Giáo án Ngữ văn 8 bài 19: Quê hương

Giáo án: Ngữ văn 8

QUÊ HƯƠNG
(Tế Hanh)
A/ Mục đích yêu cầu: Giúp học sinh:
- Đọc – hiểu một tác phẩm thơ lãng mạn để bổ sung thêm kiến thức về tác giả, tác phẩm
của phong trào Thơ mới.
- Cảm nhận được tình yêu quê hương đằm thắm và những sáng tạo nghệ thuật độc đáo của
tác phẩm trong bài thơ.
1. Kiến thức:
- Nguồn cảm hứng lớn trong thơ Tế Hanh nói chung và ở bài thơ này : tình yêu quê hương
đằm thắm.
- Hình ảnh khỏe khoắn, đầy sức sống của con người và sinh hoạt lao động ; lời thơ bình dị,
gợi cảm xúc trong sáng, thiết tha.
2. Kĩ năng:
a. Kĩ năng chuyên môn:
- Nhận biết được tác phẩm thơ lãng mạn.
- Đọc diễn cảm tác phẩm thơ.
- Phân tích được những chi tiết miêu tả, biểu cảm đặc sắc trong bài thơ.
b. Kĩ năng sống:
- Giao tiếp: trao đổi, trình bày suy nghĩ về tình yêu thiên nhiên, tình yêu quê hương, đất
nước được thể hiện trong bài thơ.
- Suy nghĩ sáng tạo: phân tích, bình luận giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ, vẻ đẹp
của hình ảnh thơ.
- Xác định giá trị bản thân: biết tôn trọng, bảo vệ nguồn tài nguyên biển, có trách nhiệm
đối với quê hương đất nước.
3. Thái độ:
- Giáo dục các em lòng yêu lao động, yêu quê hương, yêu đất nước
B/ Chuẩn bị:
- Giáo viên: Nghiên cứu SGK, SGV, chuẩn kiến thức, giáo dục kĩ năng sống và tài liệu
có liên quan, bảng phụ, phiếu học tập, tranh ảnh. Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài

- Học sinh: Đọc SGK, soạn bài theo đinh hướng SGK và sự hướng dẫn của GV.
C/ Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy và học:
* Hoạt động 1: Khởi động
1. Ổn định lớp:
2. Kiểm tra bài cũ:
? Đọc thuộc lòng khổ thơ 1 và 4 trong bài “ Nhớ rừng” của Thế Lữ? Phân tích giá trị nghệ
thuật và nội dung của 2 khổ thơ này ?
3. Bài mới: Gv giới thiệu bài:
1


Giáo án: Ngữ văn 8
Quê hương, mỗi người chỉ một.
Quê hương, nếu ai đi xa không nhớ
Sẽ không lớn nổi thành người!
Lời bài ca “Quê hương” làm ta nhớ tới một làng quê ven biển miền Trung Trung Bộ từ
hơn nửa thế kỉ nay đã in dấu ấn trong thơ Tế Thanh và trong lòng bạn đọc yêu thơ.
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
* Hoạt động 2 : Tìm hiểu tác giả ,tác phẩm :
I/ Đoc, tìm hiểu chú thích:
? Dựa vào phần chú thích * / sgk em hãy trình bày
1/ Tác giả :
đôi nét về tác giả ?
Sgk / 17 .
- GV: Tế Hanh sinh 1921 quê ở Bình Dương –
Quỳnh Sơn – Quảng Ngãi. Cái làng chài ven biển có
dòng sông bao quanh này luôn trở đi trở lại trong thơ
của ông. Ngay từ những sáng tác đầu tay hồn thơ
lãng mạn của Tế Hanh đã gắn bó thiết tha với làng

quê ( Quê hương ; Lời con đường quê ; Một làng
thương nhớ, …) Sau này, thơ Tế Hanh mở rộng về
đề tài, nhưng được biết đến nhiều nhất vẫn là những
bài viết về quê hương miền biển thân yêu của ông.
Trong thời kì đất nước bị chia cắt ( 1954 – 1975 ),
mảng thơ thành công nhất của Tế Hanh cũng là
2/ Tác phẩm :
mảng viết về quê hương Miền Nam đau thương anh
- Bài thơ thuộc phong trào thơ mới
dũng khi đó. Có thể nói, Tế Hanh là nhà thơ của quê
(1932- 1945 ).
hương mà bài “ Quê hương” là sáng tác mở đầu đầy
- Thể thơ 8 chữ, thơ tự do rất mới .
ý nghĩa .
? Kể tên những tác phẩm tiêu biểu của tác giả ?
3/ Đọc:
? Bài thơ được làm theo thể thơ nào ?
Gv chốt: Không giống phần lớn các tác phẩm đương 4/ Bố cục:
thời, đây là một trong số ít bài thơ lãng mạn ngân lên
những giai điệu thật là tha thiết đối với cuộc sống
cần lao .
- GV hướng dẫn HS cách đọc .
- Kĩ thuật dạy học tích cực ( KTDHTC) : Đọc
hợp tác
-> Rèn kĩ năng lắng nghe, tư duy sáng tạo, giao
tiếp
II/ Tìm hiểu văn bản :
- GV đọc mẫu 1 đoạn – HS đọc tiếp -> Nhận xét .
1/ Giới thiệu làng quê của tác giả :
? Em hãy tìm bố cục của bài thơ ? ( 4 phần :

1- Hai câu đầu: Giới thiệu làng quê của tác giả .
- “Làng tôi ở…
2


Giáo án: Ngữ văn 8
2- Sáu câu tiếp: Cảnh thuyền chài ra khơi đánh cá . Nước bao quanh …”
3- Tám câu tiếp: Cảnh thuyền cá trở về bến .
4- Khổ cuối: Nỗi nhớ làng quê của tác giả .
=> Một làng ven biển, dân làng sống
bằng nghề chài lưới .
* Hoạt động 3 : Tìm hiểu văn bản :
? Mở đầu bài thơ tác giả đã giới thiệu về quê hương
của mình như thế nào?
( Vị trí địa lí, đặc điểm nghề nghiệp của làng quê:
Nghề chài lưới )
- GV: nói thêm về làng quê của tác giả ( Nằm giữa
con sông Trà Bồng êm đềm và xanh trong 4 mùa ).
Tác giả từng nói về con sông quê hương mình :
“ Trước khi đổ ra biển dòng sông lượn vòng ôm trọn
làng biển quê tôi”.
? Em có nhận xét gì về 2 câu thơ giới thiệu này ?
( Giản dị, tự nhiên nhưng rất đầy đủ )
? Tác giả nói về cảnh gì của làng chài trước tiên ?
- HS đọc 6 câu tiếp theo :
? Cảnh thuyền chài ra khơi đánh cá được miêu tả
trong khung cảnh ntn ? ( Ngày đẹp trời )
? Khung cảnh ấy gợi cho người đọc cảm giác gì ?
( Không gian thoáng mát và rực rỡ ánh bình minh )
? Những hình ảnh nào nổi bật nhất ?

- HS đọc chú giải 2, 3 / sgk .
? Em hiểu gì về “ mảnh hồn làng” ?
( Nghĩa là một thứ hồn vía quê hương thân thuộc
đến bâng khuâng )
? Miêu tả con thuyền đánh cá ra khơi tác giả đã
dụng những biện pháp nghệ thuật gì ?
- GV: + So sánh: Thuyền hăng như con tuấn mã ->
Thể hiện trạng thái đầy phấn trấn mạnh khoẻ, ẩn
đằng sau là hình ảnh con người: Thuyền nhẹ, trai
tráng khẻ mạnh ra biển đầy khí thế sôi nổi và hào
hứng .
+ Nhân hoá: Cánh buồm …rướn thân trắng ->
Cánh buồm như 1 sinh thể biết cử động và hơn thể
nữa nó mang hồn quê ra biển. Những người dân chài
là máu thịt của làng, là 1 phần linh hồn của làng giờ
theo thuyền ra khơi.Cánh buồm thở thành biểu tượng
3

2/ Cảnh dân chài bơi thuyền ra khơi
đánh cá :
- …trời trong, gió nhẹ, sớm mai
hồng.
- Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh
cá .
- Chiếc thuyền nhẹ hăng như con
tuấn mã ,
- Phăng mái chèo …
trường giang .
- Cánh buồm…như mảnh hồn làng ,
- Rướn thân trắng …

-> So sánh, ẩn dụ, nhân hoá .
=> Phong cảnh thiên nhiên tươi
sáng, bức tranh lao động đầy hứng
khởi cùng với sự khoẻ khoắn, dạt
dào sức sống của dân miền biển .


Giáo án: Ngữ văn 8
của họ .
Chỉ với 6 câu thơ mà tác giả miêu tả thật đặc sắc
cảnh thuyền chài ra khơi. Tác giả Hoài Thanh nhận
xét: “ Người nhe thấy những điều không hình sắc,
không âm thanh như “ mảnh hồn làng” trên “ cánh
buồm trương”.
? Tác giả sử dụng các biện pháp nghệ thuật đó nhằm
mục đích gì ?
- GV: Cảnh đoàn thuyền ra khơi được miêu tả rất
tinh tế người đọc vừa nắm bắt được cái hình vừa
cảm nhận được cái hồn của sự vật .
- HS đọc 8 câu thơ tiếp theo :
? Những câu thơ tiếp theo miêu tả sự việc gì ?
? Cảnh đón đoàn thuyền được miêu tả trong những
câu thơ nào ?
- HS đọc chú giải 4 / sgk .
? Tại sao tác giả lại nói “ Nhờ ơn trời biển lặng cá
đầy ghe” ? Câu thơ thể hiện tâm trạng gì của tác
giả ?
( Tiếng reo vui, thở phào nhẹ nhõm, cảm tạ thiên
nhiên, trời đất đã giúp cho chuyến đi biển bình yên )
- GV: Đặt những câu thơ vào bối cảnh nhọc nhằn

đầy hiểm nguy của việc ra khơi những năm trước
CM, khi trình độ và phương tiện còn thấp kém, thô
sơ (chưa có thông tin, chưa có tàu thuyền đánh bắt
xa bờ,…)còn phụ thuộc rất nhiều vào may rủi, mới
thấy lời cầu nguyện trong thơ không phải là vô
nghĩa. Vì vậy, con thuyền trở về là niềm vui đầy ắp
trong khoang. Những con cá bằng mồ hôi nước mắt
– đôi khi phải đánh đổi bằng cả tính mạng con người
– được nhìn bằng ánh mắt thân thương trìu mến .
? Những hình ảnh ấy cho thấy con người ở làng biển
có gì đặc biệt ?
( Người LĐ làng chài, những đứa con của biển khơi
với nước da ngăm nhuộm nắng, nhuộm gió, thân
hình vạm vỡ và thấm đậm vị mặm mòi, nồng toả “ vị
xa xăm”của biển khơi. Hình ảnh người dân chài
được miêu tả vừa chân thực vừa lãng mạn và trở nên
tầm vóc phi thường ).
? Còn chiếc thuyền được tác giả nhắc đến ntn sau
4

3/ Cảnh đoàn thuyền về bến :
- Ngày hôm sau ồn ào …
- …dân làng tấp nập
đón ghe về .
- Nhờ ơn trời…ghe,
- Những con cá tươi ngon thân bạc
trắng.
-> Cuộc sống lao động vui tươi, rộn
ràng đầm ấm .

- Dân chài lưới làn da ngăm dám
nắng,
- Cả thân hình nồng thở vị xa xăm .
-> Vẻ đẹp giản dị nhưng cũng thật
khoẻ khoắn, thơ mộng .
- Chiếc thuyền im bến mỏi trở về
nằm,
- Nghe chất muối
…thớ vỏ .
-> Ẩn dụ, nhân hoá .


Giáo án: Ngữ văn 8
chuyến đi biển đầy gian nan ?
? Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì trong 2
câu thơ này ?
( Nghệ thuật ẩn dụ, nhân hoá. Hai câu thơ là 1 sáng
tạo nghệ thuật. Tác giả không chỉ thấy con thuyền
nằm im trên bến mà còn thấy “ sự mệt mỏi say sưa”
của con thuyền, cũng như người dân chài con thuyền
LĐ ấy cũng thấm đậm hương vị muối mặm của biển
khơi )
? Qua các biện pháp nghệ thuật trên đã bộc lộ tình
cảm gì của tác giả đối với làng quê ?
( Gắn bó sâu nặng với làng quê, có tâm hồn nhạy
cảm, tinh tế mới viết nên những câu thơ chân thật và
xúc động như thế về làng quê của mình.
Nếu như 4 câu thơ trên là tả thực về cảnh chào
đón đoàn thuyền đánh cá trở về thì 4 câu thơ này thể
hiện cái hồn, tấm lòng của tác giả gắn bó với quê

hương làng biển của mình .
? Cảnh đoàn thuyền về bến được miêu tả trong 1
không khí ra sao ?
- HS đọc khổ thơ còn lại và nêu nội dung của
đoạn:
? Tình cảm của nhà thơ với quê hương thể hiện
trong hoàn cảnh nào ? ( Xa quê )
? Những câu thơ nào cho biết điều đó ?
? Trong nỗi nhớ của tác giả có điều gì đặc biệt ?
( Nhớ những ấn tượng của làng chài )
? Nỗi nhớ ấy có phải chỉ xuất hiện trong chốc lát
không ?
? Để diễn tả tình cảm của mình đối với quê hương,
tác giả đã dụng biện pháp nghệ thuật gì ?
? Em cảm nhận gì về tình cảm của tác giả đối với
cảnh vật, cuộc sống và con người của quê hương
ông?
- KTDHTC : động não:
? Suy nghĩ về nhân vật trữ tình trong bài thơ?
-> Rèn kĩ năng giao tiếp, tư duy sáng tạo, hợp tác,
tự tin, ra quyết định, giải quyết vấn đề.
-> Cử đại diện trả lời -> Nhận xét, bổ sung .
5

=> Sự mãn nguyện thanh bình sau
những ngày lao động.

4/ Tình cảm của tác giả đối với quê
hương :
- Nay xa cách …

- Màu nước xanh …
- …con thuyền …
- …nhớ mùi nồng mặm…
-> Điệp ngữ, liệt kê, biểu cảm .
=> Tình yêu, nỗi nhớ quê hương da
diết .

III/ Tổng kết :
1. Nội dung:
- Lời kể về quê hương làng biển.
- Nỗi lòng của tác giả không nguôi
nhớ về quê hương.
2. Nghệ thuật:
- Sáng tạo nên những hình ảnh của


Giáo án: Ngữ văn 8
- GV: Xa QH tác giả luôn nhớ về QH của mình, nỗi
nhớ ấy của tác giả thật vô cùng đa dạng: Màu xanh
của nước biển, màu trắng của những con cá bạc,
chiếc buồm vôi, nhớ về hình dáng con thuyền mơ hồ
thấp thoáng. Nỗi nhớ ấy đọng lại mùi vị đặc trưng
“ mùi nồng mặm” mùi của nắng gió, mùi của muối
mặm, mùi rong rêu, cá biển, và đặc biệt cả mùi mồ
hôi của người LĐ. Cái mùi nồng mặm ấy chính là
hương vị của QH gắn bó sâu lặng với nhà thơ .
- GV liên hệ tình cảm của mỗi người đối với quê
hương mình
? Với em, khi xa quê của mình em sẽ nhớ đến điều
gì trước tiên ?

* Hoạt động 4 : Tổng kết :
KTDHTC : thảo luận theo kĩ thuật mảnh ghép về
nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
-> Rèn kĩ năng giao tiếp, tăng cường tính độc lập,
tư duy sáng tạo, hợp tác, tự tin, ra quyết định,
giải quyết vấn đề.
- HS thảo luận nhóm ( 3 phút): 2 bàn / nhóm .
? Hãy nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật làm nên
cái hay và sức truyền cảm của bài thơ ?
(- Sự sáng tạo hình ảnh thơ: Miêu tả rất chân thực
nhưng lại có những hình ảnh bay bổng đầy lãng mạn
-> GV dẫn lời nhận xét của nhà phê bình Hoài
Thanh ( sgk / 25 ).
- Gv chốt :
Thơ đầy chất trữ tình bao trùm là phương thức biểu
cảm xen miêu tả .
So sánh đẹp, bay bổng đầy lãng mạn ; sử dụng biện
pháp nhân hoá một cách độc đáo
=> Nghệ thuật nổi bật nhất là : sự sáng tạo hình
ảnh thơ
? Qua những nét nghệ thuật đặc sác đó tác giả muốn
làm nổi bật nội dung gì ?
- HS đọc ghi nhớ : sgk/18.
* Hoạt động 5: Giáo viên hướng dẫn học sinh
luyện tập:
6

cuộc sống lao động thơ mộng.
- Tạo liên tưởng, so sánh độc đáo,
lời thơ bay bổng, đầy cảm xúc.

- Sử dụng thể thơ 8 chữ hiện đại có
những sáng tạo mới mẻ, phóng
khoáng.
=> Ghi nhớ: Sgk/ 18.

IV. Luyện tập:


Giáo án: Ngữ văn 8
- Gv cho học sinh đọc lại bài thơ cho thật diễn cảm
(Gv chọn học sinh có giọng đọc tốt) .
- GV cho học sinh về nhà sưu tầm hoặc chép lại một
số câu thơ , đoạn thơ nói về tình cảm quê hương mà
em yêu thích .
4. Củng cố:
- KTDHTC : sử dụng phương pháp đóng vai:
-> Rèn kĩ năng ứng xử, nảy sinh óc sáng tạo, gây hứng thú và chú ý cho HS.
? Em hãy mô tả lại bức tranh sgk bằng lời văn của mình?
? Bài thơ được viết theo phương thức biểu đạt chính nào ? ( Là thơ trữ tình, PT BĐ chính
là biểu cảm )
? Ở lớp 7 các em đã được học VB nào nói về tình cảm gắn bó sâu nặng đối với quê
hương ?
( Tĩnh dạ tứ ; Hồi hương ngẫu thư ).
5. Dặn dò:
a. Học bài:
- Học thuộc lòng bài thơ .
- Nắm được nội dung của bài .
- Làm bài tập 2 / sgk .
- Viết đoạn văn phân tích một vài chi tiết nghệ thuật tiêu biểu trong bài thơ.
b. Soạn bài:

- Soạn : Khi con tu hú.
+ Đọc và tìm hiểu chú thích  trong SGK/19, 20.
+ Tìm hiểu nhan đề và viết một câu có 4 chữ đầu là “Khi con tu hú”, tìm hiểu sự tác
động của tiếng kêu của tu hú tác động mạnh đến nhà thơ.
+ Phân tích cảnh mùa hè trong 6 câu thơ đầu.
+ Phân tích tâm trạng của người tù – chiến sĩ qua 4 câu thơ cuối.
+ Phân tích : Cảnh đầu và cuối bài thơ đều có tiếng kêu tu hú và tâm trạng của tác giả
(người tù-chiến sĩ) qua hai cảnh đó.
+ Tìm hiểu về nghệ thuật của bài thơ .
* Tư liệu về Tế Hanh: Tế Hanh tên thật là Trần Tế Hanh, sinh ngày 20/6/1921 trong một
gia đình nhà Nho nghèo ở thôn Đông Yên, xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng
Ngãi. Ông học ở trường làng, trường huyện. Đến tuổi 15, nhà thơ tương lai ra Huế học
trung học. Chính nơi đây, ông bắt đầu gặp gỡ, giao lưu với các tác giả của phong trào Thơ
Mới và dần dà trở thành một trong những cây bút từng làm nên một thời đại hoàng kim cho
thi ca Việt Nam.Được biết đến với bài thơ đầu tiên Những ngày nghỉ học từ năm 17 tuổi
(1938), Tế Hanh ghi dấu ấn trên thi đàn bằng những cảm xúc trong sáng, vẩn vơ, buồn
buồn của tuổi học trò. Những sáng tác đầu tay của ông sau đó được tập hợp trong tập Hoa
7


Giáo án: Ngữ văn 8
niên - tập thơ được Tự lực văn đoàn khen tặng (dưới tên Nghẹn ngào).Thời kỳ Cách mạng
tháng Tám, Tế Hanh tham gia cách mạng ở Huế. Hòa bình lập lại, ông tập kết ra Bắc, làm
việc ở Hội Văn nghệ, sau đó là Hội Nhà văn Việt Nam.Sau 1954, vượt qua những thành
công đầu tiên của mình, Tế Hanh khẳng định sức bền của ngòi bút qua một loạt tập thơ như
Lòng miền Nam (1956), Gửi miền Bắc (1958), Tiếng sóng (1960), Hai nửa yêu thương
(1963), Con đường và dòng sông (1980), Em chờ anh (1994)... Chủ đề quen thuộc thời kỳ
này của ông là tình cảm với miền Nam quê hương, ý chí đấu tranh, khát vọng thống nhất
Tổ quốc. Tác giả có những vần thơ thiết tha về quê hương đã đi vào lòng người với những
sáng tác tiêu biểu như Quê hương, Nhớ con sông quê hương, Mặt quê hương... Với những

đóng góp nổi bật đó, ông được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I năm 1996.
Vào những năm 80, Tế Hanh bị đau mắt, rồi ông mù dần. Hơn 10 năm trước, nhà thơ ngã
bệnh nặng và nằm liệt giường, lúc mê lúc tỉnh. Những lúc tỉnh táo, ông vẫn nghe thơ, đón
bạn bè đến thăm. Nhưng mấy năm gần đây, nhà thơ gần như sống thực vật

8