Giáo án Ngữ văn 12 tuần 4: Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc

NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU, NGÔI SAO SÁNG
TRONG VĂN NGHỆ CỦA DÂN TỘC
( PHẠM VĂN ĐỒNG )
I.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:
1. Kiến thức:
- Nắm được những kiến giải sâu sắc của tác giả về những giá trị lớn lao của thơ văn Nguyễn
Đình Chiểu;
- Thấy được vẻ đẹp của áng văn nghị luận: cách nêu vấn đề độc đáo, giọng văn hùng hồn,
giàu sức biểu cảm.
2. Kĩ năng:Rèn kĩ năng tự nhận thức, tư duy sáng tạo
- Hoàn thiện và nâng cao kĩ năng đọc – hiểu văn bản nghị luận theo đặc trưng thể loại.
- Vận dụng cách nghị luận giàu sức thuyết phục của tác giả để phát triển các kĩ năng làm văn
nghị luận.
3.Thái độ: Yêu quý con người và tác phẩm của nhà thơ lớn Nguyễn Đình Chiểu.
II. TRỌNG TÂM :
1. Kiến thức:
- Những đánh giá vừa sâu sắc, mới mẻ, vừa có lí, có tình của Phạm Văn Đồng về cuộc đời và
thơ của Nguyễn Đình Chiểu, giá trị của thơ văn Đồ Chiểu đối với đương thời và ngày nay.
- Nghệ thuật viết văn nghị luận: lí lẽ xác đáng, lập luận chặt chẽ, ngôn từ trong sáng, gợi cảm,
giàu hình ảnh.
2. Kĩ năng: - Hoàn thiện và nâng cao kĩ năng đọc – hiểu văn bản nghị luận theo đặc trưng thể
loại.
- Vận dụng cách nghị luận giàu sức thuyết phục của tác giả để phát triển các kĩ năng làm văn
nghị luận.
III. CHUẨN BỊ
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kĩ năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, định hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu
hỏi hướng dẫn học bài.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
kiểm tra sĩ số:

12A2
12B4
2. Kiểm tra bài cũ:
*Nêu hoàn cảnh sáng tác bản Tuyên ngôn Độc lập?
- Thế giới: Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc
- Trong nước: Cả nước nổi dậy giành chính quyền thắng lợi.
- Ngày 26 tháng 8 năm 1945: Chủ tịch Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc về tới Hà Nội, soạn
thảo bản Tuyên ngôn Độc lập.
- Ngày 2 tháng 9 năm 1945: Hồ Chí Minh thay mặt chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ
cộng hòa đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội.
* Nêu nguyên lí chung của bản Tuyên ngôn?
Điểm đặc biệt: trích dẫn hai bản tuyên ngôn:
+ Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ:
 nêu nguyên lí chung về quyền lợi của con người và các dân tộc.
 từ quyền lợi của con người, Bác nâng lên thành quyền lợi của dân tộc ta.
+ Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791
=> “Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.”: khẳng định dứt khoát để chuyển sang phần
tiếp theo.


+ Là lời của tổ tiên người Mĩ và Pháp: phù hợp với đối tượng hướng đến của bản tuyên ngôn
(Mĩ và Pháp.
+ Hai bản tuyên ngôn là chân lí bất hủ của nhân loại.
+ Dùng cách lập luận “gậy ông đập lưng ông”: để bác bỏ luận điệu xâm lược và ngăn chặn
âm mưu tái xâm lược của Pháp và Mĩ.
+ Dùng lập luận so sánh: đặt vai trò của cách mạng Việt Nam ngang hàng với cách mạng
Pháp và Mĩ.
+ Dựa vào chân lí bất hủ của hai bản tuyên ngôn để đưa ra chân lí mới: tự do độc lập của
mọi dân tộc, trong đó có Việt Nam.
 những đóng góp lớn về tư tưởng của Bác.

3. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
HS
HĐ 1: Tạo tâm thế cho HS
Vào bài:
Nguyễn Đình Chiểu từ lâu
đã đi vào cuộc đời của mỗi
người dân Nam Bộ và thơ ca
của dân tộc. Đánh giá về những
đóng góp của nhà thơ cũng có
nhiều biểu hiện khác nhau, nhất
là vào những năm chống Mĩ.
Hôm nay, chúng ta cùng nhìn I.Tìm hieåu chung:
nhận lại vấn đề qua một bài viết
1/ Tác giả
của Phạm Văn Đồng “Nguyễn Phạm Văn Đồng (1906-2000) không chỉ là một nhà cách
Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong mạng xuất sắc mà còn là nhà văn hóa lớn, một nhà lí luận
văn nghệ của dân tộc”
văn nghệ uyên bác của nước ta trong thế kỉ XX.
HĐ 2: Hướng dẫn HS tìm
2/ Tác phẩm
hiểu tác giả, tác phẩm
Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của
-Dựa vào phần Tiểu dẫn, em dân tộc được viết nhân kỉ niệm 75 năm ngày mất của
hãy giới thiệu khái quát về tác Nguyễn Đình Chiểu (3-7-1888), in trong Tạp chí Văn học,
giả
tháng 7 năm 1963.
3. Bố cục:
- Nêu hoàn cảnh sáng tác của

- Phần mở bài: (Từ đầu đến “...cách đây hơn một trăm
tác phẩm?
năm”)
- Bài viết ra đời nhằm mục đích
 Nguyễn Đình Chiểu - nhà thơ lớn của dân tộc.
gì? Năm 1963: Cuộc kháng
- Phần thân bài: (Tiếp theo đến “...văn hay của Lục Vân
chiến chống Mĩ ngày càng ác Tiên”)
liệt. Phong trào đấu tranh chống
+ Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ
đế quốc Mĩ của nhân dân miền yêu nước.
Nam sôi nổi và rộng khắp.
+ Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình
 Bài viết ra đời nhằm cổ vũ Chiểu.
phong trào yêu nước đang dấy
+ Luận điểm 3: Đánh giá về Lục Vân Tiên, tác phẩm
lên mạnh mẽ đó.
lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu.
- Bài nghị luận này có thể chia
- Phần kết bài: (Còn lại).
làm mấy phần? Nội dung chính  Đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một
của mỗi phần?
tấm gương sáng cho toàn dân tộc.
II.Đọc – hiểu văn bản
1/ Nội dung


HĐ 3:Phân tích cắt nghĩa
- Phần mở đầu tác giả nêu lên
vấn đề gì?

- Em hãy xác định câu văn nêu
vấn đề của bài viết?

- Hiểu “lúc này” là thời điểm
nào? Liên hệ với những hiểu
biết về lịch sử dân tộc ta vào
thời điểm ấy để giải thích?
-Theo tác giả, những lí do nào
làm “ngơi sao Nguyễn Đình
Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trên
bầu trời văn nghệ của dân tộc?
-Hãy nhận xét về cách đặt vấn
đề của bài viết?
Tiết 11

-Phần tiếp theo, tác giả đã giới
thiệu những gì về Nguyễn Đình
Chiểu?
-Trong phần giới thiệu này, tác
giả muốn nhấn mạnh điều gì về
Nguyễn Đình Chiểu?

- Tác giả đã giới thiệu cho ta
biết khi sáng tác, Nguyễn Đình
Chiểu đã dựa theo những quan

a. Phần mở đầu: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn
của dân tộc
- Nêu cách tiếp cận vừa có tính khoa học vừa có ý nghĩa
phương pháp luận đối với thơ văn Nguyễn Đình Chiểu,

một hiện tượng văn học độc đáo có vẻ riêng khơng dễ
nhận ra.
- Vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu cần phải được nghiên cứu,
tìm hiểu, đề cao hơn nữa
- “Lúc này”: Phong trào đấu tranh chống đế quốc Mĩ
những năm 60 đang phát triển sơi sục, rộng khắp
 Đề cao nhà thơ u nước Nguyễn Đình Chiểu có ý
nghiã quan trọng, cổ viên động viên tinh thần u nước.
- Hai lí do làm cho ngơi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa
sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc:
+ Chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân
Tiên và hiểu tác phẩm này khá thiên lệch về nội dung và
nghệ thuật.
+ Còn rất ít người biết thơ văn u nước của Nguyễn
Đình Chiểu.
 Cách đặt vấn đề độc đáo: nêu vấn đề, lí giải ngun
nhân. Cách so sánh giàu hình ảnh, cụ thể, giàu tính hình
tượng “Ngơi sao Nguyễn Đình Chiểu”, “bầu trời văn
nghệ dân tộc”, “Trên trời có những vì sao ... càng thấy
sáng”.
b.Phần tiếp theo: Ý nghóa, giá trò
to lớn của cuộc đời, văn nghiệp
Nguyễn Đình Chiểu.
* Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ u
nước
- Luận cứ 1: Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu:
+ Là nhà nho, sinh trưởng ở Đồng Nai
+ Bị mù, viết thơ văn phục vụ kháng chiến
+ Thơ văn ghi lại: tâm hồn trong sáng và cao q;
thời kì khổ nhục nhưng vĩ đại của dân tộc.

+ Nhấn mạnh khí tiết:
“Sự đời thà khuất đơi tròng thịt
Lòng đạo xin tròn một tấm gương”
 Đời sống và hoạt động của Nguyễn Đình Chiểu là một
tấm gương anh dũng.
- Luận cứ 2: Quan điểm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu
+ Thơ văn mang tính chiến đấu:
“Học theo ngòi bút chí cơng
Trong thi cho ngụ tấm lòng Xn thu”
“Chở bao nhiêu đạo thuyền khơng khẳm,
Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”
+ Khinh miệt bọn lợi dụng văn chương để làm việc phi
nghĩa:
“Thấy nay cũng nhóm văn chương,
Vóc dê da cọp khơn lường thực hư”
 Cuộc đời và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình


điểm nào?

- Nhận xét khái quát cuộc đời
và quan niệm sáng tác của
Nguyễn Đình Chiểu?

- Trong phần đầu của luận điểm
2, Phạm Văn Đồng đã tái hiện
lại điều gì?
- Tái hiện lại như vậy nhằm
mục đích gì?
-Thơ văn yêu nước của Nguyễn

Đình Chiểu có những đặc sắc
gì?

- Tác giả dẫn lại nhiều đoạn
trong bài văn tế nhằm mục đích
gì?
-Tác giả đã so sánh bài văn tế
với tác phẩm nào?
- So sánh như vậy nhằm mục
đích gì?
- Phạm Văn Đồng đã dẫn thêm
bài thơ Xúc cảnh nhằm mục
đích gì?
- Phạm Văn Đồng đã nêu lên
tên tuổi các nhà văn nhà văn lớn
trong phong trào sáng tác lúc
bấy giờ nhằm mục đích gì?

- Nhận xét khái quát về thơ văn

Chiểu – một chiến sĩ yêu nước, trọn đời phấn đấu hi sinh
vì nghĩa lớn của dân tộc: coi thơ văn là vũ khí chiến đấu
bảo vệ chính nghĩa, chống lại kẻ thù xâm lược và tay sai,
vạch trần âm mưu, thủ đoạn và lên án những kẻ lợi dụng
văn chương làm điều phi nghĩa.
* Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình
Chiểu
- Luận cứ 1:
+ Phạm Văn Đồng đã tái hiện lại các phong trào yêu
nước của nhân dân

 Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu phát sinh
và phát triển trong nguồn mạch
+ Sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương phản
chiếu lịch sử: ngợi ca và khóc thương cho những anh
hùng thất thế
 Phần lớn là những bài văn tế
- Luận cứ 2: Đánh giá về Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
+ Dẫn lại nhiều đoạn trong bài văn tế
 Tác phẩm đã làm rung động người đọc trước hình
tượng người nghĩa sĩ nông dân.
+ So sánh với Bình Ngô đại cáo:
 Khẳng định giá trị to lớn của bài văn tế: xây dựng
được bức tượng đài bất tử về người anh hùng nông dân –
nghĩa sĩ.
+ Dẫn lại bài thơ Xúc cảnh
 Nguyễn Đình Chiểu còn có những đoá hoa, những hòn
ngọc rất đẹp, khác tạo nên diện mạo phong phú cho vẻ
đẹp thơ văn yêu nước
+ Phong trào kháng Pháp lúc bấy giờ còn làm nảy nở
nhiều nhà văn , nhà thơ lớn
 Nguyễn Đình Chiểu là lá cờ đầu, là ngôi sao sáng nhất
=>Thơ văn yêu nước chống ngoại xâm của Nguyễn Đình
chiểu “làm sống lại” một thời kì “khổ nhục” nhưng “vĩ
đại”, tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh của thời đại,
cổ vũ mạnh mẽ cho cuộc chiến đấu chống ngoại xâm
bằng những hình tượng văn học “sinh động và não nùng”
xúc động lòng người. Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc làm
sống dậy một hình tượng mà từ trước tới nay chưa từng
có trong văn chương thời trung đại: hình thượng người
nông dân.

* Luận điểm 3: Đánh giá về Lục Vân Tiên
+ Truyện Lục Văn Tiên là một tác phẩm lớn của
Nguyễn Đình Chiểu, chứa đựng những nôi dung tư tưởng
gần gữi với quần chúng nhân dân, là “một bản trường ca
ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở
đời”, có thể “ truyền bá rộng rãi trong dân gian”.
c. Phần kết: khẳng định vị trí của Nguyễn Đình Chiểu
trong nền văn học dân tộc.
2/ Nghệ thuật


u nước chống ngoại xâm của
Nguyễn Đình chiểu?
- Nêu lên giá trị nội dung của
tác phẩm Lục Vân Tiên?
- Nêu lên giá trị nghệ thuật của
tác phẩm Lục Vân Tiên?
- Xác định câu văn có nội dung
tổng kết về cuộc đời, thơ văn
NĐC?
- Qua lời tổng kết đó, tác giả
muốn rút ra bài học gì?
- Nêu vài nét về
nghệ thuật của văn
bản?

- Bố cục chặt chẽ, các luận điểm triển khai bám sát vấn đề
trung tâm.
- Cách lập luận từ khái qt đến cụ thể, kết hợp cả diễn
dịch, quy nạp và hình thức “đòn bẩy”.

- Lời văn có tính khoa học, vừa có màu sắc văn chương
vừa khách quan; ngơn ngữ giàu hình ảnh.
- Giọng điệu linh hoạt, biến hóa: khi hào sảng, lúc xót xa..
3/ Ý nghĩa văn bản
Khẳng định ý nghĩa cao đẹp của cuộc đời và văn nghiệp
của Nguyễn đình Chiểu: cuộc đời của một chiến sĩ phấn
đấu hết mình cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc;
Sự nghiệp thơ văn của ơng là một minh chứng hùng hồn
cho địa vị và tác dụng to lớn của văn học nghệ thuật cũng
như trách nhiệm của người cầm bút đối với đất nước, dân
tộc.

HĐ 4: tổng hợp, khái
quát
Nêu ý nghóa của
văn bản?
4. Củng cố, luyện tập:Hệ thống luận điểm, luận cứ của bài văn.?
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc;Ý nghĩa, giá trị to lớn của cuộc đời, văn nghiệp
Nguyễn Đình Chiểu.
* Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ u nước
- Luận cứ 1: Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu; Luận cứ 2: Quan điểm sáng tác của Nguyễn Đình
Chiểu
* Luận điểm 2: Thơ văn u nước của Nguyễn Đình Chiểu
- Luận cứ 1: Phạm Văn Đồng đã tái hiện lại các phong trào u nước của nhân dân
- Luận cứ 2: Đánh giá về Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc
* Luận điểm 3: Đánh giá về Lục Vân Tiên
5. Hướng dẫn tự học:
- Đối với bài học ở tiết này: -Hệ thống luận điểm, luận cứ của bài văn.?
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo: Chuẩn bị bài mới: MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ –
N. Đình Thi

ĐƠ-XTƠI-ÉP-XKI – X.Xvai-Gơ
Câu hỏi: Trả lời các câu hỏi sau các văn bản đọc thêm
V. Rút kinh nghiệm: