Giáo án Ngữ văn 8 bài 13: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

GIÁO ÁN NGỮ VĂN 8
TUẦN 13 - TIẾT 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI
CHẤM
I. Mục tiêu cần đạt
Giúp học sinh:
- Hiểu rõ công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm
- Biết dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm khi viết.
II. Chuẩn bị
- Giáo viên: soạn bài, máy chiếu
- Học sinh: chuẩn bị bài ở nhà
III. Tiến trình dạy học
1. Kiểm tra bài cũ: Các vế trong câu ghép thường quan hệ với nhau theo những mối quan
hệ ý nghĩa nào?
2. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

NỘI DUNG BÀI HỌC
I. Dấu ngoặc đơn
1. Ví dụ

HS đọc VD
Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích
trên dùng để làm gì?

- Ví dụ 1:

Đùng một cái, họ(những người bản xứ)
được phong cho cái danh hiệu tối cao là
Giải thích rõ “họ” là ai. Phần này thường “chiến sĩ bảo vệ công lí”
giúp người đọc hiểu rõ hơn phần được
-> Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần

chú thích nhưng nhiều khi còn có tác
giải thích
dụng nhấn mạnh.
- Ví dụ 2:


Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ
tập trung toàn những con ba khía, chúng
bám đặc sệt quanh các gốc cây(ba khía là
một loại còng biển lai cua, càng sắc tím
đỏ, làm mắm xé ra trộn với tỏi ớt ăn rất
ngon)
TM về một loài động vật mà tên của nó
được dùng để gọi tên một con kênh,
nhằm giúp người đọc hình dung rõ hơn
đặc điểm của con kênh này

-> Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần
thuyết minh
- Ví dụ 3:
Lí Bạch(701-762), nhà thơ nổi tiếng của
Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch,
hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc;
lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở
làng Thanh Liên, huyện Xương Long
thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên)
-> Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần
bổ sung thêm

Bổ sung thêm về năm sinh, năm mất của

nhà thơ và cho người đọc biết thêm Miên - Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý
nghĩa câu văn không thay đổi
Châu thuộc tỉnh nào
Hãy bỏ phần trong dấu ngoặc đơn của
mỗi câu và cho nhận xét về ý nghĩa
của các câu văn đó?
Vì sao?
Nó không thuộc phần nghĩa cơ bản của
câu
Em rút ra kết luận gì về dấu ngoặc
đơn?
Phần trong dấu ngoặc đơn có thể là một
từ, một ngữ, một vế câu, hoặc cho một
chuỗi câu trong ĐV, một con số hay một

2. Kết luận(ghi nhớ SGK tr. 134)


dấu câu khác thường như dấu chấm hỏi
hoặc dấu chấm than, nói chung là bất cứ
điều gì mà người viết muốn chú thích
Để đánh dấu các bộ phận chú thích
trong câu người ta còn sử dụng loại
dấu nào khác?
Dấu gạch ngang
Công dụng của dấu gạch ngang và dấu
ngặc đơn có nhiều điểm giống nhau nên
theo thói quen, người dùng dấu này,
người dùng dấu kia
Tuy vậy để sử dụng cho đúng chúng ta

cần lưu ý:
- Khi thành phần chú thích có quan hệ rõ
với một từ, một ngữ ở trước nó thì
thường dùng dấu gạch ngang
- Nếu quan hệ đó không rõ thì thường
dùng dấu ngoặc đơn
II. Dấu hai chấm
Cho biÕt c¸c VD trªn ®îc
trÝch tõ nh÷ng VB nµo?

1. Ví dụ

DÊu hai chÊm ®îc dïng trong
c¸c VD trªn nh»m môc ®Ých
g×?

- VD 1:
Rồi chú Dế choắt loanh quanh, băn khăn.
Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra
nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay
là anh đào giúp cho em một cái ngách


Đây là lời của Dế Mèn nói với Dế Choắt
và của Dế Choắt nói với Dế Mèn
Khi báo trước lời đối thoại của nhân vật,
dấu hai chấm được dùng cùng với dấu

câu nào?

sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối
đèn có đưa nào đến bắt nạt thì em chạy
sang...
-> báo trước(đánh dấu) lời đối thoại của
nhân vật, dùng cùng với dấu gạch ngang.
- VD 2:
Như tre mọc thẳng, con người không chịu
khuất.
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt
ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất
khuất!

Lời của Thép Mới dẫn lại lời của người
xưa

-> dấu hai chấm dùng để đánh dấu lời
dẫn trực tiếp, dùng với dấu ngoặc kép

Khi đánh dấu lời dẫn trực tiếp dấu hai
chấm được dùng kết hợp với dấu nào?

- VD 3:
Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần,
nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật
chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính
lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay
tôi đi học.
-> dấu hai chấm dùng để đánh dấu phần

giải thích
2. Kết luận(ghi nhớ SGK- 135)

Giải thích lí do thay đổi tâm trạng của
nhân vật tôi trong ngày đầu tiên đi học.
Dấu hai chấm có những công dụng gì?
Quan sát câu văn sau:
Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô
và động nước
Có thể thay dấu hai chấm hai chấm
bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu

* Lưu ý


thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?
- Có thể thay được. Khi thay như vậy
nghĩa của câu cơ bản không thay đổi,
nhưng như vậy là đã biến phần trong
dấu ngoặc đơn thành bộ phận không bắt
buộc trong câu
Nếu viết lại là:
Phong Nha gồm: động khô và động
nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng
dấu ngoặc đơn được không? Vì sao?
- Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu
ngoặc đơn, vì như vậy cụm từ động khô
và động nước trở thành một bộ phận
chính tạo nên nghĩa cơ bản của câu.
Vậy khi nào ta có thể thay dấu hai

chấm bằng dấu ngoặc đơn?
Trong quá trình học văn, làm văn em
đã sử dụng đúng các loại dấu câu theo
công dụng của nó hay chưa?
- GV liên hệ ngay bài viết số 2
GV chia ba nhóm. mỗi nhóm làm một
phần.

- Dấu hai chấm có thể được thay bằng
dấu ngoặc đơn khi: bỏ phần do dấu hai
chấm đánh dấu mà phần còn lại vẫn có ý
nghĩa hoàn chỉnh.

II. Luyện tập
Bài 1
a. Qua các cụm từ “tiệt nhiên”(rõ ràng,
dứt khoát như thế, không thể khác), “định
phận tại thiên thư”(định phận tại sách
trời), “hành khan thủ bại hư”(chắc chắn
sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về
giọng điệu của bài thơ.
-> đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của
các cụm từ: tiệt nhiên, định phận tại
thiên thư, hành khan thủ bại hư


b. Chiều dài của cầu là 2.290m(kể cả
phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười
hai nhịp ngắn)
-> đánh dấu phần thuyết minh

b. nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong
2.290m chiều dài của cầu có tính cả phần
cầu dẫn.
c. để VB có tính liên kết, người
c. Dấu ngoặc đơn được dùng ở hai vị trí: viết(người nói) phải làm cho nội dung
của các câu, các đoạn thống nhất và gắn
+ Vị trí 1: đánh dấu phần bổ sung(phần
bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết
này có quan hệ lựa chọn với phần được
kết nối các câu, các đoạn đó bằng những
chú thích(có phần này thì không có phần phương tiện ngôn ngữ(từ, câu...)thích
kia): người tạo lập VB hoặc là người nói hợp.
hoặc là người viết. Cacghs dùng này
-> đánh dấu phần bổ sung và phần TM
thường gặp trong các đề thi.
+ ở vị trí 2: dấu ngoặc đơn đánh dấu
phần thuyết minh(để làm rõ những
phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì)

Bài 2
a. Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền
mặt phải một trăm đồng bạc. lại còn cau,
còn rượu...cả cưới nữa thì mất đến cứng
hai trăm bạc.

a. cho ý họ thách nặng quá

-> dấu hai chấm đánh dấu phần giải thích
b. Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi
một câu như thế này:

- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng
được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi
klhuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng
bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm
muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
-> Dấu hai chấm dùng để báo trước lời


thoại của NV và phần thuyết minh nội
dung mà Dế Choắt muốn khuyên dế Mèn.
c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng
giằng bốn phía. Có quãng nắng xuyên
xuống biển, óng đủ màu: xanh lá mạ, tím
phớt, hồng, xanh biếc...
-> Đánh dấu phần thuyết minh
Bài 3
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ
tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có
c. đủ màu là những màu nào
nghĩa là nói rằng: tiếng Việt hài hoà về
mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế
Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích nhị uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói
thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt
sau được không?
có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,
- Có thể bỏ được vì ý nghĩa cơ bản của
tư tưởng của người Việt Nam và để thoả
câu, đoạn văn không thay đổi
mãn nhu cầu của đời sống văn hoá nước
Trong đoạn văn này tác giả dùng dấu

nhà qua các thời kì lịch sử.
hai chấm nhằm mục đích gì?
Bài 5(có thể cho HS về nhà làm)
- Tác giả dùng dấu hai chấm nhằm nhấn
a. Sai, vì phần nằm trong dấu ngoặc đơn
mạnh đặc điểm của TV
chỉ có chức năng giải thích một ý nào đó.
nó không thể bình đẳng với một câu có ý
khác hẳn.
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết
sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn
chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. các
em phải cố gắng học để thầy mẹ được
vui lòng và để thầy dạy các em được
sung sướng. các em đã nghe chưa. (các

b. Phần nằm trong dấu ngoặc đơn được
coi là một bộ phận của câu, gọi là phần
phụ giải thích hay chú thích.
Bài 6
ĐV mẫu:
Câu cuyện kén rể của nhà thông thái
khiến nhiều người đọc không khỏi giật


ưem đều nghe nhưng không em nào dám
trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran
của phụ huynh đáp lại.

mình. Người ta không thể ngờ rằng dân
số của hành tinh này sẽ có một sự nhảy
vọt khổng lồ giữa quá khứ và tương lai:
2(A- đam và Ê- va) và 7 tỉ(dự tính năm
2015). Như vậy Bài toán dẫn số đã trở
thành một bài toán hóc búa của toàn nhân
loại chứ không còn là bài toán của riêng
quốc gia nào. Loài người phải cùng nhau
tìm cách “giảm tốc’ trên con đường đi tới
cái ô...64 khủng khiếp! Bởi đó là con
đường tồn tại hay không tồn tại của chính
xã hội loài người.

D. Củng cố và hướng dẫn về nhà
1. Củng cố:
- Nắm được công dụng của dấu hai chấm và dấu ngoặc đơn
Biết cách vận dụng khi làm văn
2. Huớng dẫn về nhà:
- Học thuộc phần ghi nhớ
- Chuẩn bị bài: Đề văn TM và phương pháp làm bài văn TM