Sang thu khúc giao mùa tinh tế

Sang thu - khúc giao mùa tinh tế và ấn tượng
Mở bài:
Mùa thu luôn là đề tài, là cảm hứng quen thuộc lâu đời của thơ ca.Trong kho tàng
dân tộc ta đã từng biết đến một mùa thu trong veo trong thơ Nguyễn Khuyến, thu
ngơ ngác trong thơ Lưu Trọng Lư, dào dạt và đượm buồn trong thơ Xuân Diệu.
Tuy đến muộn hơn, thế nhưng nhà thơ Hữu Thỉnh cũng kịp đóng góp một sắc thu
tinh tế và ấn tượng qua bài thơ Sang thu, tạo được dấu ấn đậm nét trong lòng người
đọc.

Thân bài:
Là nhà thơ viết nhiều, viết hay về những con người ở nông thôn, về mùa thu,
những vần thơ của Hữu Thỉnh mang cảm xúc bâng khuâng, vấn vương trước đất
trời trong trẻo, đang biến chuyển nhẹ nhàng. Thơ ông in đậm hồn quê Việt Nam
dân dã, mộc mạc tinh tế và giàu rung cảm.

Mở đầu bài thơ là những tín hiệu giao mùa vô cùng nhẹ nhàng và tinh tế:

“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về”

Những biến chuyển của đất trời lúc giao mùa được nhà thơ cảm nhận trước hết từ
“hương ổi”, mùi hương bình dị của làng quê thân thuộc nhưng mới lạ so với thơ
thu truyền thống. Hương ổi chín thơm nồng, được miêu tả với động từ “phả” đầy
sức gợi và làm hình ảnh thơ trở nên có hồn hơn. Từ “phả” cho ta cảm nhận hương
ổi như sánh lại, đậm đà, thơm nồng. Bởi hương ổi thơm nồng quá nên dường như


từ hương ổi mà nhận ra ngọn gió, chứ không phải nhờ gió mang theo hương ôi. Chỉ
với một từ, Hữu Thỉnh đã giúp cho câu thơ, hình ảnh thơ của mình trở nên sống

động hơn. “Gió se” là ngọn gió đặc trưng của xứ Bắc vào đầu thu. Ngọn gió heo
may se se lạnh, hơi khô là một trong những ấn tượng mà người xứ Bắc xa quê hay
nhớ.

Nhà thơ đâu chỉ cảm nhận những thay đổi của đất trời vào thu bằng khứu giác
(nhận ra hương ổi), bằng xúc giác (cảm nhận được gió se) mà còn bằng cả thị giác
và đón nhận những cảnh sắc thu rất riêng:

“Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về”

Trước mắt nhà thơ, làn sương thu bảng lảng giăng khắp đầu thôn, ngõ xóm. Sương
thu, với biện pháp nhân hóa và từ láy “chùng chình” hiện ra như một con người
đang ngập ngừng trước thời khắc giao mùa, một con người dường như không còn
trẻ nữa để háo hức đến ngay với mùa thu đẹp. Làn sương ấy ấy nửa như đang lưu
luyến mùa hạ, nửa lại như muốn bước đến với mùa thu đẹp. Ngõ, có thể hiểu chăng
vừa là cửa ngõ không gian nối liền đôi thôn xóm, vừa là cửa ngõ thời gian nối liền
hai mùa hạ – thu? Tinh tế và sâu sắc biết mấy cảm nhận của nhà thơ về thiên nhiên
và con người.

Trước những biến chuyển của đất trời, nhà thơ như ngỡ ngàng, bâng khuâng. Cảm
xúc ấy được thể hiện qua những tình thái từ chọn lọc: “bỗng”, “hình như”. Phải
chăng nhà thơ đang thầm hỏi: thu đã về rồi sao, thu về tự bao giờ, sao không lời
báo trước, cho lòng người bôi hôi? Đằng sau không gian làng quê sang thu ấy ta
cảm nhận được tâm hồn nhạy cảm của một tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống
thiết tha.


Cảnh vật thiên nhiên lúc sang thu được tiếp tục gợi tả qua những hình ảnh thơ đẹp
khi đến khổ thơ thứ hai. Hình ảnh thiên nhiên mùa thu được thể hiện ở một không

gian rộng hơn, bao quát hơn: dòng sông, bầu trời:

“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu”.

Vẫn với sự chuyên động thật nhẹ nhàng như hình ảnh sương thu ở khổ thơ trên,
dòng sông vào thu trôi chầm chậm như một con người thảnh thơi, vô sự đang tận
hưởng vẻ đẹp của đất trời, của cụộc đời. Từ láy “dềnh dàng” được dùng với biện
pháp nhân hóa con sông thu gợi cho người đọc cảm giác ấy. Bức tranh thu đang
mang vẻ êm đềm tĩnh lặng ấy bỗng có chút xao động bởi hình ảnh của “đàn chim
vội vã”. Thu đã về mang theo hơi lạnh, sắp sang đông, có lẽ vì thế mà chim “bắt
đầu vội vã” bay về Nam tránh rét chăng? Hay trước khoảnh khắc giao mùa, đàn
chim cũng tràn đầy hứng khởi, vui mừng quá mà vỗ cánh tung bay?

Độc đáo nhất trong cả bài thơ, không riêng gì trong khổ thơ này là hình ảnh “đám
mây mùa hạ/ vắt nửa mình sang thu”. Cái hay, cái độc đáo đến khó giải thích được.
Hình ảnh thơ khiến ta liên tưởng mây trời như một tấm khăn voan mỏng đang vắt
trên bờ giậu thời gian, nửa mang sắc hạ vàng ươm, nửa mang màu thu xanh ngắt.
Thời gian vốn vô hình, qua hình ảnh thơ này bỗng trở nên hữu hình, đầy gợi cảm.

Cả ba hình ảnh trên là tín hiệu của mùa thu sang còn vương lại một chút gì của
cuối hạ. Nhà thơ đã mở rộng tầm quan sát lên chiều cao (chim), chiều rộng (mây)
và chiều dài (dòng sông). Phải chăng có sợi tơ duyên đồng cảm giữa con người với
thiên nhiên đang vào thu. Qua cách cảm nhận ấy, ta thấy Hữu Thỉnh có một hồn
thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên tha thiết, một trí tưởng tượng bay bổng, mênh mang.


Đến khổ thơ cuối, từ cảnh vật thiên nhiên và sự chuyển hóa của đất trời, con người

rút ra những chiêm nghiệm về cuộc đời:

“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi”.

Nếu ở trên, thiên nhiên được cảm nhận qua thị giác, khứu giác, xúc giác thì đến
khổ thơ cuối, thiên nhiên hoàn toàn được cảm nhận bằng thính giác, thị giác trong
trạng thái tĩnh lặng, trầm mặc, ưu tư.

Sang thụ, nắng vần vảng nhưng đã bớt oi nồng, những cơn mưa rào đỏng đảnh chợt
đến chợt đi đặc trưng cho mùa hạ đã vơi dần. Mưa không còn rộn rã nữa, tiếng sắm
cũng vơi bớt đi, hàng cây dường như cũng trầm tư, im lìm hơn. Từ mùa thu thiên
nhiên, hình ảnh thơ còn thể hiện chiều sâu chiêm nghiệm của nhà thơ. “Hàng cây
đứng tuổi” đâu chỉ là hàng cây bên đường lúc vào thu, đó còn là tượng trưng cho
những con người đà từng trải. “Sấm” là những vang động, đổi thay bất thường của
hoàn cảnh. Phải chăng, qua hình ảnh, nhà thơ muốn nói lên rằng: mùa thu đời
người là sự khép lại của những tháng ngày sôi nổi với những bất thường của tuổi
trẻ và mở ra một mùa thu mới, một không gian mới, yên tĩnh, trầm lắng, bình tâm,
chín chắn…trước những chấn động của cuộc đời. Con người khi đứng tuổi sẽ luôn
điềm tĩnh trước những biến động bất thường của cuộc đời.

Sang thu không phải là bài thơ tả cảnh, vịnh cảnh. Ở đó, tác giả mượn cảnh để tả
tình, trong cảnh có tình. Đó là tình yêu thiên nhiên, cảnh sắc đất trời; là những cảm
xúc và suy ngẫm của con người về cuộc đời. Thấp thoáng sau bức tranh thu là hình


ảnh con người từng trải đón nhận những đổi thay của cảnh vật và cuộc đời với một
tâm thế chủ động, điềm đạm và bản lĩnh.

Kết luận:
Sang thu đâu chỉ là sự chuyển giao của đất trời mà còn là sự chuyển giao cuộc đời
mỗi con người. Hữu Thỉnh rất đỗi tinh tế, nhạy bén trong cảm nhận và liên tưởng.
Chính vì vậy những vần thơ của ông có sức lay động lòng người mãnh liệt hơn