Giáo án Ngữ văn 12 tuần 12: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Ngữ văn 12

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP.

A. Mục tiêu cần đạt :
+ Kiến thức : Qua bài học giúp HS: Nắm được một số phép tu từ cú pháp ( phép
lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen ) : đặc điểm và tác dụng của chúng. Nhận
biết và phân tích các phép tu từ cú pháp trong văn bản và biết sử dụng chúng khi
cần thiết.
+ Kĩ năng : Trình bày, trao đổi về hiệu quả biểu đạt của một số câu/ đoạn văn, thơ có
sử dụng một số biện pháp tu từ cú pháp.
+ Thái độ : Phân tích, đối chiếu tác dụng của các biện pháp tu từ trong một số
câu/ đoạn thơ, văn.
B. Chuẩn bị :
+GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học
bài.
C.Phương tiện: SGK, SGV, Thiết kế bài học.
D. Phương pháp:
* Tuỳ đối tượng HS mỗi lớp, GV chọn một trong những hình thức sau:
- Cá nhân HS làm bài tập, GV yêu cầu trình bày trước lớp.
- Thảo luận ở tổ, nhóm, sau đó cử đại diện trình bày trước lớp.
- Thi giải bài tập giữa các tổ, nhóm.
* Sau mỗi bài tập, GV tổng kết, chốt lại những kiến thức và kĩ năng cơ bản.
E. Tiến trình tổ chức:
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra sự chuẩn bị bài tập của HS.
3. Bài mới:
+ Đặt vấn đề
+ Nội dung bài :

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ.

YÊU CẦU CẦN ĐẠT

Hoạt động 1 : Hướng dẫn học
I . Phép lặp cú pháp :
sinh lần lượt thực hiện các bài tập 1. Bài tập 1:
ở phép lặp cú pháp .
a.- Câu có hiện tượng lặp kết cấu cú pháp (lặp cú
-Bài tập 1
pháp):
HS đọc ngữ liệu trong SGK và
+ Hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là ”.
xác định yêu cầu của bài tập.
+ Hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”.
- Bảng phụ 1 :
- Phân tích kết cấu cú pháp đó :
“ Buồn thay ! ( 1 ) Đàn muỗi vo
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “Sự thật là”: P
ve bay, đùa nhau quanh ngọn
– C – V1 – V2. Kết cấu khẳng định ở vế đầu và
đèn.(2) Lá cây sột soạt rụng,
bác bỏ ở vế sau.
đuổi nhau trên đường
nhựa”( NCHoan ) Yêu cầu HS
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”: C–
nhận xét về kiểu cấu trúc cú pháp V–Tr.
của câu (1),(2) và kiểu cấu trúc
- Tác dụng : Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng

cú pháp đó có tác dụng như thế
đanh thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định
nào ?
nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định
Cách nhận biết phép lặp cú
thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và
pháp ?
chế độ phong kiến.
Hướng dẫn HS làm bài tập , chia b.Các câu có lặp kết cấu cú pháp
HS thành từng nhóm để thảo
- Câu 1 và câu 2: C-V.
luận.
Câu 3,4,5 : cụm danh từ.
- Tác dụng : Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của
chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào,
sảng khoái đối với thiên nhiên, đất nước khi giành
được quyền làm chủ đất nước.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp.
- Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết
cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán.
- Tác dụng : Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người
ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật
thiên nhiên ở Việt Bắc.
2. Bài tập 2 : So sánh :


Bài tập 2 : Yêu cầu HS đọc ngữ
liệu trong SGK và xác định yêu
cầu của bài tập.

a. Ở mỗi câu tục ngữ: hai vế lặp cú pháp nhờ phép
đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết
cấu ngữ pháp của từng vế.
b. Ở phép đối:, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ
chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn
nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng
từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong
mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương
ứng)
c. Ở thơ Đường luật: phép lặp cú pháp cũng đòi
hỏi mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống
nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau
về từ loại và nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và
hai câu luận của bài thất ngôn bát cú)
d. Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường
phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại
trong một cặp câu (câu trong văn biền ngẫu có thể
dài, không cố định về số tiếng).
II. Phép liệt kê :

Bài tập 3 : HS về nhà làm.
Hoạt động 2 : Hướng dẫn HS
thực hành về phép liệt kê .
Bảng phụ 2 :
Này chồng này mẹ này cha.
Này là em ruột này là em dâu .
( Nguyễn Du )
-Yêu cầu HS liệt kê những người
trong gia đình Kiều, tác dụng của
việc liệt kê này ?

HS trả lời được 5 người trong gia
đình Kiều . Cách liệt kê đã thể
hiện được một trật tự hợp nhân
tình và một tôn ti đúng chế định

a. Phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp.
Tác dụng : nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi
chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối
với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.
b. Phép lặp cú pháp ( các câu có kết cấu ngữ pháp
giống nhau : C- V ( + phụ ngữ chỉ đối tượng ) phối
hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân
Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng
mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập.


(phong kiến)
- Sự sắp xếp nối tiếp những đơn
vị cú pháp đồng loại ( nhưng
khác nhau về từ ngữ ) nhằm tạo
ra những ý nghĩa bổ sung về mặt
nhận thức hoặc thể hiện cách
đánh giá, cảm xúc chủ quan về
các sự vật được đưa ra.
-HS làm việc theo nhóm, cử đại
diện trình bày, các nhóm khác bổ
sung.
Cách nhận biết phép liệt kê ?
Hướng dẫn HS làm bài tập, chia
nhóm để HS thảo luận.

Hoạt động 3 : Hướng dẫn HS
thực hành về phép chêm xen .
-Bảng phụ 3 : “ Ông già giương
hai mắt lên, rồi như đã nhận biết,
bèn nhăn bộ răng ra cười, cái
cười khó khăn, và gật gật mấy
cái, giơ tay ra bắt”
(NCHoan)

III. Phép chêm xen :
Bài tập 1 :
-Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b,
c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu, sau bộ
phận được chú thích.
- Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi
nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra
bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch
ngang.
- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ
ngữ đi trước, bổ sung thông tin thêm sắc thái về
tình cảm, cảm xúc của người viết.
Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện.

Yêu cầu HS nhận xét về tác dụng
của phép chêm xen trong câu
trên.
Cách nhận biết phép chêm xen ?
Hướng dẫn HS làm bài tập 1,
chia nhóm để thảo luận
Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện

Dặn dò:
- Làm các bài tập về nhà.
- Soạn bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh theo các câu hỏi 1,2,3 trong SGK.
F. Đánh giá - Rút kinh nghiệm: