Thu thập, tuyển chọn và nghiên cứu quy trình nuôi trồng hai loại nấm ăn và nấm dược liệu hoang dại từ vùng Thất Sơn, An Giang (Luận án tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

HỒ THỊ THU BA

THU THẬP TU ỂN CHỌN VÀ NGHI N
C U QU TR NH NU I TRỒNG H I OẠI
NẤ
N VÀ NẤ
Ƣ C IỆU HO NG ẠI
TỪ V NG THẤT SƠN N GI NG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Chuyên ngành: Công Nghệ Sinh Học
Mã ngành: 94 20 2001

Cần Thơ 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

HỒ THỊ THU BA

THU THẬP TU ỂN CHỌN VÀ NGHI N
C U QU TR NH NU I TRỒNG H I OẠI
NẤ
N VÀ NẤ
Ƣ C IỆU HO NG ẠI
TỪ V NG THẤT SƠN N GI NG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Chuyên ngành: Công Nghệ Sinh Học
Mã ngành: 94 20 201

CÁN BỘ HƢỚNG DẪN
PGS TS TRẦN NH N
TS

I THỊ

NG

INH IỆU

Cần Thơ 2019



LỜI CẢM TẠ
Đầ
Ngh Sinh Họ
T
ạo

V

K oa Sa Đại Họ
ễ

N
a G

o

ứu và Phát Triển Công
H
T
Đạ ọ ầ
ọ

Xin chân thành c
ầy PGS.TS. Trầ N
dẫn trong suốt th i gian thực hi n lu n án.

Dũ

X
Thành Hổ. GS.TSKH. Trịnh Tam Ki
thức cần thi t và kinh nghi

ầy PGS.TS. Phạm
n tình truy
ạt ki n

Xin trân trọng c
PGS.TS. Nguyễ Vă T
TS
Ngôn, PGS.TS. Nguyễn Hữu Hi
báo trong suốt khóa học.
Ga

N

ạo

ũ
u ki

Xin c
e
T
N ọ Đ
quá trình học t p.

ể
N

o

ẫ

o

n tình chỉ

ầy cô PGS.TS. Nguyễ M
ù T ị Minh Di PGS TS T
T ọng
ấp cho tôi những ki n thức quý

ửi l i bi
o

n quý thầ
ì

ễn Thị T a
e s

Ga

e
ỡ

T

Đại Học An
T ần Thu n, em
ộng viên tôi trong suốt

Xin chân thành c
a N
ễ Vă
ì
Ha (V Đ Dựng),
anh Ẩ …
ất nhi u bà con Núi Cấ N D
ỗ trợ
ỡ
mang thầy trò chúng tôi trong suốt th i gian tìm ki m những loài nấm m i.
Đặc bi ũ
a

n lý Núi Cấ
ễn phí hoàn toàn vé vào
cổng cho thầy trò chúng tôi suốt bố ă
a
Xin trân trọng c

ất c
Cần Thơ, ngày 14 tháng 12 năm 2017

i


TÓM TẮT
Lu
“Thu th p, tuyển chọn và nghiên cứu quy trình nuôi tr ng hai
loại nấ ă
ấ
ợc li u hoang dại từ vùng Thấ S
A Ga ”
ợc
thực hi n v i mục tiêu xây dựng quy trình tố
ng một loại nấ ă
và một loại nấ
ợc li u m i. Lu
ợc hoàn thành v i bốn nội dung.
Nội dung thứ nhất là thu th
ợc 28 mẫu nấm hoang dại từ tự
o
ó
có 5 mẫu nấ ă 7 ẫu nấ

ợc li u, 5 mẫu nấ
ộc và 11 mẫ
a
ịnh. Dựa theo k t qu
u tra và kh o sát từ
ịa
ng
th i dựa eo ặ
ể
ì
ì
ự gen Internal Transcribed S a e
o
ấ
ợ
ị
nấm t ợng hoàng (Phellinus sp.), linh chi tầng
(Ganoderma applanatum), nấm vân chi (Trametes sp.), nấm dai (Lentinus
squarrosolus). Nội dung thứ a
ị
ộc tính cấp c ă
ẫu nấ
u
ộc tính cấp trên chuộ
ợc bố o
ợng
hoàng, linh chi tầng, nấm dai và nấm vân chi. Nội dung ti
eo
ịnh
thành phầ

ỡ
ợc tính của bốn loài nấ
ợc chọn trên. K t
qu cho thấy hai loài nấm là nấm t ợng toàng Phellinus sp. và nấm dai
Lentinus squarrosolus có giá trị
ỡ
ợ
ao o ó a o
nấ
ợc chọ ể ti p tục các nghiên cứ X
ị
ộ
ng
diễn nấm t ợng hoàng trên chuột, k t qu chuộ o o
ì
ng trong
th i gian thử nghi m. Ti p tục thử tác dụng của nấm t ợng hoàng trên dòng
t
o
K562
ại trự
H T116
apoptosis
ợc kích hoạt, t
o
a ă
ể
a ă
n
ộ. Nội dung cuối cùng là nghiên cứu quy trình nuôi tr ng nấ ă

nấm dai Lentinus squarrosolus và nấ
ợc li u là nấm t ợng hoàng
Phellinus sp. Quy trình nuôi tr ng nấm dai Lentinus squarrosolus: M
ng
nhân giống cấp một tốt nhất v i 6 ngày g m PDA bổ s
c dừa, môi
ng nhân giống cấp hai g m lúa bổ s
5%
ợc chọn v i th i gian
12
ng nuôi tr
ợc chọ
90% ù
a
ao s ổ
sung 5% cám và 5% bột bắp v 70
ă ắng bịch và ra thể qu sau 28
Đối v i quy trình nuôi tr ng nấm t ợng hoàng Phellinus sp. môi
ng nhân giống cấp một tốt nhất v 6
PDA
ng nhân giống
cấp hai g m lúa bổ s
5%
ợc chọn v i th i gian 12 ngày và môi
ng nuôi tr
ợc chọ
90% ù
a
ao s ổ sung 5% cám và
5% bột bắp v 50

ă ắng bịch và nấm ra thể qu sau 70 ngày.
Từ khóa: Nấ
oa
ầ
ấ
a ấ

ạ

ù

T ấ S

ii

ấ

ợ

o

ấ


ABSTRACT
The dissertation, entitled “Collecting, selecting and the studying the
cultivation of a wild edible mushroom and a wild medicinal mushroom in the
T a So e o A G a
o
e“ was o

e establish the optimal
procedure for cultivation of a wild edible mushroom and a wild medicinal
mushroom . There were four main research contents. The first content was that
twenty-eight wild mushroom samples were collected, whereas there were five
edible mushrooms, seven medicinal mushrooms, five poisonous mushrooms
and eleven unidentified mushrooms. Based on the results of surveys,
questionares, and morphological and Internal Transcribed Spacer sequences
characteristics, five mushrooms were identified as Linh Chi Tang mushroom
(Ganoderma applanatum), Van Chi mushroom (Trametes sp.), Thuong Hoang
mushroom (Phellinus sp.), Dai mushroom (Lentinus squarrosolus) and Moc
Ba Hue mushroom.
The second research content was evaluating acute
toxicity of the selected mushrooms, and the results showed that all 5 wild
mushroom species were not toxic to tested mice. Subsequently, all 5 wild
mushrooms were isolated using PDA medium, and only four mushrooms
consisting of Linh Chi Tang mushroom, Van Chi mushroom, Thuong Hoang
mushroom, Dai mushroom were successfully isolated. The third research
content related to determination of nutrient contents and pharmaceutical
activity of the selected mushrooms. As a result, Phellinus sp. and Lentinus
squarrosolus were selected for further experiments. The sub-chronic toxicity
was also evaluated on mice, and the tested mice had no effects. The activity of
Thuong Hoang mushroom was examined using K562 blood cancer cells and
HCT116 colorectal cancer cells. The cancer cells reduced when the
concentrations of sample were increased. The final content focused on the
cultivation of Phellinus sp. and Lentinus squarrosolus. For the Lentinus
squarrosolus mushroom, the best medium for the first propagation was PDA
added coconut milk with 6 days growth in vitro; the best medium for the
second propagation was intact rice + 5% rice bran with 12 days developing in
the culture bottle; and the optimal medium for fruit body development with
high yield was 90% rubber sawdust + 5% rice bran + 5% corn flour with 70

days full development and 28 days for harvesting of fruit bodies. For the
Phellinus sp. mushroom, the best medium for the first propagation was PDA
with 6 days growth in vitro; the best medium for the second propagation was
intact rice + 5% rice bran with 12 days in the culture bottle; and the optimal
medium for fruit body development with high yield was 90% rubber sawdust
+ 5% rice bran + 5% corn flour with 50 days for full development and 70 days
for harvesting of fruit bodies
Key words: wild mushroom in the That Son region, Phellinus sp.,
Trametes sp., Ganoderma applanatum and Lentinus squarrosolus.

iii


CAM KẾT KẾT QUẢ
T
a
oa
ì
ứu của b n thân và thầy
ng dẫn. Các số li u, k t qu trình bày trong lu
ự
a
ợc ai công bố trong bất kỳ lu
o
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

Tác giả luận án

PGS. TS. Trần Nhân ũng

Hồ Thị Thu Ba

iv


MỤC LỤC

ỤC ỤC

v

NH S CH ẢNG

viii

NH S CH H NH

x

DANH MỤC C C TỪ VIẾT TẮT

xii

CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU

1

1 1 Đ t vấn ề

1

12

1

c ti u v n i dung nghi n c u

1 2 1 Mụ

…………………… ……… ………………………… …

1 2 2 Nộ

ứ ………………………………………… ……

1
2

1 3 Đ i tƣ ng v ph m vi nghi n c u

2

1 3 1 Đố

ứ ………………………………… …………

2

ứ ………………………………………………

2

ợ

132P ạ

1.4 Những óng góp mới ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án...

2

CHƢƠNG 2 TỔNG QU N TÀI IỆU

3

21

3

h i qu t về nấm trồng

2 1 1 Nấ

s

212G

ị

2.1.3 Nấ

ă

ọ

ấ

ỡ

……………… …………… …………

3

ợ

5

ủa ấ

… …………… ……

sự phát triể

ữ

………………

…

2 2 Sự ph t triển nghề trồng nấm

10
11

ă

……………

11

2.2.2 Sự phát triển ngh tr ng nấm trên th gi

…………………………

12

Vi Na

…………………………

15

2.2.1 Lịch sử phát triển ngh tr ng nấ
2.2.3 Sự phát triển ngh tr ng nấm

ấ

ợc li

2 3 C ng nghệ trồng nấm
231S

ì

2 3 2 Meo

ố

ấ

ng nấ … … ………………………

………………………………………… …………

233

ấ

2 3 4 G eo
235

16

ă

eo
só (

ủ a

ấ

16
17

…… ……………… 17

……………………………… ………………

18

……………… ………

19

ố

2 4 Định danh nấm ăn v nấm dƣ c liệu

20

2 5 C c phƣơng ph p x c ịnh ho t tính gây c tế b o v cơ chế tác
ng kh ng ung thƣ của m t s
loài nấm dƣ c liệu
. 22
v


2.6 Các nghiên c u có li n quan

23

Vi Na

2.6.1 Các nghiên cứu v khu h nấm
ă

25

CHƢƠNG 3 PHƢƠNG TIỆN VÀ PHƢƠNG PH P NGHI N C U

27

3 1 Phƣơng tiện nghi n c u

27

311T

27

a

ịa

312N

ể

ợc li u

Vi Na

23

…………

2.6.2 Các nghiên cứu v nấ

ấ

………………………

………………………………………… …

…………………………………… ………… ……

3 1 3 Hóa

ấ ……………………………………………………………

314T

ị

ụ

27
27

ụ ……………………………… ……… ………… 27

3 2 Phƣơng ph p nghi n c u

28

321S
ột số o ấ
n vùng rừng núi Thấ S AG
u tra
kh o s
ịa
ì a
o
ấm sử dụ
ợ
ịnh 28
danh các loài nấm này ………………………………………
322X
và nấ

ị
ộc tính cấp, phân l p và gi i trình tự gen các loài nấ
ợc li u hoang dại không chứa ộ
……………

323 X
ịnh thành phầ
ỡ
ợ
ộ
diễn và thử

ộng của nấm trên dòng t
o
trự
……………………………………………… … …

ă
29
ng
ại 33

3.2.4 Nghiên cứ
ì
o
ỉnh hai chủng
nấ
ợc tuyển chọ ………………………… …… ……
43
CHƢƠNG 4

ẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

48

4 1 Sƣu tập m t s lo i nấm lớn ở vùng rừng núi Thất Sơn n Giang
iều tra khảo s t ngƣời dân ịa phƣơng tìm ra c c lo i nấm sử d ng
ƣ c
ịnh
danh
các
loài

nấm
này

48

4.1.1 Thu th p mẫu nấm l n ……………………… ……………………

48

4 1 2 Đ u tra kh o sát các mẫu nấ

53

4 1 3 Định danh các loài nấ

ợc chọ ………… ………………

ợc chọ

eo ì

…………………

54

4 2 X c ịnh c tính cấp, phân lập và giải trình tự gen các loài nấm
ăn v nấm dƣ c liệu hoang d i không ch a c tính
58
421 X

ị
ộc tính cấp các mẫu nấ
ợc chọn từ
ịa
…………………………………………………………………… 58

4.2.2 Phân l p các loài nấ

ợc chọn lọc

………………………

63

4.2.3 Gi i trình tự ITS
ịnh loài dựa o ặ
ểm hình thái và trình 65
tự ITS ……………………………………………………………………
vi


4 3 X c ịnh thành phần dinh dƣỡng dƣ c tính
c tính b n trƣờng
diễn và thử t c ng của nấm trên dòng tế b o ung thƣ m u v ung 68
thƣ i trực tr ng
431X

ịnh thành phầ

ỡ

ợ

ng diễ …

68

432X
ịnh thành phầ
ợc tính trong hai mẫu nấm linh chi tầng và
ợ
o
……………………………………………………………
69
433
X
ị
ộ
ng diễn nấm t ợng hoàng
…………………………………………………………………………….. 71
434 X
ịnh kh ă
ụng v i t
o
ủa nấm t ợng
hoàng Phellinus s ………………………………………… …………… 81
4.4 Nghiên c u quy trình c ng nghệ nu i trồng ho n chỉnh hai chủng
nấm ã ƣ c tuyển chọn
85
4.4.1 Nghiên cứu quy trình nuôi tr ng nấm dai Lentinus squarosolus……

85

ợng hoàng Phellinus sp. ..

93

4.4.2 Nghiên cứu quy trình nuôi tr ng nấm t
CHƢƠNG 5

ẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

105

5.1 Kết luận

105

5.2 Kiến nghị

105

TÀI LIỆU THAM KHẢO

107

PHỤ LỤC

120

vii


DANH SÁCH BẢNG
B ng

trang
…………………………… … 11

2.1 Lịch sử nuôi tr ng một số loài nấ

ợng nấm tr ng trên th gi i từ ă

2.2 Tổng s
2.3 S

ợng nấm tr ng phổ bi n trên th gi

2.4 S

ợng nấm (tấ

ợ

o ă

1960
ă

1981

2003

3.1 B ng kh o sát thông tin nấm l n từ
sấy 60

2002 …
1997 …

14

ịa

29

…… …

ợng nấ

3.3 Khố

ợng cao nấm sau khi chi …………………………… …

và nấ

3.4 Thành phần một ph n ứng PCR thể
35Q

ì

ị

ợ

36Q

ì

ị

ợng GPT o

37Q

ì

ị

ợ

Poe

38Q

ì

ị

ợ

ea

39Q

ì

ị

ợ

3 10 Q

ì

ị

GOT o

13

2004 ……… …

3.2 Khố

a

o

12

……… …

30

25 µ ………………… …

30
32

………………………… … 37
o

………………………… …

38

……………………… …

38

…………………………

39

o

ea o

……………………………

ợng tryglyceride trong

……………………

41

ợ …………

48

4.1 B ng phân loại các loài nấm hoang dại thu th
ịa

4.2 Kh o sát thông tin nấm l n từ

40

………… … 54

4.3 K t qu
tầ …

ộc tính cấ

o

ao

c và cao c n nấm linh chi 58

4.4 K t qu
o
…

ộc tính cấp

o

ao

c và cao c n nấ

4.5 K t qu

ộc tính cấ

o

ao

c và cao c n nấ

4.6 K t qu

ộc tính cấ

o

ao

c và cao c n nấ

4.7 K t qu

ộc tính cấ

o

ao

c và cao c n nấm mộc bá

4.8 B ng tổng hợp li u tố

o

ột uống các loại nấ

…

59

a …………

ộs

ng của các loài nấ

4.11 Thành phầ

ỡ

ợc tính của các loài nấ

60

… 61

…………… 61

ột sau 1 ngày uống các loại cao nấm ..

4.9 K t qu
4.10 Tố

a

ợng 59

62

PDA ……… 63
…………

68

4 12 H
ợng triterpen toàn phần trong nấm linh chi tầ
ợng
o

…………………………………………………………………
69
4 13 H
hoàng
4 14 H

ợng polysacharide trong nấm linh chi tầ
ợ

ng tự do trong nấm linh chi tầ
viii

ợng 70
ợng hoàng. 70


4 15 H

ợ

ợng chuộ

71

……

71

ợng h ng cầu ………………………………………………

72

4.16 Trọ
4.17 Số

ợng hoàng ..

ng khử trong nấm linh chi tầ
c và sau khi thử cao nấm mộ

4 18 H

ợ

e o o

…………………………………………

72

4 19 H

ợ

e ao

……………………………………………

73

ợng tiểu cầ …………………………………………………

73

4.20 Số

4.21 Thể tích trung bình h ng cầ ……………………………………

74

4.22 Huy t sắc tố trung bình h ng cầ ………………………………… 74
ộ huy t sắc tố trung bình h ng cầ ………………………

4.23 N

75

4.24 Tỷ l phân bố h ng cầ …………………………………………

75

4.25 Số

ợng bạch cầ ………………………………………………

76

4.26 Số

ợng bạch cầu hạ

76

4.27 Số

ợng bạch cầ

4.28 Số

ợng bạch cầ

…………………………………
o ………………………………………

76

……………………………………… 77

4 29 H

ợng GOT trong huy

……………………………… 77

4 30 H

ợng GPT trong huy

………………………………

4 31 H

ợng protein toàn phần trong huy

4 32 H

ợng triglyceride trong huy

4 33 H

ợng creatinin trong huy

4 34 H

ợng urea trong huy

78

………… ……

78

………………………

78

……………… …………

79

…………… …………………

79

4.35 K t qu gi i phẩu vi thể gan chuột sau 1 tháng thử nghi

……… 80

4.36 K t qu gi i phẩu vi thể th n chuột sau 1 tháng thử nghi

… …

4.37 Tố

ộ a

ấ

a

a a 50%

80

ng nhân giống cấp mộ ……

85

ng hạ ………………

89

…

91

4 38 T

ấ

100%

4 39 T

ấm nấm dai lan 50% và 100% trên

ng nuôi tr

4.40 Tố ộ a
nấm t ợng hoàng
ng nhân giống cấp
mộ ……………………………………………………………………
94
4 41 T nấm t
4 42 T
nuôi tr

ợng hoàng a 50%

100%

ng hạ ……

97

ấm nấm t ợng hoàng lan 50% và 100% trên môi
ng
……………………………………………………………… 100

ix


DANH SÁCH HÌNH
Hình

trang
………………………………… ………………… …

2.1 Nấ

4

2.2 Nấ

…………………………………………………………

4

2.3Nấ

ụa bạ ………………………………………………… …

4

24S

tổng quát quy trình nuôi tr ng các loài nấ

2.5 Vùng trình tự ITS o

ă ……… …

DNA R oso e …………………………

3.1 Chu trình nhi t của ph n ứng PCR v i cặp m

ITS 1

ITS 4 …

16
21
33

3.2 S
bố trí các nghi m thứ
ịnh kh ă
của dịch cao chi t nấm t ợng hoàng
ĩa 96 42
gi …………………………………………………………………..

………………………………………

54

………………………………………………………

55

ợng Hoàng và bào tử ……………………………………

56

4.4 Nấm dai và bào tử …………………………………………………

57

4.1 Bào tử và nấm linh chi tầ
4.2 Nấ
4.3 Nấ

T

…………………………………………………… 57

4.5 Nấm mộ

ng PDA ngày thứ 7 …………

4.6 H sợi nấm nghiên cứ
4.7 Đ

ứng dòng t

o K562 ối v i cao chi t của Phellinus s

…

4.8 Đ

ứng dòng t

o H T 116 ối v i cao chi t của Phellinus sp..

64
81
83

4.9 Biể
mứ ộ ức ch ă
ng của cao chi t nấm t ợng
hoàng lên t bào HTC116 ……………………………………………
84
ộ a

ấ

a

4.10 Biể

tố

4.11 Nấ

a a

sa 3

ng nhân giống cấp một ....

86

4.12 Nấ

a a

sa 5

ng nhân giống cấp mộ …

87

4.13 Nấ

a a

sa 7

ng nhân giống cấp mộ …

88

4.14 Biể

tố

4.15 T

ấ

4.16 Biể
4.17 T

ộ a

ấ

ng nhân giống cấp một 86

a

a sa 14
tố

ấ

ộ a

ấ

ng hạ ………………

88

ng hạ ……………………

90

………

92

a

ng nuôi tr

a sa 50

ng nuôi tr

…… ……… 92

4.18 Quy trình nuôi tr ng nấm dai Lentinus squarrosolus ……………

93

4.19 Biể
tố ộ a
nấm t ợng hoàng
ng nhân

giống cấp mộ …………………………………………………………
94
4.20 T nấm t

ợng hoàng

ng thạ

x

sa 3

………

95


4.21 T nấm t

ợng hoàng

ng thạ

sa 5

………

95

4.22 T nấm t

ợng hoàng

ng thạ

sa 7

………

95

ng hạ …

97

4.23 Biể

tố

ộ a

nấm t

ợng hoàng

4.24 T nấm t

ợng hoàng sa 6

ng hạ …………

98

4.25 T nấm t

ợng hoàng sa 11

ng hạt ………

98

4.26 Biể
tố ộ a
nấm t ợng hoàng
ng nuôi
tr
………………………………………………………………
100
4.27 T nấm t

ợng hoàng sa 6

ng nuôi tr

…

101

4.28 T nấm t

ợng hoàng sa 9

ng nuôi tr

…

102

4.29 Quy trình nuôi tr ng nấm t

ợng hoàng ………………………

xi

104


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full