Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy kịch hát dân tộc trường đại học sân khấu điện ảnh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ

Trần Hữu Nguyên

Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy
kịch hát dân tộc Trường Đại học Sân khấu điện ảnh

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ HỆ CHÍNH QUY
Ngành: Công Nghệ Thông Tin

HÀ NỘI - 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ

Trần Hữu Nguyên

Thiết kế, xây dựng hệ thống phần mềm giảng dạy
kịch hát dân tộc Trường Đại học Sân khấu điện ảnh
Ngành: Công Nghệ Thông Tin
Chuyên ngành: Kỹ Thuật Phần Mềm
Mã Số: 60480103

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SĨ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

Cán bộ hướng dẫn: PGS. TS. Bùi Thế Duy

Cán bộ đồng hướng dẫn: TS. Ngô Thị Duyên

HÀ NỘI - 2017
2


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn
khoa học của PGS. TS. Bùi Thế Duy, đồng hướng dẫn TS. Ngô Thị Duyên. Các số liệu,
kết quả được trình bày trong luận văn là chính xác và trung thực. Tôi đã trích dẫn đầy đủ
nguồn gốc các tài liệu tham khảo, công trình nghiên cứu liên quan. Ngoại trừ các trích
dẫn này, luận văn hoàn toàn là công việc của cá nhân tôi.
Luận văn được hoàn thành trong thời gian tôi là học viên Khoa Công Nghệ Thông Tin,
Trường Đại Học Công Nghệ, Đại Học Quốc Gia Hà Nội.

Hà Nội, ngày tháng 11 năm 2017
HỌC VIÊN

Trần Hữu Nguyên

3


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học và xây dựng luận văn này, tôi nhận được sự giúp đỡ, hỗ trợ của các
thầy cô Ban Giám hiệu nhà trường và các đơn vị phòng ban Trường Đại học Công nghệ Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến PGS. TS. Bùi Thế Duy, đồng hướng dẫn
TS. Ngô Thị Duyên đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện luận văn này. Thầy, cô đã tận
tình chỉ bảo, cung cấp cho tôi kiến thức, tài liệu cùng các phương pháp nghiên cứu, giải
quyết vấn đề một cách khoa học từ đó giúp tôi sáng tỏ từng bước trong quá trình hoàn
thiện luận văn.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong Phòng Thí nghiệm Tương tác

Người – Máy, Bộ môn Công Nghệ Phần Mềm, Bộ môn Các Hệ Thống Thông Tin, những
người đã đem trí tuệ, công sức của mình truyền đạt lại cho chúng tôi. Những kiến thức
này đã giúp ích rất nhiều cho tôi trong quá trình học tập và công tác.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè, những người luôn bên tôi, động
viên và khích lệ tôi trong quá trình học và thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.

HỌC VIÊN
Trần Hữu Nguyên

4


Mục lục
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................................................... 3
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................................................... 4
DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ .............................................................................................................. 8
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................................................... 8
DANH MỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................................................... 9
DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................................................... 9
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................................................... 11
CHƯƠNG 1.

GIỚI THIỆU .................................................................................................................. 12

1.1.
MỤC ĐÍCH VÀ Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................................... 12
1.2.
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 13
1.3.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................................................... 13

1.3.1. Phương pháp nghiên cứu Lý thuyết ...................................................................................... 13
1.3.2. Phương pháp nghiên cứu Thực nghiệm ................................................................................ 14
1.4.
CẤU TRÚC LUẬN VĂN ................................................................................................................ 15
CHƯƠNG 2.CƠ SỞ LÝ THUYẾT ..................................................................................................... 16
2.1.
YÊU CẦU .................................................................................................................................... 17
2.1.1. Yêu cầu trong kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm ........................................................ 17
2.1.2. Một số nhân tố trong phát triển yêu cầu ............................................................................... 18
2.1.3. Các yêu cầu tốt ..................................................................................................................... 18
2.1.4. Khả năng kiểm thử ................................................................................................................ 19
2.1.5. Các thay đổi đối với các yêu cầu .......................................................................................... 19
2.1.6. Tính cần thiết của sự chính xác trong các yêu cầu phần mềm ............................................. 20
2.2.
PHÂN TÍCH YÊU CẦU .................................................................................................................. 20
2.2.1. Các kỹ thuật chính ................................................................................................................ 20
2.2.2. Các vấn đề ............................................................................................................................ 21
2.2.3. Các giải pháp ........................................................................................................................ 22
2.3.
KỸ NGHỆ YÊU CẦU TRUYỀN THỐNG .......................................................................................... 23
2.3.1. Bên liên quan ........................................................................................................................ 23
2.3.2. Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật (Socio-technical models) .................................................... 24
2.3.3. Phương pháp các hệ thống mềm ........................................................................................... 29
2.3.4. Phương pháp Thiết kế hợp tác (Participatory Design) ........................................................ 29
2.3.5. Phương pháp nhân chủng học (Ethnographic Methods) ...................................................... 30
2.3.6. Tóm lược ............................................................................................................................... 30
2.4.
KỸ NGHỆ YÊU CẦU TRONG AGILE SCRUM ................................................................................. 31
2.4.1. Quá trình hình thành ............................................................................................................ 31
5

2.4.2.

Vai trò của Chủ sản phẩm (Product Owner) trong Scrum................................................... 31

2.4.3. Quy trình và các cuộc họp trong Scrum.............................................................................. 33
2.4.4. Hướng tiếp cận các Bên liên quan (Stakeholder)................................................................ 41
2.4.5. Làm mịn Product Backlog (Grooming Product Backlog).................................................... 41
2.4.6. User Story và UML Use Case............................................................................................. 44
2.4.7. User Story và Acceptance Criteria...................................................................................... 45
2.4.8. Tốc độ thay đổi yêu cầu qua Release Burndown Chart....................................................... 47
2.5.
MÔ HÌNH HÓA TRONG DỰ ÁN AGILE............................................................................................ 49
2.5.1. Phân loại nhóm mô hình KEEPS và TEMPS....................................................................... 50
2.5.2. Các mô hình trong KEEPS.................................................................................................. 51
2.5.3. Sử dụng KEEPS trong nhóm Scrum mở rộng...................................................................... 54
2.5.4. Tóm lược............................................................................................................................. 54
CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP YÊU CẦU................................................................... 55
3.1.
TIẾP CẬN CÁC BÊN LIÊN QUAN..................................................................................................... 55
3.1.1. Xác định các bên liên quan................................................................................................. 55
3.1.2. Phân tích các bên liên quan................................................................................................ 56
3.1.3. Cộng tác với các Player...................................................................................................... 57
3.1.4. Thu hút sự quan tâm các Subject......................................................................................... 57
3.1.5. Thao khảo ý kiến của các Context Setter hay Referee......................................................... 57
3.1.6. Thông báo thông tin tới Crowd........................................................................................... 58
3.1.7. Lưới Tầm ảnh hưởng-Độ quan tâm (Power-Interest Grid).................................................. 58
3.2.
BỘ CÂU HỎI PHỎNG VẤN CÁC BÊN LIÊN QUAN (Q&A)............................................................... 59

3.3.
XÂY DỰNG USER STORY, PRODUCT BACKLOG.......................................................................... 59
3.3.1. Xây dựng các Epic.............................................................................................................. 59
3.3.2. Xây dựng các User Story..................................................................................................... 60
3.3.3. Scrum Taskboard: SPRINT_2017_03_03............................................................................ 61
3.3.4. Bảng Kanban....................................................................................................................... 62
3.4.
TÓM LƯỢC.................................................................................................................................... 62
CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH & THIẾT KẾ HỆ THỐNG................................................................... 63
4.1.
PHÂN TÍCH HỆ THỐNG.................................................................................................................. 63
4.1.1. Mô tả quy trình nghiệp vụ................................................................................................... 63
4.1.2. Đề xuất quy trình tin học hóa.............................................................................................. 63
4.2.
CÁC YÊU CẦU CỦA PHẦN MỀM..................................................................................................... 65
4.2.1. Định nghĩa các thuật ngữ.................................................................................................... 65
4.2.2.
4.2.3.
4.2.4.
4.2.5.
4.2.6.

Tài liệu tham khảo............................................................................................................... 67
Các yêu cầu ban đầu........................................................................................................... 67
Mô hình phân rã chức năng của hệ thống........................................................................... 68
Yêu cầu Chức năng............................................................................................................. 69
Yêu cầu Phi chức năng........................................................................................................ 72
6

4.3.

THIẾT KẾ HỆ THỐNG..................................................................................................................... 73

4.3.1. Mô hình tổng thể Hệ thống.................................................................................................. 73
4.3.2. Thiết kế chi tiết.................................................................................................................... 75
4.3.3. Thiết kế Cơ sở dữ liệu......................................................................................................... 90
4.3.4. Thiết kế giao diện................................................................................................................ 92
4.4.
TÓM LƯỢC.................................................................................................................................... 92
KẾT LUẬN............................................................................................................................................... 93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................. 95
PHỤ LỤC.................................................................................................................................................. 96
PHỤ LỤC I. BỘ CÂU HỎI PHỎNG VẤN CÁC BÊN LIÊN QUAN (Q&A).......................................................... 96
Cán bộ quản lý khoa Kịch hát dân tộc.............................................................................................. 96
Giảng viên Khoa kịch hát dân tộc..................................................................................................... 98
Sinh viên........................................................................................................................................... 99
Ban lãnh đạo nhà trường ĐH Sân khấu Điện ảnh..........................................................................100
Nhân viên Phòng CNTT..................................................................................................................100
PHỤ LỤC II. DANH SÁCH CÁC EPIC.........................................................................................................101
PHỤ LỤC III. DANH SÁCH CÁC USER STORY..........................................................................................105
PHỤ LỤC IV. DANH SÁCH CÁC PROTOTYPE............................................................................................112

7


Danh mục các thuật ngữ
Thuật ngữ nghiệp vụ
Thuật ngữ

Ý nghĩa

Vai mẫu

Là những nhân vật tiêu biểu trong một số tích diễn của sân khấu
truyền thống, được các thế hệ nghệ nhân, nghệ sĩ sáng tạo, thể
hiện, đạt đến độ chuẩn mực, được xem là khuôn mẫu nghệ thuật

Thuật ngữ kỹ thuật
Thuật ngữ

Ý nghĩa

Definition of Done DoD

Là một thoả thuận cơ sở để xác định điều kiện nghiệm thu hoàn
thành công việc của nhóm phát triển. Nếu một Tiêu chí chấp nhận
(Acceptance Criteria) cần được nêu trong hầu hết các User Story
thì chúng ta nên đưa vào mục tiêu chí chung này
KEEPS
Các sơ đồ UML được nhóm phát triển giữ lại phục vụ cho các
cuộc họp, hội thảo (workshop)
TEMPS
Các sơ đồ UML được nhóm phát triển sử dụng trong các cuộc
họp nội bộ và sẽ loại bỏ khi hoàn thành mã chương trình
Potentially Shippable Phần tăng trường chuyển giao được của sản phẩm
Product Increment
Internal Meeting
Daily Meeting (Stand Meeting) – Cuộc họp nhóm hằng ngày
Sprint Meeting – Cuộc họp Sprint

Stakeholder Meeting Các cuộc họp với các bên liên quan như:
Product Strategy – Cuộc họp chiến lược sản phẩm
Roadmaping Workshop – Buổi hội thảo lộ trình
Sprint Review Meeting – Cuộc họp đánh giá Sprint

Danh mục chữ viết tắt
Chức viết tắt
PO
SAD
UAC

Ý nghĩa
Product Owner (Chủ sản phẩm)
Software Analysis and Design
User Acceptance Criteria
8


Danh mục bảng biểu
BẢNG 1: MÔ TẢ USER STORY TRONG USE CASE....................................................................................................... 45
BẢNG 2: LƯỚI TẦM ẢNH HƯỞNG-ĐỘ QUAN TÂM (POWER-INTEREST GRID) LÝ THUYẾT............................................ 56
BẢNG 3: LƯỚI TẦM ẢNH HƯỞNG-ĐỘ QUAN TÂM (POWER-INTEREST GRID) CỦA DỰ ÁN............................................ 58
BẢNG 4: NGƯỜI SỬ DỤNG HỆ THỐNG........................................................................................................................ 69
BẢNG 5: DANH SÁCH USER STORY........................................................................................................................... 69
BẢNG 6: BẢNG MÔ TẢ CHI TIẾT USE CASE................................................................................................................ 76

Danh mục hình vẽ
HÌNH 1: 7 GIAI ĐOẠN CỦA PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN THỐNG CÁC HỆ THỐNG MỀM.......................................................... 29
HÌNH 2: VAI TRÒ CẦU NỐI CỦA CHỦ SẢN PHẨM (PRODUCT OWNER)......................................................................... 32
HÌNH 3: QUY TRÌNH SCRUM...................................................................................................................................... 34

HÌNH 4: SỬ DỤNG CÁC CUỘC HỌP ĐỂ HOÀN THIỆN, ĐÁNH GIÁ YÊU CẦU..................................................................... 37
HÌNH 5: SPRINT BURNDOWN CHART......................................................................................................................... 38
HÌNH 6: VÒNG ĐỜI CỦA USER STORY....................................................................................................................... 41
HÌNH 7: CÁC HOẠT ĐỘNG TRONG SPRINT VÀ QUÁ TRÌNH LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG............................................. 42
HÌNH 8: CÁC HOẠT ĐỘNG LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG........................................................................................... 42
HÌNH 9: LỢI ÍCH CỦA QUÁ TRÌNH LÀM MỊN PRODUCT BACKLOG................................................................................ 44
HÌNH 10: QUÁ TRÌNH LÀM MỊN USER STORY............................................................................................................. 46
HÌNH 11: CẤU TRÚC CỦA USER STORY..................................................................................................................... 47
HÌNH 12: RELEASE BURNDOWN CHART CƠ BẢN....................................................................................................... 48
HÌNH 13: RELEASE BURNDOWN CHART QUAN TÂM TỚI THAY ĐỔI YÊU CẦU Ở SPRINT HIỆN TẠI.................................. 48
HÌNH 14: RELEASE BURNDOWN CHART QUAN TÂM TỚI XU HƯỚNG THAY ĐỔI YÊU CẦU Ở CÁC SPRINT........................ 49
HÌNH 15: MÔ HÌNH HÓA TRONG SCRUM VỚI KEEPS VÀ TEMPS............................................................................... 50
HÌNH 16: CÁC KEEPS ARCHITECTURE BAO GỒM CÁC CLASS/PACKAGE DIAGRAM................................................... 51
HÌNH 17: CÁC KEEPS DOMAIN MODEL BAO GỒM CÁC CLASS DIAGRAM................................................................. 52
HÌNH 18: CÁC KEY USE CASE BAO GỒM CÁC USE CASE DIAGRAM.......................................................................... 53
HÌNH 19: CÁC KEY USE CASE BAO GỒM CÁC COMMUNICATION DIAGRAM............................................................... 53
HÌNH 20: TIGER TEAM VÀ SUB TEAMS...................................................................................................................... 54
HÌNH 21: VAI TRÒ TRUNG TÂM CỦA CHỦ SẢN PHẨM ĐỐI VỚI CÁC BÊN LIÊN QUAN VÀ NHÓM PHÁT TRIỂN....................55
HÌNH 22: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG VÀ PHI CHỨC NĂNG................................................. 68
HÌNH 23: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NỘI DUNG GIẢNG DẠY, HỌC TẬP...............71
HÌNH 24: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU CHỨC NĂNG CHUNG CỦA HỆ THỐNG........................................... 71
HÌNH 25: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO YÊU CẦU PHI CHỨC NĂNG......................................................................... 72
HÌNH 26: KEEP COMPONENT DIAGRAM NGƯỜI DÙNG TƯƠNG TÁC VỚI HỆ THỐNG THÔNG QUA GIAO DIỆN WEB........73
HÌNH 27: MÔ HÌNH KIẾN TRÚC LOGIC........................................................................................................................ 74
HÌNH 28: KEEP NETWORK DIAGRAM KIẾN TRÚC VẬT LÝ CỦA HỆ THỐNG................................................................. 75
HÌNH 29: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO TÁC NHÂN THAM GIA HỆ THỐNG............................................................... 75
HÌNH 30: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN TRỊ HỆ THỐNG....................................................... 77
HÌNH 31: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ QUYỀN NGƯỜI DÙNG........................................ 78
9

HÌNH 32: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN TRỊ NGƯỜI DÙNG................................................... 79
HÌNH 33: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ LỊCH SỬ NGƯỜI DÙNG............................................ 80
HÌNH 34: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ THÔNG TIN CHI TIẾT TÀI KHOẢN............................. 80
HÌNH 35: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE HIỂN THỊ CÁC TẠC VỤ TRONG QUÁ KHỨ................................ 81
HÌNH 36: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE XÓA NGƯỜI DÙNG................................................................ 81
HÌNH 37: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE ĐÓNG TÀI KHOẢN................................................................. 82
HÌNH 38: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE ĐĂNG NHẬP.......................................................................... 82
HÌNH 39: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ THÔNG TIN CHUNG........................................... 83
HÌNH 40: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_NGƯỜI QUẢN TRỊ.....84
HÌNH 41: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_GIẢNG VIÊN........... 85
HÌNH 42: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ DỮ LIỆU ĐA PHƯƠNG TIỆN_SINH VIÊN.............. 86
HÌNH 43: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_NGƯỜI QUẢN TRỊ............................ 87
HÌNH 44: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_GIẢNG VIÊN................................... 88
HÌNH 45: KEEP PACKAGE DIAGRAM CHO CÁC USE CASE QUẢN LÝ BÀI GIẢNG_SINH VIÊN...................................... 89
HÌNH 46: TEMP SEQUENCE DIAGRAM CHO USE CASE BIÊN SOẠN NỘI DUNG BÀI GIẢNG.......................................... 90
HÌNH 47: KEEP CLASS DIAGRAM MÔ TẢ MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC BẢNG................................................................... 91

10


MỞ ĐẦU
Ngành công nghệ phần mềm hình thành và phát triển được hơn nửa thế kỉ, tuy nhiên quá
trình phát triển và quản trị các dự án phần mềm chưa bao giờ hết thách thức và một trong
số đó là các vấn đề liên quan tới kỹ nghệ yêu cầu phần mềm. Việc hiểu sai yêu cầu, khó
thích nghi với các thay đổi hoặc không đồng bộ các thông tin đầu vào của dự án gây ảnh
hưởng sống còn tới chất lượng sản phẩm cũng như tiến độ bàn giao.
Cá nhân tôi thời gian đầu của quá trình học và tham gia các dự án, tôi được tiếp cận với
quy trình phát triển phần mềm truyền thống Waterfall, các dự án được lập kế hoạch cẩn
thận, được tiến hành với rất nhiều khâu trung gian, và thông thường khách hàng sẽ phải

chờ đợi cho tới khi hệ thống phần mềm hoàn thiện cơ bản. Các bên liên quan hầu như chỉ
nhận được tài liệu dự án mà không được dùng thử, trải nghiệm và đưa ra các phản hồi cho
các chức năng đã hoàn thành. Việc không nắm được tiến độ các chức năng khiến khách
hàng và các bên liên quan tỏ ra sốt ruột, lo lắng và qua thời gian họ mất dần sự quan tâm
tới dự án, và kết quả tất yếu với hầu hết các dự án mới có nhiều yêu cầu nghiệp vụ đặc thù
hoặc phải đấu nối phức tạp thì sản phẩm bàn giao tới người dùng cuối là không đạt yêu
cầu hoặc gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình tích hợp hoặc vận hành không ổn định.
Các dự án của những năm sau đấy, tôi được tiếp cận với phương pháp phát triển phầm
mềm Agile, cụ thể là Scrum và Kanban, ở một số dự án gần đây, nhóm phát triển phần
mềm chúng tôi sử dụng Scrumban. Sự thay đổi có thể dễ dàng nhận thấy giữa một dự án
Waterfall và dự án Agile là với Agile, chúng tôi phải tổ chức rất nhiều các cuộc họp, bao
gồm các cuộc họp nội bộ nhóm phát triển và các cuộc họp với các bên liên quan. Quá
trình này lặp đi lặp lại qua các Sprint nhằm thúc đẩy sự phát triển mối quan hệ bền vững
giữa ban lãnh đạo, các thành viên đội phát triển và người dùng. Việc duy trì một nhịp độ
liên tục không giới hạn các buổi họp này giúp chúng tôi và các bên liên quan có chung
một tầm nhìn về sản phẩm. Trong thời gian này tôi vẫn chưa dành nhiều công sức để
nghiên cứu kỹ về lý thuyết Agile, tôi chỉ tiếp cận nó theo một quy trình làm việc đã được
tổ chức bởi Scrum Mater, nhưng tôi vẫn dễ dàng nhận ra được giá trị từ việc áp dụng
Agile thông qua chất lượng sản phẩm và mức độ hài lòng của khách hàng qua từng dự án.
Vì vậy tôi mong muốn qua luận văn này sẽ nghiên cứu sâu hơn phương pháp luận Agile
và các thay đổi có giá trị mà nó tạo ra tới kỹ nghệ yêu cầu cũng như các thay đổi trong
quy trình phát triển phần mềm.
11


Chương 1. Giới thiệu
1.1. Mục đích và ý nghĩa của đề tài
Ứng dụng khoa học, công nghệ vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy các loại hình văn
hóa nghệ thuật là một trong những mục tiêu góp phần bảo tồn và phát huy các di sản văn
hóa phi vật thể trước xu thế toàn cầu hóa và hội nhập như hiện nay. Trên thực tế đã có

nhiều hệ thống phần mềm được xây dựng và áp dụng trong các trường Đại học khối Văn
hóa Nghệ thuật nhưng vẫn tồn tại những hạn chế như không thỏa mãn đầy đủ các yêu cầu
giảng dạy và học tập hoặc vượt quá ngân sách và thời gian. Một trong những nguyên nhân
chính là các dự án không đầu tư thời gian và công sức ở khâu phân tích, thiết kế mà bắt
tay vào lập trình quá sớm. Việc không nắm rõ các yêu cầu của các bên liên quan hoặc
thiếu các phương pháp khoa học và yếu kém ở khả năng mô hình hóa các khối chức năng
sẽ dẫn đến việc xây dựng một hệ thống không đạt được các mục tiêu của dự án hoặc
không như mong đợi của người sử dụng.
Tôi đã từng đảm nhiệm các vai trò khác nhau trong nhóm phát triển phần mềm vì vậy tôi
muốn xây dựng cho mình các kỹ năng để trở thành một Chủ sản phẩm (Product Owner)
bằng việc củng cố phương pháp luận về kỹ nghệ yêu cầu cũng như kỹ năng thiết kế hệ
thống và cách thức tổ chức một dự án Agile phù hợp.
Trong luận văn này, mục tiêu thứ nhất tôi cần trình bày được các phương pháp quản lý
yêu cầu người dùng bao gồm việc thu thập, quản lý các yêu cầu người dùng và áp dụng
các kiến thức này trong quá trình quản lý các yêu cầu đầu vào trong dự án Scrum.
Song song với kỹ năng quản lý yêu cầu người dùng, mục tiêu thứ hai tôi cần trình bày
được phương pháp mô hình hóa trực quan và áp dụng hiểu quả phương pháp này trong dự
án Scrum nhằm giúp các thành viên đội dự án hoặc khách hàng hiểu về hệ thống và giao
tiếp với nhau một cách logic có khoa học. Tôi cũng cần áp dụng kiến thức này vào quá
trình xây dựng các biểu đồ kỹ thuật và các tài liệu đặc tả.
Sau quá trình phân tích yêu cầu ban đầu tôi xem xét việc sử dụng một Open Source
Framework làm nền tảng để xây dựng hệ thống quản trị nội dung nhằm giúp giảm thiểu thời
gian và nỗ lực của nhóm nghiên cứu đối với các yêu cầu của một hệ thống E-Learning thông
thường, mặt khác phải là một framework đã trưởng thành, hoạt động ổn định và có
12


kiến trúc tốt nhằm đảm bảo quá trình phát triển tuân thủ các chuẩn và dễ dàng tích hợp,
mở rộng trong tương lai.

1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu và xây dựng luận văn được tiến hành song song cùng quá trình thực
hiện dự án Xây dựng Hệ thống phần mềm hỗ trợ giảng dạy theo mô hình “vai mẫu” đối
với kịch hát dân tộc.
Các khâu trong quá trình phân tích, thiết kế bao gồm: Làm việc với các bên liên quan; Quản
lý yêu cầu; Theo dõi tiến độ thực hiện dự án; Tìm hiểu môi trường triển khai dự án; Tìm hiểu
các hoạt động quản lý đào tạo, hoạt động dạy và học tại trường cho tới thời điểm hiệu tại và
đề xuất các khâu có thể cải tiến; đều được tôi cùng nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài khoa
học công nghệ trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc Gia Hà Nội thảo luận cùng với đại
diện người dùng tại Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội.

Các bước đều được thực hiện theo quy trình của các phương pháp và mô hình tôi đang
nghiên cứu dựa trên sự phối hợp và thống nhất chặt chẽ cùng đại diện khách hàng cũng
như người dùng cuối.

1.3. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình xây dựng luận văn tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

1.3.1. Phương pháp nghiên cứu Lý thuyết
Là các phương pháp thu thập thông tin khoa học trên cơ sở nghiên cứu các văn bản, tài
liệu đã có và bằng các thao tác tư duy logic để rút ra kết luận khoa học cần thiết.
Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết: Phân loại là sắp xếp các tài liệu
khoa học theo từng mặt, từng đơn vị, từng vấn đề có cùng dấu hiệu bản chất, cùng một
hướng phát triển. Hệ thống hóa là sắp xếp tri thức thành một hệ thống trên cơ sở một mô
hình lý thuyết làm sự hiểu biết về đối tượng đầy đủ hơn.

13


Phương pháp Mô hình hóa: Là phương pháp nghiên cứu các đối tượng bằng cách xây

dựng mô hình gần giống với đối tượng, tái hiện lại đối tượng theo các cơ cấu, chức năng
của đối tượng.

1.3.2. Phương pháp nghiên cứu Thực nghiệm
Là các phương pháp tác động trực tiếp vào đối tượng có trong thực tiễn để làm rõ bản
chất và các quy luật của đối tượng.
Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: Là phương pháp nghiên cứu và xem xét
lại những thành quả thực tiễn trong quá khứ để rút ra kết luận bổ ích cho thực tiễn và
khoa học.
Phương pháp thực nghiệm khoa học: Là phương pháp mà các nhà nghiên cứu chủ động
tác động vào đối tượng và theo dõi quá trình diễn biến sự kiện mà đối tượng tham gia để
hướng sự phát triển của chúng theo mục tiêu dự kiến của mình.

14


1.4. Cấu trúc luận văn
“Chương 1: Giới thiệu”, trình bày nội dung dự án “Xây dựng Hệ thống phần mềm hỗ
trợ giảng dạy theo mô hình “Vai mẫu” đối với kịch hát dân tộc”, trong dự án này tôi đã áp
dụng các kiến thức về Kỹ nghệ yêu cầu, và phương pháp Agile là hướng tôi lựa chọn để
xây dựng luận văn này.
“Chương 2: Cơ Sở Lý Thuyết”, trình bày lý thuyết Yêu cầu người dùng và các vấn đề
ảnh hưởng tới quá trình thu thập yêu cầu. Tiếp theo là lý thuyết Kỹ nghệ yêu cầu truyền
thống trong các mô hình Xã hội – Kỹ thuật. Sau đó tôi tập trung nói về Kỹ nghệ yêu cầu
được hệ thống và sử dụng trong phương pháp Agile Scrum. Cuối cùng tôi trình bày cách
thức áp dụng các kỹ thuật mô hình hóa UML trong các dự án Agile.
“Chương 3: Phương pháp thu thập yêu cầu”, trình bày kỹ thuật tiếp cận các Bên liên
quan nhằm thu thập yêu cầu. Sau đó tôi liệt kê các Epic, Product Backlog và các User
Story thu được sau các buổi trò chuyện, các cuộc họp với các Bên liên quan hoặc với
nhóm phát triển. Tôi cũng đưa ra ví dụ về Scrum Taskboard và bảng Kanban thu được ở

một thời điểm cụ thể trong quá trình thực hiện Sprint.
“Chương 4: Phân tích & Thiết kế Hệ thống” là kết quả của quá trình xây dựng tài liệu
dự án bao gồm: Tài liệu đặc tả yêu cầu người dùng và tài liệu đặc tả yêu cầu hệ thống
Phần mềm hỗ trợ giảng dạy theo mô hình “Vai mẫu” đối với Kịch hát dân tộc. Sau đấy tôi
triển khai nhanh các thiết kế thông qua việc xây dựng các prototype nhằm thu thập phản
hồi từ người dùng.
Cuối cùng là kết luận sau quá trình nghiên cứu, xây dựng luận văn và áp dụng các kiến
thức này vào dự án.

15


Chương 2. Cơ Sở Lý Thuyết
Công nghệ đóng vai trò cầu nối trong mối quan hệ giữa người sử dụng và máy tính, nó
được sử dụng trong một ngữ cảnh cụ thể và bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố trong ngữ cảnh
đó. Việc xác định các yếu tố này giúp người thiết kế cũng như nhóm phát triển xây dựng
các hệ thống công nghệ phần mềm phù hợp với tổ chức, đáp ứng được các yêu cầu của tổ
chức đó.
Dựa trên các phương pháp phân tích, người thiết kế hệ thống cần xác định những người
khác nhau bị ảnh hưởng bởi việc triển khai một hệ thống hay được gọi là các bên liên
quan. Nhu cầu của các bên liên quan là khác nhau và có thể phức tạp và mâu thuẫn vì vậy
cần hệ thống hoá chức năng thông qua việc sử dụng quy trình và phương pháp khoa học
để đảm bảo tính hiệu quả, tính thực tiễn của hệ thống.
Chúng ta sẽ nghiên cứu kỹ hơn về bối cảnh sử dụng của tổ chức và thảo luận một số vấn
đề chung có thể ảnh hưởng đến việc chấp nhận công nghệ trong các tổ chức. Sau đó
chúng ta xem xét một số cách tiếp cận để mô hình hóa bối cảnh xã hội - tổ chức và yêu
cầu của các bên liên quan trong đó.
Thu thập yêu cầu là một phần quan trọng của tất cả các phương pháp kỹ thuật phần mềm
nhưng thường hoạt động này tập trung chủ yếu vào các yêu cầu chức năng của hệ thống những gì hệ thống phải có khả năng làm được - ít nhấn mạnh vào các vấn đề về con
người, các vấn đề phi chức năng như tính khả dụng và mức độ chấp nhận được, … Ngay

cả khi những vấn đề này được xem xét, chúng chỉ có thể phản ánh quan điểm của người
quản lý về nhu cầu của người dùng hơn là thu thập thông tin từ người dùng. Các mô hình
yêu cầu của các bên liên quan được xây dựng để đảm bảo sự cân bằng trong quá trình xây
dựng yêu cầu chức năng và yêu cầu phi chức năng bằng cách xác định nhu cầu của tất cả
các bên liên quan, bao gồm cả người sử dụng và bất cứ ai khác bị ảnh hưởng bởi hệ
thống, đặt trong bối cảnh mà hệ thống sẽ được sử dụng.
Tôi bắt đầu chương này bằng việc trình bày các khái niệm cơ bản về yêu cầu người dùng
sau đó thảo luận về một số vấn đề phát sinh trong tổ chức khi áp dụng các giải pháp công
nghệ mới. Tiếp đến tôi phác thảo một số mô hình và phương pháp có thể được sử dụng để
nắm bắt quan điểm rộng hơn về yêu cầu của các bên liên quan, bao gồm các mô hình xã
hội – kỹ thuật (Socio-Technical models), phương pháp các hệ thống mềm (Soft Systems
16


Methodology), thiết kế hợp tác (Participatory Design) và phương pháp nhân chủng học
(Ethonographic Approach).
Trọng tâm của luận văn này tôi tập trung tìm hiểu về quy trình xử lý yêu cầu người dùng
bằng phương pháp Agile Scrum kết hợp hiệu quả các công cụ mô hình hoá trong UML.

2.1. Yêu cầu
Trong các ngành kỹ thuật, một yêu cầu (Requirement) là một đòi hỏi được tài liệu hóa về
các chức năng và đặc điểm của một sản phẩm hoặc dịch vụ. Thuật ngữ này thường được
dùng trong các ngành kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm.
Trong cách tiếp cận truyền thống của ngành kỹ nghệ, các tập yêu cầu được dùng làm đầu
vào cho các giai đoạn thiết kết trong quá trình phát triển sản phẩm.
Pha phát triển các yêu cầu có thể được thực hiện sau một nghiên cứu tiền khả thi
(Feasibility Study), hoặc một pha phân tích khái niệm của dự án. Pha yêu cầu có thể được
chia thành các phần: thu thập yêu cầu (từ những người có vai trò quan trọng đối với sản
phẩm/dịch vụ), phân tích yêu cầu (kiểm tra tính nhất quán và hoàn chỉnh), định nghĩa yêu
cầu (viết các yêu cầu mang tính mô tả dành cho các nhà phát triển), và đặc tả (tạo cầu nối

đầu tiên giữa các yêu cầu và thiết kế).

2.1.1. Yêu cầu trong kỹ nghệ hệ thống và kỹ nghệ phần mềm
Có ba loại yêu cầu: yêu cầu chức năng, yêu cầu phi chức năng (hay yêu cầu hiệu năng
hoặc yêu cầu chất lượng dịch vụ), và mục tiêu thiết kế.
Yêu cầu chức năng mô tả xem hệ thống phải làm gì, nghĩa là hệ thống phải có khả năng
thực hiện những công việc gì. Ví dụ: "Hệ thống cần lưu trữ tất cả chi tiết về đơn đặt hàng
của khách hàng".
Yêu cầu phi chức năng là các ràng buộc về các loại giải pháp thỏa mãn các yêu cầu chức
năng. Các yêu cầu này mô tả về chính hệ thống, và về việc nó cần thực hiện các chức
năng của mình tốt đến mức độ nào, chẳng hạn yêu cầu loại này là yêu cầu về tính sẵn có,
khả năng kiểm thử, khả năng bảo trì, và tính dễ sử dụng. Có thể chia các yêu cầu phi chức
năng thành hai loại:
17


1. Ràng buộc về hiệu năng: chẳng hạn "hệ thống cần phục vụ liên tục từ 5 giờ sáng
đến 9 giờ tối.", "mỗi đơn đặt hàng cần được lưu trữ trong tối thiểu 7 năm".
2. Ràng buộc về quá trình phát triển hệ thống: Thời gian, tài nguyên, chất lượng. Ví
dụ: khi nào hệ thống cần hoàn thành (thời gian); tổng chi phí cho phát triển hệ thống
(tài nguyên); cần áp dụng các tiêu chuẩn nào cho quá trình phát triển hệ thống, trong

đó có các phương pháp quản lý dự án và phát triển hệ thống (chất lượng).
Mục tiêu thiết kế là các hướng dẫn cho việc lựa chọn giải pháp. Có nhiều tính năng quan
trọng đối với một hệ thống, nhưng nhiều trường hợp không thể có giải pháp đạt được mọi
tính năng ở mức tối ưu. Do đó cần có một thứ tự ưu tiên, tính năng nào cần được ưu tiên
hơn tính năng nào. Nếu khách hàng không mô tả thứ tự ưu tiên, nhà phát triển phần mềm
sẽ tự chọn thứ tự và thứ tự này có thể không phải cái mà khách hàng mong muốn.
Một tập hợp các yêu cầu định nghĩa các tính chất hay tính năng của hệ thống cần xây
dựng. Một danh sách yêu cầu 'tốt' thường tránh nói đến chuyện hệ thống cần thi hành các

yêu cầu bằng cách nào, mà để các quyết định dạng này cho người thiết kế hệ thống. Việc
mô tả cách cài đặt hệ thống được gọi là thiên kiến cài đặt (Implementation Bias).

2.1.2. Một số nhân tố trong phát triển yêu cầu
Việc trình bày các yêu cầu ở một cách lý tưởng là rất khó. Người dùng khó hình dung được
hết những thông tin nào là cần thiết cho các nhà phát triển, và hai bên có thể không thực sự
hiểu các cách diễn đạt của nhau. Thông thường, người ta thuê Người dùng chuyên gia
(Expert User) làm cầu nối giữa người dùng và các nhà phát triển. Những người dùng chuyên
gia này có thể biểu đạt các yêu cầu chức năng sao cho chúng có thể dễ chuyển thành một tính
năng thiết kế của hệ thống, trong khi người dùng cuối (End User) vẫn hiểu được.

2.1.3. Các yêu cầu tốt
Theo lý thuyết, các yêu cầu tốt nên có các tính chất sau:
Cần thiết – Cái cần phải nhắc đến nếu không hệ thống sẽ thiếu một phần tử quan
trọng mà không một thành phần nào khác của hệ thống có thể bù lại được.
Không mù mờ đa nghĩa – Chỉ có một cách hiểu
Ngắn gọn súc tích – Được diễn đạt bằng ngôn ngữ mô tả ngắn gọn và dễ hiểu,
trong khi vẫn truyền đạt được nội dung cốt yếu của yêu cầu
18


Nhất quán – Không mâu thuẫn với một yêu cầu khác; các yêu cầu sử dụng cùng
hệ thống ngôn ngữ và thuật ngữ cho các khái niệm.
Hoàn chỉnh – Các nội dung được trình bày đầy đủ tại chỗ để người đọc không
phải xem thêm tài liệu khác để có thể hiểu được nội dung của yêu cầu.
Đạt được – Một khối lượng thực tiễn có thể được thực hiện trong lượng tiền/tài
nguyên/thời gian có được
Kiểm thử được – Phải có khả năng xác định xem yêu cầu đã được thỏa mãn hay
chưa bằng một trong 4 phương pháp duyệt (inspection), phân tích, trình diễn, hoặc
kiểm thử (test).

2.1.4. Khả năng kiểm thử
Hầu hết các yêu cầu cần có khả năng kiểm thử được. Nếu không, phải sử dụng một
phương pháp kiểm định khác (ví dụ phân tích, duyệt lại thiết kế). Các yêu cầu kiểm thử
được là một thành phần quan trọng của việc kiểm định (Validation).
Một số yêu cầu không thể kiểm thử được do chính cấu trúc của nó. Trong đó có các yêu cầu
nói rằng hệ thống cần luôn luôn hay không bao giờ thể hiện một tính chất nào đó. Việc kiểm
thử thích đáng cho các yêu cầu này sẽ cần đến một chu trình kiểm thử vô hạn. Những yêu cầu
như vậy cần được viết lại để nói về một khoảng thời gian có tính thực tế hơn.
Các yêu cầu phi chức năng không kiểm thử được có thể vẫn được giữ để làm tài liệu về chủ

ý của khách hàng; tuy nhiên, chúng thường dẫn đến các yêu cầu quy trình mà chúng được
xác định là một phương pháp thực tiễn cho việc thỏa mãn yêu cầu ban đầu. Ví dụ, một yêu
cầu phi chức năng rằng không được có các Backdoor có thể được thỏa mãn bằng cách
thay nó bằng một yêu cầu quy trình rằng cần sử dụng phương pháp lập trình cặp ( Pair
Programming).

2.1.5. Các thay đổi đối với các yêu cầu
Theo thời gian, các yêu cầu có thể thay đổi. Trong trường hợp này, một khi đã được xác
định và thông qua, các yêu cầu cần được đưa vào quy trình Kiểm soát thay đổi (Change
Control). Với nhiều dự án, một số yêu cầu được thay đổi trước khi hệ thống được hoàn
thiện. Đặc tính này của các yêu cầu đã dẫn đến các nghiên cứu và thực hành về quản lý
yêu cầu (Requirements Management).
19


2.1.6. Tính cần thiết của sự chính xác trong các yêu cầu phần mềm
Một số phương pháp luận Kỹ nghệ phần mềm hiện đại, chẳng hạn như Lập trình cực đoan
(Extreme Programming), đã nghi ngờ sự cần thiết của các yêu cầu phần mềm được mô tả
chính xác - cái mà các phương pháp luận này coi là một cái đích di động. Thay vào đó, họ

mô tả các yêu cầu một cách phi hình thức bằng các "Câu chuyện người dùng" hay User
Story (Yêu cầu được viết ngắn gọn trong một cái thẻ nhỏ với nội dung giải thích một khía
cạnh của những gì mà hệ thống cần làm), và tạo một chuỗi các trường hợp kiểm thử chấp
nhận (Acceptance Test Case) cho User Story này.

2.2. Phân tích yêu cầu
Phân tích yêu cầu là việc xác định các yêu cầu cho một hệ thống mới hoặc hệ thống đã
triển khai dựa trên các để xuất, mong muốn của những người có vai trò quan trọng đối với
hệ thống, chẳng hạn người sử dụng đưa ra. Việc phân tích yêu cầu có ý nghĩa quan trọng
đối với thành công của một dự án.
Quá trình phân tích yêu cầu một cách có hệ thống còn được gọi là kỹ nghệ yêu cầu
(Requirements Engineering). Đôi khi nó còn được gọi một cách không thật chính xác bằng
những cái tên như thu thập yêu cầu (Requirements Gathering, Requirements Capture),
hoặc đặc tả yêu cầu (Requirements Specification). Thuật ngữ "phân tích yêu cầu" còn được
áp dụng cụ thể cho công việc thuần túy phân tích (thay vì các việc khác chẳng hạn như làm
rõ yêu cầu hay viết tài liệu yêu cầu).

2.2.1. Các kỹ thuật chính
Về khái niệm, việc phân tích yêu cầu bao gồm ba loại hoạt động sau:
Làm rõ yêu cầu (Eliciting Requirements): Giao tiếp với khách hàng và người sử dụng để
xác định các yêu cầu của họ.
Xem xét yêu cầu (Analyzing Requirements): Xác định xem các yêu cầu được đặt ra có ở
tình trạng không rõ ràng, không hoàn chỉnh, đa nghĩa, hoặc mâu thuẫn hay không, và giải
quyết các vấn đề đó.

20


Làm tài liệu yêu cầu (Recording Requirements): Các yêu cầu có thể được ghi lại theo
nhiều hình thức, chẳng hạn các tài liệu ngôn ngữ tự nhiên, các Tình huống sử dụng (Use

Case), Câu chuyện người dùng (User Story), hoặc các đặc tả tiến trình.
Pha phân tích yêu cầu có thể là một quá trình dài và khó khăn, cần đến nhiều kĩ năng tâm lý
khéo léo. Các hệ thống mới làm thay đổi môi trường và các mối quan hệ giữa con người, do
đó điều quan trọng là phải xác định được tất cả những người có vai trò quan trọng, xem xét
tất cả các nhu cầu của họ và đảm bảo rằng họ hiểu được các hàm ý của hệ thống mới. Các
nhà phân tích có thể sử dụng một số kĩ thuật để làm rõ các yêu cầu của khách hàng. Trong
lịch sử, các kỹ thuật này bao gồm các cuộc phỏng vấn, thành lập các Nhóm trọng tâm (Focus
Group) với các cuộc họp bàn về yêu cầu (Requirements Workshops), và tạo ra các danh sách
yêu cầu. Các kỹ thuật hiện đại hơn gồm có Tạo nguyên mẫu (Prototyping), và Tình huống sử
dụng (Use Case). Khi cần thiết, nhà phân tích sẽ kết hợp các phương pháp này để thiết lập
các yêu cầu chính xác của những người có vai trò quan trọng, nhằm mục đích xây dựng một
hệ thống thỏa mãn các yêu cầu doanh nghiệp.

2.2.2. Các vấn đề
2.2.2.1. Vấn đề về người dùng và khách hàng
Trong cuốn Rapid Development, Steve McConnell đã liệt kê một loạt các khả năng người
dùng có thể cản trở quá trình thu thập yêu cầu:
1. Người dùng không hiểu họ muốn gì
2. Người dùng không tuân theo một bộ yêu cầu đã được tài liệu hóa
3. Người dùng nhất định đòi hỏi các yêu cầu mới sau khi chi phí và kế hoạch phát triển
đã được hoạch định xong.
4. Mức độ giao tiếp với người dùng là thấp
5. Người dùng thường không tham gia các đợt thẩm định hoặc không thể tham gia.
6. Người dùng không hiểu kỹ thuật
7. Người dùng không hiểu quy trình phát triển.
Những điều này có thể dẫn tới tình huống khi yêu cầu người dùng liên tục thay đổi ngay
cả khi việc phát triển hệ thống hay sản phẩm đã được bắt đầu.

21

2.2.2.2. Vấn đề về kỹ sư – nhà phát triển
Trong quá trình phân tích yêu cầu, các vấn đề sau có thể nảy sinh từ phía các kỹ sư và nhà
phát triển.
Nhân viên kỹ thuật và người dùng cuối có thể có ngôn từ khác nhau. Kết quả là họ có thể
tin rằng họ hoàn toàn đồng thuận cho đến khi sản phẩm hoàn thiện được đưa ra.
Các kỹ sư và nhà phát triển có thể cố lái cho các yêu cầu khớp với một hệ thống hay mô
hình sẵn có, thay vì phát triển một hệ thống theo sát nhu cầu của khách hàng
Việc phân tích có thể do các kỹ sư hoặc lập trình viên thực hiện, thay vì các nhân viên có
kỹ năng và kiến thức miền ứng dụng để có thể hiểu các nhu cầu của khách hàng một cách
đúng đắn

2.2.2.3. Vấn đề về tổ chức
Vấn đề mang tính tổ chức nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình xây dựng hệ thống
thông tin cho tổ chức đó. Những yếu tố này thông thường bắt nguồn từ chức năng của hệ
thống và có thể liên quan đến những cá nhân không bao giờ sử dụng nó nhưng họ thường
lại là những tác nhân quyết định sự thành công hay thất bại của hệ thống phần mềm.
1. Sự không hợp tác từ người dùng cuối là người không ra quyết định cho việc áp
dụng hệ thống phần mềm vào tổ chức.
2. Phần mềm làm ảnh hưởng tới quyền hạn và quyền lợi của một hoặc nhiều các bên
liên quan.
3. Phần mềm xử lý cứng nhắc các quy trình nghiệp vụ mà tổ chức đang vận hành
4. Chi phí phải trả và lợi ích đạt được khi sử dụng phần mềm là không tương xứng

2.2.3. Các giải pháp
Một giải pháp đối với các vấn đề về giao tiếp là thuê các chuyên gia về doanh nghiệp
hoặc chuyên gia phân tích hệ thống.
Các kỹ thuật được đưa ra trong thập kỉ 1990 như Tạo nguyên mẫu (Prototyping), UML,
Tình huống sử dụng (Use Case) và Phát triền phầm mềm linh hoạt (Agile software
development) cũng đã được dùng làm giải pháp cho các vấn đề trên.

22


2.3. Kỹ nghệ yêu cầu truyền thống
Như chúng ta đã thấy, những vấn đề có thể xuất hiện khi một hệ thống được xây dựng mà
không có sự hiểu biết đầy đủ về tất cả những người sẽ bị ảnh hưởng bởi nó. Nhưng làm
thế nào chúng ta có thể hiểu rõ hơn và hỗ trợ các tổ chức có cấu trúc phức tạp, khi các
nhóm làm việc và các nhu cầu của bên liên quan có khả năng mâu thuẫn lẫn nhau? Chúng
ta bắt đầu bằng cách thu thập và phân tích các yêu cầu, nhưng chúng ta cần phải làm việc
này trong hoàn cảnh mà các công việc của tổ chức vẫn đang diễn ra, có tính đến sự phức
tạp của các mối quan tâm của các bên liên quan khác nhau và các cấu trúc và quy trình
hoạt động trong các nhóm làm việc.
Phần tiếp theo trình bày một số phương pháp tiếp cận: Mô hình kỹ thuật-xã hội (SocioTechnical Modeling), phương pháp các hệ thống mềm (Soft Systems Methodology), thiết
kế hợp tác (Participatory Design), phương pháp nhân chủng học (Ethnographic Methods)
và điều tra theo ngữ cảnh (Contextual Inquiry). Các phương pháp này có hướng tiếp cận
hơi khác nhau cho cùng một vấn đề nhưng đều nhằm mục đích để hiểu được thực tế của
bối cảnh công việc và quan điểm khác nhau của các bên liên quan. Các phương pháp này
cũng cho thấy công nghệ có thể được triển khai thành công chỉ khi nó được thực hiện với
một sự hiểu biết về bối cảnh sử dụng. Trước khi chúng ta xem xét chi tiết hơn những
phương pháp tiếp cận này, chúng ta cần làm rõ ý nghĩa của thuật ngữ "Các bên liên quan".

2.3.1. Bên liên quan
Hiểu được các bên liên quan là yếu tố then chốt để tiếp cận tối đa các yêu cầu, vì trong
một môi trường tổ chức, nó không chỉ đơn giản là người dùng cuối bị ảnh hưởng bởi việc
giới thiệu công nghệ mới. Bên liên quan có thể được định nghĩa là bất cứ ai bị ảnh hưởng
bởi sự thành công hay thất bại của hệ thống. Các nhóm bên liên quan theo cách tiếp cận
CUSTOM là:
Các bên liên quan chính là những người thực sự sử dụng hệ thống - những người
dùng cuối.
Các bên liên quan thứ cấp là những người không trực tiếp sử dụng hệ thống,

nhưng nhận được kết quả từ nó hoặc cung cấp đầu vào cho nó (ví dụ như ai đó
nhận được báo cáo do hệ thống sản xuất).
23


Các bên liên quan cấp cao là những người không thuộc hai nhóm đầu tiên nhưng
những người trực tiếp bị ảnh hưởng bởi sự thành công hay thất bại của hệ thống (ví dụ
giám đốc có lợi nhuận tăng hoặc giảm tùy thuộc vào sự thành công của hệ thống).

Tạo điều kiện thuận lợi cho các bên liên quan là những người có liên quan đến việc thiết
kế, phát triển và bảo trì hệ thống. Mục tiêu của nhóm thiết kế là đáp ứng nhu cầu của càng
nhiều bên liên quan càng tốt. Tuy nhiên, thực tế là nhu cầu của các bên liên quan thường
là mâu thuẫn với nhau.

2.3.2. Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật (Socio-technical models)
Các mô hình Xã hội – Kỹ thuật sử dụng các phương pháp khác nhau nhằm nắm bắt yếu tố
như:
Vấn đề được giải quyết: Cần phải hiểu tại sao công nghệ này lại được đề xuất và
các vấn đề nó có thể giải quyết.
Các bên liên quan bị ảnh hưởng, bao gồm Chủ yếu (Primary), Thứ yếu
(Secondary), Hạng thứ ba (Tertiary) và Thực hiện (Facilitating), cùng với mục đích
và nhiệm vụ của những bên liên quan này.
Các nhóm làm việc trong tổ chức, cả chính thức và không chính thức.
Các thay đổi hoặc chuyển đổi sẽ được hỗ trợ.
Công nghệ được đề xuất và cách thức hoạt động trong tổ chức. Những khó khăn
bên ngoài, các ảnh hưởng và các biện pháp thực hiện.
Thông tin được thu thập bằng các phương pháp như phỏng vấn, quan sát và tổ chức các
cuộc họp giữa các bên và phân tích tài liệu. Các phương pháp hướng dẫn quá trình thu
thập thông tin này và giúp nhà phân tích hiểu được những yêu cầu cần thiết cho quá trình
phát triển dự án. Bằng cách cố gắng hiểu những vấn đề này, phương pháp tiếp cận Xã hội

– Kỹ thuật nhằm cung cấp một cái nhìn chi tiết về vai trò của công nghệ và các yêu cầu
của việc triển khai thành công.
Sau đây tôi trình bày hai phương pháp Xã hội – Kỹ thuật USTM và OSTA để minh họa
cách thức nó hoạt động trong thực tế.

24


2.3.2.1. User skills and Task Match - USTM/CUSTOM methodology
1.

USTM

Phương pháp USTM được chia thành 7 giai đoạn (Stage):
1. Business Case: Một thành viên của nhóm có trách nhiệm đối với Business Case và
đưa ra sự luận giải ban đầu cho hệ thống được đề xuất.
2. Nhóm làm việc: Mục tiêu của giai đoạn này là xác định các nhóm làm việc có liên
quan đến hệ thống đề xuất. Sản phẩm của nhóm làm việc phụ thuộc vào mối quan
hệ của họ với hệ thống, và lựa chọn một nhóm công việc chính và mô tả của nó
một cách chi tiết.
3. Người dùng: Một danh sách người dùng chung được tạo ra, người dùng được phân
loại theo mối quan hệ của họ đối với hệ thống đề xuất. Ba bộ vấn đề được xác
định: quan điểm tổ chức của người dùng, các thuộc tính cá nhân của người dùng
chung, và ‘typical day in life’ của người dùng chung thời điểm hiện tại và khi triển
khai hệ thống đề xuất.
4. Đối tượng: Nhóm được yêu cầu xác định các đối tượng liên quan đến hệ thống đề
xuất, phân loại họ theo mối quan hệ của họ với hệ thống và tạo ra các cấu trúc đối
tượng ban đầu. Thủ tục xác định danh sách các đối tượng bao gồm hai bước: cùng
nhau tạo ra một danh sách các đối tượng bằng cách động não và cùng đánh giá và
đồng thuật về danh sách các đối tượng được chọn.

5. Nhiệm vụ: Một nhiệm vụ được định nghĩa là một hành động được thực hiện bởi
một người dùng chung trên một đối tượng. Một danh sách các nhiệm vụ được tạo
ra, các nhiệm vụ này được tích hợp vào một sơ đồ phân cấp và các mối quan hệ
giữa nhiệm vụ và hệ thống được xác định.
6. Tương tác: Mục đích của giai đoạn này là hiểu mối quan hệ giữa người dùng chung,
đối tượng và nhiệm vụ và để xác định sự khác biệt giữa người dùng, đối tượng và
nhiệm vụ khác nhau. Các thuộc tính được liệt kê để ràng buộc hệ thống cần phải hỗ
trợ chúng nhưng không nêu rõ công nghệ nào cần sử dụng vào thời điểm này.
7. Hợp nhất: Mục đích của giai đoạn này là đánh giá lại Business Case và đưa ra quyết
định cho các hành động tiếp theo. Ngoài ra, chất lượng của thông tin thu thập cũng
được xác định ở giai đoạn này.

25