Giáo án Ngữ văn 12 tuần 12: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Giáo án Ngữ văn 12
THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh
- Kiến thức: Củng cố và nâng cao nhận thức về một số phép tu từ cú pháp ( phép
lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen ) : đặc điểm và tác dụng của chúng.
- Kĩ năng: Có kĩ năng nhận biết và phân tích ba phép tu từ cú pháp trên đây trong
văn bản, bước đầu biết dùng các phép tu từ đó khi cần thiết trong văn bản viết của
mình.
- Thái độ: Giữ gìn và phát huy sự trong sáng của Tiếng Việt
II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh :
- Giáo viên : SGK,SGV, tài liệu tham khảo, thiết kế bài soạn,
- Học sinh : SGK, vở soạn, vở ghi
III. Tiến trình giờ dạy:
1. Kiểm tra bài cũ:
- Tình cảm sâu nặng của tác giả đối với bà được biểu hiện ở những góc độ nào
trong bài thơ Đò Lèn của Nguyễn Duy?
- Hãy tìm những câu thể hiện rõ chất suy tưởng và triết lí trong thơ CLV
- Cảm nhận của anh/chị về biểu tượng con tàu trong bài thơ "Tiếng hát con tàu"
của Chế Lan Viên ?
2. Bài mới:
Hoạt động của thầy và trò
Kiến thức cơ bản
HĐI. Hướng dẫn HS làm các bài
I. Phép lặp cú pháp
tập về lặp cú pháp
Bài tập 1:
- Thế nào là phép lặp cú pháp ?
a. Câu có hiện tượng lặp kết cấu cú pháp ( lặp cú pháp
)
Phép lặp cú pháp là cách lặp một
+ Hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là ”.

loạt câu có mô hình cú pháp tương + Hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”.
tự như nhau tạo nhịp điệu dồn dập, -Phân tích kết cấu cú pháp đó :
gấp gáp, gợi sắc thái nhanh, mạnh, + Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là” “: P –
phong phú …
C – V1 – V2. Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ
HS thảo luận nhóm theo bàn
ở vế sau.
- Xác định những câu có lặp kết
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Dân ta” : C – V –
cấu ngữ pháp và phân tích kết cấu Tr.
cú pháp đó?
-Tác dụng : Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh
- Cho biết pháp lặp đó có tác
thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định nền
dụng như thế nào?
độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi
của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ
phong kiến.
b.Các câu có lặp kết cấu cú pháp

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Page 1


Giáo án Ngữ văn 12
- Câu 1 và câu 2; Câu 3,4,5
- Tác dụng : Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của
chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng
khoái đối với thiên nhiên, đất nước khi giành được

quyền làm chủ đất nước.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp. Ba cặp
câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp
của kiểu câu cảm thán.
- Tác dụng : Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi
đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên
ở Việt Bắc.
Bài tập 2:
- So sánh hiện tượng lặp kết cấu
a. Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối
ngữ pháp trong những câu văn
chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết cấu ngữ
xuôi, những câu thơ ở
pháp của từng vế.
b, Ở phép đối, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt
chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép
lặp còn phối hợp với phép đối ( đối ứng từng tiếng
trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn
dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng )
c, Ở thơ Đường luật, phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi
mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau,
số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ
loại và nghĩa ( đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu
luận của bài thất ngôn bát cú )
d, Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường
phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong
một cặp câu ( câu trong văn biền ngẫu có thể dài,
không cố định về số tiếng )
Thảo luận nhóm bàn, lần lượt trả 3. Bài tập 3 :
lời.

- Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba
câu văn (hoặc thơ) có dùng phép lặp cú pháp :
- Tìm trong các văn bản ở Ngữ + Nhớ gì như nhớ người yêu
văn 12 (tập một) ba câu văn (hoặc Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy.
thơ) có dùng phép lặp cú pháp
(Việt Bắc – Tố Hữu)
+ Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng
thẳng tay chém giết những người yêu nước thương
nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta
trong những bể máu

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Page 2


Giáo án Ngữ văn 12
(Tuyên ngôn độc lập - Hồ Chí Minh)
+ Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước.
(Sóng – Xuân Quỳnh)
HĐII. Hướng dẫn HS làm các bài II. Phép liệt kê:
tập về phép liệt kê
1. Trong đoạn trích Hịch tướng sĩ, phép liệt kê đã
- Thế nào là phép liệt kê?
phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều đoạn, câu (vế
Phép liệt kê sử dụng một chuỗi các câu) liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế như
mô hình khái quát sau :
thành phần cùng chức năng ngữ
pháp trong câu, trong đoạn để

trình bày sự việc, hiện tượng có
Kết cấu Hoàn
thì Giải pháp
tác dụng nhấn mạnh thể hiện sự đa
cảnh
dạng, phong phú của hiện tượng,
Ví dụ :
Không có thì ta cho ăn
cảm xúc.
mặc
- Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu
- Phân tích hiệu quả của phép lặp đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng
cú pháp và phép liệt kê trong hai sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.
đoạn trích trong SGK ?
2. Phép lặp cú pháp (các câu có kết cấu ngữ pháp
giống nhau : C- V [+ phụ ngữ chỉ đối tượng] phối
hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp,
chỉ mặt tên kẻ thù dân tộc.
HĐIII. Hướng dẫn HS thực hành III. Phép chêm xen:
về phép chêm xen .
1. Bài tập 1 :
KN : là những từ ngữ ( có khi là
- Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c,
một tổ hợp từ có dạng một câu
d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu. Chúng chen vào
trọn vẹn ) trong câu, nhưng không trong câu để ghi chú thêm thông tin nào nào đó.
coï quan hệ ngữ pháp giữa câu này
- Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi
với phần câu chứa chúng nhằm chi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng
tiết hoá sự việc, làm cho lời văn

dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.
linh hoạt…
- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ
- Phân tích phần in đậm trong các ngữ đi trước, bổ sung thông tin thêm sắc thái về tình
câu văn của SGK về : vai trò và vị cảm, cảm xúc của người viết.
trí ngữ pháp trong câu, dấu tách Bài tập 2:
câu, tác dụng của bộ phận tách - Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng
biệt đó ?
Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ « Việt Bắc » vào
- Hãy viết đoạn văn (từ 3- 5 câu) những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô Hà
về TH và bài thơ VB trong đó có Nội. Bài thơ thấm đượm cảm xúc lưu luyến và tình
sử dụng phép chêm xen. Phân tích cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Page 3


Giáo án Ngữ văn 12
tác dụng của phép chêm xen trong nuôi dưỡng cácn bộ và quân đội cách mạng trong suốt
trường hợp đó.
chín năm trường kì kháng chiến . Bài thơ là một thi
phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam.
- Tác dụng : Cung cấp thêm thông tin cần thiết về nhà
thơ và điạ danh Việt Bắc.
3. Củng cố:
- Phép lặp cú pháp là cách lặp một loạt câu có mô hình cú pháp tương tự như nhau
tạo nhịp điệu dồn dập, gấp gáp, gợi sắc thái nhanh, mạnh, phong phú …
- Phép liệt kê sử dụng một chuỗi các thành phần cùng chức năng ngữ pháp trong
câu, trong đoạn để trình bày sự việc, hiện tượng có tác dụng nhấn mạnh thể hiện sự

đa dạng, phong phú của hiện tượng, cảm xúc.
- Phép chêm xen là những từ ngữ ( có khi là một tổ hợp từ có dạng một câu trọn
vẹn ) trong câu, nhưng không có quan hệ ngữ pháp giữa câu này với phần câu chứa
chúng nhằm chi tiết hoá sự việc, làm cho lời văn linh hoạt…
4. Hướng dẫn tự học:
- Tìm thêm ngữ liệu về các phép tu từ trong các văn bản văn học trong SGK Ngữ
văn 12
- So sánh phép lặp cú pháp với phép điệp âm, vần, thanh hay điệp từn gữ để thấy
sự giống và khác nhau giữa chúng.
- Chuẩn bị bài mới: Sóng – Xuân Quỳnh
- Câu hỏi:
+ Giá trị nghệ thuật hình tượng sóng?
+ Mối quan hệ sóng và em? Nhận xét tình cảm của người phụ nữ đang yêu?

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

Page 4