Kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH MTV cảng qui nhơn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN VĂN ĐÔNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TRÁCH
NHIỆM HỮU HẠN MỘT THÀNH VIÊN CẢNG
QUY NHƠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng-Năm 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

NGUYỄN VĂN ĐÔNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TRÁCH
NHIỆM HỮU HẠN MỘT THÀNH VIÊN CẢNG
QUY NHƠN

Chuyên ngành : Kế toán
Mã số

: 60.34.05

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Đình Khôi Nguyên

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng-Năm 2012


LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Văn Đông


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài......................................................... 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài..................................... 3
4. Phương pháp nghiên cứu................................................................... 4
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài........................................... 4
6. Bố cục luận văn .................................................................................. 4
7. Tổng quan tài liệu................................................................................ 5
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP ...................................................................................... 10
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM..................................... 10
1.2. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ......... 10
1.2.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm ............................................. 10
1.2.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm.............................................. 12
1.3. PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH – CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN

TRÁCH NHIỆM .......................................................................................... 16
1.3.1. Khái niệm, ý nghĩa của phân cấp quản lý tài chính.................... 16
1.3.2. Các nguyên tắc của phân cấp quản lý trong doanh nghiệp......... 17
1.3.3. Nội dung của phân cấp quản lý trong doanh nghiệp .................. 19
1.4. NỘI DUNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP....................................................................................................... 21
1.4.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp........... 21
1.4.2. Xác định các chỉ tiêu đo lường thành quả của trung tâm trách
nhiệm.................................................................................................. 27
1.4.3. Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm.......................... 30


1.5. CÁC CÔNG CỤ ĐƯỢC SỬ DỤNG ĐỂ ĐÁNH GIÁ TRÁCH NHIỆM
QUẢN LÝ Ở CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM .................................... 33
1.5.1. Phân tích chênh lệch kết quả giữa thực hiện và kế hoạch .......... 33
1.5.2. Phân tích chỉ tiêu tỷ lệ hoàn vốn đầu tư trong trung tâm đầu tư. 34
1.5.3. Phân tích thu nhập giữ lại (RI- residual income) ....................... 36
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................. 37
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRÊN CƠ SỞ PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CẢNG QUY
NHƠN ......................................................................................................... 38
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CẢNG QUY NHƠN .................................. 38
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Cảng Quy Nhơn ............ 38
2.1.2. Vai trò, vị trí của Cảng Quy Nhơn ............................................ 39
2.2. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ TỔ CHỨC QUẢN LÝ
TẠI CẢNG QUY NHƠN............................................................................. 40
2.2.1. Đặc điểm ngành nghề kinh doanh của Cảng Quy Nhơn ............ 40
2.2.2 Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tại Cảng Quy Nhơn................... 41
2.3. PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CẢNG QUY NHƠN............. 46
2.3.1. Phân cấp quản lý tại Cảng Quy Nhơn....................................... 46

2.3.2. Phân cấp quản lý tại các Xí nghiệp thành viên (XN xếp dỡ II, XN
kinh doanh dịch vụ tổng hợp, XN xây dựng Công trình, XN sửa chữa
cơ khí) ................................................................................................ 47
2.4. TÌNH HÌNH TỔ CHỨC KẾ TOÁN PHỤC VỤ ĐÁNH GIÁ TRÁCH
NHIỆM CÁC ĐƠN VỊ, BỘ PHẬN TRỰC THUỘC CẢNG QUY NHƠN .... 49
2.4.1 Mô hình tổ chức bộ máy kế toán ở Cảng Quy Nhơn.................. 49
2.4.2 Tổ chức công tác kế toán tại Cảng Quy Nhơn ............................ 51
2.4.3 Tổ chức báo cáo kế toán nội bộ - biểu hiện của kế toán trách nhiệm
tại Cảng Quy Nhơn ............................................................................. 53


2.5. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CẢNG
QUY NHƠN................................................................................................. 77
2.5.1. Những ưu điểm ............................................................................ 77
2.5.2. Những tồn tại ............................................................................... 77
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................. 79
CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRÊN CƠ SỞ
PHÂN CẤP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CẢNG QUY NHƠN ............... 80
3.1. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI CẢNG QUY
NHƠN.......................................................................................................... 80
3.1.1. Xây dựng mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm tại Cảng Quy
Nhơn ...................................................................................................... 80
3.1.2. Xác định mục tiêu và nhiệm vụ của các trung tâm trách nhiệm... 83
3.2. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG DỮ LIỆU QUẢN LÝ CHI PHÍ SẢN XUẤT
Ở CÁC TRUNG TÂM CHI PHÍ ................................................................... 86
3.2.1 Xây dựng bộ mã hệ thống dữ liệu quản lý chi phí sản xuất........... 86
3.2.2 Thiết kế bảng nhập số liệu............................................................. 88
3.2.3. Thiết kế các bảng tổng hợp chi phí theo yêu cầu quản lý............. 88
3.3. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CÁC TRUNG
TÂM TRÁCH NHIỆM ................................................................................ 91

3.3.1 Đánh giá thành quả của trung tâm chi phí..................................... 91
Dự toán .................................................................................................. 96
3.3.2. Đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận................................ 98
3.3.3. Đánh giá thành quả trung tâm đầu tư ........................................... 99
3.4. HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN DỰ TOÁN THEO CÁC
TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM................................................................. 101
3.4.1. Lập dự toán sản lượng hàng hoá ................................................ 102
3.4.2. Lập dự toán chi phí. .................................................................. 105


3.4.3. Lập dự toán kết quả kinh doanh ................................................. 114
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................... 116
KẾT LUẬN ............................................................................................... 117
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN


DANH MỤC VIẾT TẮT
BHXH
BHYT
BX
CCDC
CBCNV
CP
CG
CTG
CTGS
CT
DN
DT

KPCĐ
KHTSCĐ
LN
LĐTL
NCTT
NVLTT
QLDN
SCTSCĐ
SPS
SXC
SXKD
TNHH
TSCĐ
XN
XNXD
XNVT
VSCN
NXB

: Bảo hiểm xã hội
: Bảo hiểm y tế
: Bốc xếp
: Công cụ dụng cụ
: Cán bộ công nhân viên
: Chi phí
: Cơ giới
: Chứng từ gốc
: Chứng từ ghi sổ
: Công trình
: Doanh nghiệp

: Doanh thu
: Kinh phí công đoàn
: Khấu hao tài sản cố định
: Lợi nhuận
: Lao động tiền lương
: Nhân công trực tiếp
: Nguyên vật liệu trực tiếp
: Quản lý doanh nghiệp
: Sửa chữa tài sản cố định
: Số phát sinh
: Sản xuất chung
: Sản xuất kinh doanh
: Trách nhiệm hữu hạn
: Tài sản cố định
: Xí nghiệp
: Xí nghiệp xếp dỡ
: Xí nghiệp vận tải
: Vệ sinh công nghiệp
: Nhà xuất bản


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6

2.7
2.8
2.9
2.10
2.11
2.12
2.13
2.14
2.15
2.16
3.1
3.2
3.3
3.4

Tên bảng
Kế hoạch các yếu tố chi phí sản xuất kinh doanh tại
XNXD II năm - 2011
Kế hoạch doanh thu kinh doanh cơ bản tại XNXD II năm
2011
Kế hoạch sản xuất kinh doanh tại XNXD II năm 2011
Thống kê hàng hóa thông qua cầu cảng tại XNXD II
tháng 3 năm 2011
Báo cáo sản lượng hàng hóa thông qua cầu cảng quy
nhơn tháng 3 năm 2011
Báo cáo chi chí nguyên vật liệu trực tiếp tại XNXD II
qúy I, năm 2011
Báo cáo chi chí nguyên vật liệu trực tiếp – qúy I, năm
2011
Báo cáo chi phí nhân công trực tiếp Quý I, Năm 2011

Bảng tổng hợp chi phí nhân viên phân xưởng qúy I, năm
2011
Bảng tổng hợp chi phí vật liệu, công cụ dụng cụ XNXD
II - qúy I/2011
Bảng tổng hợp chi phí vật liệu, công cụ dụng cụ - qúy
I/2011
Bảng tổng hợp khấu hao tài sản cố định tháng 03/2011
Bảng tổng hợp chi phí khấu hao tài sản cố định chi phí
sửa chữa tài sản cố định - qúy I, 2011
Bảng tổng hợp chi phí sản xuất chung - qúy I, 2011
Bảng tổng hợp chi phí sản xuất - qúy I, 2011
Bảng chi phí quản lý doanh nghiệp - qúy I, 2011
Bảng mã số trung tâm chi phí
Bảng mã số loại chi phí
Bảng theo dõi chi tiết chi phí sản xuất tại XNXD II
Báo cáo tổng hợp về chi phí của các trung tâm chi phí
XNXD II quý I, 2011

Trang
55
57
58
60
62
64
64
67
69
70
70

71
72
74
75
76
86
87
88
89


Số hiệu
bảng
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
3.11
3.12
3.13
3.14
3.15
3.16
3.17
3.18
3.19
3.20
3.21

Tên bảng

Trang

Báo cáo tổng hợp các trung tâm chi phí quý I, 2011
Báo cáo tình hình thực hiện dự toán chi phí NVLTT tại
XNXD II quý I, 2011
Báo cáo tình hình thực hiện dự toán chi phí NCTT tại
XNXD II quý I, 2011
Báo cáo tình hình thực hiện dự toán chi phí SXC tại
XNXD II quý I, 2011
Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí (hoạt động bóc
xếp) tại XNXD II quý I, 2011
Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí tại quý I, 2011
Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm lợi nhuận
Bảng đánh giá trung tâm lợi nhuận tại XNXD II quý I,
2011
Các chỉ tiêu đánh giá thành quả của trung tâm đầu tư
Bảng đánh giá trung tâm đầu tư Cảng Quy Nhơn quý I,
2011
Bảng dự toán sản lượng hàng hóa thông qua cầu cảng
XNXD II - qúy I, 2011
Bảng dự toán doanh thu kinh doanh cơ bản XNXD II qúy I, 2011
Bảng dự toán chi phí nhân công XNXD II - qúy I, 2011
Bảng chi phí vật liệu, CCDC, chi phí khác bằng tiền
XNXD II - năm 2011
Bảng dự toán chi phí sản xuất chung XNXD II quý I,
2011
Bảng tổng hợp dự toán chi phí sản xuất XNXD II quý I,

2011
Bảng dự toán kết quả sản xuất kinh doanh XNXD II quý
I,2011

90
93
94
95
96
97
98
99
100
100
103
104
111
112
114
114
115


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Số hiệu
hình vẽ
1.1

Tên hình vẽ

Trang

Sơ đồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm

14

1.2

Sơ đồ các trung tâm trách nhiệm

26

2.1

Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý

42

2.2

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán

50

2.3

Sơ đồ bộ máy kế toán tại các Xí nghiệp thành viên

51

3.1

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm

82

3.2

3.3

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm tương
ứng với các cấp quản lý
Mô hình tổ chức các trung tâm chi phí trong Xí
nghiệp thành viên

82

84


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ không ngừng của nền kinh tế thế giới,
nền kinh tế Việt Nam hiện đang có nhiều biến đổi, kinh tế thị trường ngày
càng cạnh tranh gay gắt, xu hướng hội nhập đã và đang đặt ra cho doanh
nghiệp bài toán khó về hiệu quả hoạt động kinh doanh. Việc nâng cao nội lực,
nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường là vấn đề sống
còn của các doanh nghiệp trong điều kiện hiện nay. Để nâng cao hiệu quả

hoạt động, đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ quan tâm đến việc thực hiện hoạt
động sản xuất kinh doanh mà còn phải tổ chức tốt công tác kế toán của doanh
nghiệp, trong đó kế toán quản trị giữ vai trò tích cực trong việc điều hành và
kiểm soát hoạt động kinh doanh, nhằm đảm bảo xác định đúng đắn lợi nhuận
của doanh nghiệp, tạo tiền đề cho doanh nghiệp thực hiện tốt các mục tiêu đặt
ra. Kế toán quản trị giúp nhà quản trị xây dựng các phương pháp thấy được
kết quả hoạt động của từng bộ phận, phát huy những yếu tố tích cực và ngăn
ngừa những mặt yếu kém trong việc thực hiện các mục tiêu chung của tổ
chức. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị. Kế
toán trách nhiệm là một trong những công cụ có thể giúp doanh nghiệp đáp
ứng được nhu cầu nêu trên.
Trên thế giới kế toán trách nhiệm có từ những năm đầu của thế kỷ XX,
xuất phát từ đòi hỏi nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp. Ở Việt Nam,
kế toán trách nhiệm là một lĩnh vực vẫn còn khá mới mẽ, kế toán trách nhiệm
chỉ bắt đầu được quan tâm trong khoảng hơn một thập kỷ trở lại đây. Việc áp
dụng thành công mô hình kế toán trách nhiệm sẽ giúp các doanh nghiệp có
được một hệ thống cung cấp thông tin tin cậy; sự kiểm soát chặt chẽ; nắm
được tình hình kinh doanh của đơn vị; theo dõi các quyền và trách nhiệm của


2
người điều hành quản lý; tổ chức hệ thống đo lường; báo cáo đánh giá các
hoạt động từ cấp độ thấp nhất đến cấp độ cao nhất; đưa ra các chỉ tiêu theo
dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của mỗi con người, mỗi bộ phận
trong tổ chức. Ngoài ra, Kế toán trách nhiệm còn giúp doanh nghiệp đảm bảo
mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh đều phải có người gánh vác trách nhiệm, có
được chế độ thưởng phạt phân minh để doanh nghiệp ngày càng phát triển.
Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn ( sau đây gọi tắt là
Cảng Quy Nhơn ) là doanh nghiệp nhà nước, hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ
vận tải, là đơn vị thành viên thuộc Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam. Với quy

mô lớn, uy tín cao, Công ty từng bước khẳng định mình trong quá trình hội
nhập. Cảng Quy Nhơn đã thể hiện được vai trò chủ đạo của doanh nghiệp nhà
nước trong lĩnh vực dịch vụ vận tải. Trong những năm gần đây doanh thu của
Cảng Quy Nhơn không ngừng tăng lên nhưng sự tăng trưởng này chưa tương
xứng với tiềm năng của công ty là một cảng trọng yếu của khu vực Miền
Trung và Tây Nguyên. Do đó, đứng trước thử thách của nền kinh tế thị trường
các nhà lãnh đạo Cảng Quy Nhơn phải không ngừng nâng cao trình độ quản
lý, nhất là quản lý tài chính trong doanh nghiệp, chú trọng đến công tác kế
toán, từng bước tổ chức công tác kế toán cho phù hợp với xu thế phát triển và
hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu quản lý, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh
doanh của toàn đơn vị.
Phạm vi hoạt động của Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn
rộng lớn, công ty có nhiều xí nghiệp thành viên, cơ chế quản lý tài chính đối
với các xí nghiệp thành viên cũng khá đa dạng nên việc tổ chức hệ thống kế
toán trách nhiệm để đánh giá hiệu quả hoạt động của từng đơn vị, bộ phận ở
các xí nghiệp và toàn bộ công ty là rất cần thiết. Việc tổ chức hệ thống kế
toán trách nhiệm nhằm đảm bảo cho các xí nghiệp thành viên bên cạnh thực


3
hiện các nhiệm vụ cụ thể của mình còn phải gắn kết, phối hợp với nhau thực
hiện mục tiêu chung của công ty.
Vai trò kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp Việt Nam nói chung cũng
như tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn nói riêng ngày càng
được quan tâm. Để đạt được mục tiêu kiểm soát hoạt động và tối đa hóa lợi
nhuận luôn là vấn đề mà các doanh nghiệp và nhà quản lý quan tâm, chính vì lý do
đó, luận văn chọn nghiên cứu đề tài “ Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH
một thành viên Cảng Quy Nhơn”.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
- Nghiên cứu bản chất, chức năng và cơ sở để thiết lập hệ thống kế toán

trách nhiệm.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty
TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn trên cơ sở đó nêu ra được những tồn
tại và bất cập cần phải hoàn thiện.
- Đề xuất những định hướng và những biện pháp hoàn thiện công tác kế toán
trách nhiệm trong điều kiện đổi mới mô hình quản lý tại công ty.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán
trách nhiệm và vận dụng vào tổ chức kế toán trách nhiệm ở Công ty TNHH
một thành viên Cảng Quy Nhơn. Nó bao gồm các trung tâm trách nhiệm kế
toán, các chỉ tiêu đánh giá tình hình doanh thu và chi phí của đơn vị, các chỉ
tiêu phi tài chính cần quan tâm, nhằm giúp ban lãnh đạo có cơ sở đánh giá
tiến độ thực hiện chiến lược của Công ty.
Luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu trong hệ thống kế toán quản trị
của một doanh nghiệp cụ thể đó là Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy
Nhơn.


4
Đây là một công ty có qui mô lớn, gồm nhiều đơn vị, bộ phận trực
thuộc. Luận văn sẽ nghiên cứu từ cấp thấp nhất đến cấp cao nhất trong cơ cấu
tổ chức của Công ty.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng để giải quyết
mục tiêu cụ thể, phương pháp so sánh, đối chiếu giữa nhu cầu thông tin cho
quản trị với hệ thống dữ liệu cho quá trình lập báo cáo được sử dụng để xem
xét việc vận dụng kế toán quản trị. Ngoài ra, các phỏng vấn trực tiếp với
Giám đốc, Kế toán trưởng, trưởng các bộ phận cũng được quan tâm để xác
định nhu cầu thông tin cho quản lý
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

Trên cơ sở nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, mô hình tổ chức kế toán
trách nhiệm và hệ thống báo cáo tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy
Nhơn, đề tài có những đóng góp sau đây:
- Bổ sung và hoàn thiện tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH
một thành viên Cảng Quy Nhơn.
- Trên cơ sở xác lập mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm phù hợp, hệ
thống báo cáo kế toán trách nhiệm hợp lý, đơn vị sẽ kiểm soát toàn bộ hoạt
động sản xuất kinh doanh tại đơn vị tốt hơn, mang lại hiệu quả cao nhất cho
doanh nghiệp.
6. Bố cục luận văn
Ngoài lời mở đầu, kết luận, đề tài được trình bày với 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiẹp
Chương 2: Thực trạng công tác kế toán trách nhiệm trên cơ sở phân
cấp quản lý tài chính tại Công ty TNHH MTV Cảng Quy Nhơn.
Chương 3: Hoàn thiện tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH
một thành viên Cảng Quy Nhơn.


5
Do nghiên cứu còn nhiều hạn chế nên luận văn không tránh khỏi thiếu sót.
Kính mong nhận được sự góp ý của Thầy giáo để luận văn của Em được hoàn thiện
hơn.
7. Tổng quan tài liệu
Mô hình kế toán trách nhiệm ở Việt Nam là một lĩnh vực vẫn còn khá
mới mẻ, chỉ bắt đầu được quan tâm trong khoảng hơn một thập kỷ trở lại đây
và đã nhanh chóng phát triển. Để phù hợp với yêu cầu hội nhập và sự cạnh
tranh ngày càng gay gắt của nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp phải
tính đến việc quản lý và tiết kiệm chi phí, đảm bảo cho hoạt động của doanh
nghiệp có hiệu quả và đạt lợi nhuận cao nhất.
Kế toán trách nhiệm là một mảng của Kế toán quản trị nên hầu hết các

doanh nghiệp đã sử dụng mô hình kế toán trách nhiệm trong quá trình lập dự
toán và kiểm tra, kiểm soát tình hình kinh doanh của đơn vị; theo dõi các
quyền và trách nhiệm của người điều hành quản lý; tổ chức hệ thống đo
lường; báo cáo đánh giá các hoạt động từ cấp độ thấp nhất đến cấp độ cao
nhất; đưa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thường kỳ kết quả công việc của
mỗi con người, mỗi bộ phận trong tổ chức.
Liên quan đến đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một
thành viên Cảng Quy Nhơn”, trước đây đã có một số đề tài nghiên cứu từ góc
độ kế toán quản trị, đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu khoa học các cấp và một
số luận văn thạc sỹ của các cán bộ làm công tác kế toán nói chung và các vấn
đề cụ thể nói riêng như kế toán trách nhiệm về chi phí, nhân công, các trung
tâm trách nhiệm, dự toán ... nhằm đáp ứng kịp thời hoạt động của công tác kế
toán trong từng lĩnh vực.
Qua quá trình học tập, nghiên cứu và công tác, bản thân cũng đã nghiên
cứu nhiều đề tài nghiên cứu khoa học liên quan đến thực tiễn của công tác kế
toán quản trị, nhất là kế toán trách nhiệm. Luận văn đã sử dụng kết quả


6
nghiên cứu của một số luận văn, đồ án tốt nghiệp đại học chuyên ngành kế
toán của sinh viên các trường Đại học kinh tế Đà Nẵng, trường Đại học kinh
tế TP Hồ Chí Minh, trường Đại học kinh tế Quốc dân để phân tích và áp dụng
vào công tác kế toán trách nhiệm, ngoài ra, tác giả còn thu thập thông tin
thông qua internet để từ đó đưa ra các giả pháp hoàn thiện cho công tác Kế
toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy Nhơn, qua một
số giáo trình chuyên ngành Kế toán và đề tài như sau:
- Nguyễn Tấn Bình (2005), Kế Toán Quản Trị, NXB Thống kê; Bộ tài
chính (2006), Hướng dẫn áp dụng kế toán quản trị trong doanh nghiệp; Thông
tư số 53/2006/TT-BTC của Bộ Tài chính; Võ Thành Danh, Bùi Văn Trịnh, La
Xuân Đào (2000), Giáo trình kế toán phân tích, NXB. Thống kê; Phạm Văn

Dược (2006), Kế toán quản trị, NXB. Thống kê; Phạm Văn Dược, Đặng Kim
Cương (1995), Kế toán quản trị và phân tích kinh doanh, NXB. Thống kê;
Ths. Nguyễn Thị Phương Loan (2009), Tài liệu hướng dẫn học tập Quản trị
chi phí, , Download ngày 08/11/2010; Trần Nhật
Thiện (2002), Giáo trình Kế Toán Quản Trị, ,
Download ngày 08/11/2010; TS. Bùi Văn Trịnh (2010), Bài Giảng Kế Toán
Quản Trị; Vai trò của thông tin trong việc thực hiện các chức năng của văn
phòng hiện đại, />dai/3522.html#_Toc257204408; Kế toán quản trị, oanviet.
com/vietnam /Ketoan - Quantri.ktv.
- Nội dung kế toán trách nhiệm là đề tài được nhiều tác giả nghiên
cứu với những góc độ khác nhau như một số đề tài sau:
+ Tác giả Nguyễn Thị Lãnh ( 2004) “Hoàn thiện tổ chức kế toán trách
nhiệm tại các doanh nghiệp dệt trên địa bàn thành phố Đà Nẵng” trong luận
án tác giả đã trình bày phương hướng và giải pháp hoàn thiện tổ chức kế toán


7
trách nhiệm tại các doanh nghiệp dệt trên địa bàn thành phố. Tuy nhiên những
đề xuất về kế toán kế toán trách nhiệm trong công trình này là những đề xuất
mang tính cơ bản của hệ thống kế toán trách nhiệm, trong bối cảnh kế toán
trách nhiệm bắt đầu được nghiên cứu tại Việt Nam.
+ Tác giả Dương Thị Hồng Vân (2005 ) “Tổ chức kế toán trách nhiệm
tại công ty điện lực 3” trong công trình này, tác giả đã có những nghiên cứu
cụ thể và đề xuất các biện pháp tổ chức kế toán kế toán trách nhiệm vào thực
tiễn trong công ty điện lực 3. Tuy nhiên những nghiên cứu này còn mang tính
chất chung chung, trong khi tính linh hoạt của kế toán trách nhiệm lại rất cao,
phụ thuộc vào đặc điểm hoạt động kinh doanh của từng ngành
+ Tác giả Nguyễn Nam Hoàng (2006) “Xây dựng hệ thống kế toán
trách nhiệm quản lý tại công ty điện tử Samsung Vina” trong luận án tác giả
cũng dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp với các phương

pháp thống kê, so sánh, phân tích, lôgich,để hệ thống hoá lý luận, tìm hiểu
thực tiễn và đề ra một số giải pháp nhằm xây dựng hệ thống kế toán trách
nhiệm quản lý theo đặc thù của công ty…Bằng kiến thức lý luận sâu rộng, lối
phân tích chặt chẽ, tác giả đã thành công trong việc nhìn nhận những ưu điểm
và nhược điểm còn tồn tại trong công tác đánh giá trách nhiệm quản lý tại
công ty. Tuy nhiên, với các phương pháp nghiên cứu không mới, các giải
pháp còn mang tính lý thuyết, đề tài nghiên cứu của tác giả cũng chỉ dùng lại
ở mức độ lý luận, nhận xét, phân tích, đánh giá, chưa đưa ra được các giải
pháp cụ thể, phù hợp với đặc thù cũng như thực tế hoạt động tại công ty.
Tác giả Dương Thị Cẩm Dung (2007) “Hoàn thiện hệ thống kế toán
trách nhiệm tại công ty vận tải quốc tế I.T.I” trong luận án tác giả đã khảo sát,
đánh giá, phân tích thực trạng về hệ thống kế toán trách nhiệm được xây dựng
và áp dụng tại công ty vận tải quốc tế I.T.I, tác giả đã chỉ ra những nhược
điểm cần điều chỉnh, qua đó đề ra một số biện pháp nhằm giúp công ty khắc


8
phục những nhược điểm và hoàn thiện hơn hệ thống kế toán trách nhiệm tại
công ty cũng như đúc kết thêm những kinh nghiệm vận dụng kế toán trách
nhiệm vào tổ chức điều hành hoạt động tại các doanh nghiệp khác được hữu
hiệu. Bằng cách sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng kết hợp các
phương pháp cụ thể như: phương pháp so sánh đối chiếu, phương pháp hệ
thống cấu trúc, phương pháp phân tích, tác giả đã làm sáng tỏ nội dung nghiên
cứu về lý luận, tình hình thực trạng về việc áp dụng hệ thống kế toán trách
nhiệm tại công ty. Khác với các đề tài tương tự trước, với đề tài này tác giả đã
đưa vào nghiên cứu phương pháp bảng cân đối chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt
động kinh doanh để đánh giá các bộ phận trong việc thực hiện các chiến lược
và mục tiêu chung của doanh nghiệp thông qua việc đánh giá bốn triển vọng
của doanh nghiệp đó là: thông tin triển vọng tài chính, khách hàng, chu trình
kinh doanh nội bộ và kinh nghiệm với tăng trưởng. Tuy nhiên, việc nghiên

cứu của tác giả còn mang tính lý thuyết, chưa gắn với thực tế hoạt động của
doanh nghiệp, vì vậy các giải pháp còn mang tính chung chung, chưa đề xuất
được giải pháp cụ thể.
+ Tác giả Nguyễn Thị Hoàng Diệu (2007) “Hoàn thiện hệ thống kế
toán trách nhiệm tại Tổng công ty xây dựng Thăng Long” trong luận án tác
giả cũng đã sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như duy vật
biện chứng, duy vật lịch sử, điều tra điển hình, phân tích tổng hợp, thực
chứng…tác giả đã nghiên cứu thực trạng, hệ thống hóa và làm rõ những vấn
đề liên quan đến kế toán trách nhiệm tại tổng công ty xây dựng Thăng Long.
Trên cơ sở nghiên cứu đã rút ra những ưu, nhược điểm và đề xuất các giải
pháp góp phần hoàn thiện cơ sở thu thập thông tin cho việc xây dựng các báo
cáo kế toán trách nhiệm để đánh giá thành quả quản lý và cung cấp thông tin
hữu ích trong việc lựa chọn quyết định đấu thầu, giao khoán tại công ty. Đề
tài này cũng có điểm mới là ứng dụng chỉ tiêu giá trị kinh tế tăng thêm (EVA)


9
để đánh giá hiệu quả tại các trung tâm đầu tư. Nhưng cũng vấp phải nhược
điểm của các đề tài trước đó, việc nghiên cứu, phân tích của tác giả còn mang
tính lý thuyết, chưa gắn với kết quả kinh doanh thực tế tại đơn vị, do đó mặc
dù đã nhìn nhận được thực trạng, phân tích, đánh giá được ưu, nhược điểm
của việc tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty nhưng các giải pháp
mà tác giả đề xuất cũng chỉ mang tính lý thuyết đơn thuần, phổ biến, không
mới, do đó chưa mang lại hiệu quả ứng dụng thực tiễn cao.
+ Tác giả Lương Đình Của ( 2008 ) “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm
tại công ty cao su Việt Trung Quảng Bình” với đề tài này tác giả cũng đã đề
xuất một số biện pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty cao su Việt
Trung Quảng Bình, tuy nhiên những đề xuất cũng chỉ mang tính cơ bản nhất
và mang tính lý thuyết của hệ thống kế toán trách nhiệm
Nhìn chung, các đề tài nghiên cứu về hệ thống kế toán trách nhiệm

trước đây đã phần nào giúp các nhà doanh nghiệp nhìn nhận, đánh giá lại hiệu
quả của việc áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm tại đơn vị mình. Từ đó,
tiếp tục duy trì, phát huy những ưu điểm mà hệ thống này mang lại, phục vụ
tốt hơn cho nhu cầu quản lý trong tương lai cũng như mang lại hiệu quả tối đa
trong hoạt động sản xuất kinh doanh tại đơn vị mình. Tuy nhiên, việc lúng
túng trong việc tìm ra các giải pháp cụ thể, khả thi, mang tính ứng dụng cao
lại là một điểm hạn chế mà các đề tài còn vấp phải. Do đó, với đề tài nghiên
cứu “Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên Cảng Quy
Nhơn” trên cơ sở hệ thống lý luận vững chắc, thực tế hiệu quả hoạt động
kinh doanh tại Cảng Quy Nhơn, tác giả mong muốn đưa lại những giải pháp
thật cụ thể để có thể hoàn thiện hơn hệ thống kế toán trách nhiệm trong lĩnh
vực vận tải biển - một lĩnh vực kinh doanh không mới nhưng là một đề tài
nghiên cứu khá mới và đặc biệt rất cần thiết trong việc xây dựng mô hình tổ
chức hệ thống kế toán trách nhiệm trong hệ thống kế toán quản trị sau này.


10

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
Để quản lý một tổ chức kinh doanh có qui mô lớn, các nhà quản trị cấp
cao thường tiến hành việc phân quyền phù hợp với cấu trúc tổ chức của đơn
vị mình. Để phục vụ cho việc kiểm soát kết quả hoạt động của từng bộ phận
theo sự phân quyền này, kế toán quản trị đã sử dụng một phương pháp thích
ứng – đó là hệ thống kế toán theo các trung tâm trách nhiệm.
Ngoại trừ các tổ chức có qui mô rất nhỏ mà có thể được quản lý như
một đơn vị riêng biệt, còn các tổ chức khác đều phải phân chia thành các
phòng ban hay các đơn vị, bộ phận. Sự phân chia tổ chức thành các đơn vị, bộ

phận giúp cho việc quản lý dẽ dàng và hiệu quả hơn. Dù là nhà quản lý bộ
phận hay quản lý cấp cao, nói chung, đều quan tâm đến kết quả của bộ phận
do mình quản lý. Chính điều này làm nẩy sinh vấn đề: làm sao để đánh giá tốt
nhất kết quả của các đơn vị, bộ phận?.
Để hỗ trợ cho quản lý đo lường và kiểm soát kết quả các đơn vị, bộ
phận, kế toán quản trị vận dụng hệ thống kế toán trách nhiệm để phân loại cấu
trúc tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm, trên cơ sở đó đánh giá kết quả
của từng đơn vị, bộ phận.
1.2. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.2.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Ngay từ những năm 70 của thế kỷ 20 các nhà khoa học trên thế giới đã
bắt đầu nghiên cứu về kế toán trách nhiệm và đặc biệt phát triển mạnh trong
những năm 90. Mỗi nhà nghiên cứu đưa ra những khái niệm riêng, mỗi khái
niệm là một quan điểm về kế toán trách nhiệm.


11
- Herry R.Anderson, Belverd E.Needles, James C.Caldwell, Sherry
K.Mills (1996) nhấn mạnh đến hệ thống thông tin báo cáo của kế toán trách
nhiệm gồm:
1. ” Phân loại sắp xếp các dữ liệu tài chính theo các phạm vi trách
nhiệm trong một tổ chức.
2. Báo cáo các hoạt động của mỗi phạm vi chỉ nên bao gồm những
doanh thu và chi phí được phân loại mà nhà quản lý đó có thể kiểm soát.”
[12,tr. 201]
- Joseph G.Louderback III, Jay S. Holmen, Geraldine E. Dominiak
(1999) lại nhấn mạnh đến tính kiểm soát của kế toán trách nhiệm. Theo tác giả,
các nhà quản trị thực hiện kiểm soát thông qua hệ thống kiểm soát quản trị,
thiết lập một chính sách và thủ tục để giải quyết các hoạt động xảy ra như các
kế hoạch, và rút ra kết luận: “Kế toán trách nhiệm là sự thu thập và báo cáo

thông tin được dùng để kiểm soát hoạt động và đánh giá quá trình thực hiện.
Một hệ thống kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin tài chính trong hệ
thống kiểm soát quản trị nói chung”.[13,tr. 412]
- PGS-TS Đào Văn Tài Trường Đại học Kinh tế thành phố Hố Chí Minh
cho rằng: “Kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo
cáo các thông tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “đầu ra” của các
trung tâm trách nhiệm”. [5,tr. 88]
Như vậy, khái niệm kế toán trách nhiệm được rút ra như sau: Kế toán
trách nhiệm là phương pháp kế toán thu thập, ghi nhận, báo cáo và đo lường
kết quả hoạt động của từng bộ phận để đánh giá thành quả của từng bộ phận
nhằm kiểm soát hoạt động và chi phí của các bộ phận trong tổ chức, phối hợp
các bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung toàn doanh nghiệp.


12
1.2.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Ngày nay, kế toán quản trị là bộ phận không thể tách rời của hệ thống kế
toán doanh nghiệp. Ngoài thông tin kế toán tài chính cung cấp, các nhà quản lý
vẫn đòi hỏi có thêm thông tin mang tính kiểm soát và dự báo, chẳng hạn như
thu nhập và chi phí phân chia theo bộ phận. Như vậy, kế toán quản trị biểu hiện
trách nhiệm của các nhà quản lý các cấp bên trong doanh nghiệp thông qua kế
toán trách nhiệm, trong khi kế toán tài chính biểu hiện trách nhiệm của nhà
quản trị cấp cao.
Kế toán theo các trung tâm trách nhiệm: là một công cụ để đánh giá và
kiểm soát trong các công ty phân quyền, thông qua việc xác định các trung tâm
trách nhiệm và nhiệm vụ báo cáo của chúng. Đây là hệ thống thừa nhận mỗi bộ
phận (nhà quản trị bộ phận) trong một tổ chức có quyền chỉ đạo và chịu trách
nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vị quản lý của mình. Họ phải
xác định, đánh giá và báo cáo lên

trong tổ chức, thông qua đó các cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này
để đánh giá thành quả các bộ phận trong tổ chức.
Tóm lại, kế toán trách nhiệm là một trong những nội dung quan trọng
của kế toán quản trị. Kế toán trách nhiệm không chỉ bảo đảm cung cấp thông
tin đầy đủ, rõ ràng về hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà còn
xác định ai, ở đâu là người chịu trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát
đối với hoạt động xảy ra, qua sơ đồ sau:
Thông tin
Kế toán trách
nhiệm
Trách nhiệm

Nhà quản trị
các cấp

Như vậy, kế toán trách nhiệm bao gồm hai mặt: thông tin và trách nhiệm.
Trong đó, mặt thông tin có nghĩa là kế toán trách nhiệm là sự tập hợp, báo cáo,


13
đánh giá các thông tin mang tính nội bộ về hoạt động sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp từ cấp quản lý cấp dưới lên cấp quản lý cao hơn. Mặt trách
nhiệm nghĩa là quy trách nhiệm về những sự kiện tài chính xảy ra. Nhà quản lý
bộ phận phải có nhiệm vụ báo cáo lên cấp quản lý cao hơn về những chi phí,
lợi nhuận mà mình đảm nhận và giải trình từng sự kiện và kết quả tài chính mà
mình có quyền kiểm soát.
Tuỳ thuộc vào việc sử dụng hai mặt này mà hiệu quả của hệ thống sẽ
khác nhau. Nếu hệ thống quá nhấn mạnh đến mặt đánh giá trách nhiệm của nhà
quản lý, sẽ ảnh hưởng đến thái độ của họ theo chiều hướng tiêu cực; thay vì tìm
ra nguyên nhân và khắc phục sai phạm, họ sẽ tìm cách che đậy sai phạm, đối

phó và hoài nghi về hệ thống kiểm soát, đánh giá của tổ chức và tìm cách phá
vỡ hệ thống này. Lúc này hệ thống kế toán trách nhiệm không hoàn thành mục
tiêu đã đặt ra. Nhưng khi hệ thống kế toán trách nhiệm nhấn mạnh mặt thông
tin thì nhà quản lý sẽ có những phản ứng tích cực. Khi phát sinh những chênh
lệch bất lợi, họ sẽ giải thích nguyên nhân dẫn đến sai phạm, tìm cách khắc phục
tiêu cực và cố gắng nổ lực cho thành quả của doanh nghiệp được cải thiện hơn.
Do vậy, có thể thấy trọng tâm của hệ thống trách nhiệm là thông tin. Khi sử
dụng đúng đắn kế toán trách nhiệm, ta sẽ không quá nhấn mạnh đến việc quy
trách nhiệm, nên xem trách nhiệm là một yếu tố góp phần vào hiệu quả thông
tin của hệ thống.
b. Kế toán trách nhiệm là một bộ phận trong hệ thống kiểm soát
quản trị
Nói đến kế toán quản trị là phải nói đến vai trò cung cấp thông tin cho
kiểm tra và đánh giá quá trình thực hiện để có thể đưa ra những điều chỉnh kịp
thời nhằm đạt được các mục tiêu đề ra.
Hệ thống kiểm soát quản trị có 2 yếu tố:


14
Thứ nhất là quá trình lập kế hoạch gồm các ngân sách và các kế hoạch
dài hạn. Quá trình này sử dụng để thiết lập các chỉ tiêu kế hoạch nhằm đánh giá
quá trình thực hiện.
Thứ hai là kế toán trách nhiệm mà chủ yếu là tạo ra các trung tâm trách
nhiệm. Trung tâm trách nhiệm chịu trách nhiệm kết quả tài chính và tác động
hiệu quả của từng cá nhân trong tổ chức. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm là
tập hợp chi phí và doanh thu trong từng trung tâm trách nhiệm để tính ra độ
lệch so với mục tiêu thực hiện (điển hình là dự toán) mà có thể quy trách
nhiệm cho từng cá nhân đứng đầu trung tâm trách nhiệm.
Mỗi trung tâm trách nhiệm đều có tiến trình sau:
TIẾN TRÌNH CỦA MỘT TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM

Thiết lập mục
tiêu
Đo lường kết quả thực hiện

So sánh kết quả thực hiện với mục tiêu và báo cáo

Phân tích sự sai biệt (độ lệch)

Đưa ra ảnh hưởng khi có sự sai biệt đáng kể giữa thực tế và kế hoạch
Sơ đồ 1.1: Sơ đồ tiến trình của một trung tâm trách nhiệm
Mục tiêu tài chính thực hiện của trung tâm lợi nhuận và đầu tư là những
chỉ tiêu đặc trưng về lợi nhuận, tỉ lệ hoàn vốn đầu tư hoặc giá trị kinh tế tăng
thêm, trong khi mục tiêu của trung tâm chi phí được xác định là các chỉ tiêu về
chi phí.