Giáo án Ngữ văn 12 tuần 22 bài: Rừng xà nu Nguyễn Trung Thành

Tiết thứ: 64,65

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12

GV:

Tên bài: RỪNG XÀ NU
Nguyễn Trung Thành

A. MỤC TIÊU BÀI HỌC
- Nắm vững đề tài, cốt truyện , các chi tiết sự việc tiêu biểu và hình tượng nhân
vật chính ; trên cơ sở đó , nhân rõ chủ đề cùng ý nghĩa đẹp đẽ , lớn lao của truyện
ngắn đối với thời đại bấy giờ và đối với thời đại ngày nay .
- Thấy được tài năng của Nguyễn Trung Thành trong việc tạo dựng cho tác phẩm
một không khí đậm đà hương sắc Tây Nguyên , một chất sử thi bi tráng và một
ngôn ngữ nghệ thuật được chau chuốt kĩ càng .
- Thành thục hơn trong công việc vận dụng các kĩ năng phân tích tác phẩm văn
chương tự sự .
B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
- Sách giáo khoa, sách giáo viên
- Tài liệu tham khảo
- Thiết kế bài học
C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
- Giáo viên tổ chức giờ học theo cách phối hợp đọc diễn cảm , đọc hiểu , nêu
vấn đề , trao đổi, thảo luận .
D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ


Tóm tắt truyện ngắn ’’Vợ chồng A Phủ ” của Tô Hoài . Trình bày chủ đề tư
tưởng của tác phẩm ?

2. Tổ chức bài mới

Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Tổ chức tìm

Nội dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung

hiểu chung
1. HS đọc phần Tiểu dẫn

1. TÁC GIẢ

(SGK) kết hợp với những
hiểu biết cá nhân để giới
thiệu về nhà văn Nguyễn
Trung Thành (cuộc đời, sự
nghiệp, đặc điểm sáng tác,…)

2. Hoàn cảnh ra đời tác phẩm.
2. HS bằng việc tham khảo

+ Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định

tài liệu và hiểu biết lịch sử, Giơ-ne-vơ được kí kết, đất nước chia làm hai
cho biết hoàn cảnh ra đời của miền. Kẻ thù phá hoại hiệp định, khủng bố, thảm
truyện ngắn Rừng xà nu.

sát, lê máy chém đi khắp miền Nam. Cách mạng
rơi vào thời kì đen tối.

+ Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân ồ ạt vào miền


GV điều chỉnh, nhận xét và Nam và tiến hành đánh phá ác liệt ra miền Bắc.
cho những HS khác phát biểu Nguyễn Trung Thành và các nhà văn miền Nam
bổ sung.

lúc đó muốn viết "hịch thời đánh Mĩ". Rừng xà
nu được viết vào đúng thời điểm mà cả nước ta
trong không khí sục sôi đánh Mĩ. Tác phẩm được
hoàn thành ở khu căn cứ của chiến trường miền
Trung Trung bộ.
+ Mặc dù Rừng xà nu viết về sự kiện nổi dậy
của buôn làng Tây Nguyên trong thời kì đồng
khởi trước 1960 nhưng chủ đề tư tưởng của tác
phẩm vẫn có quan hệ mật thiết với tình hình thời
sự của cuộc kháng chiến lúc tác phẩm ra đời.

Hoạt động 2: Tổ chức đọc-

II. Đọc- hiểu

hiểu văn bản tác phẩm.

1. Đọc- tóm tắt

1. GV đọc đoạn mở đầu. HS

+ Đọc với giọng hào sảng thể hiện âm hưởng

đọc tiếp một số đoạn và tóm sử thi và cảm hứng lãng mạn của tác phẩm.
tắt toàn bộ tác phẩm.
+ Tóm tắt tác phẩm cần đảm bảo những chi
tiết chính:
- Rừng xà nu- hình tượng mở đầu và kết thúc.
- Tnú nghỉ phép về thăm làng.
- Cụ Mết kể cho dân làng nghe về cuộc đời
Tnú và lịch sử làng Xô Man từ những năm đau
thương đến đồng khởi nổi dậy.
2. Qua việc đọc và chuẩn bị ở

2. Cốt truyện và cách tổ chức bố cục tác

nhà, HS nhận xét về cốt phẩm


truyện và cách tổ chức bố cục

+ Rừng xà nu được kể theo một lần về thăm

tác phẩm (HS thảo luận và làng của Tnú sau 3 năm đi bộ đội. Đêm ấy, dân
phát biểu tự do). GV định làng quây quần bên bếp lửa nhà rông nghe cụ
hướng, nhận xét và điều Mết kể lại câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú
chỉnh, nhấn mạnh những ý cơ và cuộc đời làng Xô Man.
bản.

+ Rừng xà nu là sự lồng quyện hai cuộc đời:
cuộc đời Tnú và cuộc đời làng Xô Man. Hai cuộc
đời ấy đều đi từ bóng tối đau thương ra ánh sáng
của chiến đấu và chiến thắng, đi từ hai bàn tay

không đến hai bàn tay cầm vũ khí đứng lên dùng
bạo lực cách mạng chống lại bạo lực phản cách
mạng.
+ Cốt truyện Rừng xà nu căng ra trong xung
đột quyết liệt một mất một còn giữa một bên là
nhân dân, một bên là kẻ thù Mĩ- Diệm. Xung đột
ấy đi theo tình thế đảo ngược mà thời điểm đánh
dấu là lúc ngọn lửa của lòng căm thù ngùn ngụt
cháy trên 10 đầu ngón tay Tnú.

3. HS phát biểu cảm nhận về

3. Nhan đề tác phẩm

nhan đề tác phẩm (thảo luận

+ Nhà văn có thể đặt tên cho tác phẩm của

và phát biểu tự do). GV định mình là "làng Xô Man" hay đơn giản hơn là
hướng, nhận xét và điều "Tnú"- nhân vật chính của truyện. Nhưng nếu
chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản.

như vậy tác phẩm sẽ mất đi sức khái quát và sự
gợi mở.
+ Đặt tên cho tác phẩm là Rừng xà nu dường


như đã chứa đựng được cảm xúc của nhà văn và
linh hồn tư tưởng chủ đề tác phẩm.
+ Hơn nữa, Rừng xà nu còn ẩn chứa cái khí vị

khó quên của đất rừng Tây Nguyên, gợi lên vẻ
đẹp hùng tráng, man dại- một sức sống bất diệt
của cây và tinh thần bất khuất của người.
+ Bởi vậy, Rừng xà nu mang nhiều tầng nghĩa
bao gồm cả ý nghĩa tả thực lẫn ý nghĩa tượng
trưng. Hai lớp ý nghĩa này xuyên thấm vào nhau
toát lên hình tượng sinh động của xà nu, đưa lại
không khí Tây Nguyên rất đậm đà cho tác phẩm.
4. GV tổ chức cho HS tìm

4. Hình tượng rừng xà nu

hiểu về hình tượng rừng xà

+ Mở đầu tác phẩm, nhà văn tập trung giới

nu theo các yêu cầu sau đây:

thiệu về rừng xà nu, một rừng xà nu cụ thể được

- Hình tượng rừng xà nu dưới xác định rõ: "nằm trong tầm đại bác của đồn
tầm đại bác.

giặc", nằm trong sự hủy diệt bạo tàn: "Hầu hết

- Tìm các chi tiết miêu tả đạn đại bác đều rơi vào đồi xà nu cạnh con nước
cánh rừng xà nu đau thương lớn".
và phát biểu cảm nhận về các
chi tiết ấy.

Truyện mở ra một cuộc đụng độ lịch sử quyết
liệt giữa làng Xô Man với bọn Mĩ- Diệm. Rừng

- Sức sống man dại, mãnh liệt xà nu cũng nằm trong cuộc đụng độ ấy. Từ chỗ
của rừng xà nu mang ý nghĩa tả thực, rất tự nhiên hình ảnh xà nu đã trở thành
biểu tượng như thế nào?
- Hình ảnh cánh rừng xà nu
trải ra hút tầm mắt chạy tít

một biểu tượng. Xà nu hiện ra với tư thế của sự
sống đang đối diện với cái chết, sự sinh tồn đối
diện với sự hủy diệt. Cách mở của câu chuyện


đến tận chân trời xuất hiện ở thật gọn gàng, cô đúc mà vẫn đầy uy nghi tầm
đầu và cuối tác phẩm gợi cho vóc.
anh (chị) ấn tượng gì?

+ Với kĩ thuật quay toàn cảnh, Nguyễn Trung
Thành đã phát hiện ra: "cả rừng xà nu hàng vạn

- HS thảo luận theo nhóm, cử cây không cây nào là không bị thương". Tác giả
đại diện trình bày và tranh đã chứng kiến nỗi đau của xà nu: "có những cây
luận với các nhóm khác.
- GV định hướng, nhận xét và
điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ
bản.
*Hết tiết 64 (tiết 1 của bài)

bị chặt đứt ngang nửa thân mình đổ ào ào như

một trận bão". Rồi "có những cây con vừa lớn
ngang tầm ngực người bị đạn đại bác chặt đứt
làm đôi. ở những cây đó, nhựa còn trong, chất
dầu còn loãng, vết thương không lành được cứ
loét mãi ra, năm mười hôm sau thì cây chết".
Các từ ngữ: vết thương, cục máu lớn, loét mãi

*Tiết thứ: 65 (tiết 2 của bài)

ra, chết,… là những từ ngữ diễn tả nỗi đau của
con người. Nhà văn đã mang nỗi đau của con
người để biểu đạt cho nỗi đau của cây. Do vậy,
nỗi đau của cây tác động đến da thịt con người
gợi lên cảm giác đau đớn.
+ Nhưng tác giả đã phát hiện được sức sống
mãnh liệt của cây xà nu: "trong rừng ít có loại
cây sinh sôi nảy nở khỏe như vậy". Đây là yếu tố
cơ bản để xà nu vượt qua giới hạn của sự sống và
cái chết. Sự sống tồn tại ngay trong sự hủy diệt:
"Cạnh một cây xà nu mới ngã gục đã có bốn năm
cây con mọc lên". Tác giả sử dụng cách nói đối
lập (ngã gục- mọc lên; một- bốn năm) để khẳng


định một khát vọng thật của sự sống. Cây xà nu
đã tự đứng lên bằng sức sống mãnh liệt của
mình: "…cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên
lao thẳng lên bầu trời". Xà nu đẹp một vẻ đẹp
hùng tráng, man dại đẫm tố chất núi rừng.
Xà nu không những tự biết bảo vệ mình mà

còn bảo vệ sự sống, bảo vệ làng Xô Man: "Cứ
thế hai ba năm nay, rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn
ra che chở cho làng". Hình tượng xà nu chứa
đựng tinh thần quả cảm, một sự kiêu hãnh của vị
trí đứng đầu trong bão táp chiến tranh.
+ Trong quá trình miêu tả rừng xà nu, cây xà
nu, nhà văn đã sử dụng nhân hóa như một phép
tu từ chủ đạo. Ông luôn lấy nỗi đau và vẻ đẹp
của con người làm chuẩn mực để nói về xà nu
khiến xà nu trở thành một ẩn dụ cho con người,
một biểu tượng của Tây Nguyên bất khuất, kiên
cường.
Các thế hệ con người làng Xô Man cũng tương
ứng với các thế hệ cây xà nu. Cụ Mết có bộ ngực
"căng như một cây xà nu lớn", tay "sần sùi như
vỏ cây xà nu". Cụ Mết chính là cây xà nu cổ thụ
hội tụ tất cả sức mạnh của rừng xà nu. Tnú
cường tráng như một cây xà nu được tôi luyện
trong đau thương đã trưởng thành mà không đại
bác nào giết nổi. Dít trưởng thành trong thử


thách với bản lĩnh và nghị lực phi thường cũng
giống như xà nu phóng lên rất nhanh tiếp lấy ánh
mặt trời. Cậu bé Heng là mầm xà nu đang được
các thế hệ xà nu trao cho những tố chất cần thiết
để sẵn sàng thay thế trong cuộc chiến cam go
còn có thể phải kéo dài "năm năm, mười năm
hoặc lâu hơn nữa".
+ Câu văn mở đầu được lặp lại ở cuối tác

phẩm (đứng trên đồi xà nu ấy trông ra xa đến
hết tầm mắt cũng không thấy gì khác ngoài
những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời) gợi ra
cảnh rừng xà nu hùng tráng, kiêu dũng và bất
diệt, gợi ra sự bất diệt, kiêu dũng và hùng tráng
của con người Tây Nguyên nói riêng và con
người Việt Nam nói chung trong cuộc kháng
chiến chống Mĩ cứu nước vĩ đại. ấn tượng đọng
lại trong kí ức người đọc mãi mãi chính là cái bát
ngát của cánh rừng xà nu kiêu dũng đó.
5. GV tổ chức cho HS tìm

5. Cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của dân

hiểu về cuộc đời Tnú và cuộc làng Xô Man
nổi dậy của dân làng Xô Man
theo các nội dung sau:

Cuộc đời Tnú gắn liền với cuộc đời làng Xô
Man. Âm hưởng sử thi chi phối tác giả trong khi

- Phẩm chất của người anh xây dựng nhân vật này. Tnú có cuộc đời tư
hùng Tnú.

nhưng không được quan sát từ cái nhìn đời tư.

- Vì sao trong câu chuyện bi Tác giả xuất phát từ vấn đề cộng đồng để phản
tráng về cuộc đời Tnú, cụ ánh đời tư của Tnú.

Mết 4 lần nhắc tới ý: "Tnú

+ Phẩm chất, tính cách của người anh hùng:

không cứu được vợ con" để

- Gan góc, táo bạo, dũng cảm, trung thực (khi

rồi ghi tạc vào tâm trí người còn nhỏ cùng Mai vào rừng tiếp tế cho anh
nghe câu nói: "Chúng nó đã Quyết).
cầm súng, mình phải cầm
giáo".

- Lòng trung thành với cách mạng được bộc lộ
qua thử thách (bị giặc bắt, tra tấn, lưng Tnú

- Cảm nhận về cuộc đời Tnú ngang dọc vết dao chém của kẻ thù nhưng anh
và cuộc nổi dậy của dân làng vẫn gan góc, trung thành).
Xô Man.

- Số phận đau thương: không cứu được vợ con,

- HS thảo luận theo nhóm, cử bản thân bị bắt, bị tra tấn (bị đốt 10 đầu ngón
đại diện trình bày và tranh tay).
luận với các nhóm khác.

- Quật khởi đứng dậy cầm vũ khí tiêu diệt bọn

- GV định hướng, nhận xét và ác ôn.
điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ

+ "Tnú không cứu được vợ con"- cụ Mết nhắc
bản.
tới 4 lần để nhấn mạnh: khi chưa cầm vũ khí,
Tnú chỉ có hai bàn tay không thì ngay cả những
người thương yêu nhất Tnú cũng không cứu
được. Câu nói đó của cụ Mết đã khắc sâu một
chân lí: chỉ có cầm vũ khí đứng lên mới là con
đường sống duy nhất, mới bảo vệ được những gì
thân yêu, thiêng liêng nhất. Chân lí cách mạng đi
ra từ chính thực tế máu xương, tính mạng của
dân tộc, của những người thương yêu nên chân lí
ấy phải ghi tạc vào xương cốt, tâm khảm và
truyền lại cho các thế hệ tiếp nối.


+ Số phận của người anh hùng gắn liền với số
phận cộng đồng. Cuộc đời Tnú đi từ đau thương
đến cầm vũ khí thì cuộc đời của làng Xô Man
cũng vậy.
- Khi chưa cầm vũ khí, làng Xô Man cũng đầy
đau thương: Bọn giặc đi lùng như hùm beo, tiếng
cười "sằng sặc" của những thằng ác ôn, tiếng gậy
sắt nện "hù hự" xuống thân người. Anh Xút bị
treo cổ. Bà Nhan bị chặt đầu. Mẹ con Mai bị chết
rất thảm. Tnú bị đốt 10 đầu ngón tay.
- Cuộc sống ngột ngạt dòn nén đau thương,
căm thù. Đên Tnú bị đốt 10 đầu ngón tay, làng
Xô Man đã nổi dậy "ào ào rung động", "xác
mười tên giặc ngổn ngang", tiếng cụ Mết như
mệnh lệnh chiến đấu: "Thế là bắt đầu rồi, đốt lửa

lên!"
Đó là sự nổi dậy đồng khởi làm rung chuyển
núi rừng. Câu chuyện về cuộc đời một con người
trở thành câu chuyện một thời, một nước. Như
vậy, câu chuyện về cuộc đời Tnú đã mang ý
nghĩa cuộc đời một dân tộc. Nhân vật sử thi của
Nguyễn Trung Thành gánh trên vai sứ mệnh lịch
sử to lớn.
6. HS nhận xét về các nhân

6. Vai trò của các nhân vật: cụ Mết, Mai,

vật: cụ Mết, Mai, Dít, Heng Dít, Heng.
(GV gợi ý: Các nhân vật này


có đóng góp gì cho việc khắc

+ Cụ Mết, Mai, Dít, bé Heng là sự tiếp nối các

họa nhân vật chính và làm nổi thế hệ làm nổi bật tinh thần bất khuất của làng
bật tư tưởng cơ bản của tác Xô Man nói riêng, của Tây Nguyên nói chung.
phẩm?).

+ Cụ Mết "quắc thước như một cây xà nu lớn"
là hiện thân cho truyền thống thiêng liêng, biểu
tượng cho sức mạnh tập hợp để nổi dậy đồng
khởi.
+ Mai, Dít là thế hệ hiện tại. Trong Dít có Mai
của thời trước và có Dít của hôm nay. Vẻ đẹp của

Dít là vẻ đẹp của sự kiên định, vững vàng trong
bão táp chiến tranh.
+ Bé Heng là thế hệ tiếp nối, kế tục cha anh để
đưa cuộc chiến tới thắng lợi cuối cùng.
Dường như cuộc chiến khốc liệt này đòi hỏi
mỗi người Việt Nam phải có sức trỗi dậy của
một Phù Đổng Thiên Vương.

7. Qua những phân tích trên,

7. Chủ đề tác phẩm

HS

Chủ đề tác phẩm được phát biểu trực tiếp qua

phát biểu chủ đề của

truyện.

lời cụ Mết:Chúng nó đã cầm súng, mình phải

GV điều chỉnh và nhấn mạnh. cầm giáo!", tức là phải dùng bạo lực cách mạng
chống lại bạo lực phản cách mạng. Đó là con
đường giải phóng dân tộc của thời đại cách
mạng.
8. GV nêu vấn đề để HS tìm

8. Vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm

hiểu vẻ đẹp nghệ thuật của

+ Khuynh hướng sử thi thể hiện đậm nét ở tất


tác phẩm

cả các phương diện: đề tài, chủ đề, hình tượng,
hệ thống nhân vật, giọng điệu,…
+ Cách thức trần thuật: kể theo hồi tưởng qua
lời kể của cụ Mết (già làng), kể bên bếp lửa gợi
nhớ lối kể " khan" sử thi của các dân tộc Tây
Nguyên, những bài "khan" được kể như những
bài hát dài hát suốt đêm.
+ Cảm hứng lãng mạn: tính lãng mạn thể hiện
ở cảm xúc của tác giả bộc lộ trong lời trần thuật,
thể hiện ở việc đề cao vẻ đẹp của thiên nhiên và
con người trong sự đối lập với sự tàn bạo của kẻ
thù.

Hoạt động 3: Tổ chức tổng
kết
Qua truyện ngắn Rừng xà nu,
HS nhận xét về phong cách
Nguyễn Trung Thành.

IV. TỔNG KẾT