skkn một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn địa lí THCS

Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-1-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MỤC LỤC
STT

Nội dung

Trang

1

Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU

3

2

I. Đặt vấn đề

3

3

II. Mục đích( mục tiêu) nghiên cứu

4

4

Phần thư hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

5

5

I. Cơ sở lý luận của vấn đề

5

6

II. Thực trạng vấn đề

6

7

III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề:

8

8

IV. Tính mới của giải pháp

15

9

V. Hiệu quả của SKKN:

15

10

Phần thứ ba: Kết luận, kiến nghị

16

11

I. Kết luận:

16

12

II. Kiến nghị

17

13

Tài liệu tham khảo

19

MỘT VÀI KINH NGHIỆM LỒNG GHÉP CA DAO, TỤC NGỮ TẠO HỨNG
THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH Ở MÔN ĐỊA LÍ THCS
Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-2-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Phương pháp dạy học hiện nay là tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh,
khơi dậy và phát huy khả năng tự học nhằm hình thành cho học sinh tính độc lập sáng
tạo, nâng cao khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến
thức đã học vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm tin, hứng thú học tập cho
học sinh. Chương trình sách giáo khoa mới hiện nay đã thể hiện cách học mới của học
sinh. Từ những hình ảnh trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đến thực tiển hình
thành nên khái niệm, quy luật, mối liên hệ nhân quả ... để tìm ra kiến thức bài học.
Điều đó đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với nội
dung sách giáo khoa hiện hành. Thực tế hiện nay ở các trường THCS, việc thực hiện
giảng dạy theo phương pháp mới còn nhiều điều trăn trở. Đối với bộ môn Địa lí hiện
nay, nội dung sách giáo khoa không những đòi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu kĩ,
phải đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, phải sử dụng có hiệu quả các

phương pháp dạy học, phải có sự kết hợp nhuần nhuyển, có sự tích hợp các phương
pháp dạy học lúc đó hiệu quả tiết dạy mới đạt như mong muốn. Song làm thế nào để
hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức trong môn Địa lí được nhớ lâu, hứng thú trong
học tập, đạt hiệu quả cao. Sự hứng thú học tập của học sinh là một trong những yếu tố
quyết định đến chất lượng dạy và học. Nhìn chung người học có hứng thú học tập hay
không là do mối quan hệ tương tác của người dạy đối với người học.
Trong trường học hiện nay đa số các em học sinh ít quan tâm đến môn địa lí vì các
em nghĩ đây là môn học phụ, thuộc lĩnh vực khoa học xã hội nhưng lại là môn khó
thăng tiến trong xã hội và vì môn học thuộc lòng nên dẫn đến học sinh ngại học. Điều
đó làm cho học sinh không có hứng thú trong học tập, ngại trau dồi kiến thức về địa lí.
Việc học đối phó, miễn cưỡng học sinh chỉ tiếp thu được lượng kiến thức rất ít, không
bản chất, vì thế dễ quên. Kết quả là điểm kiểm tra thấp, hiệu quả học tập chưa cao.
Khi có hứng thú say mê trong học tập thì việc lĩnh hội tri thức trở nên dễ dàng
hơn; ngược lại khi nắm bắt vấn đề nghĩa là hiểu được bài thì người học lại có thêm
hứng thú. Có nhiều cách để tạo hứng thú học tập cho học sinh trong giờ học địa lí,
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-3-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

riêng đối với bản thân tôi đã áp dụng một trong những biện pháp để tạo hứng thú học
tập cho học sinh đó là: sử dụng ca dao tục ngữ có liên quan đến nội dung bài học để
giảng dạy.
Đây là một câu hỏi được nhiều giáo viên quan tâm, đó cũng là vấn đề trăn trở, suy
nghĩ của bản thân làm thế nào để lồng ghép những câu tục ngữ, ca dao vào nội dung bài
học, tạo niềm hứng thú, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học địa lí THCS.
Chính vì lí do trên tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài này để ghi lại ý tưởng mà bản thân đã

thực hiện trong qúa trình giảng dạy.
- Đối tượng nghiên cứu
+ Là học sinh khối 6,8 Trường THCS Buôn Trấp cụ thể: Từ lớp 8A1,2, lớp:
6A1,2,3,4,5,6,7,8
+ Sử dụng các câu ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập trong dạy học qua một số bài
trong môn địa lí.
- Phạm vi nghiên cứu: Trong đề tài này Tôi lồng ghép phương pháp thử nghiệm,
thu thập số liệu, xử lí số liệu …Thông qua kinh nghiệm thực hiện dạy học môn địa lí
+ Sử dụng ca dao, tục ngữ để khai thác kiến thức mới
+ Sử dụng ca dao, tục ngữ trong việc củng cố bài học
II. Mục đích( mục tiêu) nghiên cứu
- Giúp giáo viên nhận thấy việc sử dụng ca dao tục ngữ trong dạy học địa lí là hợp
lí, có hiệu quả.
- Giúp học sinh có khả năng lĩnh hội kiến thức thông qua các câu ca dao tục ngữ
do giáo viên cung cấp và gợi mở, trau dồi thêm vốn ca dao tục ngữ Việt Nam.
- Tìm hiểu kiến thức bài học qua ca dao, tục ngữ có liên quan đến từng bài để giải
quyết những vướng mắc, lúng túng của học sinh. Vì đây là một dạng tìm hiểu kiến thức
liên môn để giải tình huống thực tiễn, học sinh khắc sâu kiến thức hơn, nhớ lâu hơn.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-4-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Sử dụng các câu ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập trong dạy học qua một số
bài trong môn địa lí.
Phần thư hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận của vấn đề

Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con
người tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và
biết vận dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu
các câu ca dao, tục ngữ liên quan đến bài học đóng vai trò rất quan trọng.
Luật giáo dục, điều 28.2 đã ghi ‘‘Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp
học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS’’
Yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy học giáo viên cần vận dụng các
phương pháp soạn giảng cho phù hợp để đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS, từ
đó có thể phát huy tính tự giác tích cực của học sinh.
Việc dạy học Địa lí nói chung cần đảm bảo các nguyên tắc giáo dục, đây là các
luận điểm có tính chất chỉ đạo, những quy định, yêu cầu cơ bản mà người giáo viên cần
phải tuân thủ để mang lại hiệu quả cao nhất trong quá trình dạy học. Việc sử dụng, áp
dụng các câu ca dao tục ngữ phù hợp với từng phần nội dung kiến thức môn Địa lí
Qua thực tiễn giảng dạy tôi thấy rằng, việc sử dụng lồng ghép ca dao, tục ngữ để
hình thành khái niệm, kiến thức địa lí đều đảm bảo tính khoa học, tính vừa sức đối với
học sinh và nguyên tắc bảo đảm tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh không
kém phần thú vị, hấp dẫn thu hút học sinh với phần kiến thức mới.
Tục ngữ là “câu nói có ý nghĩa, dễ nhớ vì có vần điệu, lưu hành bằng cách truyền
miệng từ người này sang người khác từ nơi này đi nơi khác”
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-5-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ca dao là bài hát ngắn lưu hành trong dân gian, có vần điệu, theo thể thơ lục bát,

lục bát biến thức hay thơ bốn chữ, thơ năm chữ.
Từ xa xưa, trải qua hàng nghìn năm những câu ca dao tục ngữ đã được cha ông ta
đúc kết lại từ những kinh nghiệm thực tế: các mối quan hệ giữa tự nhiên với tự nhiên,
giữa thiên nhiên - con người, thiên nhiên - sản xuất, các quy luật thời tiết khí hậu, các
quy luật tự nhiên...
II. Thực trạng vấn đề
- Ca dao, tục ngữ rất phong phú trong văn học dân tộc lại có đặc điểm về nội
dung và hình thức ngắn gọn, có vần, dễ nhớ nên giáo viên sử dụng sẽ tạo hứng thú học
tập cho các em hơn.
Đa số học sinh thích tham gia sưu tầm.
Nguồn tài liệu mà giáo viên tham khảo rất đa dạng và phong phú.
Trong sinh hoạt chuyên môn và tổ chuyên môn luôn chú ý đến việc dạy học lồng ghép,
tích hợp để làm sinh động trong tiết dạy đem lại hiệu quả cao nhất.
Nguồn tài liệu mà giáo viên tham khảo rất đa dạng và phong phú.
- Hiện nay còn nhiều phụ huynh và học sinh cho rằng đây là môn phụ nên thường ít chú
ý trong học tập.
Để thực hiện cho một tiết dạy có vận dụng ca dao, tục ngữ một cách hiệu quả người
giáo viên cũng cần đầu tư nhiều thời gian, công sức, kỹ năng vận dụng, nhận xét, đánh
giá.
Tính tự giác tìm hiểu ca dao, tục ngữ của học sinh chưa cao..
Khả năng vận dụng kiến thức liên quan để tìm hiểu kiến thức còn hạn chế, học sinh
chưa thật tự giác trong sưu tầm.
Một số ít học sinh ít suy nghĩ, tìm hiểu các câu ca dao, tục ngữ chưa sát trọng tâm
bài học…
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-6-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sự thành công trong việc sử dụng ca dao, tục ngữ là nhà trường có đội ngũ giáo
viên đầy năng lực, nhiệt huyết. Đa số các em học sinh chăm ngoan, chịu khó tìm tòi,
học hỏi.
Nhà trường có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy
như trang bị phòng máy chiếu, mạng Internet... Ý nghĩa của ca dao, tục ngữ rất phong
phú và tạo hứng thú cao nó trở thành một kho tàng kiến thức của khoa học địa lí. Tận
dụng điều này giáo viên có thể làm mới bài giảng của mình giúp bài học trở nên sáng
tạo, mới lạ, phong phú hơn và giảm bớt tính khô khan như nhiều người thường nhận
xét.
Để rèn luyện kĩ năng học đi đôi với hành (vốn là một kĩ năng còn yếu đối với học
sinh khi học môn địa lí) thì việc khai thác ý nghĩa của những câu ca dao, tục ngữ này
giúp học sinh cảm thấy dễ dàng liên hệ kiến thức sách vở với các hiện tượng tự nhiên.
Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp, biện pháp của đề tài. Số liệu thống kê
ở đầu năm học 2017- 2018 như sau
Năm học/ Tỉ
lệ
2017-2018

Chưa hứng thú

6A1,2,3,4,5,6,7,8

329

110

201

18

100

33,4

61,1

5,5

69

25

40

4

100

36,2

58

5,8

398

135

241

22

100

33,9

60,6

5,5

Lớp 8A1,2

Tỉ lệ (%)
Tổng HS
Tỉ lệ (%)

hứng

Sĩ số

Tỉ lệ (%)
2017- 2018

Ít

Lớp

Lớp 8A1,2 Khối 6

thú

Hứng thú

Qua số liệu nhận thấy nhìn chung số em học sinh chưa hứng thú tìm hiểu chiếm
33.9%, ít hứng thú tìm hiểu chiếm 60.6% còn số học sinh hứng thú tìm hiểu chiếm tỉ lệ
rất thấp 5.5%.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-7-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề:
Những giải pháp biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh
hiểu sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.
Nói chung tục ngữ, ca dao là thi ca truyền miệng mô tả phong tục tập quán, về
thời tiết, khí hậu, những kinh nghiệm thiên văn học của người xưa, là những câu nói
đúc kết kinh nghiệm của dân gian về mọi mặt như: tự nhiên, lao động sản xuất và xã
hội, là những nhận xét giải thích của nhân dân về các hiện tượng của tự nhiên liên quan
đến thời tiết, khí hậu…
Với đặc điểm ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, có nhịp điệu, có hình ảnh những câu tục
ngữ được hình thành từ cuộc sống thực tiễn, trong đời sống sản xuất và đấu tranh của
nhân dân, do nhân dân trực tiếp sáng tác; được tách ra từ tác phẩm văn học dân gian
hoặc ngược lại; được rút ra tác phẩm văn học bằng con đường dân gian hóa những lời
hay ý đẹp cụ thể tôi áp dụng một số ví dụ sau trong quá trình giảng dạy:
Sử dụng ca dao, tục ngữ để khai thác kiến thức mới

Để cho tiết học sinh động và lôi cuốn hơn, giáo viên cần phải đa dạng hóa phương
pháp trong môn học này. Đa dạng hóa phương pháp thể hiện ở việc chúng ta biết cách
tổ chức những hoạt động học tập thích hợp và thu hút học sinh tham gia. Những kiến
thức trọng tâm trong bài được minh họa bằng những câu ca khắc họa những hình ảnh
cụ thể giữa đời thường sẽ làm cho học sinh khắc sâu hơn. Trong dạy học kiến thức mới,
giáo viên phải sáng tạo trong phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, tích cực, tự
giác của học sinh. Chú trọng rèn luyện phương pháp tư duy, tạo niềm tin sự hứng khởi,
thái độ tự tin trong học tập. Giáo viên có thể kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để
tạo không khí hào hứng cho học sinh như giao nhiệm vụ cho từng cá nhân hoặc kết hợp
việc làm theo nhóm, tổ chức chơi trò chơi. Học sinh thảo luận, chọn lựa sau đó phát
biểu ý kiến của mình để khắc sâu nội dung bài học.
Ví dụ 1: Khi dạy bài 8 – Tiết 10 – Địa lí 6:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-8-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sự chuyển động của Trái Đất Quanh mặt trời
Khi dạy mục 2: Hiện tượng các mùa tôi sẽ trích dẫn những câu sau
“Tháng chạp là tháng trồng khoai,
Tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà.
Tháng ba cày vỡ ruộng ra”
Qua những câu trên cho học sinh biết được người nông dân Việt Nam thường gặp
nhiều khó khăn, thiên nhiên khắc nghiệt (thiên tai) trong sản xuất nông nghiệp. Họ đã
có những kinh nghiệm được đúc kết thể hiện tính mùa vụ
Đây là câu chỉ sử dụng khi dạy phần “các mùa trong năm”. Do Trái Đất là hình
cầu, cùng một lúc thực hiện 2 chuyển động (tự quay) và chuyển động xung quanh Mặt

trời. Quỹ đạo chuyển động xung quanh mặt trời là đường Elíp, từ đó sinh ra hiện tượng
các mùa trong năm.
Mỗi mùa, điều kiện bức xạ mặt trời, nhiệt độ không khí, khí áp gió mưa (nhiệt,
ẩm) thích nghi với sự phát triển của từng loại cây trồng nên có câu ca trên. Hiện nay sự
tác động của khoa học, việc ứng dụng các kỹ thuật trong sản xuất có thể làm thay đổi
cơ cấu mùa vụ, tuy nhiên “mùa nào, thức nấy” rất đặc trưng.
Mối quan hệ giữa các thành phần tự nhiên rất khăng khít, chúng hoạt động theo
một quy luật thống nhất và hoàn chỉnh. Chỉ một thành phần tự nhiên thay đổi sẽ làm cả
tổng hợp thể tự nhiên thay đổi theo, mà nguyên nhân sâu xa là sự thay đổi của bức xạ
Mặt trời, do “chuyển động biểu kiến” từ nửa cầu này sang nửa cầu kia của Mặt trời:
Khi Mặt trời chuyển động về phía cầu nào thì các yếu tố: nhiệt độ, khí áp, hướng gió,
mưa, sự phát triển của sinh vật sẽ thay đổi tạo ra cảnh quan địa lý đặc trưng theo mùa.
Ví dụ 2: Để dạy bài 9 – Tiết 11 – Địa lí 6:
Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa
Tôi sử dụng câu ca dao:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
-9-


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng
Ngày tháng mười chưa cười đã tối”
Yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức mới học để giải thích ?

“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng”
Việt Nam nằm trong vùng nội chí tuyến bán cầu bắc. Tháng 5 âm lịch của Việt
Nam tương ứng là tháng 6 dương lịch. Tháng 6 dương lịch bán cầu bắc là mùa hè.

Ngày 22/6 hàng năm, tia bức xạ mặt trời chiếu vuông góc với tiếp tuyến bề mặt
Trái Đất tại chí tuyến bắc (23o27’B) nên thời gian chiếu sáng ở nửa cầu bắc dài. Càng
về phía Cực Bắc ngày càng dài, đêm càng ngắn, nên có hiện tượng ngày dài, đêm ngắn.
Vào ngày 22/12 (tháng 10 âm lịch), Mặt trời chuyển động biểu kiến về chí tuyến
Nam và vuông góc tại bề mặt đất tại tiếp tuyến 23 o27’N (Chí tuyến Nam) thì ở bán cầu
nam lúc này ngày dài đêm ngắn và ở bán cầu bắc hiện tượng ngày ngắn - đêm dài nên
có câu “Ngày tháng mười chưa cười đã tối”
Ví dụ 3: Dạy bài 32 – Tiết 36 – Địa lí 8:
Các mùa khí hậu và thời tiết ở nước ta
Với nội dung kiến thức mục 2: Mùa gió tây nam từ tháng 5 đến tháng 10 ( mùa
hạ). Tôi lồng ghép câu:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 10 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

“Kiến đen tha trứng lên cao,
Thế nào cũng có mưa rào rất to.
Kiến bò từ dưới lên cao
Mang theo cơm gạo gây nên mưa rào.
Đường đi kiến đắp thành bờ,
chẳng mưa thì gió còn ngờ vực chi.
Kiến cánh vỡ tổ bay ra,
Bão táp mưa sa tới gần”…
Kiến là loại côn trùng sợ nước sống ở dưới đất, trên các cành cây, trong các khe
đá, cửa tường nên độ ẩm không khí thay đổi ắt trời sẽ mưa, kiến phải di cư để lánh
nạn, đặc biệt là kiến đen, kiến lửa, kiến mối. Nên mỗi khi trời sắp mưa ta thường thấy

kiến đen tha trứng, tha mồi chạy từ thấp lên cao hay trời sắp mưa kiến cánh vỡ tổ bay
ra khắp nơi. Qua đó ông cha ta có thể dự đoán thời tiết sắp xảy ra.
Hoặc: Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng bay vừa trời râm.
Các loài côn trùng có cánh dễ dàng cảm nhận khi độ ẩm không khí thay đổi, nhất là
loài chuồn chuồn. Chuồn chuồn là loài côn trùng có cánh mỏng manh, nếu có độ ẩm
cao thì không thể bay cao được, nếu độ ẩm không khí thấp thì bay lên rất cao
Hoặc: Mưa tháng 7, gãy cành Trám
Nắng tháng 8, rám trái bưởi
Tháng 7 tức là tháng 8 dương lịch là thời kì hoạt động của áp thấp hội tụ nhiệt đới,
khi các nhiễu động này hoạt động thì thành mưa to gió lớn nên “Mưa tháng 7 gãy cành
Trám”. Sang tháng 8 (tức tháng 9 dương lịch) thời kì này cường độ bức xạ Mặt Trời tuy
đã yếu và đã bắt đầu các đợt gió mùa đông bắc sớm, nhưng cũng có những ngày nắng
nóng khác thường phía tây chi phối nên “tháng 8 nắng rám trái bưởi”
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 11 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hoặc: “Cơn đàng Đông vừa trông vừa chạy”
“Cơn đàng Nam vừa làm vừa chơi”
“Cơn đàng Bắc đổ thóc ra phơi”
Qua những câu trên học sinh giải thích được:
Vào tháng 7, mùa hè của nửa Cầu Bắc (Việt Nam), nhiệt độ không khí ở trên lục
địa cao hình thành khu áp thấp hút gió (khối khí ẩm) từ Thái Bình dương vào gây nên
những trận mưa lớn cùng với sự xuất hiện của các khí áp thấp gây nên mưa bão ở Bắc
bộ và Bắc trung Bộ.

Do ảnh hường của địa hình: dãy Hoàng Liên Sơn ở Bắc Bộ, dãy Trường Sơn Bắc
(Bắc Trung Bộ) nên khi có gió Tây Nam (gió Nam) chỉ gây mưa ở Nam bộ và Tây
Nguyên. Còn ở vùng đồng bằng Sông Hồng, Bắc Trung Bộ và ven biển Nam Trung Bộ
không có mưa. Tương tự “cơn đàng Bắc...” là ảnh hưởng của khối khí ôn đới xuất phát
từ cao áp lục địa (Xibia) tính chất lạnh và khô nên không gây mưa.
Vậy từ những ví dụ cụ thể của việc lồng ghép ca dao- tục ngữ vào dạy bài mới,
học sinh có hứng thú hơn, thích học, tìm hiểu hơn mà không nhàm chán. Thể hiện tính
tự học và chủ động trong việc liên hệ kiến thức thực tế qua môn học khác.
Sử dụng, ca dao, tục ngữ trong việc củng cố bài học
Ví dụ1: Khi dạy Bài 16 - Địa lí 8 Đặc điểm kinh tế các nước Đông Nam Á
Giáo viên chốt lại nội dung bài học, nhấn mạnh tầm quan trọng trong nông
nghiệp nhờ điều kiện thuận lợi như: Tài nguyên, khoáng sản, nông phẩm, dân số đông,
nguồn lao động, thị trường rộng. Tranh thủ vốn nước ngoài…
Nông nghiệp : Trồng nhiều lúa gạo, cây công nghiệp nhiệt đới.
Công nghiệp: Khai thác khoáng sản, luyện kim, cơ khí, chế tạo máy, hóa chất…Chính
vì vậy mà tục ngữ có câu :
Mồng chín, tháng chín có mưa
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 12 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Thì con sắm sửa cày bừa làm ăn
Mồng chín, tháng chín không mưa
Thì con bán cả cày bừa đi buôn”
Là câu ca dao thể hiện mối quan hệ giữa tự nhiên với hoạt động sản xuất
Đặc điểm phụ thuộc vào diễn biến của tự nhiên trong sản xuất nông nghiệp được

thể hiện qua con mắt của người nông dân với câu hát mong mùa:
Tháng 9, người nông dân bắt tay vào cày bừa vụ đông xuân (vụ Chiêm), nếu có
mưa thường là do hoạt động của loại gió mậu dịch (Khối khí- chí tuyến khô) từ biển
vào nên thường có mưa (gió Đông Bắc)
Ví dụ 2: Sau bài 24: Biển và đại dương
Cuối bài học này giáo viên gợi ý học sinh tìm một số câu ca dao, tục ngữ liên
quan đến bài học. Em nào tìm đúng- phân tích hợp lí giáo viên tuyên dương và ghi
điểm để tạo hứng thú tìm hiểu của học sinh. Ca dao Việt Nam đúc kết hiện tượng của
Trăng:
“Mồng một lưỡi trai, mồng hai lá lúa.
Mồng ba câu liêm, mồng bốn lưỡi liềm
Mồng năm liềm giật, mùng sáu thật trăng…”
“Mười rằm trăng náu, mười sáu trăng treo”…
Ba mươi không thấy mặt mày trăng đâu

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 13 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mặt Trăng quay quanh Trái Đất. Khi Trái Đất quay quanh Mặt Trời thì Mặt
Trăng, một vệ tinh tự nhiên của Trái Đất, cũng cùng quay quanh Mặt Trời với nó. Do
Mặt Trời chiếu sáng Mặt Trăng chỉ từ một phía, vì thế dù đang ở bất kì ở vị trí nào
thuộc quỹ đạo quay, phần bề mặt của Trái Đất và của Mặt Trăng hướng tới Mặt Trời
cũng được chiếu sáng, còn phần bề mặt kia (phần không hướng về Mặt Trời) sẽ không
được chiếu sáng nên rất tối.
Do Mặt Trăng quay quanh Trái Đất nên khi đứng quan sát từ Trái Đất chúng ta

chỉ có thể lần lượt nhìn thấy một phần khác nhau của Mặt Trăng được Mặt Trời chiếu
sáng mà thôi.
Vì thế, tùy theo vị trí tương đối giữa Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất với nhau
mà từ Trái Đất chúng ta sẽ chỉ nhìn thấy những phần khác nhau của Mặt Trăng được
chiếu sáng. Đó là lý do vì sao chúng ta thấy Mặt Trăng khi tròn khi khuyết.
Hiện tượng con nước triều “cường”, “kém” liên quan đến vị trí cửa mặt trăng,
mặt trời và Trái Đất trong không gian, liên hệ hiện tượng trăng khuyết thời kỳ triều
“kém”
*. Hướng dẫn học sinh sưu tầm ca dao, tục ngữ ở nhà
Để có được giờ học đạt kết quả tốt thì công tác chuẩn bị của giáo viên và học
sinh là rất cần thiết. Vì vậy, sau mỗi bài học tôi không quên dặn dò các em về nhà sưu
tầm một số câu ca dao, tục ngữ nói về chủ đề tiếp theo mà học sinh sẽ tìm hiểu ở tiết
sau, sưu tầm ca dao, tục ngữ là để các em vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống
một cách gần gũi nhất và ngoài ra còn phát triển nhiều kỹ năng khác. Vì vậy giáo viên
cũng cần phải có phương pháp để hướng dẫn các em.
Về nguồn tư liệu, tôi hướng các em có thể tìm hiểu ca dao, tục ngữ qua sách báo,
trên mạng Internet với những yêu cầu không cao để học sinh thấy không quá khó. Đồng
thời nêu những ích lợi cho học sinh thấy như: các em sẽ biết cách tìm gì, ở đâu, tích lũy
được sự tự tin, bản lĩnh khi tìm kiếm. Đồng thời tôi cũng tiến hành kiểm tra, đánh giá
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 14 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

chấm điểm cho việc sưu tầm nhằm động viên khuyến khích cũng như phê bình các học
sinh chưa tích cực. Với cách làm này tôi nhận thấy khả năng vận dụng bài học của học
sinh vào cuộc sống tốt hơn nhiều. Học sinh có ý thức hơn, vui hơn, hiệu quả hơn trong

việc học môn Địa lí.
IV. Tính mới của giải pháp
Bản thân của ca dao tục ngữ có đặc điểm là câu nói ngắn, có ý nghĩa, có vần điệu
nên khi nghe học sinh dễ nhớ. Khi dạy phần nội dung kiến thức mà giáo viên lồng
ghép, liên kết với kiến thức địa lí thì trong quá trình tư duy học sinh sẽ có sự gắn kết
các kiến thức với ngôn ngữ của ca dao tục ngữ như vậy sẽ vừa dễ hiểu và vừa dễ nhớ,
tăng thêm phần thuyết phục cho bài học. Tùy từng bài, từng phần nội dung bài học mà
tôi sử dụng những câu ca dao tục ngữ có liên quan.
Để làm mới phong cách của mình, giúp bài dạy trở nên hấp dẫn, sinh động tránh
sự nhàm chán. Việc áp dụng linh hoạt các phương tiện dạy học thể hiện tính sáng tạo,
tìm tòi, đầu tư của giáo viên và cũng nhờ vậy sẽ giúp học sinh nắm được bài, có thái độ
yêu thích môn học
So với những năm trước đây vấn đề lồng ghép ca dao, tục ngữ ít hơn nên sự hứng
thú học của các em ít hơn nhàm chán hơn, những năm gần đây học sinh thích học môn
địa lí tăng nhiều hơn, chất lượng đại trà, mũi nhọn cao hơn. Thăm dò ý kiến học sinh
thì các thầy, cô giáo dạy môn địa lí phiếu cao hơn.
V. Hiệu quả của SKKN:
Các tiết dạy có sử dụng ca dao tục ngữ, giáo viên hướng dẫn học sinh nắm các
kiến thức cơ bản một cách chính xác, do chính các em tìm ra từ thực tế và biết tái hiện
kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, diễn tả một sự vật hiện tượng địa lí, vận dụng
chúng vào thực tiễn, trong đời sống hằng ngày, đặc biệt là trong quá trình sử dụng ca
dao, tục ngữ để khai thác kiến thức mới, sử dụng, ca dao, tục ngữ trong việc củng cố
bài học, hướng dẫn học sinh sưu tầm ca dao, tục ngữ ở nhà.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 15 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kết quả khảo nghiệm cuối năm học như sau

Năm học/ Tỉ
lệ
2017-2018

Chưa hứng thú

6A1,2,3,4,5,6,7,8

329

20

100

209

100

6,1

30,4

63,5

69

6

22

41

100

8,7

31,9

59,4

398

26

122

250

100

6,5

30,7

62,8

Lớp 8A1,2

Tỉ lệ (%)
Tổng HS
Tỉ lệ (%)

hứng

Sĩ số

Tỉ lệ (%)
2017- 2018

Ít

Lớp

Lớp 8A1,2 Khối 6

thú

Hứng thú

Cuối năm học số em học sinh biết tìm hiểu ngày càng tăng chiếm 30,7% so với 60.6
% đầu năm học tăng 29.9 % và hứng thú tìm hiểu chiếm 62.8%. Còn số học sinh
chưa hứng thú tìm hiểu giảm mạnh chỉ còn lại 6,5 % so với trước đây là 33.9 % .
Các em cũng nhận thức được việc hứng thú học tập môn địa lí, học sinh vận
dụng ca dao, tục ngữ vào bài học rất nhanh, hiểu kiến thức dễ dàng hơn, qua đó tâm lý
học sinh cũng cảm thấy thoải mái hơn khi học môn địa lý và không khí giờ dạy trở nên
rất sôi nổi hào hứng học tập tốt hơn, các em nắm và hiểu được tầm quan trọng của việc
tìm hiểu ca dao, tục ngữ liên quan đến bài học, đáp ứng yêu cầu. Do vậy hiệu quả trước

tiên là sự liên kết đầy mới lạ làm khơi dậy tính tò mò, kích thích tư duy của học sinh,
hiểu bài nhanh, không khí lớp học nhẹ nhàng, giảm căng thẳng, nhớ bài lâu, cho học
sinh thêm hiểu và thêm yêu ca dao tục ngữ Việt Nam.
Phần thứ ba: Kết luận, kiến nghị
I. Kết luận: Việc nâng cao hiệu quả học tập cho sinh là mục tiêu của người dạy
nên giáo viên cần phải sáng tạo trong sử dụng các phương tiên trong dạy học để làm
mới phong cách của mình, giúp bài học trở nên hấp dẫn, sinh động tránh sự nhàm chán.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 16 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Việc áp dụng linh hoạt các phương tiện dạy học thể hiện tính sáng tạo, tìm tòi, đầu tư
của giáo viên và cũng nhờ vậy sẽ giúp học sinh nắm được bài, có thái độ yêu thích môn
học
Để thực hiện tốt phương tiện này giáo viên cần nâng cao kiến thức (sưu tầm, tìm
hiểu) về vốn ca dao tục ngữ liên quan đến kiến thức địa lí và tôi nghĩ vấn đề này cũng
cần được bàn bạc, nghiên cứu mở rộng hơn trong những đề tài sau.
Không chỉ bổ sung ca dao tục ngữ cho giảng dạy khối 6,8 mà còn bổ sung, áp
dụng cho khối 7, 9 vì trong chương trình địa lí có nhiều kiến thức ca dao, tục ngữ có đề
cập tới.
2. Kiến nghị:
Đối với Giáo viên : Để tạo hứng thú cho HS khi học địa lí trước hết người giáo
viên phải yêu thích chính công việc giảng dạy ở trường bởi vì khi giáo viên yêu công
việc sẽ dồn vào đó quyết tâm, sự tâm huyết, say mê nhiệt tình, từ đó nảy sinh nhiều ý
tưởng sáng tạo.
Để sử dụng phương tiện này hiệu quả bản thân giáo viên phải có vốn kiến thức về

ca dao tục ngữ phong phú, và để vận dụng linh hoạt vào bài giảng cần hiểu thấu đáo
đầy đủ về ý nghĩa của câu ca dao tục ngữ. Muốn làm được điều đó giáo viên phải
thường xuyên tìm những thông tin bên ngoài thực thế nhờ việc tra cứu từ nhiều nguồn :
báo chí, mạng internet, tham khảo các sách, tạp chí…
Đối với học sinh: Học sinh học bài và trả lời bài bằng việc sử dụng những câu ca
dao tục ngữ đã được giáo viên cung cấp.
Để giảm việc GV cung cấp kiến thức một chiều thì có thể gợi ý cho học sinh, yêu
cầu các em chuẩn bị bài mới bằng việc tìm hiểu có câu ca dao tục ngữ nào có liên quan
đến bài mới, và thử giải thích.
Trong đề tài này tôi muốn trao đổi với đồng nghiệp những suy nghĩ của tôi về:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 17 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

“ Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở
môn Địa lí THCS”
Tôi rất mong được sự góp ý của đồng chí, đồng nghiệp để chúng ta cùng xây dựng
nên một hình thức dạy môn địa lí thế nào cho hay nhất, đạt hiệu quả cao nhất.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người viết đề tài

Hoàng Thị Hoan
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN
( Kí tên, đóng dấu)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 18 -


Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TÀI LIỆU THAM KHẢO
TT
1
2
3

4
5

TÊN TÀI LIỆU

TÁC GIẢ

GHI CHÚ

Nguyễn Tam Phù Xa

Nhà xuất bản Thanh

Ca dao, tục ngữ, thành ngữ
Việt Nam

Niên, 2008

Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Vũ Ngọc Phan

Nhà xuất bản Văn

Nam

học, 2007

Hướng dẫn thực hiện chuẩn Phạm Thị Sen

Nhà xuất bản giáo dục

kiến thức, kĩ năng môn địa

và đào tạo Việt Nam

lý

năm 2009.

Địa lý tự nhiên Việt Nam tập Vũ Tự Lập

Nhà xuất bản giáo

1, 2

dục, 1978

Sách giáo khoa địa lý 6, 8

Lê Thông. Nguyễn Nhà xuất bản giáo dục
Phi Hạnh

6

Sách giáo viên địa lý 6, 8

và đào tạo Việt Nam
Nhà xuất bản giáo dục
và đào tạo Việt Nam

7

Giáo dục kĩ năng sống trong
môn địa lí

Lê minh Châu. Lưu Bộ giáo dục và đào tạo
Thu Thủy…

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan
- 19 -