Giáo án Ngữ văn 8 bài 17: Hai chữ nước nhà

Tuần 17 Tiết 65

HAI CHỮ NƯỚC NHÀ
-Trần Tuấn Khải-

A-MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp hs:
1.Kiến thức: cảm nhận được nd trữ tình yêu nước trong đoạn thơ trích: nỗi
đau mất nước và ý chí phục thù cứu nước.
- Tìm hiểu sức hấp dẫn nghệ thuật của ngòi bút Trần Tuấn Khải: cách khai thác
đềtài lịch sử, sự lựa chọn thể thơ thích hợp, việc tạo dựng không khí, tâm trạng,
giọng điệu thơ thống thiết.
2.Rèn luyện kĩ năng phân tích một đoạn thơ trữ tình có nd yêu nước và
giọng điệu thống thiết.
3.Thái độ: lòng yêu nước truyền thống.
B- CHUẨN BỊ:
1.Thầy: Giáo án, sgk, sgv, TKBG.
2 Trò: Sgk, vở ghi, soạn bài theo nd câu hỏi trong sgk
C- TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC:
Hoạt động 1: ÔĐTC:
Hoạt động 2:Kiểm tra sự chuẩn bị của hs:
? Đọc thuộc lòng bài thơ “Muốn làm thằng Cuội” của Tản Đà? Những yếu tố nghệ
thuật nào đã làm nên sức hấp dẫn của bài thơ?
Hoạt động 3: Tổ chức dạy - học bài mới:
*Giới thiệu bài:


Trần Tuấn Khải là một hồn thơ yêu nước nhưng thơ ông được lưu hành công
khai, hợp pháp, cho nên nd yêu nước đó thường phải được biểu hiện theo một cách
thức riêng để có thể lọt qua vòng kiểm duyệt khắt khe của TD Pháp. Vì thế ông
thường mượn đề tài lịch sử, đề tài về cảnh thiên nhiên và di tích lịch sử của đất
nước để kí thác tâm sự yêu nước, tấm lòng ưu thời mẫn thế của mình và cổ vũ,

khích lệ đồng bào.
“Hai chữ nước nhà được xem là bài thơ hay nhất, đã tổng hợp những mô típ
văn yêu nước của Á Nam, từ giọng bi tráng đến giọngmỉa mai, từ chất căm hờn
đến lời mắng mỏ, từ sự dỗi tức, nguyền rủa bọn Việt gian chết tiệt đến nỗi đau
thương ôm lấy bà mẹ giang san…
Hoạt động cảu thầy và trò

Yêu cầu cần đạt
I-Tìm hiểu chung:

? Nêu tóm tắt vài nét về tiểu sử
tác giả?

1. Tác giả: (1895 – 1983)
- Bút hiệu: Á Nam
-Quê: Nam Định
-Ông thường mượn đề tài lịch sử hoặc những
biểu tượng nghệ thuật bóng gió để bộc lộ nỗi
đau mất nước và bày tỏ khát vọng độc lập tự
do.
-Thơ ông cũng được truyền tụng rộng rãi vào
những năm 20 của thế kỉ XX.
2. Đọc và tìm hiểu chú thích:

-Gv hd hs đọc: giọng thống thiết,
kích động,…
-Gv đọc mẫu một đoạn, gọi hs
đọc tiếp, nhận xét.

-Đọc:

-Chú thích: SgkT161, 162


3. Tác phẩm:
? Nêu xuất xứ đoạn trích học?

-Là bài thơ mở đầu tập “Bút quan hoài I”
-Đoạn trích học là phần mở đầu của bài thơ.

? Bài thơ được sáng tác theo thể
thơ nào?

-Thể loại: Song thất lục bát
-Bố cục: 3 phần

? Đoạn ttrích có thể chia làm mấy
+ P1: 8 câu đầu: Tâm trạng cảu người cha phải
phần? Nội dung chính của từng
từ biệt con trai nơi ải Bắc.
phần?
+ P2: 20 câu tiếp: Nỗi lòng của người cha trong
hoàn cảnh nước mất nhà tan
+ P3: 8 câu cuối: Lời trao gửi sự nghiệp cho
con.
? Nhan đề “Hai chữ nước nhà”
cho biết nd chính của bài thơ này
là gì?
? Nhưng tác giả không trực tiếp
bộc lộ cảm nghĩ của mình. Ông

đã có cách biểu hiện riêng nào?

-Bài thơ trình bày cảm nghĩ của con người về
đất nước mình.
-Mượn lời ông Nguyễn Phi Khanh nói với con
khi ông bị quân Minh giải sang TQ.=> Tâm sự
yêu nước của ông Nguyễn Phi Khanh cũng là
của tác giả TTKhải
II-Phân tích:

-Gọi hs đọc 8 câu đầu
? Chú thích trong sgk đã cho biết
điều gì đặc biệt trong cuộc ra đi
cảu người cha Nguyễn Phi
Khanh?

? Cảnh vật thiên nhiên trong 4
câu thơ đầu được mtả ntn?

1.Tâm trạng cảu người cha khi phải từ biệt
con trai nơi ải Bắc:
-Nguyễn Phi Khanh bị giặc Minh bắt giải sang
TQ. Nguyễn Trãi định đi theo cha nhưng tới
biên giới phía Bắc, Phi Khanh khuyên con trai
nên quay trở về để ttrả thù nhà, đền nợ nước
Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm


Cõi giời Nam gió thảm đìu hiu
? Không gian chốn ải Bắc và cõi

giời Nam được đặt trong thế
tương phản đã phản ánh trạng
thái tâm tư nào của con người?

Bốn bề vượn thét chim kêu
-Phản ánh tâm trạng phân đôi, vừa thân thiết
(cõi giời Nam), vừa xa lạ (chốn ải Bắc)

-Đó là tâm trạng của người yêu nước buộc phải
? Chi tiết mây sầu, gió thảm, hổ
thét, chim kêu gợi tính chất gì của xa đất nước
cuộc chia li?
-Buồn bã, thê lương, đe dọa con người
? Khung cảnh ấy như khêu nỗi
bất bình của người cha. Em hiểu
nỗi bất bình ấy ntn?

? Giữa khung cảnh ấy, hình ảnh
người cha hiện lên từ những lời
thơ nào?
? Hình ảnh: hạt máu nóng thấm
quanh hồn nước, thân tàn lần
bước dặm khơi, hình ảnh giọt
châu lã chã theo mỗi bước người
đi gợi cho em suy nghĩ và liên
tưởng gì không?
? Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật
trong mấy câu thơ này?
? Nước mắt tần tã của người cha
là nước mắt thương con, nước

mắt xót thương cho mình, nước
mắt xót thương cho cảnh nước
mất nhà tan hay nước mắt xót
thương cho những điều nào khác?
? Từ phần 1 em thấy người cha
hiện lên ntn?

-Nỗi đau của người yêu nước buộc phải rời xa
đất nước, nỗi căm tức giặc Minh xâm lược
- Đó là tình cảm vừa nhớ thương vừa căm tức
nhưng bất lực.
Hạt máu nóng thấm quanh hồn nước
Chút thân tàn lần bước dặm khơi
Trông con tầm tã châu rơi
-Đối với cả hai cha con, tình nhà, nghĩa nước
đều sâu đậm, da diết nên đều tột cùng đau đớn
xót xa. Nước mất, nhà tan, cha con li biệt.
-> Người đọc như cuốn theo tâm trạng và cảm
xúc của hai cha con, nhất là của người cha
đang cố dặn con trở lại để tính việc nước, trả
thù nhà.
- Cách nói ước lệ của văn trữ tình trung đại,
gợi không khí trang nghiêm như lời trăng trối,


-Gọi hs đọc 20 câu tiếp

khiến người đọc, người nghe xúc động.

? Người cha nhắc đến lịch sử dt

trong những lời khuyên nào?

-Hs tự bộc lộ

-Là người nặng lòng với quê hương đất nước
? Đặc điểm nào của dt được nói
đến?

(Đó cũng chính là lời kí thác tâm sự của tác
giả)

? Tại sao khi khuyên con trở về
tìm cách cứu nước nhà, người cha 2. Nỗi lòng của tác giả trước cảnh nước mất
trước hết lại nhắc đến lịch sử anh nhà tan:
hùng của dt?
Giống Hồng Lạc hoàng thiên đã định
? Điều này cho thấy tinnhf cảm
Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay
sâu đậm nào trong tấm lòng cảu
người cha?
Giời Nam riêng một cõi này
? Quan sát những câu thơ tiếp và
Anh hùng hiệp nữ xưa nay kém gì
cho biết những câu thơ nào mtả
họa mất nước?
-Nòi giống cao quý, lịch sử lâu đời, có nhiều
? Những hình ảnh đó gộich chúng anh hùng hào kiệt
ta liên tưởng đến tình hình đất
nước ntn?

-Vì: dt ta vốn có lịch sử hào hùng

người cha muón khích lệ dòng máu anh
? Có phải tác giả chỉ có ý nhắc lại
hùng dt ở người con
tình hình đất nước thời vua Lê
Lợi hay có dụng ý nào khác?

? Tâm trạng cảu người cha trước
lúc qua biên giới nghĩ về hiện
tình đất nước được mtả qua

->Niềm tự hào dt - một biểu hiện cảu lòng yêu
nước
Bốn phương khói lửa


những câu thơ nào?

……xương rừng máu sông
……thành tung quách vỡ
……bỏ vợ lìa con

? Nhận xết về nghệ thuật cảu
đoạn thơ? Td?

-Đất nước Đại Việt dưới ách đô hộ của giặc
Minh: tơi bời trong khói lửa, đốt phá. chết chóc
(Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn – Vùi
con đỏ xuống dưới hầm tai vạ)

? Những lời nói về thảm vong
quốc đã bộc lộ xúc cảm nào trong
tấm lòng của người cha?
- Chủ ý của tác giả không phải để nói về thời
đã qua mà muốn người đọc liên tưởng đến tình
hình đất nước hiện thời.
Thảm vong quốc…
Trông cơ đồ nhường xé tâm can
-Gọi hs đọc 8 câu cuối
? Những câu thơ nào mtả tình
cảnh thực của người cha?

Ngậm ngùi đất khóc giời than
Thương tâm nòi giống lầm than nỗi này!
……………..xây khối uất

? Người cha đang trong cảnh ngộ
ntn?
? Tại sao khi khuyên con trai trở
về tìm cách cứu nước nhà, người
cha lại nói đến hoàn cảnh bất lực
của mình?
? Tiếp đến người cha mong con
nhớ đến tổ tông khi trước. Đó là
một tổ tông ntn?
? Mục đích lời khuyên của người
cha ở đây là gì?

………………vật cơn sầu

-Ước lệ tượng trưng, cực tả nỗi đau mất nước
thấm đến cả trời đất, sông núi nước Nam.
-> Lòng xót thương vô hạn trước cảnh nước
mất nhà tan
-Lòng căm phẫn vô hạn trước tội ác cảu giặc
Minh
-Đó cũng là biểu hiện yêu nước trong lòng tác
giả


? Nhận xét về giọng điệu của lời
khuyên nhủ này?
? Từ những lời khuyên ấy, em
cảm nhận được nỗi lòng nào của
người cha?

3. Lời trao gửi cuối cùng:
Cha xót phận tuổi già sức yếu
Lỡ sa cơ đành chịu bó tay
Thân lươn bao quản vũng lầy
-Cảnh ngộ của người cha: già yếu, bi đát,
không còn địa vị-> Ngặt nghèo, bất lực

? Nêu những đặc sắc nghệ thuật
của đoạn trích?

-Để khích lệ co0n làm tiếp những điều cha
chưa làm được, giúp ích cho nước nhà

? Nd chính của đoạn trích?

-Tổ tông đã vì nước gian nan, vì ngọn cờ độc
lập

? Qua đoạn trích, em hiểu gì về
tấm lòng của nhà thơ?

-Khích lệ con nối nghiệp vẻ vang của tổ tông

-Thống thiết, chân thành
? Tìm những hình ảnh, từ ngữ
mang tính chất ước lệ, sáo mòn
trong đoạn thơ?

-Yêu con, yêu nước
-Đặt niềm tin vào con và đất nước
-Tình yêu con hòa trong tình yêu đất nước, dân
tộc
III-Tổng kết:


1.Nghệ thuật:
- Thơ song thất lục bát, âm điệu thống thiết, sử
dụng nhiều hình ảnh ước lệ tượng trưng.
2. Nội dung:
*Ghi nhớ: SgkT163
*Luyện tập:
-Tấm lòng tha thiết với vận mệnh của đất náơc.
-Thái độ khích lệ lòng yêu nước của mọi người
-Tôn trọng và tự hào về những anh hùng cứu

nước trong lịch sử dt
*Các hình ảnh, từ ngữ ước lệ:
Ải Bắc, mây sầu, gió thảm, hổ thét, cim kêu,
hạt máu nóng, Hồng Lạc, vong quốc,…
Hoạt động 4. Củng cố:
-Đọc diễn cảm cả đoạn trích học
-Nỗi lòng cảu người cha? Từ đó cho biết nỗi lòng của tác giả?
Hoạt động 5. HDVN:
-Học thuộc lòng đoạn trích, nắm chắc nd và nt
-Soạn bài: Ông đồ
-----------------------------------------------------------------------------------------------------