Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

A. PHẦN MỞ ĐẦU
Thế kỷ XXI đặc trưng bởi một số xu thế lớn của thế giới: Toàn cầu
hoá, công nghệ thông tin, kinh tế tri thức, văn minh trí tuệ. Đó là xu thế khẳng
định hơn bao giờ hết vai trò quyết định của năng lực trí tuệ đối với sự phát
triển . Đất nước ta đang bước vào thời kỳ mới của sự nghiệp công hoá, hiện
đại hoá. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định một trong những con
đường của công nghiệp hoá hoá là: “... đặc biệt coi trọng phát triển giáo dục và
đào tạo, khoa học và công nghệ, xem đây là nền tảng và động lực của công
nghiệp hoá, hiện đại hoá” .Sự thách thức bằng cạnh tranh trí tuệ, sự nghiệp công
nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước đang đòi hỏi đổi mới giáo dục trong đó có
sự đổi mới căn bản về phương pháp dạy và học nhằm tạo ra lớp người đáp ứng
với đòi hỏi của thực tiễn xã hội.
Phát huy tính tích cực học tập của người học là một trong những
nhiệm vụ chủ yếu của quá trình dạy học. Vấn đề này đã được đặt ra trong ngành
giáo dục nước ta từ những năm 1960 và trong công cuộc cải cách giáo dục lần
hai đã là một trong các phương hướng cải cách, nhằm đào tạo những người lao
động sáng tạo, làm chủ đất nước .Vì vậy, nó luôn là trung tâm chú ý của lý luận,
thực tiễn dạy học và đến nay vẫn là một trong những vấn đề quan trọng nhất của
dạy học - giáo dục.
Cùng với sự đổi mới trong giáo dục nói chung, giáo dục mầm non cần
phải có những đổi mới nhằm hình thành ở trẻ những năng lực chung, những nền
tảng nhân cách ban đầu, phát huy mạnh mẽ hơn nữa vai trò của chủ thể trẻ trong
hoạt động để trẻ phát triển về nhiều mặt. Đổi mới giáo dục mầm non được tiến
hành từ năm 1998, đến nay đã thu được nhiều kết quả khả quan. Tuy nhiên, để
việc đổi mới giáo dục mầm non tốt hơn nữa thì việc cải tiến phương pháp, biện
pháp tổ chức các hoạt động giáo dục phải hướng đến phát huy TTCNT của trẻ.
Đối với trẻ mầm non, nhân cách được hình thành trong hoạt động dưới
sự tổ chức hướng dẫn của người lớn và qua hoạt động tích cực của chính bản thân
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

1


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

trẻ. Tính tích cực nói chung, TTCNT của cá nhân nói riêng được coi là phẩm chất
quan trọng của nhân cách. Trẻ em lứa tuổi mầm non đã có biểu hiện của TTCNT,
đặc biệt là ở trẻ 5-6 tuổi thể hiện rất rõ ở sự tích cực, chủ động tham gia hoạt động,
tích cực tìm hiểu và nhận thức thế giới xung quanh... Vì vậy, phát huy TTCNT của
trẻ là hết sức cần thiết, nó không chỉ thúc đẩy sự phát triển nhận thức mà còn góp
phần vào việc hình thành, phát triển nhân cách trẻ.
Hoạt động khám phá khoa học là một lĩnh vực mới được đưa vào
chương trình giáo dục mầm non (Tài liệu thực nghiệm và thí điểm) .Hoạt động
này chủ yếu nhằm phát triển nhận thức của trẻ qua việc tổ chức các hoạt động
tìm tòi, khám phá bản thân và thế giới xung quanh. Có thể nói đây là hoạt động
tạo được nhiều điều kiện thuận lợi để phát huy TTCNT của trẻ. Thực tế ở
trường mầm non hiện nay, việc tổ chức HĐKPKH cho trẻ còn bộc lộ nhiều hạn
chế. Do đây là một lĩnh vực mới nên giáo viên gặp những khó khăn khi tổ chức
hoạt động này. Mặt khác, do quan niệm chưa đúng về việc tổ chức HĐKPKH
cho trẻ, giáo viên thường tổ chức theo kiểu “cho trẻ làm quen” mà chưa thực sự
tổ chức theo kiểu “cho trẻ khám phá’’ nên kết quả đạt được chưa cao, chưa thực
sự khai thác được hết tiềm năng của HĐKPKH và phát huy TTCNT của trẻ.
Điều này làm nảy sinh mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao TTCNT của trẻ và khả
năng còn hạn chế của giáo viên trong việc tổ chức HĐKPKH nói chung và
HĐKPKH về các HTTN nói riêng.
Thực tế đã có một số công trình khoa khọc nghiên cứu về TTCNT của
trẻ 5-6 tuổi, nhưng chưa có nghiên cứu nào đề cập đến việc phát huy TTCNT
của trẻ trong HĐKPKH.
Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu:

“Đánh giá tính tích cực nhận thức của trẻ 5-6 tuổi thông qua hoạt động
khám phá khoa học”

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

2


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

B. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận
1.1 Khái niệm về tính tích cực:
Khi nghiên cứu về tính tích cực các tác giả đã đứng ở các góc độ khác
nhau để xem xét và nêu lên những quan điểm của mình. Có thể hệ thống thành
một số quan điểm chính như sau:
- Quan điểm thứ nhất: Dưới góc độ triết học:
Khi bàn về tính tích cực, Ph. Ănghen cho rằng: Tính tích cực là đặc tính
chung của mọi sinh vật sống, là sự tự vận động của sinh vật sống. Tính tích cực
không những là nguồn gốc duy trì hay biến đổi các mối quan hệ có ý nghĩa sống
còn của sinh vật sống với thế giới xung quanh mà còn mang đến cho sinh vật
sống khả năng điều chỉnh thích nghi với thế giới xung quanh ấy. Phát triển học
thuyết Mác - Ănghen, V. I. Lê - nin cho rằng tính tích cực là thái độ cải tạo của
chủ thể với thế giới xung quanh, là khả năng của con người đối với việc tổ chức
cuộc sống, điều chỉnh các nhu cầu năng lực của họ thông qua các mối quan hệ
xã hội.
- Quan điểm thứ 2: Dưới góc độ tâm lý giáo dục
Tính tích cực được đề cập trong một số công trình nghiên cứu của các
nhà tâm lý giáo dục theo các khía cạnh sau:
Một số tác giả xem xét tính tích cực từ góc độ chức năng và vai trò của

chủ thể đối với thế giới bên ngoài, họ cho rằng tính tích cực là tính chủ động
của chủ thể, nó thực hiện chức năng chỉ bảo hành động của con người. Theo họ,
sự phát triển Tính tích cực chính là sự phức tạp dần các chức năng của tính chủ
thể.
Trên cơ sở phân tích các quan điểm, chúng tôi nhất trí với các quan điểm
cho rằng: Tính tích cực là phẩm chất quan trọng của nhân cách, là thái độ cải
tạo, biến đổi của chủ thể đối với thế giới xung quanh. Tính tích cực gắn liền với
hoạt động, là thuộc tính của sự tự vận động của hoạt động. Tính tích cực luôn
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

3


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

mang tính chủ động, nó đối lập với tính bị động. Động cơ, nhu cầu, hứng thú
của sự hoạt động chính là nguồn gốc bên trong của Tính tích cực, là động lực
thúc đẩy con người hoạt động.
2. Khái niệm về Tính tích cực nhận thức
Khi nghiên cứu về Tính tích cực nhận thức, các tác giả đã đứng ở các góc
độ khác nhau để xem xét và nêu lên quan điểm của mình, chúng tôi có thể hệ
thống lại thành một số quan điểm chính như sau:
Quan điểm thứ nhất: Dưới góc độ triết học, theo lý thuyết phản ánh của
Lê – nin, Tính tích cực nhận thức thể hiện thái độ sáng tạo của chủ thể nhận
thức đối với đối tượng nhận thức. Nghĩa là tài liệu được phản ánh vào não của
học sinh và được chế biến đi, được hòa vào vốn kinh nghiệm đã có của chúng
và được vận dụng linh hoạt, sáng tạo vào các tình huống khác nhau nhằm cải
tạo hiện thực và cải tạo cả bản thân mình.
Quan điểm thứ hai: Dưới góc độ tâm lý học, nhiều nhà tâm lý đã xem
Tính tích cực nhận thức là một dạng hoạt động và một số tác giả khác lại coi

Tính tích cực nhận thức như là một phẩm chất của nhân cách. Theo Sa - mô va, một trong những phẩm chất đó là Tính tích cực nhận thức được biểu hiện ở
tính định hướng, tính bền vững của hứng thú nhận thức, sự cố gắng tìm tòi
phương thức hiệu quả để nắm vững kiến thức và phương pháp hành động, tập
trung lý trí để đạt được mục đích học tập. Các nhà tâm lý học Việt Nam đã
khẳng định: Quá trình học tập đòi hỏi hoạt động có chủ định của các giác quan,
của ý thức, ý chí của trẻ, nhằm đạt được hiệu quả cao nhất trong lĩnh hội tri
thức, kỹ năng - kỹ xảo.
Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích các quan niệm về Tính tích cực nhận
thức của các tác giả trong và ngoài nước, chúng tôi xác định: Tính tích cực nhận
thức là một phẩm chất tâm lý của cá nhân trong hoạt động nhận thức, là thái độ
cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua việc huy động ở mức cao các

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

4


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

chức năng tâm lý nhằm giải quyết những nhiệm vụ nhận thức. Nó được thể hiện
như là một năng lực trí tuệ phức tạp, đòi hỏi sự nỗ lực của tư duy.
Tính tích cực nhận thức cũng như tất cả các hoạt động nhân cách đều
chứa đựng quy luật nhất định trong sự phát triển và hệ quả của sự phát triển ấy
được xác định bằng các yếu tố sau:
- Nhu cầu nhận thức, hứng thú nhận thức.
- Khả năng huy động các giác quan, các thao tác tư duy, khả năng biểu
đạt suy nghĩ, hiểu biết, khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có.
- Kiên trì để độc lập, sáng tạo trong việc giải quyết nhiệm vụ nhận thức.
3. Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo
Ở tuổi mẫu giáo, trẻ em đã có nhu cầu được người khác thừa nhận, đây

chính là yếu tố quan trọng nhất của Tính tích cực trong nhân cách. Trong thực tế
đã có nhiều công trình nghiên cứu về nhu cầu được người khác thừa nhận của
trẻ mẫu giáo.
Một số nhà nghiên cứu theo trường phái phân tâm học như S. Freud cho
rằng nhu cầu được người khác thừa nhận có ở tất cả mọi đứa trẻ. Theo họ, nhu
cầu được người khác thừa nhận ở trẻ mẫu giáo suốt hiện trong quá trình phát
triển của đứa trẻ, trong mối quan hệ qua lại giữa trẻ với người lớn, khi trong mối
quan hệ đó, đứa trẻ sẽ bị hẫng hụt, bị kích động, lo lắng, mong muốn được đền
bù hay sự đòi hỏi trên cả sự đền bù. Như vậy, nhu cầu được người khác thừa
nhận không những chỉ là một thành tựu to lớn trong sự phát triển nhân cách của
trẻ mẫu giáo mà còn là điều kiện cần thiết cho sự phát triển nhân cách ở các giai
đoạn tiếp theo. Vì vậy, việc giáo dục và phát triển Tính tích cực có thể bắt đầu
ngay từ lứa tuổi mẫu giáo.
Những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý sư phạm Mầm non đã
làm sáng tỏ rằng ở lứa tuổi mẫu giáo đã xuất hiện hình thức của Tính tích cực
còn gọi là Tính tích cực nhận thức. Tính tích cực của trẻ mẫu giáo được các tác
giả xem xét như là khả năng giải quyết nhiệm vụ nhận thức với hiệu quả cao
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

5


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

bằng việc cố gắng, nỗ lực huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý nhận
thức, đặc biệt là chức năng của tư duy như so sánh, phân tích, khái quát hóa…
Tính tích cực nhận thức ở trẻ mẫu giáo lớn từ 5 đến 6 tuổi được xem là năng lựu
tư duy phức tạp, đòi hỏi nỗ lực, căng thẳng của trí tuệ với các thao tác tư duy:
So sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa và nó được thể hiện bằng hứng thú
với sự vật, hiện tượng ở xung quanh và lòng mong muốn hiểu biết nhiều hơn

nữa về chúng. Sự phát triển của Tính tích cực nhận thức gắn liền với việc lĩnh
hội những kinh nghiệm, tri thức, kỹ năng phong phú cũng như các chuẩn mực
xã hội và các quy tắc hành vi.
- Một số nhà nghiên cứu như: A.P.Uxôva, A.K.Bônđarenkô, Kazacôva, họ
cho rằng Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo được thể hiện khả năng giải
quyết nhiệm vụ nhận thức và hiệu quả cao với mức độ nỗ lực huy động ở mức
độ cao các chức năng tâm lý, đặc biệt là chức năng tư duy. Điều đó có nghĩa
rằng Tính tích cực nhận thức được coi như khả năng phân tách của mọi nhiệm
vụ, chia nhỏ chúng thành những bộ phận cấu thành, so sánh, đối chiếu với nhau,
vừa khái quát, vừa chia nhỏ các mối quan hệ bản chất của chúng. Họ đưa ra các
chỉ số đánh giá mức độ Tính tích cực nhận thức như sau:
- Hứng thú bền vững đối với nhiệm vụ trí tuệ, mong muốn thực hiện
nhiệm vụ đó.
- Kỹ năng định hướng các tri thức đã biết theo chiều hướng cần thiết.
- Kỹ năng thực hiện các thao tác tư duy khi tìm kiếm phương thức thực
hiện nhiệm vụ nhận thức.
- Có kỹ năng kiểm tra các thao tác của bản thân để điều chỉnh theo hướng
cần thiết.
- Độc lập đưa ra nhiệm vụ trí tuệ và thực hiện nó.
Dựa vào những cơ sở phân tích trên, chúng tôi cho rằng Tính tích cực
nhận thức của trẻ mẫu giáo là một phẩm chất tâm lý cá nhân trong hoạt động
nhận thức của trẻ, là một năng lực trí tuệ phức tạp đòi hỏi sự phức tạp cao của
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

6


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

các chức năng tâm lý, đặc biệt là chức năng tư duy khi giải quyết các nhiệm vụ

nhận thức. Tính tích cực nhận thức là mục đích, phương tiện, điều kiện, và là
kết quả của hoạt động nhận thức, nó góp phần thúc đẩy sự phát triển nhận thức
và nhân cách của trẻ mẫu giáo.
4. Biểu hiện Tính tích cực nhận thức của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động
khám phá khoa học
Trẻ mẫu giáo khi tham gia vào hoạt động sẽ có những biểu hiện của Tính
tích cực nhận thức rất khác nhau, có thể thông qua hành động, qua ngôn ngữ
hay biểu hiện ánh mắt, nét mặt hoặc qua hoạt động của trẻ. Theo chúng tôi, khi
cho trẻ tham gia vào hoạt động khám phá khoa học có thể nhận biết Tính tích
cực nhận thức của trẻ bằng các dấu hiệu sau:
Thứ nhất: Những dấu hiệu nói lên nhu cầu và hứng thú nhận thức
của trẻ.
Tính ham hiểu biết là một phẩm chất sẵn có của trẻ em, nó biểu hiện ở
Tính tích cực tìm hiểu và nhận thức thế giới xung quanh ở nhu cầu muốn hoạt
động với những sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh, đó là hứng thú đối
với nhiệm vụ nhận thức. Nhu cầu nhận thức của trẻ mẫu giáo được hiểu như là
biểu hiện của động cơ kích thích hoạt động, nó chính là lòng ham thích, sự
mong muốn, là trạng thái của cá nhân, được tạo bởi những đòi hỏi tất yếu của cá
nhân để tồn tại và phát triển, là động lực của tính tích cực của cá nhân đối với
thế giới tự nhiên và thế giới xã hội. Nhu cầu nhận thức của trẻ vừa là tiền đề,
vừa là kết quả của quá trình nhận thức. Có lòng ham muốn nhận thức là dấu
hiệu tốt song chưa đủ mà phải làm cho lòng ham muốn đó vận động và chuyển
thành hành động và hứng thú đích thực. Vì vậy, muốn hình thành Tính tích cực
nhận thức cho trẻ mẫu giáo, trước hết cần hình thành cho chúng lòng ham
muốn, sự say mê và ý chí nỗ lực vượt qua khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ.
Nhu cầu, hứng thú nhận thức của trẻ trong quá trình tham gia vào hoạt
động khám phá khoa học được biểu hiện bằng những dấu hiệu như sau:
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

7

Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

- Thích thú khi được tiếp xúc, hoạt động với các đối tượng.
- Trẻ tập trung chú ý vào quan sát, lắng nghe cô hướng dẫn. Những biểu
hiện này được thể hiện như trẻ tỏ ra rất hào hứng, thích thú vui sướng khi được
sử dụng các giác quan của mình để tiếp xúc trực tiếp với các đối tượng như
được sờ tay vào các con vật, ngửi bông hoa hay nếm các quả,... Trẻ say mê chú
ý cao trong quá trình tìm tòi, khám phá về thế giới động vật, thực vật. Hứng thú
được duy trì trong suốt quá trình hoạt động của trẻ.
- Trẻ hay đặt ra những câu hỏi và có những thắc mắc mong muốn được cô
giáo và người lớn giải thích cặn kẽ. Việc đặt câu hỏi nói lên nhu cầu, hứng thú
nhận thức của trẻ. Trẻ mong muốn được biết nhiều hơn, sâu hơn, rõ hơn về
những sự vật hiện tượng, của tự nhiên và xã hội. Theo G. I. Shukina, giáo viên
cần tôn trọng những câu hỏi do đứa trẻ đưa ra, phải trả lời kịp thời những câu
hỏi đó và kích thích trẻ đặt ra câu hỏi. Đây không chỉ là biểu hiện của nhu cầu
hứng thú nhận thức mà còn là con đường quan trọng nhất để củng cố hứng thú
nhận thức cho trẻ.
- Khi tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ, thông qua sự quan
sát của mình, giáo viên có thể xác định được những biểu hiện cảm xúc hứng thú
của trẻ như: Vui mừng, sung sướng khi được thỏa mãn nhu cầu nhận thức, đó là
khi được người lớn giải thích cặn kẽ những thắc mắc của trẻ hay tạo điều kiện
để trẻ thực hiện thành công những nhiệm vụ giáo viên đã giao cho một cách
nhanh chóng và tốt nhất. Ngược lại, chúng ta cũng có thể nhận thấy được sự
giận dỗi hay nỗi thất vọng biểu hiện qua lời nói, nét mặt, cử chỉ của trẻ khi
người lớn không làm thỏa mãn nhu cầu nhận thức cho trẻ hay trẻ gặp thất bại
trong hành động.
Thứ hai: Những biểu hiện nói lên khả năng nhận thức của trẻ trong
quá trình khám phá khoa học

- Khả năng sử dụng các giác quan, các thao tác tư duy trong quá trình
khám phá khoa học, quá trình nhận thức của con người trải qua hai cấp độ, đó là
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

8


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

nhận thực cảm tính và nhận thức lý tính. Nhận thức cảm tính là cấp độ thứ nhất
trong quá trình nhận thức của con người. Nó bao gồm quá trình cảm giác và tri
giác, hai quá trình này giúp cho con người có được những hiểu biết về những
đặc điểm bên ngoài của đối tượng nhờ vào các giác quan của mình. Tuy nhiên,
để có những hiểu biết sâu sắc hơn, bản chất hơn về các sự vật hiện tượng phải
thông qua quá trình nhận thức lý tính, đó là quá trình tư duy và tưởng tượng. Để
giải quyết nhiệm vụ, trẻ phải thực hiện được các thao tác trí tuệ như: So sánh,
phân tích, trừu tượng hóa, khái quát hòa,... Trẻ tích cực nhận thức là trẻ có khả
năng sử dụng, huy động tốt các giác quan, các thao tác tư duy tham gia vào quá
trình nhận thức. Mức độ huy động các giác quan, các thao tác tư duy càng cao
thì nhận thức của trẻ về các sự vật hiện tượng càng đầy đủ, càng sâu sắc.
- Khi cho trẻ khám phá khoa học, nếu trẻ biết huy động và sử dụng tốt các
giác quan, các thao tác tư duy để nhận biết, phân biệt, dự đoán, giải thích mối
liên hệ của các sự vật hiện tượng một cách đầy đủ, sâu sắc, đó chính là một
trong những biểu hiện nói lên khả năng nhận thức của trẻ.
- Khả năng sử dụng ngôn ngữ để biểu đạt hiểu biết của mình: “Ngôn ngữ
là hiện thực trực tiếp của tư duy . Nó là sự mã hóa hoạt động tư duy.’’ Trong
hoạt động nhận thức của con người, ngôn ngữ và tư duy có mối quan hệ gắn bó
mật thiết với nhau. Trong hoạt động ngôn ngữ có hai quá trình song song, đó là
quá trình tạo sinh và quá trình lĩnh hội. Quá trình tạo sinh là quá trình tạo lập
sản sinh lời nói, quá trình lĩnh hội là quá trình tiếp thu, cảm nhận, thông hiểu

những tác động từ bên ngoài. Như vậy, biểu đạt là quá trình chuyển những ý
nghĩ trong đầu thành ngôn ngữ của cá nhân, sự biểu đạt này phụ thuộc vào khả
năng, năng lực của mỗi cá nhân.
Đối với trẻ mầm non, khả năng biểu đạt chủ yếu bằng ngôn ngữ nói bên
cạnh đó cũng có một số cách biểu đạt khác làm cho trẻ thích thú như: Dùng hình
vẽ, ký hiệu, hành động,... khả năng biểu đạt bằng ngôn ngữ của trẻ trong hoạt
động khám phá khoa học được thể hiện: Trẻ tích cực chia sẻ với cô, với bạn và
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

9


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

những suy nghĩ hiểu biết của mình bằng lời nói hoặc sử dụng ký hiệu hình vẽ,
hành động để ghi lại sự hiểu biết của mình về những sự vật hiện tượng ở xung
quanh.
Khả năng vận dụng kinh nghiệm, kỹ năng đã có để giải quyết nhiệm vụ
nhận thức.
Khi cho trẻ khám phá khoa học, trước những yêu cầu, bài tập, nhiệm vụ
cô đặt ra cho trẻ, trẻ phải biết huy động vốn kiến thức, khả năng hiểu biết, các
kỹ năng đã có để giải quyết nhanh nhất nhiệm vụ nhận thức đó.
Thứ ba, biểu hiện của ý chí trong quá trình khám phá khoa học
Trong quá trình tham gia vào hoạt động khám phá khoa học, biểu hiện ý
chí của trẻ được thể hiện qua các dấu hiệu:
- Độc lập, tự chủ trong quá trình giải quyết nhiệm vụ.
- Tính độc lập là một phẩm chất quan trọng của ý chí, trong hoạt động
nhận thức, tính độc lập làm cho quá trình nhận thức diễn ra theo chiều hướng
tích cực. Ở trẻ 5 – 6 tuổi, tính độc lập đã xuất hiện và phát triển mạnh mẽ, biểu
hiện trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, trẻ không muốn người lớn can thiệp

vào hoạt động của mình, mà muốn tự mình giải quyết các nhiệm vụ có liên quan
đến bản thân. Tính độc lập trong hoạt động nhận thức của trẻ biểu hiện ở việc
trẻ biết tự tìm kiếm, lựa chọn phương thức phù hợp để giải quyết nhiệm vụ, bài
tập mà người lớn giao cho. Biết làm chủ hành động và suy nghĩ của mình mà
không bị ảnh hưởng bởi tác động bên ngoài. Tính độc lập trong hoạt động khám
phá khoa học được thể hiện qua việc biết độc lập đưa ra câu trả lời, độc lập tìm
kiếm phương thức để giải quyết các nhiệm vụ nhận thức, chủ đông, tích cực
tham gia các hoạt động nhận thức
- Biểu hiện sự cố gắng hoàn thành nhiệm vụ.
Sự nỗ lực cố gắng là một trong những hành động ý chí. Với trẻ 5 – 6 tuổi,
khi ý thức xuất hiện ở trẻ dần dần đã tách động cơ ra khỏi mục đích và quyết
tâm thực hiện mục đích đó. Lúc này trẻ đã biết đặt mục đích cho hành động của
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

10


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

mình, vì thế để thực hiện mục đích đặt ra trẻ đã thể hiện quyết tâm, cố gắng tìm
mọi cách khắc phục khó khăn, kiên trì hoàn thành nhiệm vụ đặt ra. Những biểu
hiện sự cố gắng, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ nhận thức trong hoạt động
khám phá khoa học của trẻ thể hiện sự cố gắng, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ
nhận thức, kiên trì theo đuổi mục đích đề ra.
- Biểu hiện sự sáng tạo
Sự sáng tạo của trẻ trong hoạt động khám phá khoa học được thể hiện là
trẻ có sáng kiến, biết giải quyết nhiệm vụ thei cách riêng của mình.
Tất cả những biểu hiện về tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo trong họat
động khám phá khoa học được xem xét dưới các biểu hiện về nhu cầu, về hứng
thú nhận thức, khả năng sử dụng các giác quan, ngôn ngữ, vận dụng những hiểu

biết của mình để giải quyết nhiệm vụ nhận thức và biểu hiện của ý chí trong
nhận thức. Những biểu hiện này làm cơ sở để chúng tôi xác định những tiêu chí
đánh giá tính tích cực nhận thức của trẻ trong hoạt động khám phá khoa học về
thực vật vµ ®éng vËt
2. Mục tiêu đánh giá
Xác định thực trạng mức độ thể hiện tính tích cực nhận thức của trẻ 5- 6
tuổi trong hoạt động khám phá về thế giới thực vật vµ ®éng vËt ®Ó t×m
hiÓu nguyªn nh©n vµ x©y dùng một số biện pháp phát huy tính tích
cực nhận thức của trẻ trong hoạt động khám phá khoa học về thế giới thực vật ở
trường mầm non.
3. Tiêu chí đánh giá
3.1 Cơ sở xây dựng các tiêu chí đánh giá:
Chúng tôi dựa vào các cơ sở sau đây để xây dựng tiêu chí đánh giá:
- Mức độ biểu hiện tính tích cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động
khám phá khoa học:
- Mục tiêu chăm sóc giáo dục trẻ 5 – 6 tuổi.

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

11


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

- Khái niệm tính tích cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động khám
phá khoa học về thế giới thực vật vµ ®éng vËt.
- Biểu hiện của tính tích cực nhận thức của trẻ trong hoạt động khám phá
khoa học về thế giới thực vật vµ thÕ gièi ®éng vËt.
- Đặc điểm phát triển tâm lý và đặc điểm nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi.
3.2. Các tiêu chí đánh giá:

- Tiêu chí đánh giá biểu hiện về thái độ nhận thức:
+ Tiêu chí 1: biểu hiện về nhu cầu nhận thức.
Trẻ thể hiện tính tò mò, ham hiểu biết như trẻ hay đặt câu hỏi, nêu thắc
mắc, muốn được giải đáp các thắc mắc, muốn được tìm hiểu đến cùng về điều
mà trẻ chưa biết vÒ thÕ gièi ®éng vËt vµ thùc vËt.
+ Tiêu chí 2: Biểu hiện về hứng thú nhận thức:
Trẻ tập trung chú ý cao, say mê trong quá trình tìm hiểu, khám phá, hào
hứng, thích thú khi được tiếp xúc với các đối tượng mới lạ.
+ Tiêu chí 3: biểu hiện của sự tự giác, tích cực:
Trẻ tích cực giơ tay phát biểu, quan sát, tham gia vào các hoạt động khám
phá một cách tự nguyện.
- Tiêu chí đánh giá biểu hiện về kĩ năng nhận thức:
+ Tiêu chí 1: khả năng huy động các giác quan , các thao tác tư duy vào quá
trình khám phá như quan sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm… để giải quyết
nhiệm vụ nhận thức.
+ Tiêu chí 2: khả năng biểu đạt suy nghĩ, hiểu biết bằng các cách khác nhau.
Trẻ tích cực biểu đạt suy nghĩ, hiểu biết của mình bằng các cách như lời
nói, hình vẽ… về các sự vật, hiện tượng mà trẻ đang tìm hiểu, khám phá.
+ Tiêu chí 3: khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có vào việc giải quyết
các nhiệm vụ nhận thức:
Trẻ tích cực, biết vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có vào việc giải quyết các
bài tập, các tình huống, các nhiệm vụ nhận thức khác nhau.
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

12


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

- Tiêu chí đánh giá biểu hiện về ý chí, sáng tạo:

+ Tiêu chí 1: độc lập, tự chủ giải quyết các nhiệm vụ nhận thức. Trẻ biết độc
lập suy nghĩ và hành động, tự mình tìm kiếm phương thức để giải quyết nhiệm
vụn nhận thức, tự tin khi giải quyết các nhiệm vụ nhận thức.
+ Tiêu chí 2: sự nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ:
Trẻ kiên trì, có cố gắng, biết khắc phục khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ.
+ Tiêu chí 3: sự sáng tạo:
Trẻ có sáng kiến, biết giải quyết nhiệm vụ nhận thức theo cách mới.
4. Thang đánh giá:
4.1.Thang đánh giá biểu hiện về thái độ nhận thức của trẻ.
- Mức độ rất cao: 5 điểm.
Trẻ tích cực đặt câu hỏi, nêu thắc mắc về thế giới thực vật xung quanh cho cô,
bạn muốn tìm hiểu đến cùng nguyên nhân của sự vật, hiện tượng, có mong
muốn được biệt nhiều hơn nữa về các sự vật, hiện tượng đang tìm hiểu. Trẻ rất
hào hứng, thích thú, tập trung chú ý cao trong quá trình tiếp xúc, tìm hiểu,
khám phá thế giới thực vật. Trẻ rất tích cực giơ tay phát biểu, đưa ra ý kiến,
quan sát, xem xét các sự vật, hiện tượng.
- Mức độ cao: 4 điểm:
Trẻ biết đặt câu hỏi cho cô, cho bạn trong quá trình tìm hiểu, khám phá các đối
tượng của thế giới thực vật, có mong muốn được giải đáp các thắc mắc nêu ra.
Trẻ thích thú, tập trung chú ý cao trong quá trình tiếp xúc, tìm hiểu, khám phá
thế giới thực vật. Trẻ tích cực đưa ra các ý kiến, tích cực quan sát, xem xét các
sự vật, hiện tượng.
- Mức đột khá: 3 điểm:
Trẻ thể hiện sự tò mò trước các đối tượng của thế giới thực vật như biết nêu lên
một vài câu hỏi, thắc mắc về thế giới thực vật. Trẻ ít biểu lộ sự thích thú, có tập
trung chú ý trong quá trình tiếp xúc, tìm hiểu, khám phá thế giới thực vật, xong

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

13

Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

đôi lúc còn xao nhãng. Trẻ có đưa ra ý kiến, quan sát, xem xét các sự vật, hiện
tượng nhưng giáo viên phải khích lệ, gợi mở.
- Mức độ trung bình: 2 điểm
Trẻ thể hiện sự tò mò trước các đối tượng của thế giới thực vật nhưng chưa biết
đặt câu hỏi, chỉ biết lắng nghe câu hỏi và câu trả lời của cô, của bạn. Trẻ cũng
có biểu lộ sự thích thú, có tập trung chú ý trong quá trình tiếp xúc, tìm hiểu,
khám phá thế giới thực vật nhưng thời gian ngắn và không thường xuyên. Trẻ
không giơ tay phát biểu, chưa tích cực khi quan sát, xem xét các sự vật, hiện
tượng, giáo viên còn phải nhắc nhở.
- Mức độ thấp: 1 điểm
Trẻ tỏ thái đột thờ ơ trong quá trình khám phá thực vật.
4.2.Thang đánh giá biểu hiện về khả năng nhận thức:
- Mức độ rất cao: 5 điểm
Trẻ tích cực huy động các giác quan, các thao tác tư duy tham gia vào quá trình
quan sát, so sánh, phân loại, suy luận, phỏng đoán, thử nghiệm, nhận biết, phát
hiện, giải thích, các hiện tượng. Trẻ tích cực dùng lời nói, hành động, hình vẽ…
để biểu đạt điều mình suy nghĩ, phát hiện được. Trẻ rất tích cực vận dụng kiến
thức, kỹ năng đã có để giải quyết các bài tập, tình huống, nhiêm vụ nhân thức
mà cô hoặc trẻ đặt ra.
- Mức độ cao: 4 điểm
Trẻ biết vận dụng các giác quan, các thao tác tư duy cần thiết tham gia vào quá
trình khám phá. Trẻ biết biểu đạt suy nghĩ, hiểu biết của mình bằng một vài
cách khác nhau để chia sẻ với cô, với bạn những điều suy nghĩ, phát hiện được.
Trẻ biết vận dụng kiến thức, kỹ năng vào việc giải quyết nhiệm vụ nhận thức.
- Mức độ khá: 3 điểm
Trẻ có huy động một vài giác quan, thao tác tư duy, tham gia vào quá trình

khám phá. Trẻ biết dùng lời nói và cách khác để biểu đạt suy nghĩ, hiểu biết của
mình với cô, với bạn nhưng còn gặp khó khăn, cần được gợi ý. Trẻ cần được
Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

14


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

giáo viên gợi mở mới biết vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có vào việc giải
quyết các bài tập, tình huống, nhiệm vụ nhận thức.
- Mức độ trung bình: 2 điểm
Trẻ có sử dụng một vài giác quan, thao tác tư duy tham gia vào quá trình khám
phá song cần sự gợi ý của cô. Trẻ có biểu đạt bằng lời nói nhưng rất ít, không
thường xuyên. Trẻ không vận dụng được kiến thức, kỹ năng đã có vào việc giải
quyêt nhiệm vụ nhận thức.
- Mức độ thấp: 1 điểm
Trẻ không thể hiện kỹ năng nhận thức của mình trong quá trình tìm hiểu, khám
phá thế giới thực vật.
4.3.Thang đánh giá biểu hiện về ý chí sáng tạo:
- Mức độ rất cao: 5 điểm
Trẻ rất tự tin, hoàn toàn chủ động, độc lập trong quá trình tìm hiểu, khám phá
thế giới thực vật. Trẻ có nỗ lực cao để hoàn thành nhiệm vụ. Trẻ có cách giải
quyết nhiệm vụ nhận thức riêng, trong đó có sự mới lạ.
- Mức độ cao: 4 điểm
Trẻ độc lập, tự tin trong quá trình giải quyết các nhiệm vụ nhận thức. Trẻ nỗ lực
để hoàn thành nhiệm vụ đặt ra. Trẻ có cách giải quyết nhiệm vụ nhận thức
riêng.
- Mức độ khá: 3 điểm
Trẻ cần sự giúp đỡ của bạn, của cô trong khi giải quyết nhiệm vụ nhận thức.

Trẻ có nỗ lực để hoàn thành nhiệm vụ nhưng đôi lúc tỏ ra thiếu kiên trì, cần có
khích lệ. Trẻ cần gợi ý, hướng dẫn của cô mới đưa ra cách giải quyết nhiệm vụ
nhận thức.
- Mức độ trung bình: 2 điểm
Trẻ chưa tự mình tìm kiếm phương thức giải quyết các nhiệm vụ nhận thức,
hoàn toàn phụ thuộc vào hướng dẫn của giáo viên. Trẻ có tham gia giải quyết

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

15


Phng phỏp nghiờn cu ỏnh giỏ s phỏt trin tr em

nhim v nhn thc nhng b d gia chng. Tr khụng a ra c cỏch gii
quyt nhim v nhn thc.
- Mc thp: 1 im
Tr hon ton th ng khi tham gia hot ng v khụng thc hin c nhim
v t ra.
5. Cỏch xp loi mc tớnh tớch cc nhn thc của trẻ 5 - 6 tuổi
trong hoạt động khám phá khoa học về động vật, thực
vật.
+ Mc rt cao: 12 - 15 im.
+ Mc cao: 9- 11im.
+ Mc khỏ: 6 8 im.
+ Mc trung bỡnh: 3 5 im.
+ Mc thp: 0 2 im.
6. La chn phng ỏn, phng phỏp, phng tin thu thp thụng tin
6.1 i tng iu tra
- Điều tra trên giáo viên và số trẻ theo dự kiến tại các trờng

mầm non
6.2 Phõn b:
Vi s tr d kin iu tra s phõn b tr theo chiu cnh nh sau:
Thnh phn

Cỏn b

Cụng nhõn

Nụng dõn

công chức

Tiu thng
Buụn bỏn

S lng
%
6.3 Phng phỏp, phng tin thu thp thụng tin
Trong quỏ trỡnh ỏnh giỏ tớnh tớch cc ca tr, chỳng tụi s dng phi hp
nhiu phng phỏp thu thp, x lý thụng tin. ú l:
- S dng phiu An - Ket
Lờ Thi Hũa Cao hc mm non k20

16


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

- Sử dụng phương pháp quan sát để ghi chép các hoạt động của giáo viên, các

biểu hiện của trẻ.
- Phương pháp đàm thoại với giáo viên và với trẻ.
- Phương pháp toán thống kê để xử lý số liệu.
7. Cách xử lý số liệu đã thống kê
Bảng 1. Thống kê ý kiến giáo viên về việc sử dụng các biện pháp phát huy tính
tích cực của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học
STT

Các biện pháp

Mức độ sử dụng %
Thường
Thỉnh
Không
xuyên

thoảng

bao giờ

Bảng 2. Quan niệm của giáo viên về những biểu hiện đặc trưng của tính tích
cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi trong hoạt động khám phá khoa học.
STT Biểu hiện tính tích cực nhận thức
Số phiếu trả lời
1
Hào hứng, hứng thú say mê hoạt
2
3

động

Tập trung chú ý vào hoạt động
Tích cực sử dụng các giác quan, các

4

thao tác tư duy
Thích đặt câu hỏi và có nhu cầu được

5

giải đáp
Hay giơ tay phát biểu…

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

Tỉ lệ %

17


Phương pháp nghiên cứu đánh giá sự phát triển trẻ em

Bảng 3: Kết quả khảo sát mức độ biểu hiện tính tích cực của trẻ 5 – 6 tuổi trong
hoạt động khám phá khoa học
STT Mức độ biểu hiện tính tích cực nhận thức của trẻ 5 – 6 tuổi
(tính theo điểm)
Thái độ nhận thức

Kỹ năng nhận

Ý chí, sáng tạo

thức
Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu Tiêu
chí 1 chí 2 chí 3 chí 1 chí 2 chí 3 chí 1 chí 2 chí 3
Nhận xét: Thông qua số liệu của từng bảng để chúng tôi nắm bắt được về tình
trạng thực tiễn về tính tích cực của trẻ trong hoạt động khám phá khoa học, để
từ đó làm căn cứ khoa học xây dựng các biện pháp vµ ứng dụng vào thực tiễn
tổ chức các hoạt động khám phá khoa học ở trường mầm non.

Lê Thi Hòa – Cao học mầm non k20

18


Phng phỏp nghiờn cu ỏnh giỏ s phỏt trin tr em

TI LIU THAM KHO
1. Phơng pháp nghiên cứu và đánh giá giáo dục mầm non
2. Đánh giá và đo lờng kết quả học tập
3. Nguyễn Kim Thoa, Đánh giá trong giáo dục mầm non
4. Nguyễn Thạc, Lý thuyết và nghiên cứu sự phát triển trẻ em

Lờ Thi Hũa Cao hc mm non k20

19