnh kế toán
thu, chi ngân sách tại Việt Nam theo hướng chuẩn mực kế toán công quốc tế được
xem là một việc làm tất yếu hiện nay. Do những nguyên nhân này nên tác giả đã
lựa chọn nội dung về kế toán thu, chi ngân sách làm đề tài cơ sở cho việc nghiên
cứu thực hiện luận án của mình.
0 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Luận án được thực hiện nhằm hướng đến 4 mục tiêu cụ thể như sau:
0 Xác định được lỗ hỏng trong các nghiên cứu trên thế giới và trong nước bằng
việc hệ thống hóa các nghiên cứu về kế toán công và kế toán thu chi ngân sách.
1 Tổng quát hóa các cơ sở lý luận liên quan về những mảng nội dung chính bao
gồm khu vực công, tài chính công, kế toán thu, chi ngân sách và việc quản lý
ngân sách trên thế giới cũng như đang áp dụng tại Việt Nam từ trước đến nay,
làm nền tảng lý luận để có thể đối chiếu với thực tế của Việt Nam.
2 Phân tích làm rõ thực trạng về vấn đề kế toán thu, chi ngân sách cùng những
mảng nội dung khác có liên quan mật thiết đến đề tài như cơ cấu thu chi, hệ
thống tài chính công, chi tiết các nội dung về kế toán thu chi ngân sách hiện
hành tại Việt Nam, đồng thời rút ra những điểm để chứng minh Việt Nam cần
và có thể hoàn thiện hệ thống kế toán này thông qua việc khảo sát thực tế.
[iv]
0.0 Đề xuất một số giải pháp chung, giải pháp cụ thể và kiến nghị trong việc hoàn
thiện kế toán thu, chi ngân sách để phù hợp với thực tế, tình hình kinh tế xã hội
của Việt Nam, đồng thời tiếp cận dần một số nội dung cơ bản của bộ chuẩn
mực kế toán công quốc tế.
1 QUY TRÌNH KHUNG NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN
Luận án đã được thực hiện theo một quá trình xuyên suốt và đi qua những giai đoạn
cơ bản như sau:
0 Tổng hợp các tài liệu, giáo trình, thông tin, số liệu có liên quan đến nội dung đề tài
và nhằm phục vụ cho quá trình viết luận án (bao gồm cả phần cơ sở lý luận và thực
trạng về quản lý tại Việt Nam ở một số cơ quan có thu chi ngân sách).
1 Xác định các nội dung đã được thực hiện trong những nghiên cứu trước đây để xác
định những lỗ hỏng cần được nghiên cứu.
2 Thông qua tài liệu đã thu thập, tiến hành viết phần cơ sở lý luận của đề tài.
3 Khi thực hiện phần thực trạng của đề tài, tác giả đã tiến hành thiết kế và thực hiện
khảo sát về tình hình kế toán thu, chi ngân sách, những hạn chế hiện tại cũng như
việc ứng dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế hiện nay. Ngoài việc khảo sát bằng
bảng câu hỏi, đề tài đã thu thập nhiều số liệu trong và ngoài nước để minh chứng
rõ hơn về nội dung thực tế đối với vấn đề nghiên cứu.
4 Thông qua hệ thống cơ sở lý luận ở chương hai và thực tiễn về kế toán thu, chi
ngân sách ở chương ba, luận án tổng hợp để đưa ra những đề xuất cần thiết, khá
toàn diện và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam.
0 NHỮNG ĐIỂM MỚI, PHẦN GIỚI HẠN VÀ CÁC ĐÓNG GÓP KHOA HỌC
CỦA LUẬN ÁN
4.1.
Những điểm mới của luận án
Xem xét và đối chiếu với những nghiên cứu đã được các nhà khoa học thực hiện trước
đây thì luận án đã thực hiện được một số điểm mới như sau:
[v]
0 Thứ nhất, ghi nhận một cách đầy đủ cơ sở lý luận về khu vực công trên thế giới, hệ
thống chuẩn mực kế toán công quốc tế, khuôn mẫu lý thuyết về quản trị tài chính
khu vực công, cơ sở kế toán áp dụng và hệ thống kế toán thu, chi ngân sách chính
phủ trên thế giới.
1 Thứ hai, nghiên cứu đầy đủ quá trình thực hiện ở 5 khu vực đại diện cho các vùng
địa lý trên thế giới về việc áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế vào kế toán
thu, chi ngân sách nhà nước, qua đó đã rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc
hoàn thiện chế độ kế toán tại Việt Nam
2 Thứ ba, số liệu tập hợp khá đầy đủ và liên tục trong nhiều năm liên tiếp có liên
quan đến lĩnh vực thu ngân sách, chi ngân sách, nợ công, tỷ lệ so với thu nhập
quốc dân, tốc độ phát triển kinh tế…
3 Thứ tư, khảo sát một cách chi tiết về chế độ kế toán thu, chi ngân sách, qua đó có
thể đánh giá được tính khả thi của những giải pháp, kiến nghị mà luận án đã đề ra.
Đồng thời, sử dụng công cụ thống kê để minh chứng tính khoa học, tính tin cậy
của những giải pháp trong luận án.
4 Thứ năm, đề tài bao quát được khá chi tiết các mối quan hệ giữa kế toán thu, chi
ngân sách với việc quản lý ngân sách nhà nước cùng với hệ thống cải cách hành
chính nhà nước, tài chính công ở Việt Nam.
4.2.
Giới hạn nội dung của luận án
Bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào cũng có những giới hạn cơ bản về mặt nội
dung trình bày. Luận án đã đi vào tìm hiểu chi tiết mối quan hệ và việc vận dụng
chuẩn mực kế toán công quốc tế vào kế toán thu, chi ngân sách Việt Nam. Trong
những nghiên cứu của những đề tài kế tiếp, các tác giả tiếp theo có thể đi vào phân
tích từng chuẩn mực kế toán công quốc tế cụ thể và đi sâu vào phân tích hạch toán chi
tiết nghiệp vụ để có những khuyến nghị liên quan trong quá trình tác nghiệp trên thực
tế của các kế toán viên tại các đơn vị công ở Việt Nam. Ngoài ra, các nghiên cứu sâu
cũng có thể tiếp tục vận dụng bộ chuẩn mực quốc tế vào những lĩnh vực công khác
trong xã hội, chẳng hạn như kế toán đơn vị phường xã, kế toán đơn vị bảo hiểm xã
hội, kế toán cơ quan thuế…
[vi]
4.3.
Các đóng góp khoa học của luận án
Luận án là một công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc của tác giả. Kết quả
nghiên cứu của luận án đã đóng góp khoa học một số điểm cơ bản như sau:
0 Một là, rút ra được những bài học kinh nghiệm trong quá trình áp dụng chuẩn mực
kế toán công quốc tế vào chế độ kế toán thu, chi ngân sách tại một số quốc gia và
khu vực.
1 Hai là, thông qua lịch sử hình thành quá trình phát triển của hệ thống luật pháp có
liên quan đến nội dung, đề tài góp phần đánh giá được thực trạng về tình hình
nguồn thu chi ngân sách và kế toán thu, chi ngân sách trong khoảng thời gian từ
2002 đến năm 2013. Qua đó rút được những khía cạnh mà chế độ kế toán hiện nay
cần thay đổi trong thời gian tới.
2 Ba là, đề xuất các giải pháp đồng bộ và khả thi để chỉnh sửa trực tiếp các vấn đề
liên quan đến kế toán thu, chi ngân sách cùng với các mảng khác có liên quan như
tài chính công, nợ công, công nghệ thông tin, nhân lực, kiểm toán nhà nước, các
cơ quan khác có liên quan…
3 Bốn là, kết quả nghiên cứu này cũng góp phần làm tài liệu tham khảo cần thiết và
bổ ích cho các nghiên cứu khoa học liên quan khác cũng như áp dụng trong thời
gian tới tại những cơ quan nhà nước có thẩm quyền ở Việt Nam.
0 KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN
Luận án được thực hiện bao gồm tổng cộng có 187 trang, 7 hình vẽ và 13 bảng biểu
minh họa, bổ trợ cho nội dung của bài viết. Xét chi tiết, ngoài phần mở đầu, kết luận
chung, các danh mục khác nhau, tài liệu tham khảo và 5 phụ lục thì luận án được kết
cấu thành 5 chương với tên gọi của từng chương cụ thể như sau:
0
Chương 1: Tổng quan các vấn đề nghiên cứu về kế toán thu, chi ngân sách nhà
nước (16 trang)
0
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về kế toán thu, chi ngân sách nhà nước và chuẩn mực
kế toán công quốc tế (51 trang)
[vii]
0
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu và khung nghiên cứu chung của luận án (13
trang)
0
Chương 4: Thực trạng về hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại Việt
Nam (52 trang)
0
Chương 5: Giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi ngân sách nhà nước tại
Việt Nam (51 trang)
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
1. Các chữ viết tắt có nguồn gốc tiếng Việt
Từ viết tắt
Từ gốc
Từ viết tắt
Từ gốc
BCTC
Báo cáo tài chính
KTXH
Kinh tế xã hội
BTC
Bộ Tài chính
KTNN
Kiểm toán nhà nước
CCVC
Công chức, viên chức
KVC
Khu vực công
CNTT
Công nghệ thông tin
KTV
Kiểm toán viên
CP
Chính phủ
MLNSNN
Mục lục ngân sách nhà nước
DN
Doanh nghiệp
NCKH
Nghiên cứu khoa học
DNNN
Doanh nghiệp nhà nước
NS
Ngân sách
GTGT
Giá trị gia tăng
NSNN
Ngân sách nhà nước
HCSN
Hành chính sự nghiệp
QLNSNN
Quản lý ngân sách nhà nước
HĐND
Hội đồng nhân dân
SXKD
Sản xuất kinh doanh
HTTTKT
Hệ thống thông tin kế toán
TNDN
Thu nhập doanh nghiệp
KBNN
Kho bạc nhà nước
TCC
Tài chính công
KSNB
Kiểm soát nội bộ
TCNN
Tài chính nhà nước
KTC
Kế toán công
UBND
Ủy ban nhân dân
[a]
2. Các chữ viết tắt có nguồn gốc tiếng Anh
Từ
Từ gốc bằng tiếng Anh
Từ gốc theo nghĩa tiếng Việt
viết tắt
ADB
EU
GASB
GBE
The Asian Development Bank
Ngân hàng Phát triển Châu Á
European Union
Liên min Châu Âu
Governmental Accounting
Hội đồng chuẩn mực kế toán
Standards Board
chính phủ
Government Business Enterprises
Doanh nghiệp kinh doanh thuộc
chính phủ
GDP
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
IAS
International Accounting Standard
Chuẩn mực kế toán quốc tế
IASB
International Accounting Standard
Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc
Board
tế
International Federation of
Liên đoàn Kế toán quốc tế
IFAC
Accountants
IFRS
IMF
International Financial Reporting
Chuẩn mực về lập báo cáo tài
Standards
chính quốc tế
International Monetary Fund
Quỹ tiền tệ quốc tế
INTOSAI International Organization of
IPSAS
Tổ chức Quốc tế các Cơ quan
Supreme Audit Institutions
Kiểm toán tối cao
International Public Sector
Chuẩn mực kế toán công quốc tế
Accounting Standard
[b]
IPSASB
NATO
International Public Sector
Ủy ban chuẩn mực kế toán công
Accounting Standard Board
quốc tế
North Atlantic Treaty Organization
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây
Dương
NPM
New Public Management
Mô hình về Quản trị công mới
OECD
Organization for Economic
Tổ chức hợp tác và phát triển
Cooperation and Development
kinh tế
PFM
Public Financial Management
Quản trị tài chính khu vực công
PSC
Public Sector Committee
Hội đồng khu vực công
PSC
Public Sector Committee
Ủy ban khu vực công
TABMIS Treasury And Bubget Management
Hệ thống quản lý thông tin ngân
Information System
sách và kho bạc
UN
United Nations
Liên Hiệp Quốc
USD
United State Dollar
Đô la Mỹ
WB
World Bank
Ngân hàng thế giới
WTO
World Trade Organization
Tổ chức thương mại thế giới
[c]
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Quá trình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế tại EU..................................... 56
Bảng 4.1: Số liệu dự toán ngân sách từ 2002-2013 của Việt Nam............................................. 85
Bảng 4.2: Số liệu quyết toán ngân sách từ 2002-2010 của Việt Nam....................................... 85
Bảng 4.3: Cơ cấu nguồn thu của Việt Nam giai đoạn 2002-2010............................................... 86
Bảng 4.4: Tỷ lệ thu ngân sách trên GDP giai đoạn 1998-2012.................................................... 87
Bảng 4.5: Cơ cấu chi ngân sách của Việt Nam giai đoạn 2002-2010........................................ 89
Bảng 4.6: Tỷ lệ chi ngân sách trên GDP giai đoạn 1998-2012.................................................... 89
Bảng 4.7: Nơi nộp báo cáo tài chính định kỳ của các cấp.......................................................... 108
Bảng 4.8: Thời hạn nộp báo cáo tài chính định kỳ của các cấp................................................ 109
Bảng 4.9: Danh mục các tỉnh thành thu thập phiếu khảo sát..................................................... 122
Bảng 5.1: Mức độ công khai các tài liệu liên quan ngân sách 5 quốc gia 2008.................160
Bảng 5.2: Chỉ tiêu OBI của 11 quốc gia năm 2008 và 2010...................................................... 160
Bảng 5.3: Lộ trình chuyển kế toán thu, chi ngân sách áp dụng sang IPSAS....................... 170
[d]
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Hình 2.1: Mô hình chu trình quản trị tài chính công....................................................................... 19
Hình 2.2: Cấu trúc các thành phần của quản trị tài chính công................................................... 22
Hình 2.3: Vai trò của kiểm toán nhà nước hoạt động thu, chi ngân sách................................. 34
Hình 2.4: Cơ sở kinh tế xây dựng hệ thống kế toán thu chi ngân sách..................................... 35
Hình 2.5: Cơ cấu tổ chức và cấu trúc của Ủy ban chuẩn mực kế toán công quốc tế ...........38
Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận án....................................................................................... 80
Hình 5.1: Mô hình về quá trình chuyển đổi sang chuẩn mực kế toán công quốc gia.....171
[e]
[1]
Chương 1
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
VỀ KẾ TOÁN THU, CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Chương này cung cấp một bức tranh tổng quan về quá trình nghiên cứu các vấn đề có
liên quan đến nội dung của luận án. Tính tổng quát của chương thể hiện thông qua việc
tác giả tiến hành khái quát hóa những nghiên cứu mà các nhà khoa học trong nước và
quốc tế đã tìm hiểu về một số mảng nội dung khác nhau có liên quan đến hướng nghiên
cứu của tác giả, qua đó xác định khe hở của vấn đề nghiên cứu và nhằm minh chứng cho
tính cấp thiết của luận án này. Việc lựa chọn đề tài nghiên cứu được đánh giá là cần thiết
nếu được xem xét tổng thể trong mối quan hệ với các nghiên cứu đã thực hiện trước đó.
1.1.
Các nghiên cứu công bố ở ngoài nước
Kế toán thu, chi ngân sách nói riêng hay kế toán công nói chung là những vấn đề đang
được khá nhiều nghiên cứu trên thế giới tiến hành tìm hiểu, phân tích, thảo luận. Trong
những năm gần đây, các quốc gia thường xuyên tiến hành tổ chức các hội thảo hoặc diễn
đàn toàn cầu liên quan đến vấn đề kế toán trong khu vực công. Trong khi đó, tại Việt
Nam, ngoại trừ các chuyên gia trong lĩnh vực tài chính của nhà nước thì vẫn chưa được
nhiều các nhà khoa học quan tâm đến cũng như việc tìm hiểu vẫn còn hạn chế.
Thực tế này minh chứng rằng kế toán ngân sách đang là nội dung quan trọng và cần thiết
để tiến hành thực hiện các nghiên cứu, ứng dụng trên phạm vi toàn thế giới và Việt Nam
không thể nằm ngoài xu hướng chung có tính tất yếu này. Khi đề cập đến các nghiên cứu
quốc tế, luận án đã tiến hành tìm hiểu nhiều loại công trình khác nhau, gồm bài báo tạp
chí, báo cáo của tổ chức nghề nghiệp, các luận án tiến sĩ… Cụ thể, các công trình sau
được các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu, mỗi một tác phẩm đều hướng đến các giải pháp về
xây dựng chuẩn mực kế toán công cho quốc gia hay khu vực, bao gồm các nhóm:
